Brieven 1888-1961

[p. 490]

Aan W. van Ravesteyn

Toulon, 10 october 1947

Waarde Ravesteyn,

Na verloop van twee maanden - uw laatste brief is van 5 augustus - wordt het tyd dat ik weer eens een signe de vie geeft. Want ik lééf nog - lééf nog altyd met klemtoonteekens! - en ‘vierde’, wat een manier van spréken is, op 27 ultimo myn 83ste geboortedag. En den dag daarna, 28 sept., dien van myn vrouw die toen 76 is geworden.

Een tweevoudige herdenking dus, zonder melancholie wegens ons ‘vergevorderd seizoen’. Het was mooi, zonnig weer, de boomen groen, de hemel blauw - Nurks¹, herinnert gy u?, verlangde het omgekeerd: ‘de hemel groen, de boomen blauw’ - wy hadden een gast, een aardige, exceptioneel-nièt-styve, engelsche old spinster, die veel boeken heeft en ons die leent,^* en wy aten, onder een óók uitzonderlyk goed glas wyn, een homebred - maar natuurlyk nièt in huis om het leven gebrachte - eendvogel. Wy haalden, d.w.z. myn vrouw en ik, herinneringen op uit onze onvergeetlyk-nare londensche ballingschap, wy zongen, met ons drieën, oude engelsche en fransche liedjes, wy lachten, en wy vergaten, gedurende een paar uren, de afschuwelykheid, de wreedheid, de meedogenloosheid, de bestialiteit, de hopelooze verdwazing - alles by elkaar de ‘ignominia’ - van den vervloekten tyd waarin wy leven, en die my, wegens de generalisatie, de veralgemééning van de communistische Terreur, zonder voorbeeld lykt in de Geschiedenis! Want wat zyn de phasen, en de peripetieën, van Rome's ondergang - Jean Lombard's ‘Agonie’,² waarvan u onlangs sprak - vergeleken by het nu in héél oostelyk Europa al heerschende, en heel wèstelyk Europa zoo ernstig bedreigende Schrikbewind?

Kent u deze strophe van Baudelaire's poeem ‘Le Voyage’:

Le bourreau qui jouit, le martyr qui sanglote,
La fête qu'assaisonne et parfume le sang,

1 Hildebrandts neef Robertus Nurks maakte deze opmerking niet in het korte verhaal van Nicolaas Beets ‘Een onaangenaam mensch in den Haarlemmerhout’, Hildebrandt, Camera obscura. Haarlem 1839.

* ‘Miss’ schonk my by deze gelegenheid een boek ( een biographie van Dickens) met de volgende, vleiende opdracht: ‘To the Rebel, with best wishes for his 83rd birthday’.

2 Jean Lombard (1854-1891) beschreef in zijn historische roman L'agonie (1889) het verval en de decadentie van het Romeinse keizerrijk onder de regering van keizer Heliogabalus.

[p. 491]

 

Le poison du pouvoir énervant le despote

 

Et le peuple amoureux du fouet abrutissant.³

(Onderstreeping van den laatsten versregel - vry vertaald: ‘'t Verstompte volk dat hunkert naar de zweep’ - door my.)

En dat is juist het ergste, het ontzèttende! De volken, misleid aan den éénen kant door verblinde dweepers - voor het grootste deel zich miskend wanende, en daardoor verbitterde mislukkelingen - aan den ànderen door volslagen amoreele, heerschzuchtige gelukzoekers, hygen naar de zweep, die hun niet gespaard zal worden.

(Ik bied geen weerstand aan de verzoeking de, u misschien niet te binnen schietende, slot-strophe van ‘Le Voyage’ af te schryven

O Mort, vieux capitaine, il est temps! levons l'ancre!
Ce pays nous ennuie, ó Mort! Appareillons!
Si le ciel et la mer sont noirs comme de l'encre,
Nos coeurs que tu connais sont remplis de rayons!
Verse-nous ton poison pour qu'il nous réconforte!
Nous voulons, tant ce feu nous brule le cerveau,
Plonger au fond du gouffre, Enfer ou Ciel, qu'importe?
Au fond de l'Inconnu pour trouver du nouveau!⁴

Helaas! myn hart is nièt ‘rempli de rayons’ - het uwe vermoedelyk evenmin? - en ik verwacht, óók helaas, nièt dat er in het ‘Onbekende’ iets ‘nieuws’ te vinden zal zyn.)

Maar laat my uw brief weer opnemen!

‘Een obsessie’ by my, vóór my, het stalinisme, dunkt u, en gy zegt dit ‘volkomen te kunnen begrypen’. Beste kerel!, ik betwyfel, wat dit bizòndere geval aangaat, de volkomenheid van uw, in het algeméén zeker uitgestrekte ‘faculté de compréhension’. Daarvoor zoudt gy, in de éérste plaats, de hartstochtelyke mensch moeten zyn, die ik, in weerwil van de jaren, ben gebléven - gy zult my wel op myn woord willen gelooven als ik zeg dat ik hartstochtelykheid niet als een superioriteit beschouw... maar ook niet als een inferioriteit! - en, in de twééde, dienen te leven in het milieu waarin wy, zonder ook maar de geringste hoop op ontkoming, de rest van ons bestaan te slyten zullen hebben. Gy, in uw rotterdamsche ‘ivoren toren’, komt, vermoed ik, niet in aanraking met het soort van Gesindel dat ons hier, zonder verpoozing, schrynend tegen het lyf schuurt. Gy hebt, buitenshuis, de ignobele

3 Charles Baudelaire, ‘Le voyage vi’, Les fleurs du mal (1857, vermeerderde uitgave 1861), cxxvi, Parijs (1961), ed. Y.G. le Dantec, p. 156. [De beul die geniet, de martelaar die snikt, / Het feest dat het bloed parfumeert en kruidt, / Het gif van de macht dat de despoot op de zenuwen werkt / En het volk verlangend naar de dommakende zweep].

4 De slotstrofe ‘Le voyage viii’ heeft een witregel tussen de beide kwatrijnen, Les fleurs du mal, Parijs (1961), p. 158. [O Dood, oude kapitein, het is tijd! laten we het anker lichten! / Dit land verveelt ons, o Dood! Laten we afvaren! / Al zijn de hemel en de zee zwart als inkt, / Onze harten die je kent zijn vol zonnestralen! / Schenk ons je gif in, dat ons troost! / Wij willen terwijl dit vuur onze hersens schroeit / Duiken in de diepe afgrond, Hel of Hemel, wat doet 't er toe? / In de diepte van het Onbekende om iets nieuws te vinden!]

[p. 492]

gesprekken en confidenties niet aan te hooren - op straat, in trams, autobussen etc., - van een, door de communistische Leer en de communistische practyken gebestialiseerd proletariaat, dag-in dag-uit gevoederd mèt en vergiftigd dóór moorddadige drogredenen, en dat, zichzelf ‘vry’-wanende slaaf, niets anders ambieert dan het onbelemmerd uitoefenen van geweld en dwingelandy. Eerzucht die volkomen klopt met de definitie, die ik - sedert dien door het verloop der gebeurtenissen tot ‘ziener’ gestempeld - precies twintig jaar geleden, in een Telegraafartikel, gaf van de ‘Tirannie-van-ònder, het despotisme van het monster Meerderheid^*, ondragelyker, onduldbaar der, hatelyker dan óóit theocratie, autocratie of aristocratie ter-wereld waren. Een dwingelandy van elk uur, van elke minuut, van elken ademtocht, die in ons leven invreet als vitriool, en ons bestaan maakt tot een hèl, een Gehenna van afgunst, van wantrouwen, van verdenking en denunciatie, van mateloos, toomeloos en zinneloos geweld.’

En is dit ook niet, in één enkele alinea, de quintessence van Kravchenko's ontzèttend, maar my niets bevréémdends onthullend boek: I chose Freedom,⁵ met betrekking waartoe, voor zoo ver myn informatie strekt, de internationale communistische pers bizònder discreet is.

Wy leven hier in een maalstroom van bolsjewistische duivelary, die, gegeven de lendenlamme erbarmelykheid van onze ‘regeering’ - een nonentity! - heel Frankryk dreigt mee te sleepen in haar doodelyke kolking, en er, in een kwart-eeuw tyds, in geslaagd is een groot gedeelte van het onbetwistbaar begaafdste volk ter-wereld tot een redelooze, brute horde te maken.

Om u een benaderend begrip te geven van deze moreele verwording:

Gedurende het proces van Pétain⁶ geheel vrywillig naar Frankryk teruggekeerd, via Zwitserland waar hy had kunnen blyven! - klampten ‘zu Hyanen gewordenen Weiber’⁷, opgezweept door het communistische racaille, de menschen op straat aan met de half-overredende, halfdreigende uitnoodiging hun handteekening te zetten op petities aan het adres van Pétains ‘rechters’ - allen, zònder uitzondering, fanatieke, politieke vyanden van den ‘verrader’, die hun het gras voor de voeten weggemaaid, of, béter gezegd, het hooi uit de ruif weggenomen had! - verzoekschriften strekkend tot het ter-dood-doen-veroordeelen van

* Tegenwoordig de Massa geheeten... de dommekrachtelyke, hersenlooze “massa”.

5 Victor Kravchenko (1905-1966), kapitein bij de genie van het Rode Leger, en lid van de Sovjet-Russische aankoopcommissie in de Verenigde Staten, liep op 4 april 1944 in Washington naar de Verenigde Staten over. Hij begon in hetzelfde jaar met zijn herinneringen I choose freedom: the personal and political life of a Soviet official, New York 1946.

6 Maarschalk Philippe Pétain (1856-1951), ‘de overwinnaar van Verdun’, was van 1940-1944 hoofd van l'Etat Français in Vichy. Deze Franse staat was gevestigd in de ‘onbezette zone’ van Frankrijk. Vichy-Frankrijk was een Duitse vazalstaat, die in anti-semitisme wedijverde met de nationaal-socialisten. Pétain was in 1944 na de landing in Normandië door Nazi-Duitsland naar het zuiden van Duitsland overgebracht. Tegen de bedoelingen van Hitler in werd Pétain in 194 5 met instemming van generaal de Gaulle in Zwitserland toegelaten. Ondertussen werd in Frankrijk een proces tegen Pétain voorbereid. Omdat Philippe Pétain zich tegen de aanklacht wilde verdedigen, keerde hij op 26 april 1945 naar Frankrijk terug. Op 26 juli 1945 begon zijn proces voor een speciaal hof, la Haute Cour, in Parijs. Op 15 augustus 1945 volgde zijn ter-dood-veroordeling. Het hof verzocht wegens zijn leeftijd de straf niet te voltrekken. Pétain werd op 18 augustus 1945 begenadigd, maar moest wel een levenslange straf uitzitten. Cohen schreef Van Ravesteyn op 28 februari 1948: ‘Ik ben P. van begin af aan trouw gebleven en hier is, sedert eenigen tyd, een voortdurend sterker wordende “strooming” waar te nemen in de richting van “revisie”, waarmee de heerschende kliek, doodbang voor de hamer-en-sikkelaars, zoo lang mogelyk zal dralen.’ Een revisie van het proces Pétain heeft niet plaats gevonden.

7 Friedrich Schiller, ‘Freiheit und Gleichheit! hört man schallen, / Der ruh'ge Bürger greift zur Wehr, Die Straßen füllen sich, die Hallen, / Und Würgerbanden ziehn umher, / Da werden Weiber zu Hyänen / Und treiben mit Entsetzen Scherz, / noch zuckend, mit des Panthers Zähnen, / zerreissen sie des Feindes Herz.’ uit ‘Das Lied von der Glocke’, Schillers Werke, Nationalausgabe, deel 11, band 1, Weimar 1983, p. 237.

[p. 493]

den beschuldigde... ‘Monsieur!, madame!, ne voulez-vous pas signer (sic), la condamnation a mort de Pétain?’ Alsof de ignobele, uit de politieke en judiciaire beerput byeengerakelde Cour de Justice, met haar Hermann's,⁸ haar Fouquier-Tinville's,⁹ haar Héberts¹⁰ e.t.q. induodecimo, dergelyke aansporingen behoefden, om, door het veroordeelen van den maarschalk - ‘ce pelé, ce galeux dont nous vint tout le mal’ de onbetwistbaar-authentieke bewerkers van en aansprakelyken vóór de catastrophe, de ontwapenaars (materieel en moreel!), de émasculateurs, de plunderaars en overige ‘naufrageurs’ van dit rampzalige land te ontsmetten en weer in het zadel te helpen. Met dit gevolg dat de Blums, de Herriots, de Reynauds¹¹ en overige bezinksels van de Derde Republiek weer het hoogste woord voeren in de Vierde, waarvan de corruptie, dagteekenend van haar vermaledyde geboorte, alles overtreft wat haar onmiddellyke voorgangster op dit gebied gepresteerd heeft. Nulla dies sine...¹² schandaal, dat, na een kort oogenblik een straal slyk te hebben opgespat, met wederkeerige instemming van de, elk op haar beurt gecompromitteerde politieke partyen, en onder het vaderlyk toezicht van de regeering, gesmoord wordt.

Dank Onzen Lieven Heer op uw bloote knieën, man!, dat het, in het land waar gy leeft, en in weerwil van al wat u daar mishaagt, toch oneindig fatsoenlyker toegaat - ‘fatsoenlyk’ in den zin van decent! - dan hier. Voordeel en superioriteit, onbetwistbaar voor een goed deel toe te schryven aan het feit van de monarchie de slinger in het uurwerk! - die, hoe bepèrkt ook... veel te beperkt naar myn zin, de schunnige, heethongerige, onderlinge competitie van de politieke bende-hoofden tot op zekere hoogte uitsluit. Voor het ‘Waarom jy en waarom ik niet?’, aan het adres van het hoofd van den Staat - lang niet altyd een mediocriteit, of een onbeduidendheid, en in de mééste gevallen opgeleid voor zyn (of haar) functies - is geen plaats in een monarchie. Dat is altyd zóóveel gewonnen, ook al was er niets anders. (Zie Italië, dat pas de republiek heeft opgeloopen, en waar nu elke drie maanden, of binnen korter tyd nog, een ander, nieuw of half-sleetsch Party-condottiere, zyn voorganger op-zy duwend, de demokratzigrepublikeinsche k.kstoel bestygt.)

(Eén uur van demokratzigheid kan maken dat men jaren schreit!)¹³

Gy schynt iets te verwachten van de Gaulle. Ik weinig of niets! Zyn radio-toespraken, waarin hy zyn dwalingen erkent, zyn, wat den inhoud zoowel als den vorm aangaat, uitstekend. Geen woord te veel, geen woord te weinig, en èlk woord op zyn plaats. Maar ik vrees dat hy

8 Armand Hermann (1749-1795), politicus, die door Robespierre benoemd werd tot president van het revolutionaire tribunaal, later minister van binnenlandse zaken.

9 Antoine Quentin Fouquier-Tinville (1746-1795), openbaar aanklager van het revolutionair tribunaal (1793), die de bijnaam ‘leverancier van de guillotine’ verwierf.

10 Jacques Hébert (1749-1794), politicus, redacteur van het ultra-revolutionaire in gewone taal geschreven blad Le père Duchesne, substituut-procureur van de commune van Parijs. Hébert zette voortdurend aan tot radicalisering.

11 Paul Reynaud (1878-1966) was van 22 maart 1940 tot 16 juni 1940 minister-president van Frankrijk. Hij trad af vanwege de wapenstilstand met Nazi-Duitsland, waar hij tegen was.

12 ‘Geen dag zonder...’, Caius Plinius Secundus (23-79), Natuurlijke historiën, 35-36.

13 Vgl. Hiëronymus van Alphen, ‘Een uur van onbedachtzaamheid kan maken dat men weken schreit’, in Dichtwerken i, Utrecht 1857, p. 415.

[p. 494]

te laat komt met zyn peccavü, zyn denunciaties van het communistisch verraad, en zyn onomwonden, onverschrokken oorlogs-verklaring aan de communistische landverraders. Zyn houding, wat dit aangaat, is heel wat moediger dan die van Blum, die nog geen drie maanden geleden - ik weet niet of hy dit nóg doet - Stalins zeloten, onveranderlyk qualificeerde als ‘nos camarades communistes’! Maar, nóg eens, de Gaulle komt, vrees ik, te laat. Trop tard le tonnerre! Hy had, op het tydstip van de ‘libération’, de macht in handen, en hy zou het heele land met zich méé hebben gehad als hy toen het communistische canaille den kop had ingedrukt. In de plaats daarvan heeft hy ons opnieuw de doodelyke strop van een verbond met Sovièt-Rusland¹⁴ om den hals gelegd, en een half-dozyn communisten, waaronder de deserteur Thorez¹⁵, tot ministers gemaakt!!! Aan hém heeft de Parti Communiste Français héél wat van haar prestige te danken!

Over de Gaulle's hardnekkige, vermoedelyk door eerzucht ingegeven weigering, zich, gedurende de bezetting, te verstaan met maarschalk Pétain, die hem, achter den rug van den vyand, by herhaling de hand heeft toegestoken, is ook veel te zeggen. Ik wil my, voor het tegenwoordige, bepalen tot de opmerking dat een daadwerkelyke verstandhouding tusschen hem en den maarschalk Frankryk vermoedelyk veel rampspoed had kunnen besparen, en de ontruiming bespoedigen, zonder tal van onnodige verwoestingen, met name in Normandië.

Maar laat my, voor het oogenblik het verleden het verleden latend, iets zeggen naar aanleiding van de op-handen-zynde gebeurtenissen en gebeurlykhéden.

Op 19 dezer dan hebben wy de gemeenteraads-verkiezingen,¹⁶ en ik denk dat de ‘Moscoutaires’ daarby veeren zullen laten en nog al wat mairies verliezen. Want als gevolg van de Gaulle's optreden, zullen, vermoedelyk, een groot aantal kiezers, die uit laksheid, uit onverschilligheid of om welke àndere redenen ook, tot nu toe thuis bleven by al de referendums en ‘consultations nationales’ van het tegenwoordige régime, en, zoodoende, de nièt-thuisblyvende bolsjewichten aan gemakkelyke overwinningen hielpen, dézen keer hun ‘devoir civique’ vervullend, op de candidaten van de G's R(assemblement) du P(euple) F(rangais) stemmen. De gebeurtenissen in de door Moscou onmiddellyk geknechte, oost-europeesche landen: Polen, Hongarye, Rumenië, Yougo-Slavië, Bulgarye; de executie, in laatstgenoemd land, van Petkov¹⁷ (op last van Stalins zetbaas Dimitroff,¹⁸ die, een jaar of wat geleden, zyn leven te danken heeft gehad aan de protesten en de pressie van

14 Generaal de Gaulle sloot in december 1944 met Stalin in het Kremlin te Moskou een Frans-Russisch verdrag, waarbij werd overeengekomen dat de Sovjet-Unie en Frankrijk zouden doorvechten tot de eindoverwinning op Duitsland, dat zij geen afzonderlijke vrede zouden sluiten en dat zij binnen de Verenigde Naties zouden samenwerken.

15 Maurice Thorez (1900-1964), de secretaris-generaal van de Parti communiste français, die na het Hitler-Stalin-pact (1939) in Frankrijk buiten de wet werd gesteld. Thorez vluchtte naar de Sovjet-Unie. Hij werd in november 1939 bij verstek wegens desertie tot zes jaar veroordeeld door een militair gerechtshof. Van november 1945 tot januari 1946 was Maurice Thorez minister van staat, belast met ambtenarenzaken in de voorlopige regering van De Gaulle. Behalve Thorez kregen ook de communisten Charles Tillon (*1897) bewapening, François Billoux (1903-1978) nationale economie, Marcel Paul (*1900) industriële produktie, en Ambroise Croizat (1901-1951) arbeid een ministerspost.

16 De gemeenteraadsverkiezingen van 1947 in Frankrijk brachten een verschuiving naar rechts teweeg. De Gaulle won veel stemmen. De socialisten moesten hun traditionele bolwerken Rijssel, Marseille en Bordeaux aan hem afstaan. In feite bleef van de grote steden alleen Toulouse in socialistische handen. De communisten wisten dankzij het kiesstelsel hun posities te handhaven.

17 Nikolaj Petkov (1889-1947), leider van de linkse agrarische unie, was van 1944-1945 vice-minister-president van Bulgarije. Petkov werd na een stalinistisch proces geëxecuteerd. De laatste resten van de agrarische oppositie waren na zijn dood krachteloos.

18 Minister-president Georgi Dimitrov (1882-1949) van Bulgarije had door zijn moedig optreden tijdens het Rijksdagbrandproces te Berlijn in 1933 indruk gemaakt. Na zijn vrijspraak begaf hij zich naar de Sovjet-Unie, waar hij in 1935 secretaris-generaal van de communistische Internationale (Komintern) werd.

[p. 495]

heel de niet-duitsche wereld) en, nù pas, de weder-geboorte, de Opstanding, van de schyndoode Komintern, dit alles zal, naar ik, zonder al te optimistische verwachtingen, hoop, velen de oogen doen opengaan. Ainsi soit-il! Want het Monster is in aantocht!

Gy zult my, by de lezing van dit epistel, wel weer zien als de ‘Razende Roland’, die ik in uw oogen altyd geweest ben, en zooals u my, in een van uw éérste brieven, qualificeert. En ook - ik citeer uw laatsten - als ‘nog de anarchist der jaren 90’. Waarom nièt? Cogito, ergo sum.¹⁹ Ik raas, dus ik leef! (Waarmee ik niet wil zeggen dat al de bezadigden nièt leven). En waaróm zou ik myn aangeboren anarchistisch temperament, en myn individualisme, verloochenen in een tydperk van massale verdierlyking? Kent u Clemenceau's aphorisme: ‘Celui qui entre dix-huit et trente ans, n'a pas été anarchiste n'a pas vécu!’²⁰ Ik ben het wat langer dan tot myn 30ste jaar gebleven, en zie, in weerwil van myn boutade op blzn. 14-15 van de Paradox (n^o 1, 6 november 1897), minder dan óóit aanleiding de anarchistische wereld-beschouwing den bons te geven en te vervangen door een àndere.

(A propos van de Paradox! Indien gy, zooals gy zegt te willen doen, hetzy in Elsevier, hetzy ergens anders, het van-stapel-laten van myn brander, op 6 november 1897, memoreert, mag ik dan een ex. ontvangen van het blad in questie?)

Daar zyn, zegtu, ‘geen anarchisten meer’? Jammer genoeg! En ik ben een ‘survival’? Granted... met iets als trots! ‘Et s'il n'en reste qu'un, je serai celui-la!’ Voor de rèst ambieer ik niets dan de roep - by leven en dood! - een vechter te zyn geweest, een polemist (= oorlogvoerder), die den stryd heeft liefgehad ter-wille van den stryd. En honni soit qui mal y pense!²¹ (Is het wel noodig u te zeggen dat ik u niet rangschik onder de ‘mal pensants’?^*)

(Natúúrlyk moest het Darkness at Noon zyn en nièt at Night zooals ik schreef.)

Ja, wy hebben het hier ook ontzettend heet gehad, dezen zomer, maar wy kunnen er vry goed tegen, ofschoon myn asthma - een kwaal waaraan ik al lange jaren lyd - my dan wel erg vermoeit.

19 René Descartes bouwde zijn Discours de la méthode, Leiden 1637, op: ‘Ik denk dus ben ik’.

20 ‘Wie tussen zijn zestiende en dertigste geen anarchist was, heeft niet geleefd.’

21 ‘Wee degene, die er kwaad van denkt’, devies van de Britse Orde van de kousenband (1346).

* U hebt by herhaling bewézen een onbevangen mensch te zyn ... Schud nu de tot niets anders dan massa-tirannie en geestelyken ondergang leidende democratie óók af! (C'est un conseil d'ami).

[p. 496]

Hoe maakt uw vrouw het sedert de verkoeling van de temperatuur? Weer beter?

Met ons beider hartelyke groeten

t.t.

Alexandre Cohen