Brieven 1888-1961

[p. 460]

[Brieven 1946]

Aan W. van Ravesteyn

‘Clos du Hérisson’

Chemin des Fours-a-Chaux

(Les Routes)

Toulon (Var) 14.1.'46

Waarde Ravesteyn,

Ik antwoord zonder dralen op Uw vriendelyken brief van 8 dezer, dien ik eergister, 12 januari ontving, en die my voorkwam onderweg opengemaakt en weer dicht-geplakt te zyn.

Laat my beginnen met te zeggen dat ik overtuigd ben van Uw ‘diligentie’ wat het speuren naar bezigheid voor my aangaat, en eveneens van de moeilykheden, de hindernissen, die U daarby zult ontmoeten. Ik geef my volkomen rekenschap van het feit dat ik behoor tot het ‘forgotten people’. De rol van Cassandra heeft nooit veel succes gehad, en wie, behalve myn zéér zeldzame vrienden, herinnert zich myn waarschuwingen tegen het Beest nog? Zoo goed als niemand! De^a ‘faculté d'oubli’ der massa, in het algemeen gesproken, ook waar het de ontzettendste gebeurtenissen betreft, is grenzenloos, en ik wil, nu ik op dit chapitre bèn, myn onverwrikbare overtuiging uiten dat ook déze laatste - voorlóópig laatste! - oorlog de menschheid niets ‘geleerd’ zal hebben. Salomo's: ‘Vanitas vanitatum’ - in het hebreeuws, 's mans moedertaal: ‘Hakoul héwel!’¹ - door ik weet niet meer welken pessimistischen en helderzienden diepzinnigaard zóó vertolkt:^b ‘Rien ne sert de rien’, lykt my de éénig-juiste levensphilosophie. (En als ik nu ‘geloofde’, wat, tot myn spyt, niet het geval is, en ik alléén was, dan ging ik in een klooster myn leven biddend eindigen.) Over weinige jaren - misschien dat het, dézen keer, een lustrum of twee, drie, langer duurt! - zal alles weer vergeten zyn, zetelen Duitschers weer in allerlei congressen, worden zy weer uitgenoodigd by Olympische spelen, zooals, kort na den oorlog van '14-18, in Amsterdam², waar zy hun sport-broeders van andere nationaliteiten op den kop trapten -^c vous rappelez-vous? - en is alles weer koek-en-ei tusschen de u.s.a., voire tusschen het u(nited) k(ing-dom) en de Moffen, die, arbeidzaam, vindingryk en prolefiek, er in no time weer ‘bovenop’ zullen zyn. Zy zyn de éénigen die niets vergéten zullen hebben, en niets vergéven!

a ‘vermogen om te vergeten’

1 ‘Vanitas vanitatum, dixit Ecclesiastes, vanitas vanitatum omnia vanitas.’ [IJdelheid der ijdelheden, zegt de Prediker, ijdelheid der ijdelheden, het is al ijdelheid.] Prediker 1:2.
De originele tekst van Kohelet 1:2 luidt: ‘Havel havalim, amar Kohelet, havel havalim hakkol havel’. Hakkol havel (Cohens spelling is een fonetische weergave van de in Nederland gebruikelijke asjkenazische uitspraak) luidt in het Latijn: omnia vanitas (het is al ijdelheid). De traditionele toeschrijving van het auteurschap van Prediker aan Salomo berust op Prediker 1:1.

b Niets dient tot niets.

2 Het Internationale Olympisch Comité had Duitsland uitgenodigd deel te nemen aan de ixe Olympiade in Amsterdam in 1928. Duitsland had na de eerste wereldoorlog verstek moeten laten gaan bij de viie Olympiade (1920) in Antwerpen en de viiie (1924) in Parijs.

c Herinnert u zich

[p. 461]

En denk niet, beste R., dat het hun iéts hoegenaamd zal kunnen schelen of hun Goerings, hun Jodls, hun Keitels, hun Sauckels, hun Schachts, hun Ribbentrops, hun von Papens, hun Fricks, hun Franks, hun Rosenbergs, hun Streichers e.t.q. aanstonds ter-dood veroordeeld en opgehangen worden.³ (Wat deze heerschappen aangaat héb ik een pracht-idee, dat ik zou willen aanbevelen^d à qui de droit: hen opsluiten, ‘during His Majesty's pleasures’, zooals het aan de overzyde van het Kanaal heet en dat zooveel beteekent als levenslang, in een Criminal Lunatic Asylum, niet in afzonderlyke cellen, maar allen by elkaar, in één gemeenschappelyk locaal, waar zy elkander,^e au figuré, zouden verscheuren, en over-en-weer hun stommiteiten verwyten, o.a. het neerschryven en dagboekhouden van hun bestialiteiten! Zy zouden daar, tot aan het natuurlyk eind van hun aardsch bestaan, d.w.z. gedurende item zooveel jaren, hun pleizier wel òp kunnen, en by wyze van vergèlding zou dit een oneindig doeltreffender straf zyn dan de, ongetwyfeld onprettige, maar, après tout, snelle en dus niet wreede dood door middel van de strop. Niets ook zou minder voedsel geven aan eventueele martelaars-legenden dan deze oplossing. Verbeeld U Hitler in een gekkenhuis! Que vous en semble-t-il? Sint-Helena is een de moderne Geschiedenis domineerend, de Eeuwen trotseerend, onvergankelyk Voetstuk voor den corsikaanschen Titan geworden. Maar de Lucht-maarschalk Hermann Goering, de ‘Sturmer’ Streicher, de Gauleiters Seysz-Inquart en Frank, de slavenhaler Sauckel in een Criminal Lunatic Asylum tot aan hun laatste gerochel, don't you think there be something in that?)

Wat het duitsche volk aangaat, dat, zoolang de oorlog voorspoedig ging en het ééne land na het andere onder den voet geloopen, gebrandschat en gefolterd werd, zyn demonischen Führer en Meester door dik en dun, anders gezegd door bloed en vlammen, bewonderend en vereerend heeft gevolgd, ben ik van oordeel dat niets bedriegelyker zou kunnen zyn dan de verwachting van een tot-inkeer-komen anders dan in schyn. ‘Gevoelig’ zou het alleen zyn voor een rigoureuse toepassing van het bybelsche oog-om-oog, tand-om-tand, in dézen vorm dat voor ieder in de concentratie-kampen om het leven gebracht onderdaan of burger van onverschillig wélken met Duitschland in oorlog zynden Staat, een Duitscher werd doodgeschoten of opgehangen, naar ver-kiezing van den belanghebbende. Drastisch middel van zelf-verdediging met het oog op de toekomst - een nabye toekomst, n'en déplaise aux illusionnistes! - waartegen ik niet het geringste bezwaar zou in-

3 In Neurenberg werd een internationaal proces gevoerd tegen de hoogste politieke, militaire en partijleiders van Nazi-Duitsland. Hermann Goering (*1893), opperbevelhebber van de luchtmacht, Joachim von Ribbentrop (*1893), minister van buitenlandse zaken, Alfred Rosenberg (*1893), partij-ideoloog, Wilhelm Frick (*1877), minister van binnenlandse zaken 1933-1943, rijksprotector van Bohemen en Moravië (1943-1945), Fritz Sauckel (*1894), hoofd van de Arbeitseinsatz, Hans Frank (*1900), gouverneur-generaal van Polen 1940-1945, Arthur Seyss-Inquart (*1890), rijkscommissaris voor de bezette Nederlandse gebieden, generaal Alfred Jodl (*1890), veldmaarschalk Wilhelm Keitel (*1882), en de propagandist Julius Streicher (*1885) werden op 30 september en 1 oktober 1946 ter dood veroordeeld. Vrijgesproken werden Hjalmar Schacht (1877-1970), minister van economische zaken 1934-1937, en Franz von Papen (1879-1969), oud vice-kanselier en ambassadeur. De vonnissen werden in 1946 voltrokken.

d Aan de rechthebbende.

e Figuurlijk.

[p. 462]

brengen, maar waartoe vermoedelyk niet zal worden overgegaan. Tout le reste est littérature!

Ik ben het dan ook niet ééns met Uw verwachting, Uw overtuiging zoowat?, dat ‘het Deutschtum als gevaarlyke en de wereld bedreigende macht door dezen oorlog te niet is gedaan, zoo ongeveer als het virulente en Europa met godsdienstoorlogen infecteerende Duitschland van vóór 1618 onschadelyk werd gemaakt in 1648.’ Het ‘Deutschtum’, laatstelyk geïncarneerd in het ‘Nazisme’ - een te-vuur-en-te-zwaard het Geloof verbreidende en de öngeloovigen extermineerende ‘Islam’ (Léon Daudet dixit!) - het Deutschtum is niet ‘te-niet te doen’, noch zelfs noemenswaard te beteugelen, tenzy de Geallieerden, die elkaar nù al wantrouwen en half-openlyk, half geniepiglyk, ondergraven, tot een permanente bezetting van het Reich besluiten, of, op zyn minst, de occupatie handhaven tot en met de volkomen extinctie van de heden ten-dage levende Edelgermanen. En wie is naïef genoeg om ook maar een rédelyken duur van dezen dwang-maatregel te verwachten

(20 januari)

De éénige wyze politiek met betrekking tot Germanië en de Germanen - door Tacitus, een kleine twee-duizend jaar geleden, al gequalificeerd als een volk van roovers (‘Germanum ad praedam’, luidt zyn oordeel niet zóó?)⁴-was die van de fransche koningen: Hendrik ii, ‘Verdediger van de duitsche vryheden’, die de oneenigheden tusschen de duitsche vorsten en vorstjes onderling en hun verzet tegen hun opperheer, de Keizer, (‘le grabuge’, zooals hy dit uitdrukte) by voortduring onderhield en aanwakkerde^*, Lodewyk xiii, Lodewyk xiv, en de luciede staatkunde van hun raadgevers en ministers: Marillac, Mazarin, Richelieu. Staatkunde, die, zooals U dit, in uit-myn-hart-gegrepen bewoordingen constateert: ‘in 1648 het virulente en Europa met godsdienstoorlogen infecteerende Duitschland van voor 1618 onschadelyk heeft gemaakt.’ Vergelyk by déze, het Beest ‘onschadelyk-makende’ politiek van ‘versplintering’, de zélf- en pan-moorddadige politiek van de Geallieerden, die, in Versailles, vrede sloten nièt met item zóóveel, weer in het leven geroepen, en, onderling, van elkaar onafhankelijke Staten en Staatjes, maar met ‘l'Allemagne d'autre part’, en, zoodoende, de eenheid van het Reich - ‘l'exécrable unité allemande’, Anatole France dixit! - erkènden en bekrachtigden!

4 Publius Cornelius Tacitus, Historiae, iv 21 ‘et excita nuntiis Germania ad praedam famamque’, Zwolle 1954. p. 153. ‘Germanië werd door boodschappers [van Civilis] opgeroepen om buit en roem te behalen.’

* Zie Jacques Bainville: Histoire de France, (blz. 150).

[p. 463]

En nù? Ik schep my weinig, of, beter gezegd, géén illusies wat de duur van Teutonia's machteloosheid betreft, en vrees met groote vreeze dat wy denzèlfden ‘weg des verderfs’ weer zullen inslaan. Over weinige jaren zal Amerika, waar men alleen aan ‘business’ denkt, en dat, niet waar?, van Duitschland weinig te vreezen heeft - de haat en de afkeer, daar-ginder, hebben zoo goed als uitsluitend het in Oost-Azië industrieel-sterk-concurreerende Japan tot objectief - over weinige jaren, zeg ik, zullen de States hun bezettings-troepen in Europa hebben terug-geroepen. Engeland? Zeker!, het heeft iets geleerd door aan den-lyve-ondervonden schade..., voor het éérst, sedert den inval van de Normandiërs nu een kleine duizend jaar geleden, op éigen grond-gebied. Het heeft een harde, door zyn grenzeloos-eigenbaatzuchtige politiek dubbel-en-dwars verdiende les gehad, die my geen enkelen traan heeft gekost, ofschoon old Englands eind-overwinning, die ons, ten-slotte, de bevryding heeft gebracht, my in de hoogste mate heeft verheugd. Of course! Maar ik geloof niet aan de standvastigheid, aan de onverwrikbaarheid, van hun onder-den-duim-houden van het verslagen maar zich alweer oprichtende Monster! Ik houd - tot nader order! - de pas aan het bewind gekomen Labour-regeerders voor fatsoenlyke menschen, en Bevin voor een helderziend en eerlyk man, die, unlike een Lloyd George, een Ramsay MacDonald en zooveel andere trans-Kanaalsche politici, zich ten opzichte van Frankryk loyaal zal willen betoonen. Maar de, in weerwil van het wassende Ongeloof nog machtige en invloedryke High-Church, die, via haar bisschoppen (als primus inter pares de aarts-bisschop van Canterbury), na den oorlog van 1914-'18 alles wat in haar vermogen was heeft gedaan om het engelsche volk gunstig en vergevensgezind te stemmen voor ‘our poor german brethren’, en, in haar fanatiek anti-catholicisme, ongunstig ten opzichte van Frankryk, de High-Church zal, en dit is, geloof ik, al begonnen, aanstonds de sentimenteele kuddekens weer gaan aanporren tot betoon van medelyden met de ‘unfortunate, and, as a whole, innocent German people, so disastrously misled by unscrupulous and cruel politicians. Are we not all, the Germans as well as we ourselves, the beloved children of the same God?’ Etc. J'entends cela d'ici!

En laat my Laski⁵ niet vergeten - de man is, geloof ik, professor in ik weet niet welk leervak, maar wat ik wel weet is dat hy Chairman is van de Labour-Party - de rabisch anti-catholieke en anti-fransche Laski, die Bevin⁶ voortdurend in de wielen rydt, in woord en schrift.

5 De historicus Harold Laski (1893-1950), hoogleraar in de politieke wetenschappen aan de universiteit van Londen, was van 1936-1949 lid van het uitvoerend comité van de Labour partij. Hij maakte een ontwikkeling door naar een streng marxisme.

6 Ernest Bevin (1881-1951) was in het nationale oorlogskabinet van Churchill minister van arbeid. In de Labour-regering van Attlee was hij van 1945-1951 minister van buitenlandse zaken.

[p. 464]

Tot zoover wat Engeland en de engelsche politiek met betrekking tot Duitschland aangaat.

Nù wat Frankryk betreft! Ik neem Uw brief weer op, en lees daar: ‘Het zal er zeker veel van afhangen of Frankryk nu voet by stuk zal weten te houden, d.w.z. er voor zal zorgen dat het Westen - van den Ryn af - hetzy Fransch wordt, hetzy onder Fransch-Belgisch-Nederlandsche hegemonie komt. Mag men in dit opzicht op generaal de Gaulle⁷ rekenen en is hy genoegzaam meester van de situatie om dit door te zetten ondanks het verzet van de Stalinisten? Ik hoop het vurig. Evengoed als ik hoop, dat wy er in zullen slagen om, ondanks de lauwheid en lakschheid van onze publieke opinie en van onze onconstitutioneele regeering, een annexatie van West-Duitsch gebied door te zetten, die eenigszins beantwoordt aan hetgeen ons toekomt en die Pruisen ont-doet van hetgeen het sedert 1866 ('64?-C.) onrechtmatig heeft verworven? ... Maar de vraag is: wat denken de ‘Big Three’⁸ hiervan? En is Frankryk in staat en geneigd een dergelyk plan te ondersteunen en er aan vast te houden? Ik betwyfel dit laatste, terwyl het my niet onmogelyk lykt wat het Westen betreft, daar ook Moskou het Ruhrgebied in ieder geval wel onschadelyk wil zien gemaakt.’

(25 januari)

De beantwoording van Uw vraag: ‘of de Gaulle genoegzaam meester is van de situatie’ etc., is U door de gebeurtenissen van deze laatste dagen al gebracht! De man is heengegaan uit walging van de intriges en de verdachtmakingen waarvan hy, sedert maanden, het mikpunt is geweest van den kant der stalinisten (de geniepige zoowel als de openlyke) die, beschikkend over uit aller-onzuiverste bronnen afkomstige, honderdtallen van millioenen bedragende propaganda-fondsen, het voor vleiende drogredenen zoo toegankelyke volk vergiftigen. Zy hebben hem afgeschilderd als een op staatsgreep-plannen broedende dictator-in--spe, gewillig werktuig van de ‘Trusts’ - de nieuwe boeman! - en die, zyn coup d'Etat eenmaal geslaagd, de weerlooze ‘Masses’ - de nieuwe godheid! - weer zou berooven van al wat zy, dank zy de opofferingen van de sikkel-en-hamer-kameraden, hadden verworven. Zy hadden, by de laatste, d.w.z. de nu vóórlaatste ministerieele crisis, de drie voornaamste portefeuilles: Nationale Verdediging, Binnenlandsche Zaken en Buitenlandsche dito, voor ‘de’ Party opgeëischt. De eerstgenoemde, om, geleidelykerwyze, of, zoo mogelyk, zònder dralen, zich de beschikking

7 Generaal Charles de Gaulle (1890-1970) leidde in Londen tijdens de Duitse bezetting van Frankrijk het voorlopige nationale comité. Terug in 1944 vormde hij een voorlopige Franse regering. Na de verkiezingen van oktober 1945 voor een grondwetgevende vergadering, waarbij de communisten en de socialisten de meerderheid behaalden, kwam De Gaulle terug als regeringshoofd. Van november 1945 tot januari 1946 was Maurice Thorez (1900-1964), secretaris-generaal van de Parti communiste français, minister van staat, belast met ambtenarenzaken. Behalve Thorez kregen ook de communisten Charles Tillon (*1897) bewapening, François Billoux (1903-1978) nationale economie, Marcel Paul (*1900) industriële productie en Ambroise Croizat (1901-1951) arbeid, een ministerspost. Nadat de kamer besloten had de militaire kredieten met 20 procent te verminderen, besloot De Gaulle dat het tijd was om op te stappen. Op 20 januari 1946 maakte hij zijn beslissing aan het kabinet bekend, waarna hij naar zijn huis in Colombey-les-Deux-Églises vertrok.

8 De Verenigde Staten, de Sovjet-Unie en Groot-Brittannië.

[p. 465]

te verzekeren over het leger; de tweede, om de prefecturen en dus de benoeming in handen te hebben van de prefecten, die hier-te-lande de verkiezingen - loyale, onbelemmerde en ‘bewuste’ uitdrukking van den Wil des Souvereinen Volks! - ‘leiden’, en, in 90 gevallen op de 100, de in office zynde regeering de overwinning verzekeren; de derde, om dit rampzalige, door géén ondervinding, wélke ook, wyzer te worden volk den moskovitischen strop nog nauwer en verstikkender om den hals toe te halen. De Gaulle heeft hun géén van deze drie portefeuilles willen toevertrouwen, en, in weerwil van hun kabaal éérst, hun gehuichelde instemming daarna, voet by stuk gehouden. Inde irae!⁹ (A propos van de Gaulle's ‘dictatoriale’ neigingen en plannen. Weet niet iedereen, over heel den aardbodem, hoe onverzoenlyk-afkeerig de sikkel-en-hamer-geloovigen zyn van alles wat ook maar naar ‘dictatuur’ riekt? A preuve het moscovitische pan-vaderland!)

De Gaulle, sterk verschillend van de schunnige, schubbige, wormstekige, voor een groot aantal corrupte en alles om hen heen corrompeerende heeren en meesters van de derde Republiek - die alles slikten en herkauwden om zich aan het bestuur... en aan de kas te handhaven - de Gaulle, een man met zelf-respect, en die, als hy dit gewild had, zich onmiddellyk na de ontruiming van het land door de Boches, met de dankbare instemming van 7/8 der bevolking meester had kunnen maken van het Gezag - en, ronduit gezegd, betreur ik dat hy dit nièt heeft gewild! - de Gaulle heeft genóeg gehad van de zwynery, en hy is hééngegaan, sans phrases!^f ‘J'ai décidé de me démettre de mes fonctions. Ma résolution est irrévocable!’

Zyn vermoedelyke opvolger, Gouin,¹⁰ is, voor zoover ik dit kan beoordeelen, een fatsoenlyk, althans een ‘onbesproken’ man van de socialistische Belydenis. Hy is, even als Blum zélf - die, dézen keer, iets heeft geleerd door den oorlog, tot de uitbarsting waarvan hy, in gezelschap van het radicaille en van de stalinistische heloten, zooveel heeft bygedragen - de Gaulle volkomen trouw gebleven. Attendons-le à l'oeuvre... als hy tot president wordt verkozen!

Nu Uw brief weer! Uw onderstelling dat het my ‘onverschillig zal zyn van welken kant de hulp, in de gedaante van schryfgelegenheid, komt’, is on ne peut plus gegrond! Schryven in de nù ‘Nationale’ n.r.ct?¹¹ Natùùrlyk, en zelfs wat graag als my daar ook maar de geringste kans wordt geboden de vroegere getrouwen van de n.r.ct een beetje wyzer te maken. Ik wil overal schryven waar ik zeggen kan wat ik dénk!

9 ‘Inde irae et lacrimae’ [Vandaar die toorn en die tranen], Juvenalis, Satyren i, 168.

f ‘Ik heb besloten mijn functies neer te leggen. Mijn besluit staat vast!’

10 De socialist Félix Gouin (1884-1977) volgde De Gaulle op als hoofd van de voorlopige regering (van januari tot juni 1946). Gouin had in het proces van Riom dat Vichy-Frankrijk voerde tegen politici uit de me republiek Léon Blum verdedigd. In 1942 was hij naar Londen gevlucht.

11 De Nieuwe Rotterdamsche courant kreeg op grond van het Londense persbesluit van 5 september 1944 geen toestemming om onder dezelfde naam te verschijnen, omdat de nrc tot het einde van de oorlog was uitgekomen en alle Duitse propaganda had opgenomen. Op 28 juli 1945 verscheen de Nationale Rotterdamsche courant jrg 1, nr 1 meteen nieuwe redactie. Op 30 juni 1947 kreeg de nrc toestemming om weer onder de oude naam uit te komen. De oude krant sloot in 1944 met jaargang 101 af, de nieuwe begon in 1947 met jaargang 104.

[p. 466]

A ce propos: bestaan er, naar Uw meening - of bestaat er ook maar één krant, of één tydschrift in Holland, een ‘Stem’, een ‘Critisch Bulletin’ - dagbladen, week- of maandschriften die hun kolommen of bladzyden zouden willen openstellen voor ejaculaties als déze? Maar ik kan ook over andere onderwerpen dan de politiek schryven, en zoodoende, vermyden ‘la bêtise au front de taureau’¹² voor den kop te stooten. Als ik maar, zoo gauw mogelyk, wérk kryg. Desnoods vertaalwerk voor uitgevers!^*

By het doorsnuffelen van allerlei oude kranten en knipsels, vond ik gisteren, het hier volgende gedeelte van een brief, in 1936, kort na de verkiezingen die het Front Populaire - beter gezegd: het ‘Front Populacier’ - aan het bewind brachten, aan de Action Française gericht:

^g ‘Un homme qui arrivé de l'extrême gauche, c'est-a-dire de ce que vous avez le courage philosophique d'appeler le mal, tout simplement, vous envoie aujourd'hui 10 francs. (Bestemd voor de propaganda en de verspreiding van het blad - C.)
Une grande majorité de Français vient de voter Révolution. Tous ces Français ne sont pas des cochons, mais ils sont abusés par d'ignobles cochons.
Nous voici parvenus à l'un de ces ‘moments’ où l'être humain ne choisit plus entre des formules politiques, mais bien entre sa vie et sa mort spirituelles, car tout est la...
Veut-on d'un société genre ‘columbarium’, ruche d'abeilles sans reine, dans le tohu-bohu collectif? Acceptera-t-on, oui ou non, que des hommes aient le droit de ne pas être ‘comme les autres’, et qu'ils aient la faculté de vivre derrière une porte fermée, sur laquelle on frappe avant d'entrer, par déférence, par respect de l'âme qui s'isole pour méditer ou bien lorsqu'elle est douloureuse? La société moderne ouvre tout sans pudeur, inonde tout d'une lumière obscène, et moi je n'en veux pas de leur lumière sale. Et c'est pourquoi je suis prêt a me défendre, les armes à la main, et que je vous offre, plus que l'argent qui me manque, mes mains pour que vous y mettiez d'urgence des armes...’

Vindt U niet dat heel de rampzalige menschheid nu in galop op weg is naar het ‘Columbarium’?

12 Charles Baudelaire, [Nous avons] / Salué l'énorme Bêtise, / La Bêtise au front de taureau;’, uit ‘L'examen de minuit’, Les fleurs du mal, Parijs 1958, p. 162 [Wij hebben gegroet de grote Domheid, de Domheid op een stierenkop]

* De recente dévaluatie van den franc heeft ons nog sterker verarmd. Er is dus haast by de ‘werk-verschaffing’!

g ‘Een man die van extreem links komt, dat wil zeggen, waarvan u de filosofisch moed heeft het gemakshalve het kwaad te noemen, stuurt u heden 10 frank.’ (Bestemd voor de propaganda en de verspreiding van het blad - C.)
Een grote meerderheid van de Fransen heeft zojuist vóór de Revolutie gestemd. Niet al deze Fransen zijn zwijnen, maar ze zijn door laaghartige zwijnen misleid. En daar hebben we dan nu een van die ‘momenten’ bereikt, waarop de mens niet meer tussen politieke leuzen kiest, maar tussen zijn geestelijk voortleven en zijn geestelijke dood, want dat is waar het om draait...
Wil men een maatschappij van het type ‘columbarium’, een bijenkorf zonder koningin, binnen de collectieve chaos? Aanvaardt men, ja of nee, dat mensen het recht hebben niet te zijn ‘als de anderen’, en dat ze het recht hebben achter een gesloten deur te leven, waar men aanklopt voor men binnenkomt, uit eerbied voor de mens die zich afzondert om te mediteren of omdat hij bedroefd is? De moderne maatschappij opent alles onbeschaamd, zet alles in een obsceen licht, en ik, ik wil niets met hun smerige licht te maken hebben. En daarom ben ik klaar om me te verdedigen, bewapend, en bied ik u, naast het geld dat me ontbreekt, mijn handen, opdat u me er met spoed wapens in geeft...’

[p. 467]

Myn hart ryt vaneen by het denken, het zonder-verpoozing-denken aan het fransche volk, ‘the most gifted and the unhappiest people in Europe’, zooals een artikel in The Spectator (wel zoowat de beste en in zyn politieke beoordeelingen onbevangenste publicatie die ik ken), dd^o 26 october '45 het qualificeert.

Zoudt U my niet een ex. willen toezenden van Uw ‘in de herfst '44 geschreven’ brochure?¹³ Ik ben daar uiterst benieuwd naar!

Ik verheug my van harte over Uw, al is het dan ook maar tydelyke -^h mais il n'y a que le provisoire qui dure! - hèraanstelling aan de Bibliotheek.

Met heel veel vriendelyks van ons beiden voor U-zelf en de Uwen

C.

p.s. - Ik laat dezen brief maar weer aanteekenen, want ik maakte er géén ‘doorslag’ van en het zou my spyten als hy te-loor ging. Wilt U Uw antwoord als volgt adresseeren: Monsieur M. Petite (Petite), 61 Cours Lafayette, Toulon (Var) zonder andere byvoeging op het adres. Dit spaart U de moeite van het aanteekenen uit.

13 Geen reactie en geen utopie maar... democratie. Proeve van een radicaal-democratisch program door W. van Ravesteyn, Rotterdam, W.L. & J. Brusse's uitgeversmaatschappij n.v., 1947, 58 pp.

h Alleen het tijdelijke houdt stand.