Van anarchist tot monarchist

[p. 393]

Hoofdstuk XXXIII

In Parijs terug, na een gecompliceerde reis.

Holdert, ongerust over ons lot, heeft, op het bericht van den doorbraak der Duitschers, overal naar ons geïnformeerd waar ook maar de geringste kans op bescheid bestond, en zijn voldoening ons onverlet te zien is groot. Hij biedt ons gastvrijheid aan, maar wij zìjn al ergens onderdak en behoeven dus geen gebruik te maken van zijn uitnoodiging.

Zijn eerste vraag, na de begroeting, is of ik het parijsche correspondentschap weer op mij wil nemen tot aan het eind van den oorlog. Heel graag! zeg ik. Hij stelt onmiddellijk een telegram op aan zijn broer in Amsterdam, waarin hij zegt dat ik in Parijs terug ben, dat hij mij gevraagd heeft het correspondentschap te hervatten, dat ik daarin heb toegestemd en dat men mij telegrafisch tweeduizend francs moet overmaken, als provisie, aan het adres dat ik hem opgaf.

Deze tijdelijke hervatting van het correspondentschap mislukte echter door een misverstand! De krant zònd de tweeduizend francs, maar de concierge van het huis waar wij logeerden, die order gekregen had brieven, telegrammen e.d. voor mij in ontvangst te nemen, had deze opdracht vergeten, of hij had mijn naam niet goed verstaan, of hij had nagelaten zijn vrouw het consigne over te brengen, kortom, de telegrafische postwissel werd als ‘onbestelbaar’ aan den afzender in Amsterdam geretourneerd. Ik wachtte twee dagen, drie dagen, vier dagen te-vergeefs, zag, in de onderstelling dat men het geld nièt gestuurd had, van het re-correspondentschap àf, en keek naar àndere journalis-

[p. 394]

tieke bezigheid om, onderwijl voortgaand met het schrijven van mijn twee artikels in de week voor de Telegraaf.

* _* *

11 november 1918!

De Wapenstilstand en het eind der Groote Slachting!

De laatste ‘frontreis’ - laat mij het zóó nog zeggen, hoewel de oorlog sedert drie weken tot het verleden behoort - de laatste frontreis die ik maak is naar Straatsburg en naar Metz, waar, op 8 en 9 december respectievelijk, detachementen der geallieerde legers, en Poincaré en Clemenceau als vertegenwoordigers der fransche regeering, hun intocht houden, waar ‘nos drapeaux enfin triomphants’ in den wind wapperen, en waar ik den afgevaardigde Marcel Cachin, tegenwoordig eere-colonel van het Roode Leger - dit is zijn authentieke, door Stalin gebreveteerde titel! - en generalissimus der fransche communisten, van oprechte, spontane, vaderlandslievende ontroering heb zièn weenen en hòòren snikken. De mes yeux vu, de mes oreilles entendu, terwijl hij, elleboog tegen elleboog, naast mij stond in Straatsburg.

* _* *

[p. 395]

Ik heb haar dus tòch gezien, de verwezenlijking van een ouden droom: de Elzas van den verdrukker bevrijd! Ik heb er den voet gezet. Ik ben in Straatsburg, ‘die wunderschöne Stadt’, in het weer frànsch geworden Straatsburg, dat nooit schooner was dan nu!

Half-negen in den avond! Ik stap uit den parijschen trein en koop van een oud vrouwtje aan het station een plaatselijke krant, de Schtrossberjer Zietung, zooals zij, met een beverige fausset-stem, het blad uitroept.

Het besje lacht, een stil, zalig en tegelijk spottend lachje.

- Pourquoi riez-vous, madame? vraag ik.

- I'fschtee keh franzeesch!

- Ah! bon.... Ich frage warum Sie lachen?

- No! dàs isch 'ne Frog! I lach scho seit fierz' Tog, mosschieu! seit mer d'Malefiz los sin, d'Sauschwow, d'verdammten!.... Jo, jo! s' san fort, Gott sie g'lobt un g'dankt!

Een plebisciet, een vòlksstemming, over de vraag: frànsch of dùitsch? Ziedaar!

De vreugde op het gelaat van dit doodarme, oude vrouwtje, omdat de Duitschers wèg zijn; de reeks scheldwoorden en verwenschingen, uit haar tot-fransch-spreken onbekwamen mond, aan het adres der verdreven heerschers, haar quasi-taalgenooten, ziedaar de veroordeeling, in eerste en laatste instantie, van het duitsche regime, èn, impliciet, de glorificatie van Frankrijk.

De Franschen waren hier twee-en-een-kwarteeuw de baas geweest - om precies te zijn, twee-honderd-twee-en-twintig jaar, van 1648 tot en met 1870 - en zij hadden de zeden, de gebruiken, de gewoonten en de tààl der bevolking zoo volkomen gëeerbiedigd, dat, op het tijdstip der annexatie, in 1871, zeker tachtig percent van de Elzassers geen wóórd fransch spraken of verstonden en zich uitsluitend van hun germaansch dialect bedienden.

De Pruis, daarentegen, had geen hàlve eeuw noodig gehad, om, door allerlei kleinzielige plagerijen en pesterijen, gezwegen van zijn àlles-omvattende tyrannie, zijn heerschappij ondragelijk te maken, en om de ‘Anno Siebzig wiedergefundenen Brüder’ te doen hùnkeren naar den dag, naar het ùùr, waarop hij het land uitgetrapt zou worden.

[p. 396]

De Dag was gekomen en het oude menschje, het stumpertje, dat geen woord fransch verstaat en dat door den terùgkeer van de Franschen zeker geen centime méér zal verdienen, looft en dankt, uit den grond van haar argeloos hart, den genadigden Heer der Heirscharen, omdat hij den malefieken ‘Sauschwow’ heeft verslagen en verjaagd.

Straatsburg, 9 december. Half-tien in den morgen.

Voor het Raadhuis, op het bordes waarvan Poincaré, president der Republiek, een toespraak houdt tot de opeengepakte, kleurige, feestelijke menigte.

Ik luister zonder veel aandacht naar de presidentieele redevoering, die ik aanstonds of morgen wel in de krànten zal lezen. En lees ik haar nièt, dan is mij dat ook goed!

Wat mij vandààg interesseert, met uitsluiting van wàt anders ook, dat zijn de inheemschen, de Elzassers, wien de vreugde over hun verlossing uit de oogen straalt en wier gejubel bij het voorbijtrekken, aanstonds, van den stoet - Joffre, Foch, Pétain, Gouraud, Pershing, Douglas Haig, aan het hoofd van de detachementen der verschillende geallieerde legers - mij tot in de diepste diepten van mijn ziel ontroert:

- Vive la France!.... Vivent nos libérateurs!.... Vive Joffre!.... Vive Foch!.... Vive Clemenceau! Fife le Digre!.... Vivent les Poilus de France!

Verheven schouwspel! Een bevrijd volk!

Weinige maanden later is de geestdrift al weer geluwd en de kiem gelegd voor de ‘separatistische beweging’ - van Berlijn uit aangewakkerd, aangeblàzen! - dank zij het stompzinnige sectarisme van het fransche radicaille, dat, bij-monde van Herriot, een van haar lichten, de vroomcatholieke Elzassers een prompte en volledige laïcisatie beloofde: breuk met het Vaticaan, toepassing van de fransche Scheidingswetten, God-ùit-de-school etc. etc., waarvan de pas herwonnen bevolking niets wilde weten.

De ‘mécréant’ Clemenceau, die wijzer was, stuurde Mil-

[p. 397]

lerand - óók geen geestdrijver! - naar Straatsburg als ‘haut-commissaire pour les provinces récupérées,’ en het gelukte dezen ex-socialist de gemoederen te kalmeeren.

Maar van het separatisme, pseudoniem voor hèr-germanisatie, was men zoo gauw nog niet àf!