Brieven 1888-1961

Aan Max Nord¹

Saint Roman de Bellet (a.m.),

30.x.59.

Beste Max Nord,

Van harte erkentelyk vóór, en diep getroffen dóór uw zoo-even ontvangen, my tot schreiens toe ontroerende woorden van deelneming aan myn smart.

Ontzettend, deze scheiding, veroorzaakt door een ‘stupide accident’: de val van een door den regen glibberig geworden steenen trapje, met, als gevolg, een hevige hersenschudding met bloed-uitstorting in de hersenen.

Zy was de edelste, liefste, zachtzinnigste, grootmoedigste vrouw waarvan² men zich een denkbeeld zou kunnen voorstellen, en zy heeft my - een prikkelbaar, ongeduldig, heftig en, daardoor, dikwyls onredelyk man - veel te vergeven gehad in den loop van ons ruim zeven-en-zestig-jarig samenleven.

1 Max Nord (*1916) begon als volontair bij het Haagse dagblad Het vaderland. Met Menno ter Braak vertaalde hij Hermann Rauschning, Hitlers eigen woorden, Den Haag 1940. Na de de tweede wereldoorlog was hij o.a. kunstredacteur bij Het parool. In 1955 nodigde hij Cohen uit om een serie artikelen voor Het parool te schrijven, die in 1958 werd afgesloten. In 1956 verscheen zijn novelle Geen talent voor geluk. Max Nord verzorgde twee bloemlezingen uit het werk van Cohen: Geschriften van een andersdenkende, Amsterdam (1959), Meulenhoff-pocket 44, met teksten uit het afzonderlijk verschenen werk en Uiterst rechts, journalistiek werk 1906-1920, Amsterdam 1981. Deze brief van 30 oktober 1959 is gereproduceerd op p. 14-16 van Uiterst rechts.

2 De pijl in de marge verwijst naar de volgende passage.

[p. 657]

Haar door den schok van haar val aanvankelyk sterk verminderd bewustzyn was, gelukkigerwys, na een paar dagen voldoende teruggekeerd (toen ik haar, den dèrden dag, bezocht in de kliniek te Nice) om my door haar te doen herkennen. Zy glimlachte, toen zy - met zichtbare inspanning - myn naam uitsprak, streelde myn hoofd en myn wangen, greep myn handen en beantwoordde myn behoedzame kussen.

Na een verpleging gedurende zes dagen, is zy, in den nacht van 16 op 17 october, overleden, vermoedelyk in haar slaap. Haar lief en mooi gezichtje, toen zy van de kliniek naar huis was overgebracht, was kalm en rustig van uitdrukking, zonder éénig spoor van pyn, Goddank!

Wy hebben haar den 19^den october in Nice begraven, in het byzyn o.a. van onzen onovertreffelyken vriend Kuyper, die in alle haast hierheen was gereisd om my by te staan in deze beproeving.³

En nù? Nu kan my niets ter-wereld meer interesseeren. Niets hoegenaamd!

Ik word hier, ten-huize van myn overleden vrouws nicht (en haar man) die zich over my hebben ontfermd, met de grootste liefde en de innigste deelneming behandeld, ik zou beter kunnen zeggen ‘verpleegd’, en men doet het mogelyke en het onmogelyke om my te troosten in myn détresse, myn vertwyfeling en zy hebben my gezégd hun huis als het myne te beschouwen tot myn einde toe.

De nicht is een pracht-mensch, die (tegelyk met haar man en haar destyds 17-jarigen zoon) door de Duitschers is meegesleept, en daar ginder, in een der uitdelgingskampen, Ravensbrück, zoodanig mishandeld, dat zy getrepaneerd moest worden. Maar onderwòrpen heeft zy zich nooit aan de kannibalen waartegen zy zich, tot aan den dag van haar bevryding, heeft verzet. - Ziedaar, beste Max Nord, het milieu waarin ik verkeer, en waar men er àlles op zet om, door pogingen my te verstrooien, myn leed te temperen.

Voor het oogenblik zie ik u niets méér en vooral niets anders te zeggen (confidentieel wat de omhaalde en met → gemerkte passage van dezen brief betreft).

Laat my, nu en dan, iets goeds van u hooren, en blyf geloven aan de innige erkentelykheid en de vriendschap van uw zwaar beproefden

Alexander Cohen

3 Henk Kuijper telegrafeerde op 17 oktober 1959 dat hij op 19 oktober om 8.30 per trein zou aankomen.

[p. 658]

De moed ontbreekt my dezen hier en daar verwarden, moeilyk leesbaren, en niet zonder inspanning geschreven brief, òver te schryven. Doe uw best, Max Nord, er uit wys te worden!