Lexicon van de jeugdliteratuur

(1982-2014)–Jan van Coillie, Wilma van der Pennen, Jos Staal, Herman Tromp– rechtenstatus

Sijtje Aafjes

door Peter Zunneberg

Sijtje Antje Agatha Johanna Aafjes werd op 22 augustus 1893 in Amsterdam geboren. Eerst werkte zij als onderwijzeres op een bewaarschool. Later werd ze tekenares. Zij heeft vooral kinderboeken geïllustreerd. Tussen de beide wereldoorlogen was zij buitengewoon productief.

Sijtje Aafjes overleed op 16 april 1972.

Werk

Van het werk van Sijtje Aafjes genieten alleen haar jeugdboekillustraties nog enige bekendheid. Minder bekend is dat er van haar hand ook versjesboeken zijn verschenen. Daarin verzorgde zij ook de tekst. Zij heeft als schilderes ook vrij werk geproduceerd, maar het is onduidelijk waar zich dat bevindt en hoe het eruitziet.

Haar jeugdboekillustraties vallen grofweg in drie categorieën in te delen. Allereerst zijn er de platen in de boeken voor meisjes in de leeftijd van twaalf tot zestien jaar. Deze zijn bijna allemaal paginagroot en redelijk gedetailleerd. Vaak werden er niet meer dan vier afgedrukt in het boek.

Daarnaast zijn er de tekeningen in versjesboeken. Aangezien deze boeken bedoeld waren voor jongere lezers en om uit voor te lezen, zijn de tekeningen eenvoudig. De afgebeelde kinderen of dieren zijn groter en vlakker en de tekening is in zijn geheel minder gedetailleerd dan de illustraties in de meisjesboeken.

Ten slotte zijn er de speel- en doe-boeken en de leesmethode-boekjes. In de speel- en doe-boeken werden tekeningen afgedrukt die nagetekend konden worden en dus niet te moeilijk mochten zijn; daarnaast waren er tekeningen die de regels van spelletjes verduidelijkten en om die reden overzichtelijk moesten zijn. Ook de tekeningen in de leesmethode-boekjes zijn eenvoudig: ze mochten niet teveel afleiden van de leeslesjes.

Naast het illustreren van boeken heeft Sijtje Aafjes ook getekend voor de jeugdtijdschriften Ons thuis, Zonneschijn en Kiekeboe.

Over het algemeen is haar stijl helder en verzorgd. Kenmerkend zijn de tamelijk dikke contourlijnen en een gebrek aan diepte. Verder getuigt haar werk van veel fantasie en een zekere speelsheid. Met name haar werk voor jongere lezers is afwisselend in het gebruik van kaders: soms wel, dan weer niet; een enkele keer breekt de tekening door het kader heen.

Uit De wonderlijke familie van Tine Gobius

Het grootste deel van Aafjes' tekeningen is in zwart-wit, soms in rood-wit of groen-wit. Alleen in haar illustraties bij versjes is wel eens een (soms zelfs twee) steunkleur gebruikt. Een enkele keer hanteert zij de van Nelly Bodenheim bekende silhouet-stijl.

Alle tekeningen van Sijtje Aafjes zijn gesigneerd. Sommige, vooral de vroege, voluit. Verreweg de meeste signeerde ze echter met een door elkaar geschreven S en A. De kwaliteit van de tekeningen is redelijk constant; er zijn geen uitschieters. Soms is er sprake van een minder goed getroffen detail, maar dat is bij meer illustratoren het geval.

Versjesboeken

Een voorbeeld van de door Sijtje Aafjes gemaakte versjesboeken is Voor broertjes en zusjes (1921). De schrijfster maakt als het ware deel uit van het gezin. Zij spreekt de broertjes en zusjes op een rechtstreekse manier toe, waarbij verslag wordt gedaan van hun spelletjes of werkjes. Soms veroorlooft Aafjes zich vrijheden op het gebied van de taal: omwille van het metrum wordt bijvoorbeeld van boterham ‘bootram’ gemaakt.

Waardering

Vaak is opgemerkt dat het werk van Sijtje Aafjes gelijkenis vertoont met dat van Rie Cramer. Die opmerking is juist als het een constatering betreft. Het mag echter geen veroordeling zijn: de gelijkenis is geen uiting van gebrek aan originaliteit of kwaliteit. Het zal eerder zo zijn dat de Rie Cramer-stijl, want de overeenkomsten zijn er alleen stilistisch, geliefd was bij publiek en uitgevers. Deze kritiek

ontstond bovendien pas toen het werk van Rie Cramer opnieuw in de belangstelling kwam. Bij tijdgenoten zijn andere geluiden te horen. Een recensente als Jeanne Kloos-Reyneke van Stuwe volgde Aafjes' ontwikkeling op de voet. Zij constateert dat het werk van Aafjes origineel is en in de jaren toeneemt in kwaliteit.

Bibliografie

Door Sijtje Aafjes geschreven en geïllustreerd

Kinderplaten. Amsterdam, Swartenburg, 1920.

Voor broertjes en zusjes. Versjes en plaatjes. Gouda, Van Goor, 1921.

Wie leest en kijkt mee de versjes en prentjes van 't ABC. Versjes en plaatjes. Gouda, Van Goor, 1923.

Dom Pietje. Alkmaar, Kluitman, 1924.

Stoute gansjes. Alkmaar, Kluitman, 1924.

Bonte kleurtjes. Versjes en plaatjes. Gouda, Van Goor, 1925.

De luchtballon. Alkmaar, Kluitman, 1925.

Het dierenkleurboek. Alkmaar, Kluitman, 1925.

In Speelgoedland. Alkmaar, Kluitman, 1925.

Pietje. Versjes en plaatjes. Alkmaar, Kluitman, 1925.

Voor dierenvriendjes. Alkmaar, Kluitman, 1925.

Kabouterbaas. Gouda, Van Goor, 1927.

Van Sinterklaas en Pieterbaas. Alkmaar, Kluitman, 1927.

Keuze uit de door Sijtje Aafjes geïllustreerde boeken

Tine Gobius, De wonderlijke familie. Bandteekening B. Midderigh-Bokhorst, 35 platen van Sijtje Aafjes. Gouda, Van Goor, 1917; 2e druk: 1927.

Elize Knuttel-Fabius, Op Duinzicht. Met vier platen van Sijtje Aafjes. Gouda, Van Goor, 1919.

Marie Ovink-Soer, Hoe Puck een Canneheuveltje werd. Met bandtekening van Johanna Coster en platen van Sijtje Aafjes. Gouda, Van Goor, 1920; 2e druk: 1927.

Jacqueline Bles, De Kwantjes of een vroolijke vertelling van vijf kwajongens. Met 41 platen van Sijtje Aafjes. Gouda, Van Goor, 1921; 2e druk: 1925.

Jacqueline Bles, Wat de Kwantjes verder beleefden. Met 63 platen van Sijtje Aafjes. Gouda, Van Goor, 1922; 2e druk: 1925.

Maren Koster, Gitje Eigenwijs. Met 31 platen en omslagteekening van Sijtje Aafjes. Gouda, Van Goor, 1922; 2e druk: 1926.

Maren Koster, To - Hazehartje. Met 32 platen en omslagteekening van Sijtje Aafjes. Gouda, Van Goor, 1922; 2e druk: 1926.

Tine Brinkgreve-Wicherink, De van Dalentjes. Alkmaar, Kluitman, 1923; 2e druk: 1926; 3e druk: z.j.

Maren Koster, Bij grootvader. Met 25 platen van Sijtje Aafjes. Gouda, Van Goor, 1923; 2e druk: 1926.

H. Brinkgreve, Een zomervacantie aan zee. Alkmaar, Kluitman, 1924.

Tine Brinkgreve-Wicherink, Dina's reisavontuur. Alkmaar, Kluitman, 1924; 2e druk 1926.

Anna Sutorius, Voor kleine kleuters. Versjes. Alkmaar, Kluitman, 1925.

Anna Sutorius, Voor vroolijke vriendjes. Versjes. Alkmaar, Kluitman, 1925.

Anna Sutorius, Een aardig paartje. Alkmaar, Kluitman, 1925.

Clemence M.H. Bauer, Dotje. Met 20 platen van Sijtje Aafjes. Gouda, Van Goor, 1927.

Clemence M.H. Bauer en K. Breebaart, Wim uit het dwergenland: een verhaal voor kinderen van zes tot negen jaar. Gouda, Van Goor, 1927.

Dien Brinkgreve, Van een klein meisje: een verhaal voor kinderen van zes tot negen jaar. Gouda, Van Goor, 1927.

H. Brinkgreve, Huize ‘Sonnevanck’. Alkmaar, Kluitman, 1927; 2e druk: 1938.

Marie Ovink-Soer, De kinderen Heringa. Met platen en bandteekening van Sijtje Aafjes. Gouda, Van Goor, 1927.

Dien Brinkgreve, Stien en haar buurtjes. Den Haag, Van Goor, 1928; 2e druk: 1931.

Anna Sutorius, Op Oldenhoeve. Gouda, Van Goor, 1928; 2e druk: 1932.

Dien Brinkgreve, Wat de zon vertelde. Den Haag, Van Goor, 1929.

Dien Brinkgreve, De verjaardag. Met zwarte illustraties van Sijtje Aafjes. Den Haag, Van Goor, 1929.

T. Hellinga-Zwart, Van Bibi en Dot. Alkmaar, Kluitman, 1929.

Wat spelen we op kinderpartijtjes? Een serie spelletjes om de jeugd gezellig bezig te houden. Verzameld en toegelicht door Jeanne Koning-Coeterier. Den Haag, Van Goor, 1929; 2e herziene en vermeerderde druk: 1940.

Anna Sutorius, Het boek van kleine Eric. Een groot verhaal voor kleine kleuters. Den Haag, Van Goor, 1930.

Over Sijtje Aafjes

P.A. Scheen, Lexicon van Nederlandse beeldende kunstenaars 1750-1950. Den Haag, 1970.

Margreet van Wijk-Sluyterman, Van anonieme boekverzorgers tot erkende kunstenaars: twee eeuwen boekverzorging en illustraties van het Nederlandse jeugdboek. Den Haag, 1982.

Harry Bekkering... et al. (red.), De hele Bibelebontse berg: de geschiedenis van het kinderboek in Nederland & Vlaanderen van de Middeleeuwen tot heden. Amsterdam, 1989.

Marjoke Rietveld-van Wingerden, Jeugdtijdschriften in Nederland en Vlaanderen 1757-1942. Leiden, 1995.

47 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1998

Vorige Volgende