Brieven 1888-1961

Aan Jan Engelman

Toulon, 24 april 1937.

Zeer geachte Heer Engelman,

Laat my U myn vriendelyke gevoelens betuigen voor de onbevangen en sympathieke wyze waarop U, in de Nieuwe Eeuw van 8 dezer - ik ontving het uitknipsel pas een paar dagen geleden - myn boek: Van Anarchist tot Monarchist hebt besproken.¹ Niets kon my aangenamer zyn dan een dergelyke recensie van U, en in de n.e., die, blykbaar, een der uiterst zeldzame ‘eilanden’ is waar ‘temperament, eigen meening, de practyk van charge d'ames, en talent’ nog niet onherroepelyk verbannen zyn.

Ik heb dezen indruk altyd gehad! Vandaar myn ingenomenheid met de n.e., die ik, in myn boek vol minachting voor de ‘groote pers’ in het algeméén en voor de daar met name genoemde kranten in het bizonder, zou hebben ùitgedrukt - ik heb er een oogenblik aan gedacht dit te doen! - als niet een onoverkomelyke ‘phobie’ voor al wat beschouwd of uitgelegd zou kunnen worden als een geïnteresseerde pluimstrykery, my weerhouden had. Maar mocht U, by gelegenheid, myn vriend

1 Jan Engelman, ‘Journalistiek temperament’, De nieuwe eeuw, 8 april 1937, (knipselboek A.C.). Cohen mag een voorbeeld ‘heeten van geestige loslippigheid, van dapperen strijd voor zijn overtuiging en van een temperament dat men, al zijn bittere ervaringen ten spijt, bepaald zonnig zou willen noemen.’ Engelman: ‘Dit boek is geen roman en het is geen politiek-wij sgeerig tractaat. Het verhaalt, voor zoover het de persoonlijke ervaringen van den schrijver aangaat, ook geen gebeurtenissen die in hevige mate schokkend zijn. Wat het desondanks zoo boeiend maakt is de intense belangstelling voor de geschiedenis van zijn tijd waarvan de schrijver blijk geeft, zijn scherpe opmerkingsgave, zijn kennis van van de menschelijke natuur en zijn gevoel voor de nuances in bepaalde personen. Wat het aantrekkelijk maakt is het genereuze, het chevalereske van de Ik die aan het woord is, zij het ook dat hij soms wel 'n beetje in 't oog loopend belangstellend voor zich-zelf blijkt. Een egotisme... Maar hij geeft het tenslotte zelf toe, en dat ontwapent weer.’

[p. 391]

Wiessing tegen het lyf loopen, vraag hèm dan eens, a supposer dat dit U niet onverschillig is, naar myn wel-gevestigd oordeel over de Nieuwe Eeuw, in myn oogen de fatsoenlykste, ik bedoel de eerlykste krant van heel Holland. Vandaar myn gegriefdheid wegens het my daar ontzeggen, in een beoordeeling van myn vorig deel herinneringen, van alle ‘piëteit’, waarop ik (zie pag. 279 van Van Anarchist tot Monarchist) zinspeel. Een verwyt van dit genre, my door de n.r.c.t. gedaan, zou my niet verdroten hebben. In de n.e. hinderde het my wèl! Maar alles is nu méér dan ‘goed gemaakt’, als ik dit zoo mag zeggen, en ik ben des te gevoeliger voor de onbevangenheid van deze recensie in een catholiek blad, waar zy het boek betreft van een wèl catholicophiel, maar de politiek van de h.s.² zonder terughouding beoordeelend auteur.

Iets anders! Ik zou heel graag iets van Uw gedichten willen kennen, zooals ik, ontwortelde Nederlander, groot belang stel in en sterk benieuwd ben naar alle wèrkelyke bellettrie, poëzie en proza, in het oude land, waar, eerlyk gesproken, alleen dat my interesseert. (Misschien hebt U gelyk en was myn natuur niet sterk genoeg om het daar ginder uit te houden. Maar U geeft toe dat het ‘geestelyk klimaat’ er (soms?) heel erg is. Te erg voor my! - Ik sluit den tusschenzin, en vervolg:) Ik stel dus het grootste belang in de nederlandsche litteratuur, maar ik ben er sedert lange jaren van gespeend, en ongeveer niets daarvan komt tot my buiten hetgeen ik daarvan lees in de letterkundige rubrieken van de Nieuwe Eeuw. De dure hollandsche boeken kan ik my niet aanschaffen. Ik zou, o.a., ook zoo heel graag het werk willen kennen van myn mede-Leeuwarder d'origine, den onlangs gestorven Slauerhoff. But alas!

Maar wat ik U wilde vragen is dit: zoudt U van Uw uitgever gedaan kunnen krygen - ik bedoel: zonder kosten voor U-zélf! - dat hy my een exemplaar van Uw laatsten bundel gedichten toezendt? In ruil voor deze vriendelykheid zou ik U, tenzy U dit boek reeds in uw bezit hebt, een ex. willen schenken van myn artikelen-bundel: Uitingen van een reactionnair. U zult daarin zéker stukken vinden die U tegenstaan - en die ook my niet meer bevallen - maar het ensemble, te oordeelen naar hetgeen U van myn werk in de Telegraaf getuigt, zal, denk ik, wel naar Uw smaak zyn.

Met myn zeer vriendelyke gevoelens

t.á.v.

Alexandre Cohen.

2 Heilige Stoel: de Vaticaanse staat.

[p. 392]

p.s. De brief dien ik U, een poos geleden, via de Nieuwe Eeuw adresseerde, naar aanleiding van Uw oproep ten-behoeve van het met ondergang bedreigde blad, onderstel ik in Uw bezit.³ Ik verwachtte daar, destyds, geen antwoord op. Maar het zou my toch aangenaam zyn by gelegenheid van U te mogen hooren of deze brief U in handen is gekomen.

Ik vermoed dat U niet in Helmond woont. Mag is dus Uw persoonlyk adres weten voor de toezending van het boek

p.s.2 Menno ter Braak's recensie v/m boek in het Vaderland van 21 maart was my óók zeer aangenaam. La meute, maintenant, peut aboyer! - Las U, by geval Ankersmit's stuk⁴ in het Volk van 16 april?⁵ Quelle fureur! Maar niet oneerlyk, gegeven zyn sociaal-democratische orthodoxie!

3 Op 31 december 1936 waarschuwde de directie van De nieuwe eeuw dat door teruglopende advertentie-inkomsten als gevolg van de crisis de verschijning van het weekblad gevaar liep. De nieuwe eeuw voerde campagne voor een geldlening van de lezers. Ook niet-katholieken als Ter Braak, Marsman en Van Vriesland tekenden een solidariteitsverklaring voor het katholieke weekblad.

4 J.F. A[nkersmit] (1887-1942), ‘Van anarchist tot monarchist, levensbekentenis van Alex. Cohen. De weg van een extremist’ in Het volk, dagblad voor de arbeiderspartij, 1937, nr 14504 (16 april), avondblad, p. 20. Ankersmit schrijft: ‘Dezelfde extremist van zijn jonge jaren is hij gebleven, maar nu is hij van revolutionnair extremist reactionnair extremist geworden en in de buurt van het fascisme terecht gekomen. Wij zijn er trouwens van overtuigd, dat hij alleen het Duitse fascisme haat en het Franse met vreugde zou binnenhalen. Gaat zijn voorkeur niet uit naar de “ Action française”, die een monarchistisch-fascistische organisatie is?’ Cohen in zijn knipselboek: ‘Jamais de la vie! Glad misgezien!’ Ankersmit besloot: ‘Zo is dit lijvige boek, hoe tintelend-geestig ook geschreven, zij het al te vermoeiend-geestig op de duur, toch een boek, dat, zo men er zich al niet aan ergert (en wie zou zich ergeren aan machteloze woede), geen genoegen kan verschaffen aan wie op evenwichtiger lectuur gesteld is, behalve het vervelende. Maar van een zondvloed van ziedende haat krijgt men toch gauw genoeg.’

5 Wat een razernij!