Brieven 1888-1961

[Brieven 1936]

Aan W. van Ravesteyn

Toulon, 12 februari 1936.

Zeer geachte heer van Ravesteyn,

Wat verstaat men, in Holland, onder den term: ‘radicale socialist’? Ik zag U als zoodanig gequalificeerd in een litteraire croniek van de Nieuwe Eeuw, een blad dat my nu en dan wordt toegezonden en dat my een van de mooiste en eerlykste kranten lykt te zyn die in Nederland verschynen. Niét - dit par parenthèse - dat In Opstand in de N.E. bizonder gunstig is beoordeeld.¹ De recensent, daar, ontzegde my, o.a. ‘alle piëteit en dergelyke “burgerlyke” eigenschappen’, en hy voelde myn ‘intieme bekentenissen als opdringerigheid’. Verder en in fine: ‘De heele levenshouding van den schryver, die godsdienst en moraal en bagatelle behandelt, noopt tot het scherpste voorbehoud voor deze lectuur’. Maar het ensemble van deze recensie is éérlyk, zooals my de critieken daar in het algeméén voorkomen. Het beetje kortzichtigheid, door den beoordeelaar aan den dag gelegd - ik zonder eenige piëteit en alle moraal en bagatelle behandelend (!!!)- kan best door den beugel. Voor my, ten-minste!

1 Boekentafel, De nieuwe eeuw, 11 augustus 1932 (knipselboek Cohen, L.M.).

[p. 354]

Nu ik toch op dit chapitre bèn. Deze catholieken van de Nieuwe Eeuw, met name Jan Engelman,² die schryven kan, een in de hollandsche journalistiek hoe langer hoe zeldzamer verschynsel, en die voortdurend blyk geven van onbevangenheid en ruimheid van geest, zyn my oneindig liever dan de ‘vrye denker’ Frans Coenen, deze uitgelitteratuurde slak, qui écrit sous lui - U kent immers de beteekenis van deze beeldryke uitdrukking?³ - deze Ersatz-scepticus, die week-in weekuit, in de Groene en in de Haagsche Post, een hemeltergend ‘hollandsch’ secreteert. Hoe is het godsmenschenmogelyk dat deze esperantistische eunuch, dit levende lyk, deze mummelende mummie, bevoegd wordt geacht tot recenseeren en tot het uitdeelen van blaam en lof op letterkundig gebied! Effarant! Alleen mogelyk in het önlitteraire Holland! Ingesloten een aantal producten van dit övermurwe, sedert jaar en dag seniele heerschap, dat in een naar-behooren-georganiseerde samenleving al lang tusschen twee met zyn eigen kwyl-artikels gevulde matrassen gesmoord zou zyn, subsidiair - maar dan met kans op ontsnapping en recidive, tot elken prys te vermyden! - veroordeeld tot levenslange verpleging in een sanatorium, op een dieet van weeke kadetjes en saliemelk en zonder papier en potlood. Iemand aan wien ik, een jaar of wat geleden, in gelyken trant over mr F.C. schreef, ant-woordde dat hy het niet met my ééns was. Coenen, zei hy, was nog lang de beroerdste niet - maar jezuskristus wie is dat dan??? - en hy was ‘de éénige die nog wel eens wat durfde zéggen’. Schwamm d'rüber, of turfmolm, of zaagmeel, of wat men anders in een kattebak doet.

Nu Uw brief.

Dien Mowrer - Scott Mowrer⁴, correspondent van de Chicago Tribune voor poor little Europe, heb ik gekénd. In myn Telegraaf-tyd. Hy was, en is vermoedelyk nog, een uiterst innemende persoonlykheid, en òn-amerikaansch serieus. Wat hy van zyn waarnemingen in Duitschland schryft zal wel waar zyn. En het ziet er niet naar uit dat Holland, in den a.s. frisschen, fröhlichen Krieg, buiten schot zal blyven. Buiten schot in den lètterlyken zin! Arm Holland en arm Europa! En hier ben ik meteen op het voornaamste onderwerp van Uw brief: de in-den-maak-zynde fransch-soviétische alliantie, waarvan U, als ik U goed begryp, voorstander zyt. Wat verwacht U daarvan? Is Uw geheele wantrouwen ten-opzichte van Stahlin & Cie, een wantrouwen waarvan Uw vroegere brieven somtyds getuigden, al weer vervaagd, verdwénen? Gelooft U aan ook maar een schaduw van betrouwbaarheid by de half-aziatische despoten op het Kremlin, voor wie trouweloosheid een

2 Jan Engelman (1900-1972) hoorde als dichter tot de jong-katholieke beweging rond het tijdschrift De gemeenschap. Zijn Tuin van Eros (1932) bezorgde hem de naam dichter te zijn van de schoonste en meest aardse liefdespoëzie van ons taalgebied. Als literair criticus werkte hij mee aan het vooruitstrevende katholieke weekblad De nieuwe eeuw (1926-1941), het conservatieve katholieke dagblad De tijd (1933-1965) en het literaire maandblad De gemeenschap (1925-1930; 1934-1941).

3 Hij schrijft kreupel. (De uitdrukking is ontleend aan de ruiterij, waar ‘un cheval qui est sous lui = cheval dont les quatres extrémité's se rapprochent sous le ventre’ betekent, dat de benen van het paard een anatomische afwijking vertonen. Die benen staan onder het paard, in plaats van iets naar achteren (bij de achterbenen) of naar voren. Dit leidt tot een gebrekkige loop.)

4 De Amerikaanse journalist en dichter Paul Scott Mowrer (1887-1971) was van 1910- 1933 Parijs correspondent van de Chicago Daily News. Hij won in 1928 de Pulitzer Prize als beste buitenlandse correspondent. Mowrer werd in 1934 hoofdredacteur van de Chicago Daily News. Mowrer viel de ‘nieuwe orde van het nationaal-socialisme aan’ en de klaarblijkelijke veroveringsplannen van Hitler: ‘To complete the rearming of Germany’ schreef hij over Duitslands herbewapening, ‘he would defy, if need be, the universe... Gangs of exultant Nazis roamed the streets, chasing Jews, terrorizing citizens.’

[p. 355]

geloofsartikel is? Ik niet! De Russen, zegt U, zyn ‘de potentieele vyanden van de Moffen’. Granted! Maar wat is hun ‘potentie’, afgezien van hun snorkery? Wat kunnen zy üitvoeren en wat zyn zy, in het geval van een nieuwen frisschen, fröhlichen Krieg, waard als militaire bondgenoten? Het bestaan van een vóór alles anti-bolsjewistisch Polen, door die idioten van fransche radicalen en socialisten in de armen van Duitschland gedreven, en dat door U schynt beschouwd te worden als een zoo goed als onbeteekenende factor in het komende conflict, zal voor de Russen een geweldig impedimentum zyn. Simple comme bonjour! De Polen zullen de Moffen dóór laten en vermoedelyk gemeene zaak met hen maken - pourboire: de Ukraïne of een groot gedeelte daarvan! - zoodat er geen bolsjewicht over de duitsche grens komt. Welk voordeel Frankryk dus zou kunnen trekken uit een alliantie met Soviétië, is my niet duidelyk. Wèl het tegendeel, helaas.

U hebt, voor de rèst, gelyk! Frankryks situatie is, inderdaad, vreeselyk! Maar hou zou het anders kunnen zyn, gegeven de regeerders die het land heeft? Klieken, agglutinaties, van wormstekige gelukzoekers, die elkaar om de zes maanden aflossen. De éénen verkocht en geleverd, zooals nu weer Flandin⁵ aan Engeland, en de anderen met verblindheid geslagen. De uitweg? Daar is er maar één: het herstel van de monarchie. Ik bedoel: het erfelyk koningschap. Een krachtig Frankryk zou de natuurlyke federator zyn van al wat er, in Europa, voor Duitschland beeft. En dat een krachtig Frankryk onvereenigbaar is met het voortbestaan van het republikeinsche régime, dat hoeft toch geen betoog meer, vindt U ook niet? De heele reden van myn royalisme is daarin gelegen, en in niets anders! Ben ik een Byzantyn? Dat zal wel niemand gelooven. De republiek heeft afgedaan, croyez m'en, by al wat lucied en nationaal en belangeloos denkt in Frankryk. Ik heb o.a. het quartier latin gekend, toen het socialistisch (collectivistisch) was, en toen een toespeling alléén al op de mogelykheid van het herstel der monarchie geen andere reactie te-weeg bracht dan een algemeene hilariteit. En kom nù eens kyken? Het ‘quartier’ is overwegend, vér overwegend royalistisch, en de socialisten en republikeinen zyn er volslagen machteloos.

Fascisme? Laissez-moi rire! Het ‘fascisme’ heeft in Frankryk niets te beteekenen en is er zonder toekomst. De paar publicisten die mét - of naar Hitler liebaugeln, zyn een volstrekte quantité négligeable zonder éénigen invloed of aanhang. En de Action Française heeft aan deze Liebaugelei niet alleen niet méégedaan, maar de groote Bainville, die wy

5 De oud-oorlogsvlieger Pierre-Etienne Flandin (1889-1958), een groot bewonderaar van de Engelse staatsinstellingen, had zich tijdens zijn eerste ministerschap (november 1934-mei 1935) - met Laval op buitenlandse zaken - moeite gegeven om het bondgenootschap met Engeland te versterken. Hij was van 24 januari 1936 tot 4 juni minister van buitenlandse zaken in het tweede kabinet Sarraut.

[p. 356]

nu verloren hebben - ik ben er troosteloos van - heeft niet òpgehouden tegen deze zelfmoorddadige krankzinnigheid te waarschuwen. Evenals Maurras!

Vendémiaire?⁶ Dit is een uiterst verdacht weekblad, eigendom van een Engelschman Guinness, den Stout-man. De tegenwoordige directeur politique van dit orgaan - zyn voorganger nam ontslag omdat hy niet naar Guinness' engelsche pypen verkoos te dansen! - is myn vroegere vriend Emile Buré, ook directeur van het dagblad VOrdre, en dien ik, tot voor korten tyd, voor een fatsoenlyk, d.w.z. onverkocht journalist hield. (Ik spreek van Buré in myn tweede en laatste deel herinneringen, dat sedert een maand of wat af is en in handen van den uitgever. Ik weet nog niet wanneer het verschynt. Ik leg daar o.a. ook myn geleidelyke overgang van het anarchisme naar het monarchisme uit. Rien de Byzance, comme bien vous pensez! U ontvangt natuurlyk een exemplaar. Wat ik daar van Jaurès zeg, wiens eerlykheid en belangeloosheid ik overigens constateer, zal U, denk ik, niet aangenaam zyn. Maar verrassen zal het U niet, na hetgeen ik U, destyds, na ontvangst van Uw brochure over Auguste-Marie-Joseph-Jean, schreef.⁷ Que voulez-vous? Ik heb Jaurès zoo gezien en ik zie hem nóg zoo: als een dupe, een beklagenswaardige dupe van de duitsche broeders, en, dit gevolg van dat, als de onvergeeflyke moreele en materieele ontwapenaar van zyn land. - Met veel vriendelyks, t.à.v.

Alexandre Cohen

De monsters - in dubbelen zin - van Mr Frans Coenen's schryfsel, zou ik, by gelegenheid, graag terug ontvangen, voor myn particuliere verzameling! Ook ben ik benieuwd naar Uw oordeel over deze ‘critische’ litteratuur.

6 Het dagblad Vendémiaire was in februari 1934 door kolonel Guillaume gesticht, in het begin van 1935 kwam het blad in handen van Buré, waarna het een soort satelliet van L'ordre was.

7 In de serie Grote democraten (De arbeiderspers in samenwerking met de v.a.r.a.) maakte van Ravesteyn een deeltje over Jean Jaurès, Amsterdam 1936. Ter inleiding van drie door hem vertaalde artikelen, noemde hij Jaurès achtereenvolgens een groot docent, hoogleraar, historicus, geschiedschrijver, journalist, politicus, en - boven alles - groot strijder voor de vrede.