Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Abbing & Van Cleeff

door Ruud Kraaijeveld

Marja Roscam Abbing en Marjet van Cleeff hebben elkaar ontmoet op de Montessoribasisschool van hun kinderen in Den Haag. Als ‘bibliotheekmoeders’ raakten ze aan de praat over boeken en lezen. Op initiatief van Marjet van Cleeff besloten ze te proberen samen een boek te schrijven.

Marja Roscam Abbing is geboren op 24 maart 1946 in Schiedam. Na de middelbare school werkte ze als journaliste. Ze heeft een tijd een eigen column in NRC Handelsblad gehad. Een deel van die stukken is gebundeld, onder andere in Het babymuseum (1992), dat over opvoeden gaat.

Marjet van Cleeff is geboren op 10 juli 1955 in Arnhem. Zij studeerde Nederlands en deed redactiewerk voor diverse uitgeverijen. In die tijd droomde ze ervan zelf eens een boek te schrijven.

Het duo debuteerde als Abbing & Van Cleeff in 1996 met Struisvogelkoorts. Hun tweede boek, De zwarte rugzak, is in 1998 bekroond met een Zilveren Griffel. Na het verschijnen van hun derde boek, Wespeneiland (1999) werd bekend dat ze als schrijversduo zijn gestopt. Marjet van Cleeff gaat in haar eentje verder met het schrijven van jeugdboeken.

[pagina 2]

Werk

Toen Marja Roscam Abbing en Marjet van Cleeff voor het eerst nadachten over een gezamenlijk boek, waren ze het er snel over eens wat ze niet wilden. Beiden houden niet van probleemboeken of boeken met een actueel thema, dus die genres vielen af. Wel zijn ze allebei liefhebbers van goede detectives. Ze vonden dat daar voor kinderen een te gering aanbod in was en daarom viel de keuze op thrillers.

Voordat de auteurs begonnen met het schrijven aan hun boeken, bedachten ze eerst samen de plot en de personages. Wat voor figuren zijn het, hoe oud zijn ze, hoe zien ze eruit en welke achtergronden hebben ze? Bij het bedenken van de hoofdlijn van het verhaal probeerden ze loodzware onderwerpen te vermijden. Het boek moest tegelijk spannend en ontspannend zijn en een hoog verteltempo hebben. Vergeleken met de meeste andere schrijvers van jeugddetectives besteedden Abbing en Van Cleeff veel aandacht aan taalgebruik en stijl.

Hun debuut Struisvogelkoorts (1996) bestaat uit dagboekbladzijden van de hoofdfiguren Sem en Feya. De jongen en het meisje zijn om beurten aan het woord. Oorspronkelijk schreef elke auteur een dagboekfragment. Al gauw gingen ze in elkaars teksten zitten rommelen, waardoor er van ‘eigen’ dagboekbladzijden nauwelijks meer sprake was.

Struisvogelkoorts gaat over Yacca's, computerachtige, tegelijkertijd dierlijke speeltjes. De kinderen in het verhaal zijn weg van hun Yacca. Sem en Feya ontdekken dat klasgenoten die zo'n speeltje hebben, hun eigen wil verliezen en op geheimzinnige manier verdwijnen. Ze gaan op onderzoek uit en komen erachter dat de kinderen in een afgelegen fabriek als proefkonijnen worden gebruikt voor een nieuw medicijn. Feya slaagt erin de kinderen te redden en de schurken te ontmaskeren.

Het verhaal zit vol spannende gebeurtenissen. Tegelijk komen ook de hoofdfiguren uit de verf. De auteurs laten zien dat kinderen die verslaafd raken aan een speeltje, hun vermogen tot zelfstandig denken kwijt dreigen te raken. Het erbij horen is voor hen belangrijker dan eigen keuzes maken.

In de volgende boeken, De zwarte rugzak (1997) en Wespeneiland (1999), is er niets meer van te merken dat er twee auteurs aan het woord zijn. Weliswaar schreven Abbing en Van Cleeff om beurten zo'n anderhalf A4-tje per dag, maar daarna schrapten en veranderden ze vrijelijk in elkaars werk. Door dit schrijven en herschrijven wisten ze bij hun derde boek achteraf nauwelijks meer van wie welke passages afkomstig waren. Het herschrijven van elkaars werk vergde veel overleg, meestal per telefoon. Ze voerden eindeloze discussies over een zin, een woord, een passage, een dialoog of een verhaalwending.

Hoewel de drie jeugddetectives enorm verschillen in plot, hangen ze

[pagina 3]

wat betreft thematiek, opbouw, aanpak en keuze van de personages duidelijk samen. In elk boek komen uiterst zelfstandig denkende en intelligente kinderen in aanraking met de kwaadaardige plannen van een volwassene. Na veel tegenslagen en griezelige gebeurtenissen slagen ze erin af te rekenen met het kwaad.

In tegenstelling tot Struisvogelkoorts gaat het in De zwarte rugzak en Wespeneiland om groepjes kinderen. Hun leeftijd schommelt rond de twaalf jaar. Sommigen kinderen zijn jonger, anderen iets ouder. De ouders zijn steevast naar de achtergrond geschoven, ze spelen nauwelijks een rol.

Aan het begin van elk verhaal worden de kinderen geconfronteerd met iets geheimzinnigs dat het hele boek door een rol blijft spelen. In Struisvogelkoorts is dat de merkwaardige invloed van het Yacca-speeltje; in De zwarte rugzak zijn dat een vreemde plattegrond, een marmeren paardenbot en recentelijk vernielde standbeelden; in Wespeneiland is dat een pakketje met een halve brief en een blauwe steen. De auteurs geven, zoals in dit genre gebruikelijk is, steeds kleine beetjes informatie over dat geheimzinnige verschijnsel en houden op die manier de lezer het hele boek lang nieuwsgierig. Daarnaast hanteren ze korte spanningsbogen: de kinderen raken voortdurend verzeild in gevaarlijke situaties en weten zich daar ternauwernood uit te redden. De avonturen zijn bloedstollend en vaak levensbedreigend. Er vallen ook doden, maar alleen aan de kant van het kwaad, de volwassenen.

In Wespeneiland mogen de kinderen meespelen in een griezelfilm over wespen. Tussen de opnames door komen ze in contact met David Faber. Zijn ouders, bekende natuuronderzoekers die voor hun documentaires prijzen kregen, zijn een paar maanden eerder omgekomen. In de loop van het verhaal blijkt dat zij zijn vermoord door de tante van David.

In dit boek is de psychologische ontwikkeling van de kinderen belangrijker dan in de eerdere boeken. Zo wordt het oudste meisje bijvoorbeeld verliefd. In het tweede en derde boek is binnen het groepje een jonger meisje aanwezig dat een beetje angstig is. Ze wordt door de rest min of meer op sleeptouw genomen, maar speelt bij de afronding een belangrijke rol. Het innerlijk van de meisjes is uitvoeriger beschreven dan dat van de jongens; bij belangrijke situaties in het verhaal spelen ze een doortastende rol. Toch gaat het in alle drie de boeken primair om de spannende gebeurtenissen. De karakterontwikkeling is daaraan ondergeschikt.

De zwarte rugzak

Vijf Nederlandse kinderen, in leeftijd variërend van acht tot veertien jaar, zijn op weg naar Durac in Frankrijk. Ze zullen daar veertien dagen in een kindervakantiekamp doorbrengen. Bij aankomst in het dorp besluiten ze zich niet bij het va-

[pagina 4]

kantiekamp te melden, maar samen in de omgeving op pad te gaan. Bij de eerste rustpauze ontdekt de dertienjarige Tessel dat ze de verkeerde rugzak heeft meegenomen uit de trein. Er zitten vreemde voorwerpen in die rugzak: een schetsboek, een landkaart en een stuk paardenbeen van marmer. De volgende dag besluiten ze de plekken te gaan bezoeken die op de landkaart gemarkeerd zijn met kruisjes. Ze zien er standbeelden die vlak voor hun aankomst zijn vernield. Onderweg leren ze een Nederlandse kunstenaar kennen met de bijnaam Dante. Als Tessel in een café wordt vastgegrepen door een man die haar toefluistert dat ze een moordenares is, zoeken de kinderen veiligheid in het huis van Dante. In de dagen erna spelen zich in en om het huis geheimzinnige en angstaanjagende taferelen af. Dante wordt bijna vermoord door zijn neef Plooy. De kinderen slagen erin hem te redden.

De zwarte rugzak is een spannende detective vol verrassende verwikkelingen en onverwachte wendingen. De kinderen zoeken het avontuur en krijgen meer dan ze hadden verwacht. Regelmatig worden ze bedreigd door een geheimzinnig figuur die uiteindelijk Plooy, de tekenleraar van Tessel blijkt te zijn. Hij voelt zich als kunstenaar miskend en wil wraak nemen op zijn getalenteerde neef Dante. Tessel heeft hem in Nederland tijdens een zeiltocht overboord gewerkt toen hij handtastelijk werd. Iedereen dacht dat hij door een ongeluk om het leven was gekomen. Tessel dacht dat ze hem had vermoord.

Het verhaal heeft een ingenieuze opbouw met sterke spanningsbogen. Hoewel de gebeurtenissen centraal staan, krijgen ook de gedachten en gevoelens van de kinderen aandacht. Het taalgebruik is beeldend en secuur, de stijl krachtig en soepel.

Waardering

De kritiek op Struisvogelkoorts, de debuutroman van Abbing & Van Cleeff, was welwillend maar niet onverdeeld enthousiast. Joke Linders vond het boek weliswaar meeslepend, maar stoorde zich aan de toevalligheden in de afronding. Volgens Aukje

[pagina 5]

Holtrop was het boek, hoewel leuk om te lezen, ‘een zeepbel in luxe pracht-verpakking’. Marjoleine de Vos oordeelde positief: ‘echt een ouderwets moeilijk weglegbaar boek’.

Over De zwarte rugzak waren de meeste recensenten aanzienlijk positiever, al waren er aanmerkingen op de ‘onwaarschijnlijke elementen in de plot’ (Bregje Boonstra) en de ‘vlakke tekening van de personages’ (Aukje Holtrop). Over de stilistische kwaliteiten van het boek was men zeer te spreken.

Wespeneiland viel de meeste besprekers tegen. Volgens Joke Linders bevat het boek ‘meer onwaarschijnlijkheden en psychologische missers dan de vertelkunst van de auteurs kan verdragen’. Nanda Roep vond het ‘allemaal te veel drukdoenerij en te onwaarschijnlijk’. Marjoleine de Vos had een subtieler plot gewild, maar kwam tot een positief eindoordeel. Selma Niewold was het lovendst: ‘Het is een verademing om tussen zoveel bloedeloze thrillers en horrorverhalen zulk goed geschreven werk te vinden, dat de honger naar spanning en avontuur weet te stillen.’

Bibliografie

Jeugdboeken

Struisvogelkoorts. Amsterdam, Leopold, 1996.

De zwarte rugzak. Amsterdam, Leopold, 1997.

Wespeneiland. Amsterdam, Leopold, 1999.

Over Abbing & Van Cleeff

Marjoleine de Vos, Alleen achter de Yacca. In: NRC Handelsblad, 5-3-1996.

Aukje Holtrop, Kinderboeken. In: Vrij Nederland, 9-3-1996. (Over Struisvogelkoorts)

Joke Linders, Yacca's zijn jakkie. In: Algemeen Dagblad, 15-3-1996.

Lieke van Duin, Verslavende Yacca's. In: Trouw, 5-6-1996.

Peter van den Hoven, Yacca. In: Vernieuwing, jaargang 55 (1996), nr. 10.

Muriel Boll, Vijf kinderen en een moordvakantie. In: De Stem, 12-6-1997.

Aukje Holtrop, Kinderboeken. In: Vrij Nederland, 12-7-1997. (Over De zwarte rugzak)

Bregje Boonstra, Kinderthriller. In: De Groene Amsterdammer, 13-8-1997. (Over De zwarte rugzak)

Aimée de Jaeger, De zwarte rugzak. In: De Morgen, 14-8-1997.

Ruud Kraaijeveld, Griezelen met Dante in Frankrijk. In: Levende Talen, nr. 522, september 1997. (Ook opgenomen in: Een kwestie van smaak. Arnhem, Ellessy, 2000.)

Jozefien Haagen, Van kleine puzzeltjes tot spannend kinderboek. In: Arnhemse Courant, 27-12-1997. (Interview)

Abbing & Van Cleeff. Documentatiemap jeugdboekenschrijvers, NBLC/Biblion, 1998.

Marjoleine de Vos, Thriller voor het kind. In: NRC Handelsblad, 6-2-1998. (Over De zwarte rugzak)

Casper Markesteijn, Abbing en Van Cleeff. In: Tikker, jaargang 20 (1997-1998), nr. 3. (Interview)

Ruud Kraaijeveld, Jeugdboeken 1997. Arnhem, Ellessy 1998 (Over De zwarte rugzak).

Judith Eiselin, Het Kwaad moet gestraft, zo zijn we wel. In: NRC Handelsblad, 5-2-1999. (Interview)

Nanda Roep, Roel Faber kweekt wespen zonder angel. In: Trouw, 6-2-1999.

Joke Linders, Spanning op Wildemanseiland. In: Algemeen Dagblad, 26-2-1999. (Over Wespeneiland).

Marjoleine de Vos, Wespeneiland. In: NRC Handelsblad, 26-2-1999.

Selma Niewold, Vreemd, een halve brief. In: de Volkskrant, 19-3-1999 (Over Wespeneiland).

Martine Letterie en Casper Markesteijn, Abbing & Van Cleeff. In: Lijsterwijzer, Groningen, Wolters-Noordhoff 1999.

Ruud Kraaijeveld, Jeugdboeken 1999. Arnhem, Ellessy 2000. (Over Wespeneiland)

53 Lexicon jeugdliteratuur
juni 2000