Lexicon van de jeugdliteratuur

Lena Anderson

door Noortje Geertsma-van Gijs

Lena Anderson werd als Lena Gunnarsson geboren op 27 mei 1939 in de Zweedse hoofdstad Stockholm. Op vierjarige leeftijd kreeg ze tuberculose; samen met haar twee jongere broertjes verbleef ze tweeënhalf jaar in een sanatorium in de provincie Dalarna, ver bij haar ouders vandaan. Tot haar dertiende jaar moest ze haar zomervakanties in herstellingsoorden doorbrengen.

Van jongs af was tekenen haar grote hobby. Na haar schooltijd volgde ze, van 1954 tot 1956, de avondopleiding van de kunstacademie te Stockholm. Ze werkte korte tijd op een textielfabriek en kwam in 1955 in dienst bij uitgeverij Åhlén & Åkerlund, op de lay-out afdeling van het damesweekblad Damernas värld. Hier raakte ze bevriend met Christina Björk, met wie ze later hecht zou gaan samenwerken. Langzamerhand klom ze op van lay-out tekenaar tot art-director. Naast haar werk kreeg ze meer en meer opdrachten voor het maken van boekomslagen en tijdschriftillustraties. Haar baan bij Damernas värld gaf haar steeds minder voldoening; in 1971 durfde ze haar financiële zekerheden los te laten en werd ze free-lance illustratrice. Haar debuutboek Det var en gång en flicka som hette Amanda verscheen in 1972. Haar eerste grote succes was Ik houd van planten (1978), dat ze samen met Christina Björk maakte.

Lena Anderson ontving vele prijzen; voor haar werk samen met Christina Björk onder andere de Duitse Jeugdboekenprijs voor het beste informatieve kinderboek in 1984 (Ik houd van de natuur) en 1988 (Ik houd van de tuin van Monet) en de Astrid Lindgrenprijs in 1988. Voor haar illustraties in Maja's vier seizoenen

kreeg ze in 1984 de Else Beskowprijs (voor het best geïllustreerde Zweedse kinderboek). Ik houd van planten, Ik houd van eten en Ik houd van de tuin van Monet werden vermeld op de Vlag en Wimpellijst in respectievelijk 1980, 1982 en 1988.

Lena Anderson woont nog steeds in Stockholm en heeft haar atelier in een oud huis in de wijk Söder. Ze heeft een (geadopteerde) dochter uit haar eerste huwelijk. Haar levensgezel is de illustrator Lars Klinting.

Werk

Lena Anderson debuteerde met Det var en gång en flicka som hette Amanda (Er was eens een meisje dat Amanda heette), waarin ze vertelt over een zesjarig meisje met een fantasievriendje. Dit boek illustreerde ze in een enigszins naïeve stijl met felle kleuren en sterk omlijnde figuren. In de loop van de volgende zes jaar ging ze meer in pasteltinten werken en werden haar illustraties idyllischer van sfeer.

Samen met Christina Björk maakte ze van 1974 tot 1985 achttien boeken. Ze begonnen hun samenwerking met het maken van korte, informatieve verhaaltjes voor een kinderprogramma van de Zweedse televisie. Hun informatieve kinderboeken - altijd een mengeling van feiten en fictie - ontstonden op dezelfde manier als de televisieverhaaltjes: samen bedachten ze de inhoud en indeling, waarna Christina de tekst voor haar rekening nam en Lena de illustraties; de layout verzorgden ze samen. De basis voor elk boek was steeds hun eigen interesse in het gekozen onderwerp. Het eerste gezamenlijke boek heette Hur man bygger och flyger med drakar en ging over het maken van vliegers. Aanvankelijk was de inhoud van hun boeken, passend bij de trend van de jaren zeventig, maatschappelijk geëngageerd. Zo besteedden ze aandacht aan de onrechtvaardige behandeling van de indianen in Noord-Amerika (Luddes indianbok), echtscheiding (Mimmis bok) en kinderen van gastarbeiders (Mapias bok).

Toen Christina als redactrice van de kinderpagina bij het Zweedse dagblad Dagens Nyheter werkte, begonnen ze, geïnspireerd door Lena's dochter Nicolina, op deze kinderpagina te schrijven en tekenen over alles wat groeit en bloeit. In deze stukjes verscheen voor het eerst het werklustige meisje Linea, waarvoor Nicolina model stond. Uit de Linea-stukjes ontstond Ik houd van planten. In Ik houd van eten is Linea's vriendje Floor de hoofdpersoon; samen met zijn buurvrouw probeert hij allerlei recepten uit. Ik houd van de natuur beschrijft wat Linea het hele jaar door ziet veranderen in de natuur en in Ik houd van de tuin van Monet staat Linea's bewondering voor het werk van de impressionistische schilder Claude Monet centraal.

Voor elk Ik houd van...-boek ver-

richtten Lena Anderson en Christina Björk veel voorstudie. De tekeningen (in potlood en waterverf) van Lena Anderson zijn enerzijds gericht op zo duidelijk mogelijk uitleggen, anderzijds zorgen met name de feestelijke versieringen van de bladzijden voor een levendig en vrolijk geheel. De illustraties worden regelmatig afgewisseld met foto's en overzichtjes; de met de hand geschreven bijschriften versterken de ongedwongen indruk. Na Ik houd van de tuin van Monet (1985) is er geen boek meer van Lena Anderson en Christina Björk samen verschenen en het is onzeker of dit er in de toekomst nog van zal komen. Wel werkten ze in 1990, samen met Jonas Adner en Jan Gustavsson, aan een animatiefilm gebaseerd op Ik houd van de tuin van Monet.

In 1983 introduceerde Lena Anderson een nieuw figuurtje: Maja, een kordaat meisje, dat net als Linea groot genoegen schept in het ontdekken van de natuur. Het eerste Maja-boek, Maja's vier seizoenen, werd geschreven door de bioloog Ulf Svedberg. De kleurrijke en precieze illustraties verduidelijken wat er in de vrij zakelijke tekst over de verschillende jaargetijden verteld wordt. Er verschenen nog twee Maja-delen, waarvoor Lena Anderson korte, licht informatieve rijmpjes maakte: Maja's bloemen zijn lekker en Maja's kleine groen. Voor de Nederlandse uitgaven van deze twee boeken werden verhaaltjes met recepten geschreven door respectievelijk Loethe Olthuis en Miek Dorrestein. De tekeningen in deze twee Maja-boeken zijn meer gericht op het genieten van de natuur dan op het doorgeven van de kennis erover. De in zachte tinten geaquarelleerde illustraties in de Maja-boeken hebben een warme en lieflijke uitstraling. In Zweden zijn ook een verjaarskalender, adresboekje en agenda met Maja uitgegeven.

Na het jarenlang illustreren van informatieve boeken, maakte Lena Anderson in 1986 en 1987 vier prentenboekjes zonder tekst voor de allerjongsten over een tweejarig jongetje en een konijn. In 1990 volgden nog twee deeltjes in deze Kanin(konijn)serie. Het eerste verhalende prentenboek dat Lena Anderson sinds haar debuut maakte, is Storm-Stina (1988). Stina is, net als Linea en Maja, een meisje vol ondernemingslust. 's Zomers logeert ze bij haar opa op een eilandje, waar ze heerlijk haar eigen gang kan gaan. In het vervolgdeel, Stina gaat op stap (1989), maakt Stina kennis met een zonderlinge eilandbewoner. De illustraties in deze, voor jonge kinderen bestemde boeken stralen zowel gezelligheid als een echt Zweedse scherenkustsfeer uit.

Volgens Lena Anderson is de veilige en idyllische wereld die ze in haar boeken weergeeft een reactie op het gemis aan geborgenheid in haar eigen jeugd, toen ze door haar ziekte

lange tijd van huis was. (De figuurtjes van Maja en Stina lijken allebei veel op haarzelf als kind.) Al toen ze klein was vluchtte ze met behulp van haar eigen tekeningen in een fantasiewereld. Ook droomde ze vaak weg bij de prentenboeken van Elsa Beskow. De invloed van Elsa Beskow spreekt duidelijk uit de Zweedse uitgave van Maja's bloemen zijn lekker, dat oorspronkelijk een abc-boek is. Lena Anderson hoopt dat kinderen ook in haar illustraties naar binnen zullen stappen, maar bovenal dat ze verlokt zullen worden om op ontdekkingstocht in de natuur te gaan.

Waardering

De reacties op de boeken van Lena Anderson zijn zowel in Zweden als daarbuiten overwegend zeer positief. De speelse manier waarop Lena Anderson door middel van haar illustraties informatie doorgeeft, wordt erg gewaardeerd. In Zweden is men vooral te spreken over de vastberadenheid en zelfverzekerdheid die haar meisjesfiguren uitstralen.

In Nederland krijgen de boeken over Linea lovende recensies, al vinden sommige critici Linea's grote belangstelling voor de natuur en de schilderkunst wat onwaarschijnlijk voor een meisje van haar leeftijd. Ook de Maja-boeken worden alom geprezen, vooral vanwege de aantrekkelijke illustraties. Maar soms vindt men dat tekst en illustraties in deze boeken niet op dezelfde leeftijdsgroep zijn afgestemd. De boeken over Stina worden zeer sfeervol gevonden, maar Truusje Vrooland-Löb schrijft: ‘Hoewel de aquarellen op het eerste oog een vriendelijke overtuigende strand- en stormsfeer hebben, zijn ze beslist niet sterk te noemen. Anderson vult de dubbele pagina's losjes en geroutineerd met handige potlood/waterverftekeningen. Maar bij kritisch kijken naar haar weergave van water, lucht, nacht en de twee mensen blijkt dat, ondanks wat leuke details, ze niet loskomt van visuele cliché's.’ (Leesgoed, 1990/2)

De boeken van Lena Anderson verschijnen in vele andere landen, onder andere in Japan, Frankrijk en de vs. In de vs was vooral Ik houd van de tuin van Monet een groot succes; het haalde daar voor een kinderboek ongewoon hoge verkoopcijfers.

Bibliografie

27 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 1991