Lexicon van de jeugdliteratuur

Marcel Aymé

door Annerieke Freeman-Smulders

Marcel Aymé werd in 1902 in Joigny (Bourgondië) geboren. Zijn moeder stierf toen hij nog jong was; hij werd door zijn grootmoeder en later door een tante opgevoed. Tijdens zijn jeugd moest hij vaak, in alle eenzaamheid, schapen en koeien hoeden. Later oefende hij verschillende beroepen uit. In 1925, herstellend van een ziekte, schreef hij zijn eerste roman: Brûlebois. Dit boek werd bekroond met de prijs van de Société des Gens de Lettres. In 1929 ontving hij de Théophraste-Renaudotprijs en in 1939 de Chanteclerprijs.

Vanaf 1930 maakte hij van schrijven zijn beroep. Hij verwierf zich naam in de internationale jeugdliteratuur door zijn Contes du chat perchë, licht ironische verhalen waarin dieren een grote rol spelen. Hij stierf in 1967.

Werk

Marcel Aymé heeft toneelstukken, korte verhalen en een dertigtal romans geschreven. Bekende romans zijn: La jument verte en Le passe-muraille. Als hoofdpersonen treden meestal eenvoudige mensen op, zoals een brievenbesteller, een kantoorbediende, een kapper.

Aymé is een verteller die op originele wijze de maatschappij kritiseert door middel van een humoristische of ironische schildering van menselijke zwakheden. Kenmerkend daarin is de vervlechting van werkelijkheid en logisch uitgewerkte fantasie.

Tussen 1934 en 1958 publiceerde Aymé zeventien korte verhalen. Deze Contes du chat perché bedoelde Aymé als rustpunt voor volwassenen, als ontspanning na het harde leven van alledag. Centrale figuren in deze verhalen zijn twee meisjes, Delphine en Marinette, die met de dieren van de boerderij op voet van gelijkheid omgaan. Alle dieren en mensen kunnen met elkaar praten, veelal in sprankelende en originele dialogen.

Aymé moraliseert of becommentarieert niet expliciet; de dialogen en de daden spreken voor zich. De ware vrienden van de meisjes zijn de dieren: bij voortduring zijn ze bezig elkaar te helpen, of brengen de tijd samen gezellig door. Fricties en problemen ontstaan doordat ieder personage zijn eigen aard houdt of zijn beperkingen heeft. Slechte dieren en mensen zullen hun terechte straf niet ontgaan, maar een berouwvolle zondaar wordt onmiddellijk in genade aangenomen. De ouders zijn hardvochtig

en egoïstisch; hun enige verdienste is dat ze veel van huis zijn. Vanwege de originele benadering van de gezagsrelaties wordt Les contes du chat perché wel gezien als een voorloper van de anti-autoritaire kinderliteratuur.

Hoewel niet voor kinderen bedoeld, werden de verhalen als kinderboek uitgegeven; eerst afzonderlijk, later ook in verzamelbundels. De boeken zijn geïllustreerd door Nathan Altman, Nathaly Parain, M. Parry, Lesly Queneau en Philippe Dumas.

Les contes du chat perché is in 1969 voor de Franse televisie bewerkt. Enkele verhalen zijn als livres-cassette verkrijgbaar.

De boeken van Marcel Aymé worden nog regelmatig herdrukt. Uitgeverij Gallimard is in 1989 begonnen met de heruitgave van zijn romans.

Les contes du chat perché

De vermenging van werkelijkheid en fantasie, omwille van een milde maatschappijkritiek, is het meest kenmerkende van Les contes du chat perché (Verhalen van de spinnende poes). In ‘De Wolf’ verwijten Delphine en Marinette de wolf dat hij een lammetje heeft opgegeten. De wolf vraagt zich onbekommerd af welk lammetje ze bedoelen, en voegt eraan toe dat de meisjes toch ook lamsboutjes eten. Als de wolf na enkele weken de meisjes opeet, en de ouders de buik van de wolf moeten opensnijden om ze eruit te halen, verandert dat niets aan hun vriendschap.

Dat te geleerd willen zijn niet deugt, blijk uit ‘De os’. De os wil graag leren lezen, maar zodra hij dat kan doet hij niets anders dan luidkeels Rabelais citeren. Hij verwaarloost zijn werk op de boerderij en wordt dus aan een circus verkocht.

In ‘De som’ tobben de meisjes met hun huiswerk: ze moeten het aantal beuken, eiken en berken in het gemeentebos berekenen. Alle dieren zitten hoofdschuddend bijeen, verdrietig moeten ze bekennen dat zij ook niet weten hoe het moet. Totdat het kleine witte kippetje een praktisch voorstel doet: het bos van de gemeente is vlakbij, het is slechts een kwestie van tellen. Zo gezegd zo gedaan. De dieren gaan mee naar school om in de triomf van de meisjes te delen, maar alles verloop anders.

Waardering

In Frankrijk werden de verhalen nogal verdeeld ontvangen. Enerzijds zag men verwantschap met La Fontaine, Perrault en Rabelais, anderzijds was er een criticus die meende dat als dieren konden spreken, ze andere dingen aan de orde zouden stellen. En had Aymé soms een diploma dierenspraakkunst?

In Nederland was de kritiek evenmin eensgezind, zij het op andere gronden. Aan de ene kant sprak men van ‘fijnzinnige humor’, ‘voldoet aan alle artistieke eisen’, ‘een jeugdklas-

siek boek’; aan de andere kant vond met het minder gelukkig dat de ouders als dom en eigenwijs werden beschreven; dit werd ‘minder pedagogisch’ genoemd. Verder vond men het nogal profanerend dat de meisjes en de dieren ‘zondvloedje’ speelden met de keuken als ark.

Vertalingen

In de jaren vijftig en zestig werden verhalen vertaald in het Engels, Amerikaans (het eerste kinderboek dat door Maurice Sendak is geïllustreerd), Japans, Spaans, Zweeds, Deens en Tsjechisch. In Nederland verschenen twee bundels: Verhalen van de spinnende poes en Nieuwe verhalen van de spinnende poes. De titel is in elke taal anders; bijvoorbeeld Kater Titus erzählt of The wonderful farm, Eight children's stories. De oorspronkelijke titel is niet letterlijk te vertalen, want chat perché betekent namelijk ‘voetje van de vloer’.

Bibliografie

28 Lexicon jeugdliteratuur
februari 1992