|
| |
| |
| |
Eerste hoofdstuk.
‘Gittegit, wat een spel. Troeve niet en zeuvens en achte en wat vrouwe en here. En 'n moat, die 't spel niet ken, en me doar kloaferoas niet aftroeft. 't Is, om 't te besturreve.’
‘Kruisjasse we - of kruisjasse we niet?’
‘Als je een goeie stem wil hebben om te singe, mot je eiere ete!’
‘Bessejenefer is d'r ook goed foor. Bessejenefer, da's 't goeie.’
Een vrouw kwam de gelagkamer in. Even zag ze naar de kaartende mannen.
‘'t Goat mis doarbinnen. 't Loopt noar d'r loatste uur. Wat hebbe ze met se beie geleje. Me broer heeft soveel geleje.’
‘Och, Jezus, dan blijft 't kind alleen achter.’
‘Dat is nou eenmoal niet anders. Kruisjasse we, of kruisjasse we niet?’
| |
| |
‘We woare d'r geweest, as-ie kloaferoas had afgetroefd. Blijft-ie me doar met harte seuve in se klawiere sitte.’
‘De eieren benne nog veel te duur, om dat met de stem te probeeren.’
‘Ik leg m'n koarte neer, d'r is toch niks fendoag met jullie te beginne. Geef mij 'n kloare, Mine. Soas we hier gewoon saine, de folle moat, Mine. 't Koarte is toch niks gedoan, fendoag, 't Heeft geen nut fendoag.’
De jonge vrouw wankelde, toen ze de jenever bracht.
‘Weet van Offeren, Mine, dat se vrouw ook heel min is?’
‘Nee, dat weet hij niet. We hebbe 't hem niet gesegd!’
‘Of je gelijk hebt, Mine. Je mot een stervende niet store. Hij heeft al sorg genogt.’
‘Och, en met de zoak wil 't ook niet al te best. 't Is sonde, dat ik 't zeg, moar sjenie zat d'r niet in de man.’
‘As van Offeren je een borrel verkocht, dee ie 't met een gezicht van: ‘begoa je de sonde al weer?’
‘Och, as wij ons hoekje hier niet eenmoal gehad hadde.’
‘Van so'n paar klanten ken je ook niet bestoan!’
De vrouw besluiteloos. Van de een zag ze naar de ander.
| |
| |
‘Ik mot weg. Ik mot de koster woarschuwe.’
‘De koster? Je bedoelt de domini.’
‘Nee ... nee ... de koster ... die is nog van hoar femielje.’
‘Van haar femielje? Heb ik nooit gewete.’
‘Seg, loate we toch moar goan koarte, jonges. Wie doet ons wat, seg?’
De kaarten werden geschud, en vier aan vier gegeven. De troef werd op tafel gesmeten.
‘'n Ruitentje!’
‘De heele oavond ruite behalfe een poar hartjes. Seg, ik ben ferliefd en krijg nooit 'n hartje.’
‘Schud ze moar weer goed. Ruite boer legt hij op toafel.’
‘Hahaha! Die houdt hij tusse se duim en wijsvinger. Ruiteboer.’
‘Wat een mop... Jij zult 'm van me hebbe.’
‘Asjeblief. Hou me beleefd oanbevole voor uwedeles gunst en rekemedoasie.’
‘Is de koster femielje? Of sei je, dat de koster niet femielje was?’
‘Ja, maar hij hoort niet tot onze gemeente. Doarom kome we nooit in de kerk.’
‘Doar heb ik geen weet fan. Dat loat ik over an de ouwe waive om doarover met mekoar te hannesse.’
| |
| |
‘Seg, beginne we nou of niet?’
‘Hij heeft seker weer ruite boer.’
‘Roakt je niet, wat ik heb, ruite boer of ruite vrouw, moar as we kruisjasse kruisjasse we, en we goan nie kletse.’
‘Nou, nou, ik mag toch wel effe met Mine proate. Of jij nou vijf minuten later je ruite boer uitspeelt.’
‘'t Goat niet om ruite boer. 't Goat je geen bliksem an, of ik ruite boer heb. 'n Wonder, dat jij altijd 'n anderman's koarte kent. Ik heb je in de smieze, jongetje. Ik heb jou al solang in de goate, dat jij met de koarte, ik seg jou Marte Lijs, ik heb jou al lang in de goate en dat sel je gesegd wese.’
De vrouw ging vlak bij hen staan. Ze boog zich over 't tafeltje heen. Scholten liet de kaarten liggen. Maar Marten Lijs stond op, stiet tegen de tafel, en schreeuwde:
‘Ik heb niet in je koarte gesien.’
De vrouw legde haar hand op Lijs' schouder. Ze voelde zich zo moe, dat haar verdriet onwezenlijk klonk:
‘As je wilt tiere’, zei ze, ‘goa dan erges anders heen. Fendoag is d'r niks te tiere.’
‘Ik loat me niet segge, dat ik vals speel.’
‘'t Is niet so gemeend, Lijs. Scholte meen 't niet.’
‘Woarom segt hij 't dan as hij 't niet meent.’
| |
| |
Scholten zat in zijn macht van rijke boer, achterover geleund, de duimen in zijn vest. Hij had altijd aan zijn eigen pret genoeg. Hij grinnikte in zichzelf.
‘Spele we nou nog?’ Hij deed net, of er niets was gebeurd. Hij had lust om zijn rijksdaalders te doen rinkelen, - ‘Scholten is rijk.’ - ‘D'r klinkt muziek in geld’ - dacht hij. Hij sloeg zich op de knieën van de lol.
‘D'r komt fenoavond fen 't spel toch niks. Goa je mee, Lijs?’
‘Nee. Ik blijf nog hier. 't Goeie, Scholte.’
‘Ik moet de andere kant uit’, zeide Mine. ‘Noar de koster.’
Lijs trok haar aan de mouw.
‘Zet de fles moar hier kloar. Ik zal mezelf wel helpen... En als d'r 'n ander komt...’ Hij zweeg even, en zei toen heldhaftig: ‘als d'r 'n ander komt, zal ik hem helpen, als hij zichzelf niet helpt.’ Hij dacht na. ‘Maar d'r komt geen ander, Mine. Ze vinde 't allemoal soai, om hier te kome. Ik seg wel eens: geen beter drupke dan hier.’
‘Nou, ajuusses dan. Doe de deur niet op slot.’ Bij de deur zeide ze de anderen goede dag, en ze ging naar het dorp. De steenweg, lange lichtstreep in duister van land en lucht. Wolken van stille zomeravond: witgerande schaduwen. Scholten schreeuwde haar na:
| |
| |
‘Doar kon morge wel rege kome.’
‘Joe-oe.’
Dit vervulde haar geest, terwijl ze voortliep:
‘Daar kan morgen wel regen komen.’
Ze aarzelde bij een klein huisje aan de weg, het begin van het eigenlijk dorp. Zou ze aankloppen? Zou ze doorlopen? Ze ging 't huis voorbij... keerde terug, tikte tegen 't raam.
‘Wie daar?’
‘Ik ben 't, Mine. Vrouw Uskes, ik ben 't.’
‘Kom d'r in.’ Vrouw Uskes opende de deur.
‘Wat kom je zo laat op de avond?’
‘Ik kom vroage, hoe 't met de sik goat.’
‘Met de sik is 't niks nie goed. De veearts is d'r geweest, en heeft een drankje gestuurd. Opstopping.’
‘Och hemel, doar goan ze meestentijds an dood.’
‘Goa d'r toch bij zitte, mens. De veearts zegt, dat het damhert van baron de Landas hetzelfde heeft gehad. Die is d'r toch beter van geworde.’
‘'t Is net as met mense! De een komt d'r door en de ander niet.’
‘Joa, joa... en hoe is 't met van Offere?’
‘O, dat goat slecht. Dat goat heel slecht. O, o, mens! dat goat zo slecht. Hij en Bertha
| |
| |
gaon zeker dood. 't Is de loatste oavond, misschien morge, overmorge.’
‘En Lydia dan. Wat gebeurt er met 't arme schoap?’
‘Doarvoor ben ik er toch uitgegaan? Ik heb geen geld, om 't kind te onderhoude, en woar moet ik 't ook onderbrenge? Ik ben self een weduwe, die van de een noar de ander trekt, en 'n eige dak heb ik ook niet, seg 't nou self - seg 't nou self. Ik goa noar de koster, die mot 't moar wete.’
‘Och joa, och joa, dat benne dingen, dat benne nou dinge... en met de sik nou ook.’
‘Nou, beterschap.’
‘Van 't selfde hoor. Kom moar 'ns segge, of 't drankje geholpe heeft.’
‘'t Is met 't damhert goed gegoan, segt veearts. Moar een opstopping, doar kenne de sikke niet tege. Moar 't damhert van baron...’
Vrouw Uskes ging in haar huisje terug, en ze zette zich angstig om het zieke dier bij de tafel. Mina ging verder tot aan 't huis van de koster en hier belde ze bescheiden aan.
De koster: machtig man; niet om zijn geld als Scholten, maar om zijn wetenschap. Ieder had geheim ontzag voor hem en hij had openlijk ontzag voor zich-zelf. Toen er gebeld werd, deed hij open. Hij trok plooien
| |
| |
van meewarigheid in zijn gezond gezicht, en hij begon al 't hoofd te schudden.
‘Is het zover?’
‘Nog niet, moar 't moet weze.... vannacht ... morgevroeg, overmorge.’
‘Vannacht... morgenvroeg... overmorgen... Ik heb het wel gezegd, dat 't gauw moest weze. Ik vergis me niet, Mine. Als ik in een huis kom, waar d'r een dood zal gaan, ruik ik het lijk, voor hij lijk is. Dat zal wel in het ambacht legge, in mijn stiel, zeggen onze Dietse broeders in Vlaandere.’
‘Heeft mijnheer een ogenblik de tijd? Ik zou mijnheer groag wille spreke.’
‘Kom binne, Mine. Maar veeg je voeten, want 't is vochtig op de weg.’
Hij liet haar in het salon, en met bewondering keek ze om zich heen, want ze zag de droom van haar jeugd. Salon met sofa van rood trijp met kwasten, leuningstoel van rood trijp met kwasten, rood kleed over tafel, Axminster kleedjes en karpet en zwaarvergulde spiegel. Portretten van ouders en schoonouders in blinkende verf, met dikke, gouden lijsten aan de wand. Maar op een mahoniehouten boekenrek het onverwachte: boeken... een kleine encyclopaedie, een woordentolk, en de gedichten van ter Haar in rode banden, met gouden arabesken en een verzameling van nederlandse wetten.
| |
| |
‘Zo - hier kunt je vrijuit prate, Mine. De muren zijn dik, dat verzeker ik je.’
Hij ging op de hoogste stoel zitten. Dat deed hij altijd, 't gaf hem overwicht. Mine voelde zich als een klein kind, dat een slechtgeleerd lesje bij meester opzegt.
‘'t Is erg gesteld doar in huis bij van Offeren. As de schulde betoald zijn oan dokter, oan de bakker, voor de begroafenis... dan blijft er niks over.’
‘En 't huis... is daar hypotheek op?’
‘Och mijnheer, eerste apotheek, tweede apotheek en derde apotheek en ze hadden d'r nog een vierde apotheek bij genome, as 't gekend had ... en van binne ziet 't eruit... geen stoel meer heel... alles uit de verf... en geen klante ... behalve de vier... Och, u weet 't immers wel?’
‘Zou 't voor een ander niet meer op te halen zijn? 't Ligt dicht bij de Roe, en daar wonen rijke boeren. Die gaan niet naar 't dorp, als ze vlak-bij kunne pleisteren.’
Mine luisterde vol ontzag, 't hoofd gebogen, toe. Ze wist dat het dorp de gang had, en dat de rijke boeren met het kleine kroegje spotten. De koster wist 't, Mine wist 't. Hij zuchtte, keek diepzinnig naar zijn schoenen.
‘Maar gelijk heb je, Mine, gelijk heb je,
| |
| |
beste meid. Met niet kunne heeft de koning zijn recht verlore. Als de boel verkocht wordt, blijft d'r niks over.’
‘Nee, nee, dan blijft d'r niks over. Nog geen halve cent....
Ze zaten beiden in het rode salon te zwijgen. De koster keek zelfgenoegzaam om zich heen. De mooiste kamer uit het dorp, de Roe meegerekend. In 't huis van Scholten vond je zelfs niet zo'n mooie kamer.
‘Joa’, zei Mine eindelijk, en ze keek naar de schilderijen. Ze had al die mensen nog precies gekend. Wat leken ze! Ze voelde even lust, daarover te spreken, ze deed het niet, omdat ze vol zorgen was. Ze had haar dienst opgezegd, om zieken te verplegen, wat haar geen cent inbracht. En dan het kind, ja, het kind....
‘En wat wil je nu van me weten?’
‘Ik ken Lydia toch niet onderhoude, segt u 't self, mijnheer.’
‘Lydia... net 'n naam voor zulke mensen, om uit te kiezen. Hadde ze 't Jansje of Aaltje of Lize genoemd. Maar Lydia! Zo'n naam is voor de deftigheid. En van Offeren, da's ook geen naam voor zo'n stand.’
‘Och, ze woare toch nergens geschikt voor. Moet ik 't kind nu onderhoude?’
‘Ik zal wel eens voor je kijken. Mine.’
De koster stapte naar 't boekenkastje en
| |
| |
haalde de nederlandse wetboeken te voorschijn, die hij op een willekeurige bladzijde openlegde. Hij zei heel gewichtig: ‘tja... tja...’ en de vrouw wachtte vol spanning. ‘Je vraagt, of je 't kind moet onderhoude?’
‘Joa.’
‘Nee, je hoeft 't kind niet te onderhouden. Dat heeft de minister van onderwijs zo beschikt.’
‘Een tweede vroag mag ik mijnheer toch ook wel doen?’
‘Ga je gang, Mine. Ik luister toe.’
‘Wat moet er dan met de kleine Lydia gebeuren?’ Pauze. ‘'t Is een schat van een kind.’
‘Ze hoort niet tot onze kerk. Trouwens - ik weet niet - of ooit een lidmaat van onze kerk - Lydia heeft geheten. Van de doden niets dan goeds, zegt de Romein, maar die beide mensen deugden niet als vader en moeder, ze deugden niet voor de maatschappij. Toen Bertha me kwam zeggen, dat ze verkering met van Offeren had, hield ik mijn hart was. Niet, dat zij ook niet van de rare kant was ... maar zo'n man... van Offeren! Toen ik hoorde, dat van Offeren in de Roe die kroeg had gekocht, toen heb ik niets gezegd, Mine, maar ik heb gedacht.’
| |
| |
Rood salon. Rijkdom. Ja, de koster hoorde tot de machtigen. Hij wist, waar Abraham de mosterd haalde.
‘Het kind kan in 't Blauwe Weeshuis terecht. Ik zal de brief wel schrijven.’
‘Zou mijnheer dat willen doen?’
‘Ik beloof 't je, Mine.’ Aarzelend stond ze op, en keek de koster aan.
‘Dus 't Weeshuis... 't kan zeker niet anders.’
‘Hoe zou 't anders kunnen, Mine? De gemeente staat hier op hoge lasten, en 't Weeshuis is er toch voor?’
‘'t Moet dan moar.’
‘'t Is al donker op de weg. Ik zal je zelf wegbrengen.’
‘Wegbrenge? Dat hoeft anders niet. Ze zulle mij nooit stele. Aan mij is niks te stele, mijnheer.’ Ze dacht: ‘en toch laten de mannen me niet met rust.’
‘In 't dorp zijn tegenwoordig kwade elementen. Het is beter, dat ik je begeleid.’
Het werd nu donker, van de lichtheid van de weg geen nevel gebleven. Een samengedrongen schaduw... weg, bomen (de bladeren ruisten even), land, lucht. Wolken, gezien en ongezien, over de hemel geschoven, en Mine en de koster wisten dat die zware regen droegen; dieper in de nacht zou de regen over de wereld stromen. Geen geluid,
| |
| |
maar uit akker en weiden en bomen dreef vage geur van bloei.
‘We moeten onze weg tasten. Wil je me geen arm geve, Mine?’
Ze begon zo luid te lachen, dat hij meende: ‘Men kan haar op verre afstand horen.’ Hij greep haar angstig vast.
‘Wat zullen de mensen zegge, als ze je zo horen lachen, Mine?’
‘Dat is waar.’ Ze dacht: ‘alle mannen zijn 't zelfde, maar vandaag houdt Mine niet van handjeplak.’
Hij bood haar zijn arm niet opnieuw aan, en hij dacht geërgerd: ‘als ze dat maar niet in het dorp hebben gehoord.’
‘Ik was bang, dat je vallen zou, Mine!’
‘Wat bedoelt mijnheer?’
Op de helft van de weg naar de Roe stond hij stil.
‘Nou, adieu Mine. Ik moet nu naar huis, en zelf vind je de weg wel verder.’
‘Jawel, mijnheer!’
Ze ging alleen naar de herberg terug. Eensklaps begon het te druppelen, en tik, tik, tik klonk het door de bladeren. Mine bleef even stil-staan, en ze stak haar handen uit. Een klein bolletje water streek langs haar vingertoppen, en liet een vochtige indruk op de nagel na. Ze peinsde:
‘Had ik mijn parapluie toch maar meege- | |
| |
nomen! Had ik mijn parapluie toch maar meegenomen! Straks bij de Roe zal ik kletsnat worden. Hoe kon ik zo dom zijn, om geen parapluie mee te nemen.’
Toen ze de plek naderde, waar de bomen ophielden, sloeg ze de rok over 't hoofd, en ze holde. Ze raakte dadelijk buiten adem, ze rende door, tot ze voor de herberg stond. Ze opende haastig de deur en druipend van de regen trad ze binnen.
Bij de tafel zat Lijs te dommelen. De lege fles stond voor hem, en de binnenkant van zijn glas was licht bewolkt. Hij schrok bij de komst van Mine uit zijn doezel op, sloeg zich tegen 't voorhoofd en keek haar aan.
‘'t Regent geloof ik buite. En nie mals ook.’ Hij zag naar de klok. ‘Al half elf... verdomme...!’ Daarna schudde hij 't hoofd.
‘Dat is waar ook, ik mag bij van Offere niet vloeke. Nou ajuusses.’ Hij strompelde heen. Hij grinnikte buiten.
Mien grendelde de deur, ze liep naar de lamp, blies het licht uit en ze ging met zachte, vlugge stap naar de kamer, waar de vrouw zou sterven... morgen... overmorgen....
|
|
Auteursrecht onbekend