Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Kristien Aertssen

door Jan van Coillie

Kristien Aertssen is op 5 maart 1953 in Antwerpen geboren. Ze studeerde grafische vormgeving en illustratie aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten. Met een beurs vertrok ze in 1979 naar Los Angeles, om er zich te specialiseren in boekillustratie aan The Art College of Design.

Terug uit de Verenigde Staten begon ze als freelance illustrator te werken bij kindertheater Stekelbees in Gent. Ze ontwierp affiches en speelmappen. Ook gaf ze een tijdje les in een jeugdatelier, waar ze inspiratie opdeed voor haar tekenwerk voor kinderen. Een belangrijke stap in haar carrière was de opdracht, de Vlaamse stand te verluchten op de boekenbeurs in Bologna in 1985. Ze ontwierp ook de legpenning voor de Boekenleeuw en het affiche voor de Vlaamse Jeugdboekenweek 1987.

Kristien Aertssen doceert het vak illustratie aan de Academie van Antwerpen. In 1994 ontving ze een Boekenpauw voor haar illustraties in Tante Nans zat op een gans van An Debaene en Cathy Goossens. Haar werk is ook in het buitenland bekroond, onder meer in Bologna en Mexico.

Werk

In haar tekenstijl combineert Kristien Aertssen kinderlijke naïviteit met groot technisch raffinement. Haar opleiding tot grafisch ontwerper blijkt duidelijk uit het grafische van zowel de lijnvoering als de compositie van haar tekeningen. Het opvallendst is de zwier in haar prenten. Ze gebruikt nauwelijks rechte lijnen, zelfs de horizon is gebogen. Het valt op hoe vaak ze cirkel- en sikkelvormige manen tekent. De aparte dynamiek van haar prenten versterkt ze door kronkels en stippen. Haar voorkeur voor ronde vormen heeft ze volledig uit kunnen leven in het prentenboek Bol (1996) van Geert de Kockere. De prent waar de bolle clown met al zijn cadeautjes danst op een bal, is compositorisch bijzonder knap.

De golvende en cirkelvormige beweging laat Kristien Aertssen samengaan met hoekige details als neuzen, vingers of hoofddeksels. In haar ‘ernstiger’ werk is dat hoekige nog duidelijker aanwezig. Het verscherpt de droefheid op het gezicht van Mirjam in Aan de overkant van de rivier (1990) van Jaak Dreesen; of de vervreemding van Sven in Sporen in de sneeuw (1990), eveneens van Jaak Dreesen. Overigens vallen haar gestileerde figuren op door de

[pagina 2]

vreemde, vaak grappige verhoudingen; met ongewoon dunne, gebogen armpjes en benen die ook nog meestal te ver uiteen staan. Ze heeft een uitgesproken voorkeur voor clowns en voor koeien, die ze een clownsgezicht geeft met een brede lach op de dikke lippen. Bijzonder grappig zijn de lezende koe in Een mondje vol (1995) en de koeien die zakdoekje leggen in De deur is moe (1997), twee boeken van Riet Wille.

Een hoogtepunt in haar werk zijn de tekeningen bij de bakerrijmen in Tante Nans zat op een gans (1993). De zwierige lijnvoering komt er tot haar volle recht in de vele dansende figuurtjes. Mannen, vrouwen en kinderen, een pater en een non, kabouters, clowns, een oma, een koning, zelfs de paardjes dansen mee. Bij de schootspelletjes combineert Aertssen gezelligheid met speelsheid in de prenten van ouders met het kleine kind op schoot. Eenzelfde combinatie valt op in de tekening bij het gedicht ‘Dag en nacht’ uit De deur is moe. De zon ligt er slapend in de kromming van de maan, die een clownsneus op heeft. Ook in haar zelfontworpen letterboekjes voor kleuters en beginnende lezertjes komen humor en speelsheid voor.

Als techniek combineert Kristien Aertssen liefst pen met waterverf. Haar kleurenpalet is vrolijk en uitbundig. Ze experimenteerde ook met gouache op gekleurd papier en met collage en acryl om meer schilderachtige effecten te krijgen.

[pagina 3]

Kristien Aertssen illustreert bij voorkeur grappige en fantasievolle verhalen en poëzie. Vooral dat laatste genre geeft vleugels aan haar speelse creativiteit. Op een heel eigen manier zet ze woordgrapjes in beelden om. De volgende versregels van Riet Wille zijn een adagio voor haar werk: ‘Want kunst is een verrassing, / daar denk je van alles bij.’

De openheid van poëzie laat het toe allerlei details toe te voegen. In de fantasierijke kinderversjes is alles mogelijk: een koe die zit te lezen of aan de wandel gaat, met stevige bergschoenen en alpinopetje; een levend landschap met een koekjeszon en dropjesbloemen; een staande klok die zo moe is dat ze erbij gaat zitten.

Vaak voegt Kristien Aertssen in haar tekeningen verschillende elementen uit een gedicht samen tot een vervreemdend geheel. Het huis op het omslag van De deur is moe staat in een kleine vijver. De deur is een gezicht met twee monden. Door het ene raam kijkt een zonnetje, door het andere vliegt een vis. Uit het dakvenster leunt een kerstman. Bovendien is het hele huis een gezicht met de deur als neus en de ramen als ogen.

Dat Kristien Aertssen graag clowns tekent, heeft te maken met het feit dat clowns volgens haar humor en fantasie verenigen. Bovendien hebben clowns iets kinderlijk naïefs en speels dat precies het wezen uitmaakt van haar tekenstijl. Daarin is ze beïnvloed door kunstenaars als Paul Klee en Saul Steinberg; en door kindertekeningen, naïeve kunst en volksprenten.

Uiteindelijk wil Kristien Aertssen met haar illustraties kinderen anders leren kijken. Tekeningen vormen voor haar een tegenwicht voor de snel bewegende beelden van video's en computerspelletjes. In haar toespraak bij de uitreiking van de Boekenpauw merkte ze op: ‘Kinderen vinden in de illustraties een soort rustpunt om bij weg te dromen en dat nog genoeg ruimte laat voor de eigen fantasie.’

Waardering

Zoals zo veel illustratoren heeft ook Kristien Aertssen te lijden onder een gebrekkige aandacht in de kritiek. Als de tekeningen al aandacht krijgen, beperken de recensenten zich doorgaans tot vage uitspraken als ‘Er zijn enkele lelijke pentekeningen’, ‘De tekeningen geven de griezelige sfeer van het boek goed weer’, of ‘grappige zwart-wittekeningen’. Deze drie oordelen bij de illustraties in Gele ogen van Elisabeth Marain zijn allerminst eensluidend. Waar de meeste critici het wel over eens zijn, is het technische meesterschap van de illustratrice. Waardering krijgt ze ook voor haar persoonlijke aanpak en haar speelse, heldere typografische vormgeving.

[pagina 4]

Bibliografie

Door Kristien Aertssen geschreven en geïllustreerd

De K van Kas en Kok. Tilburg, Zwijsen, 1989.

De o van os en de oo van oom. Tilburg, Zwijsen, 1989.

Smol telt de stenen. Tilburg, Zwijsen, 1991.

Keuze uit de door Kristien Aertssen geïllustreerde boeken

Jaak Dreesen, Sporen in de sneeuw. Averbode, Altiora, 1990.

Jaak Dreesen, Aan de overkant van de rivier. Averbode, Altiora, 1990.

Elisabeth Marain, Gele ogen. Antwerpen, Houtekiet, 1992.

An Debaene en Cathy Goossens, Tante Nans zat op een gans. Averbode, Altiora, 1993.

Gie Laenen, Goed gek. Antwerpen, Houtekiet, 1993.

Riet Wille, Als de koeien bloeien. Averbode, Altiora, 1994.

Geert De Kockere, Schaapje. Wielsbeke, De Eenhoorn, 1995.

Riet Wille, Een mondje vol. Tilburg, Zwijsen, 1995.

Geert De Kockere, Bol. Averbode, Altiora, 1996.

Riet Wille, De deur is moe. Averbode, Altiora, 1997.

Over Kristien Aertssen

E. Claeys (sam.), Aangenaam. Kristien Aertssen. Documentatiemappen van Vlaamse jeugdauteurs. VBC, jaargang 13 (1995), nr. 4.

47 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1998