Lexicon van de jeugdliteratuur

(1982-2014)–Jan van Coillie, Wilma van der Pennen, Jos Staal, Herman Tromp– rechtenstatus

Edward Ardizzone

door Conny Meijer

Edward Jeffrey Irving Ardizzone werd op 16 oktober 1900 geboren in Haiphong, Indo-China, het tegenwoordige Vietnam, waar zijn vader in dienst was van de Eastern Extension Telegraph Company. Hij was de oudste zoon van de Frans-Italiaanse Auguste Ardizzone en Margaret Irving, die half Schots, half Engels was.

In 1905 vertrok zijn moeder met Edward en zijn twee zusjes naar Engeland. Zij gingen wonen bij zijn grootmoeder in East Bergholt. Toen zijn moeder in 1906 weer naar het Verre Oosten vertrok, bleven Edward en zijn oudste zusje achter in Engeland. Pas in 1909 werd het gezin voor korte tijd herenigd en ging hij met zijn ouders in Ipswich wonen. In 1914 vertrok zijn moeder naar zijn vader, die inmiddels weer in Indo-China werkte. Edward bezocht de Clayesmore School in Iwerne Minster, waar hij zich niet erg thuisvoelde. Hij trok zich vaak terug en vulde de tijd met schilderen en tekenen.

Nadat hij was afgekeurd voor militaire dienst, had hij verscheidene administratieve baantjes. In zijn avonduren volgde hij lessen aan de Westminster School of Arts in Londen. Hij trouwde in 1928 met Catharine Anderson en kreeg een dochter en twee zonen.

De Bloomsbury Galleries verzorgden al in 1930 een tentoonstelling van zijn werk. Het duurde echter tot 1935 voor zijn carrière als tekenaar en schrijver begon met het prentenboek Little Tim and the Brave Sea Captain.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was hij in dienst als oorlogstekenaar in Frankrijk, Noord-Afrika, Italië en

Duitsland. Zijn dagboeken en vele tekeningen uit die tijd zijn te zien in het Imperial War Museum. Van 1953 tot 1961 gaf hij les in boekillustratie aan het Royal College of Art te Londen. In 1956 ontving hij de Kate Greenaway Medal voor Tim All Alone.

Edward Ardizzone overleed op 8 november 1979 in Londen aan een hartaanval.

Werk

Ardizzone maakte zijn eerste kinderboek, Little Tim and the Brave Sea Captain, voor zijn eigen kinderen. Hij voorzag zijn met waterverf ingekleurde tekeningen van een handgeschreven tekst. Misschien liet hij zich daarbij inspireren door het logboek van zijn over-overgrootvader, die kapitein was op een groot zeilschip dat op China voer. De kapitein hield een schitterend geïllustreerd logboek bij waar Ardizzone als kind dol op was. Zeker is dat hij in de boeken over Tim zijn eigen ervaringen heeft verwerkt. Als kind speelde hij met zijn neef Arthur vaak bij de dokken van Ipswich. De bootjes die hij in de boeken over Tim tekende, zijn gebaseerd op de herinneringen uit zijn eigen kindertijd.

De zevenjarige Tim speelt vaak bij de havens en het strand. Hij maakt graag een praatje met een oude bootsman. Bij een bezoekje aan een schip verstopt Tim zich als verstekeling. Op zee wordt hij ontdekt. Voor straf moet hij het dek schrobben. Als er een storm opsteekt wordt Tim flink zeeziek. Tot overmaat van ramp stoot het schip tegen een rots en dreigt te kapseizen. Tim en de kapitein blijven aan boord en worden pas op het laatste nippertje gered.

Het boekje is kenmerkend voor de verhalen van Ardizzone. Zijn helden zijn jong maar doortastend. Zij moeten eerst de nodige ontberingen doorstaan voor de gelukkige afloop van hun avontuur in zicht is.

Nadat Ardizzone het manuscript enige keren bij uitgevers tevergeefs had aangeboden, wilde de Oxford University Press het boekje wel uitgeven. Maar niet met de handgeschreven tekst, die volgens de maker essentieel was voor de sfeer. Uiteindelijk kwamen auteur en uitgever tot een vergelijk. De tekeningen werden voorzien van handdrukletters. Later is een nieuwe versie van het boek verschenen, waarbij wel gebruik werd gemaakt van gegoten letters en een aantal gekleurde prenten is vervangen door zwart-wit tekeningen.

Little Tim and the Brave Sea Captain is niet in een Nederlandse versie verschenen. Wel is in 1979 de Engelse diaserie voorzien van een Nederlands tekstboekje. Hierbij is gebruik gemaakt van een gekleurde, enigszins gemoderniseerde versie.

Hoewel Ardizzone zeker twintig jeugdboeken heeft geschreven, is het aantal boeken dat hij heeft geïllustreerd wel tien maal zo groot. Hij

Uit De heldendaden van Don Quichote van M. de Cervantes

maakte illustraties voor boeken voor volwassenen en voor kinderboeken; voor klassieke kinderboeken als Peter Pan van J.M. Barrie en Huckleberry Finn van Mark Twain en voor boeken van tijdgenoten als Graham Greene en Eleanor Estes.

Zijn tekeningen zijn met veel vaart getekend en maken oppervlakkig gezien een schetsmatige indruk. Toch heeft Ardizzone veel oog voor details. Niet zozeer de uitdrukking van de gezichten als wel de houdingen van zijn figuren zijn veelzeggend. Zij drukken emoties en gevoelens uit zonder sentimenteel te zijn. Ardizzone maakte in zijn zwart-wit tekeningen veel gebruik van arceringen. Daardoor ontstaat een wat krasserig geheel van lijnen, die soms zwaar door elkaar lopen, waardoor vrij donkere accenten ontstaan, afgewisseld met stukken wit. Zijn stijl doet enigszins ouderwets aan. Hij wordt dan ook vaak vergeleken met de negentiende-eeuwse illustratoren. Opvallend is het veelvuldig gebruik van ronde lijnen en het ontbreken van een kader, waardoor de tekeningen een vriendelijknostalgische uitstraling hebben. Deze is nog sterker bij zijn met waterverf ingekleurde tekeningen, die ondanks de zachte tinten waarin zij zijn uitgevoerd, een grote zeggingskracht hebben.

Waardering

Ardizzone wordt wel in één adem genoemd met Maurice

Sendak. Beiden hebben niet de pretentie vernieuwend in hun techniek te zijn, maar behoren tot de bekendste illustratoren. Ardizzone's stijl is ingebed in de Engelse traditie van boekillustratie. Zijn stijl heeft zich in de loop van zijn carrière nauwelijks gewijzigd. Toch bleef hij tot het laatst van zijn leven een veelgevraagd illustrator. Zijn blijvende kracht zou berusten op een ‘griezelig’ vindingrijk karakter en op de spontane, rustige stijl waarmee hij stormen, behaaglijke kajuiten en de betovering van een zonsondergang bij windstilte tekende.

Bibliografie

Keuze uit niet vertaalde kinderboeken met tekst en illustraties van Ardizzone

Lucie Mrown and Mr. Grimes (1937), Nicholas and the Fast-Moving Diesel (1947), Tim All Alone (1956), John the Clockmaker (1960).

Keuze uit niet vertaalde kinderboeken met illustraties van Ardizzone

James Reeves, Pigeons and Princesses (1956); Eleanor Estes, The Witch Family (1960); Graham Greene, The Little Train (1973).

Keuze uit vertaalde kinderboeken met illustraties van Ardizzone

Eleanor Farjeon, The Little Bookroom (1955): De kleine goudvis en andere verhalen. Vertaald door C.M. Hille-Gaerthé. Amsterdam, Van der Peet, 1957.

A. Philippa Pearce, Minnow on the Sea (1958): De verdwenen juwelen. Vertaald door Fie Zegerius. Utrecht, Het Spectrum, 1961. (Prisma-juniores, nr 172)

Eleanor Estes, Pinky Pye (1958): Moortje Coek. Vertaald door A.C. Tholema. Hulshorst, Uitgeverij Van Breda, 1963.

M. de Cervantes Saavedra, Don Quichote. Bewerkt door James Reeves (1959) De heldendaden van Don Quichote. Vertaald uit het Engels door A.G. van Melle. Amsterdam, Ploegsma, 1978.

James Matthew Barrie, Peter Pan (1962): Peter Pan. Vertaald door A.C. Tholema. Hulshorst, Van Breda, 1971.

Christianna Brand, Nurse Matilda (1964): Juf Matilda. Vertaald door Ruth Wolf. Den Haag, Leopold, 1965.

Diaserie

Edward Ardizzone, Little Tim and the Brave Sea Captain (1935): Kleine Tim en de dappere zeekapitein. Tekstboek bij Weston Woodsdiaserie. Vertaald door Anneloes de Groot. Den Haag, NBLC, 1979.

Over Ardizzone

Margery Fisher, Who's who in Children's Books. Londen, Weidenfeld & Nicolson, 1975, blz. 118, 182-185, 195.

William Feaver, When we were young (1976): Toen we jong waren. Vertaald door Diedje van Leeuwen en Erik Kweksilber. Amsterdam, Landshoff, 1977, blz. 23.

Judith Staghouwer, Het gekras van Edward Ardizzone. In: Vrij Nederland, kleurkatern, 3-3-1979, blz. 26 en 27.

Grace Allen Hogarth, Edward Ardizzone, 1900-1979: An Editor's View. In: The Horn Book Magazine, jaargang 56 (1980), nr. 6, blz. 1-4.

John Rowe Townsend, Written for Children: an outline of English-language children's literature, 3e rev. ed. Londen, Penguin books, 1987, blz. 183, 184, 305.

31 Lexicon jeugdliteratuur
februari 1993

Vorige Volgende