Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Klaas van Assen

door Jos Staal

Klaas van Assen is op 25 september 1952 in Hasselt (Overijssel) geboren. Na de hbs studeerde hij psychologie in Amsterdam en Groningen. Vanaf 1978 was hij wetenschappelijk medewerker aan de Katholieke Universiteit van Nijmegen. In 1985 promoveerde hij op Zelfwaardering en verzet: waarderingsonderzoek en de begeleiding van jonge gedetineerden. Sinds 1986, het jaar waarin zijn zoon geboren werd, is hij huisman. Hij besloot toen te gaan schrijven. Zijn eerste boek, Gwinnie, verscheen in 1991.

Werk

Klaas van Assen heeft zich in enkele jaren tijds ontwikkeld tot een produktief en gewaardeerd schrijver van psychologische jeugdromans. In zijn eerste twee boeken schrijft hij op een lichtvoetige manier over vrij zware onderwerpen: de verwerking van de dood van een geliefd persoon (Gwinnie) en gepest worden op school (De gemaskerde wreker). De toon is nu eens ernstig, dan weer geestig of humoristisch. In het eerste hoofdstuk van Gwinnie is de tienjarige hoofdfiguur aanwezig bij de ‘begrafenis’ van haar moeder, die om het leven is gekomen tijdens het zeilen. Haar lichaam is nooit gevonden maar de ‘zwarte-pakkenfamilie’ van Gwinnie's moeder wil toch een begrafenis. Er wordt daarom een lege kist in de grond gestopt. ‘Gwinnie moest lachen, toen de kist langzaam zakte. Ze wilde het niet, maar ze móést, ze kon het niet inhouden.’

Sinds haar moeder in de golven verdwenen is heeft Gwinnie last van nachtmerries en is ze niet meer de brutale dondersteen van vroeger.

[pagina 2]

Telkens opnieuw beleeft ze de verdrinkingsdood van haar moeder. Ze trekt zich steeds meer terug in gepieker en haar vader, een arme kunstschilder, maakt zich ernstig zorgen. Om haar wat op te vrolijken schildert hij een portret van zichzelf en Gwinnie in de bloementuin naast hun huisje in de duinen. Achter hen staat een meisje (Djen) dat uit het schilderij stapt en Gwinnie helpt bij het overwinnen van haar verdriet.

In De gemaskerde wreker (1992) gaat er ook een helende werking uit van kunst. Nu niet de schilderkunst maar het theater. Dani verlaat, ernstig teleurgesteld in zijn vader, mokkend de woonboot en zoekt steun bij meneer Grobbels, een eigenzinnige oude man. Deze neemt hem mee naar een repetitie van de toneelvereniging waar hij lid van is. Dani doet mee en krijgt weer zin in het leven.

In beide verhalen spelen de vaders een belangrijke rol. Art in Gwinnie en Jo in De gemaskerde wreker zijn onconventionele figuren die hun zelfrespect in de eerste plaats aan zichzelf ontlenen en niet aan hun positie in de maatschappij. Vader Jo is voddenboer. Met het paard Radijs, dat de hele dag door vrolijke scheten laat, haalt hij afgedankte spullen op. Dani heeft een ingewikkelde relatie met hem. De twee begrijpen elkaar niet of denken elkaar niet te begrijpen. Dani is trots op zijn vader maar voelt ook schaamte als Jo niet reageert wanneer hij op straat wordt uitgescholden voor vieze voddenboer en asociale schooier. Zijn vader was vroeger beroepsmilitair maar heeft het geweld afgezworen. Schelden doet geen pijn, vindt hij.

In Kletsen met Jona (1993) bundelde Klaas van Assen voor een jongere leeftijdsgroep eenentwintig korte verhaaltjes die voornamelijk bestaan uit gesprekjes tussen de vijfjarige kletskous Jona en zijn opgewekt meekletsende vader. De moeder blijft op de achtergrond. Zij werkt buitenshuis, net als Marit, de moeder van Dani in De gemaskerde wreker.

Met zijn volgende boek sloeg Van Assen een nieuwe weg in, die van het fantasieverhaal. Een verhaal voor Hizzel

[pagina 3]

(1994) is een sfeervolle, sprookjesachtige geschiedenis die zich afspeelt in een half-historische landelijke wereld van herbergen, jaarmarkten en boerenhoeven. De levende pop Hizzel is weggelopen bij de poppenman; ze werd door hem klein gehouden, opgesloten in een poppenkast. Eerst verbergt ze zich in een muizehol in het bos, maar de poppenman komt haar op het spoor en ze moet opnieuw vluchten. Dan ontmoet ze Jocriss, de man met de bochel die voorstellingen geeft in een herberg en net als zij vroeger een pop is geweest. Hij wint haar vertrouwen en neemt haar mee naar een boerderij, waar ze wordt opgenomen in de geborgenheid van het gezin van Kletsdirkje, kleine Tiemen en Giel. Ze begint te eten en wordt een mens van vlees en bloed.

Een verhaal voor Hizzel, geschreven in een stijl die ingetogener is dan die van de ‘realistische’ verhalen Gwinnie en De gemaskerde wreker gaat op een subtiele manier over kindermishandeling. De metamorfose die Hizzel doormaakt roept herinneringen op aan Pinokkio van Collodi. Qua sfeer doet het verhaal soms denken aan een ander klassiek jeugdboek: De wind in de wilgen van Kenneth Grahame. Het is prachtig geïllustreerd door Marit Törnqvist.

De gemaskerde wreker

Dani de Wit heeft zeiloren, draagt een beugel en heeft modderkleurig plukhaar dat alle kanten op springt. Op school wordt hij voortdurend gepest, ook vanwege het beroep van zijn vader, die voddenboer is. Maar Dani is geen lafbek: als het nodig is pest hij terug. Hij doet dat op een grappige en aandoenlijke manier. Zo trekt hij op een dag in de klas een papieren zak over zijn hoofd, beplakt met het mooiste jongenshoofd dat hij in een geïllustreerd kleurentijdschrift heeft kunnen vinden. Op het schoolplein krijgt hij slaande ruzie met Niels, een van zijn grootste treiteraars en bovendien de jongen die zijn vader beledigd heeft. Dani takelt hem behoorlijk toe: Niels heeft een bloedneus, dichtgeslagen oog, gekneusde onderbuik en hersenschudding. Dani wordt van school gestuurd. Thuis vangt hij flarden op van het gesprek tussen zijn vader en de onderwijzer. Hij interpreteert deze woorden verkeerd en loopt weg van huis.

De gemaskerde wreker is een ontroerend portret van een jongen die gepest wordt maar het vertikt slachtoffer te zijn. Door zijn agressieve zelfspot is Dani een sympathieke antiheld. Geen enkel moment wekt hij medelijden op. Hij is geestig en weerbaar. Aan het eind van het verhaal heeft hij geleerd zichzelf te accepteren zoals hij is: een weliswaar lelijke maar ook gevoelige en intelligente jongen met veel fantasie.

Waardering

In zijn debuut Gwinnie wist Klaas van Assen zich volgens

[pagina 4]

critici niet geheel te onttrekken aan karikaturale types zoals Gwinnie's oom, een onsympathieke huisbaas. Daarnaast vond men de ingreep van het fantasiemeisje Djen in het overwegend realistisch getinte verhaal niet altijd geloofwaardig. Geprezen werd Van Assen om zijn vlotte, levendige verteltrant met veel rake en ontroerende typeringen. Ook de vrolijke, anarchistische sfeer in zijn eerste verhalen - die duidelijk in de traditie staan van Guus Kuijer - werd geprezen. Lieke van Duin in Trouw naar aanleiding van De gemaskerde wreker. ‘De Nederlandse jeugdliteratuur heeft er met Klaas van Assen een begaafd auteur bij.’ Cornald Maas in de Volkskrant over Kletsen met Jona: ‘De bundel bevat voorleesverhalen waarvoor auteurs als Sjoerd Kuyper, Lydia Rood en Rindert Kromhout, die meesters zijn in het onalledaags vastleggen van alledaagse kinderbelevenissen, zich niet zouden hoeven te schamen.’ Over Een verhaal voor Hizzel schreef Maas: ‘zonder meer zijn beste boek: coherent, welluidend, ontroerend en alleen aan het eind, als de poppenman berecht wordt, een beetje moralistisch en onnodig geruststellend.’

Bibliografie

Jeugdboeken

Gwinnie. Met illustraties van Juliette de Wit. Amsterdam, Querido, 1991.

De gemaskerde wreker. Met illustraties van Juliette de Wit. Amsterdam, Querido, 1992.

Kletsen met Jona. Met illustraties van Marit Törnqvist. Amsterdam, Querido, 1993.

Een verhaal voor Hizzel. Met illustraties van Marit Törnqvist. Amsterdam, Querido, 1994.

Over Klaas van Assen

Lieke van Duin, Levensechte meiden. In: Trouw, 8-4-1992.

Joke Linders, Dramatisch-realistische verhalen. In: Algemeen Dagblad, 24-10-1992.

Lieke van Duin, Met wondergympen krijg je durf. In: Trouw, 28-10-1992.

Cornald Maas, ‘Wat jammer dat je geen boom bent’. In: de Volkskrant, 16-1-1993.

Cornald Maas, ‘Je mag niet kiezen, ik zeg dat je moet!’ In: de Volkskrant, 24-4-1993.

Cornald Maas, De naam die je jezelf geeft, is de beste. In: de Volkskrant, 18-6-1994.

36 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 1994