Brieven 1888-1961

Aan R.H. Dykstra¹

Toulon, 20.x.'54

Zeer geachte Heer Dykstra,

Mag ik u, my verontschuldigend wegens de, door ziekte veroorzaakte vertraging in de verzending van dezen, sedert plus minus 14 dagen in klad op stapel staanden brief, en, via u, de heele redactie van de Groene in wier naam mr Davids my, naar aanleiding van myn bevordering tot ‘nonagénaire’, zoo allerhartelykst schreef, wèl bedanken voor de my betoonde warme sympathie, voor het overige tot uiting gekomen door het te myner eere inruimen van een volle pagina van uw blad.²

Het afdrukken, in fac simile, van het u door my geadresseerde briefje, waarin ik het woord ‘ritueele’ onderstreepte, heeft my plezier gedaan. De bedoeling van deze onderstreeping was zóó duidelyk, dat een van uw abonnés, een deventersch ‘modern-Humanist en agnosticus’ my daarvoor zyn ‘vrydenkende’ satisfactie heeft betuigd.

Wat ik, verder, ruim en geestelyk-elegant heb gevonden, dat was het in extenso afdrukken, in uw ongodistisch, voire anti-godistisch blad, van de, in januari 1898 in myn brandertje, de Paradox, geschreven

1 Mr R.H. Dijkstra, redacteur van De groene Amsterdammer.

2 Pagina 11 van De groene Amsterdammer jrg 78 (1954) nr 39 (25 september) bevatte vier bijdragen van en over Alexander Cohen. R.J. Zoethouts artikel kreeg de kop ‘Alexander Cohen negentig jaar’ en H.P.L. Wiessing droeg een geschreven portret van ‘Kaya’ bij. Van Alexander Cohen was opgenomen ‘Door het oog van de naald’ en ‘Van de mislijke vrijdenkerij’, uit De paradox, 5 (8 januari 1898), p. 74-76.

[p. 607]

diatribe tegen de stompzinnig-agressieve hansworstery van evenmin ‘vrye’ als ‘denkende’ primaire geestdryvers. De verzekering zal wel overbodig zyn dat myn afkeer van catholiek sectarisme, waar zich dit, ad majorem Dei gloriam, openbaart door kinder-roof³, niet minder onverzoenlyk is. Maar laat my, daaraan denkend, herinneren aan de nog recente roof en wègvoering door gewapende bulgaarsche en Joegoslavische benden, van honderden grieks-orthodoxe kinderen⁴, ten fine van hun onderricht in de éénig-ware-en-zaligmakende moscovitische Leer. Zyn, trouwens, niet alle Belydenissen de éénig-ware-en-zaligmakende

De uitwerking van de my betreffende publicatie in de Groene heeft my verrast. Door tal van brieven en telegrammen, voor het meerendeel afkomstig van my volslagen onbekende personen - onder de telegrammen was er één, my geadresseerd met de felicitaties van een amsterdamsch... commissaris van politie⁵, merkwaardig unicum in een categorie van dignitarissen waarmee, tot dusver, myn relaties, onder verschillende hemelsbreedten, koel gebleven waren - zyn my blyken van belangstelling, en sommige, van instemming met myn werk geworden, die ik niet had verwacht, maar die my de myn ydelheid streelende zekerheid bygebracht hebben dat ik my, in den loop van een jaar of zestig schryvery, niet voor niemendal heb uitgesloofd, zooals dat heet. Maar kan er, eigenlyk gezegd, wel van ‘uitsloven’ worden gesproken met betrekking tot een publicist die altyd voor zyn plezier heeft geschreven, nooit ook maar één regel op aandrang van zyn diverse broodheeren, noch ook om zyn lezers te behagen? Alles wèl beschouwd, een geluksvogel!

Voor het nu volgende, de redactie van de Groene direct noch indirect rakende, zou ik u plaatsing hebben verzocht, als niet égards ten-opzichte van een langdurige vriendschap (met-periodieke-eclipsen) met Wiessing, my daarvan hadden teruggehouden.

Ziehier, zeer geachte en my zoo welwillend gezinde heer Dykstra, het geval:

By de lezing van Zoethouts artikel ben ik, herhaalde keeren, gestuit op my irriteerende uitdrukkingen en passages, in de eerste plaats (iste kolom, regel 32 v.b.) op de kenschetsing van myn schryfwyze als ‘oubollig’, in myn oogen de definitie van een walgelyk-platte, afgetrapte, wee-zoete moppentappery, en hier ter-plaatse bovendien volkomen idioot, als zynde in flagrante tegenspraak met de andere, myn wyze van uitdrukking karakteriseerende hoedanigheden: ‘scherp’, ‘sprankelend’ etc.

3 Enkele joodse kinderen die tijdens de tweede wereldoorlog bij katholieken of protestanten waren ondergedoken, werden in Nederland na de tweede wereldoorlog ondanks gerechtelijke uitspraken niet aan hun joodse familie teruggegeven. De ouders van Anneke Beekman (*1940) werden in 1943 in Sobibor vermoord. Twee ongehuwde zusters, de dames Van Moorst, ontfermden zich over haar. Deze katholieke dames wilden Anneke Beekman in 1947 niet plaatsen in een joods pleeggezin. Zij lieten Anneke opnieuw onderduiken. Pas in 1961 kwam zij weer te voorschijn. Ook de ouders van Rebecca Miljado (*1940) werden door de Duitsers vermoord: te Auschwitz in 1943 en 1944. Rebecca werd op verzoek van haar onderduikmoeder uit het kindertehuis ontvoerd. Zij werd in 1954 door de rijksrecherche in een klooster aangetroffen. De rooms-katholieke clerus had in beide gevallen actieve steun aan de kinderroof gegeven.

4 In het najaar 1944 veroverden communistische verzetsstrijders, die zich niet hadden laten ontwapenen door de Britse bevrijders, vrijwel het gehele vasteland van Griekenland. Eind 1944 werden zij door de Britten bedwongen. Vanuit de bergen in het noorden bleven de communisten actief. Deze communistische verzetsstrijders hadden ook Griekse kinderen weggevoerd naar Zuid-Slavië. In 1949 kwam er een einde aan de burgeroorlog in Griekenland. In november 1950 begon de repatriëring van deze Griekse kinderen.

5 ‘Hartelijk gefeliciteerd. Cohen, Commissaris van Politie’, Amsterdam 27.9.1954. Leon Albertus Alexander Cohen (1898-1980) was commissaris van politie in Amsterdam van 1947-1959.

[p. 608]

Ik nam, o! heel zachtzinniglyk, den braven Zoethout daarover à parti, en ik was niet weinig verbaasd per keerende post van hem te hooren dat de my geërgerd hebbende qualificatie niet in den tekst van zyn stuk voorgekomen maar daar ingelascht was door Wiessing, die hem, in een telefonisch gesprek, ‘terloops’ had gevraagd, of hy, (W.), in het geval dat de redactie van de Groene hier of daar wat in zyn artikel wenschte te veranderen, dit dan mocht doen. Op het antwoord: ‘Natuurlyk!’ - Zoethout had, zegt hy, ondersteld dat Wiessing enkele materieele correcties had bedoeld ... ‘een hoofdletter, of een enkel ander woord, of een vergeten komma’ - is Wiessing toen aan het ‘veranderen’ gegaan, d.w.z. aan het inlasschen, toevoegen en schrappen. Zoo is de interpolatie van het woord ‘oubolligste’ van hèm. Eveneens door hem ingelascht (1^e kolom, regels 56 en volg.), de uit zyn duim gezogen anecdote waar van myn vader wordt verteld dat hy, ‘op niets anders lettend de beste brokken vlees uit de soepterrien viste voor zich zelf’. Toegevoegd, alweer door hèm (2^e kolom, regel 29 v.o.) myn ‘ter dood veroordeeling’^* en myn ‘vlucht’ naar Engeland. Verminkt, door hèm (3^de kolom, r. 29 v.o.) de titel van myn bundel kranten-artikels: Uitingen van een reactionnair, waarvan H.P.L. Wiessing, rabisch-‘progressief’, de woorden: ‘van een reactionnair’ schrappend, alleen Uitingen, een nu volslagen zinloos geworden titel, heeft laten staan.

Waar Zoethout geen afschrift van zyn tekst heeft gehouden, is hy buiten staat al de wyzigingen (inlasschingen, wèglatingen, verdraaiingen) die Wiessing zich daarin heeft veroorloofd, met juistheid aan te wyzen. Maar vertrouwd met W's styl en zyn zinswendingen, heb ik de volstrekte overtuiging dat hy zich niet beperkt heeft tot de my door Z. gesignaleerde knoeieryen, waarover de oorspronkelyke schryver van het artikel, nog voor ik daar iets van wist, aan een van onze gemeenschappelyke vrienden in Amsterdam, die, geërgerd wegens het my aanwryven van ‘oubolligheid’, hem deswege had opgebeld, zei ‘de pest in’ te hebben. En aan my schreef Zoethout: ‘Ik weet nu, dat je zoiets nooit mag doen. Ik geef nooit meer iemand het recht om ook maar iets te wyzigen in een door my ondertekend artikel... Waar ik hem echter de vrye hand gelaten heb, kan ik niet by de hoofdredactie of mr Davids, (die ik niet ken) komen reclameren’. Wèl heeft hy er Wiessing ‘duidelyk’ over aangesproken.

* Nee!, zóó ver heb ik het, het zy in alle bescheidenheid gezegd, niet gebracht.

[p. 609]

Laat my u nu, zeer geachte heer Dykstra, my verontschuldigend u zoo lang in beslag te nemen, uitleggen hoe Wiessing aan het, myn vader met de haren er by sleepende, in Zoethouts tekst geïnterpoleerde fabeltje is gekomen.

Ik had hem, de hemel weet hoeveel jaren geleden, over myn verdrietige jeugd in het ouderlyk huis sprekend, o.a. eens verteld hoe ik, op dagen van roggebrood-en-water-dieet^*, somtyds naar de keuken was geslopen, en daar, uit de groote pot met voor twee dagen gekookte ‘sjabbessoep’ (mr Davids zal u wel kunnen zeggen wat dat is), de voor myn vader, als hoofd des gezins, speciaal bereide vleesch-balletjes gevischt, en, by manier van schadeloosstelling voor de door my gemiste warme maaltyd, opgegeten had. De ‘kleisjes’, zoo heetten deze balletjes by ons in Leeuwarden, bleken dan, by het opscheppen van de soep door myn stiefmoeder (een braaf mensch) tot haar verbazing verdwenen te zyn, een verschynsel waaruit ten-slotte werd geconcludeerd dat zy ‘verkookt’ en in de soep opgelost moesten zyn.

Als nu Wiessing, Zoethouts copy illustreerend, (wat hy niet had mogen doen) deze anecdote zóó had verhaald, dan zou ik hem dat niet kwalyk genomen hebben. Maar hy vervalscht myn relaas, beter gezegd, hy vervangt het door een goor verzinsel, stelt (waarom?) myn vader voor als een ploertige schrok, die ‘op niets anders lettend, de beste brokken vlees uit de soepterrien vist voor zichzelf.’

Waar de lezers van Zoethouts, door Wiessing met verzinsels gelardeerd artikel niet anders kunnen denken dan dat ik de oorspronkelyke zegsman ben van het myn vader betreffende, door Wiessing, sans rime ni raison, opgedischte vunzigheidje, zult u myn irritatie daarover begrypen.

Tot zóóver over Wiessings schaamteloos aanbrengen van ‘veranderingen’ in het door Zoethout geschreven artikel.

Wat de door hem, in zyn stukje over myn vrouw, uit de vergetelheid opgedolven episode van het, als een défi jegens my voorgesteld afknippen van haar mooie, zware haarvlechten aangaat, ook by zyn relaas daarvan heeft hy zyn fantasie laten dartelen. Zoo is, om één bizonderheid te noemen, het door haar opdienen van de afgeknipte vlechten als ‘paling’ (ik denk dat hy veel van paling houdt!), weer een puur verzinsel, dat hy ‘oubollig’ zal hebben gevonden.

De humeurige daad van myn destyds 24- of 25-jarige vrouw heeft my

* Zie myn hoek: In Opstand, blzn. 19 en volgende.

[p. 610]

toen, en nog lang daarna, diep verdroten. En Wiessing wist dit! Het thans, zestig jaar na dato, urbi et orbi uitkraaien van een, fatsoenshalve door hem als confidentieel te beschouwen, pynlyk gebeurtenisje in ons huiselyke leven, - nota bene!: ‘in de hoop Alexanders trots te strelen en zeker niet nu nog hem te hinderen’^*8 - heeft my getroffen als een grove ‘indélicatesse’, zooals euphémisch-aangelegde Franschen dit zeggen. En niet alleen my! Een Wiessing wèlbekend vriend van ons schryft my daaromtrent: ‘ik begryp niet, of misschien toch wèl, waarom Jan en Alleman dit nu op eens te weten moest komen.’

Waarom ik u, zeer geachte heer Dykstra, met dit alles bezig houd

Om, zoo mogelyk, te voorkomen, voor het geval dat Wiessing deel uitmaakt van de redactie van de Groene, dat de u door my voortaan nog toe te zenden bydragen hèm in handen vallen, met het niet denkbeeldige risico myn copy door amputaties, interpolaties, verdraaiingen etc. te zien wyzigen.

En, in de twééde plaats, om te verhinderen - dit indien u Wiessing kennis laat nemen van dezen brief, een gebeurlykheid waartegen, van myn kant, niet het geringste bezwaar bestaat! - dat hy, in de Levensherinneringen⁶ die hy bezig is te schryven, en waarvan hy, hier en daar al een paar brokstukken heeft gepubliceerd, de hierboven door my opgeprikte fabeltjes, en wie weet hoeveel andere, my direct of indirect rakende, by hem nog in het stadium van⁷ gestatie verkeerende, opgesmukte of geheel verzonnen verhaaltjes opneemt en in boekvorm aan de markt brengt.

Met de meeste hoogachting en de herhaalde verzekering van myn erkentelykheid voor de my door u-zèlf en door uwe redactie betoonde sympathie.

A.C.

* O!, Heilige Ignatius van Loyola

8 Cohen suggereert een ‘rode’ jezuïetenstreek. Ignatius van Loyola (1491-1556) is de stichter van de orde van de Jezuïeten (1540).

6 H.P.L. Wiessing schreef in zijn herinneringen Bewegend portret, Amsterdam 1960, twee stukken over Alexander Cohen, p. 217-226 en p. 371-373.

7 Ontwikkeling.