Brieven 1888-1961

Aan W. van Ravesteyn

Toulon, 22 februari 1936

Zeer geachte Heer van Ravesteyn,

Myn laatste brief was inderdaad geschreven vóór de ontvangst van Uw tweeden, dien ik my natuurlyk voorstelde te beantwoorden. En ook Uw derden. Wat ik by dezen doe.

[p. 357]

Uw oordeel over Bainville, aan wie U ‘de hulde (brengt) die hem toekomt’ en van wien U zegt, dat, wat U van hem gelezen hebt, Uw ‘bewondering’ heeft gewekt, deed my genoegen. Weet U wat de walgelyke Populaire,¹ van den walgelyken Blum, van den universeel hooggeschatten historicus Bainville zegt?^a ‘Ses idees courtes et son style sans

surtout un historiën ultra-réactionnaire et un chroniqueur dévoué a la

monarchie.’ Et voilà! Alles wordt genoeg geacht, en is, inderdaad, goed genoeg voor de democratische lezers van Populaire en consorten. Tot een eerlyk, onbevangen oordeel over het werk van een politiek tegenstander, ook van een groote onder de grootsten, zooals Bainville, is zoo'n Blum niet in staat. Daudet wèl! Hy pryst, in zyn littéraire kronieken - in Candide² o.a. - de werken ook van de felste anti-monarchisten wanneer die hem verdienstelyk lyken, en hy sprak, in de a.f., op waardeerenden toon van Barbusse. Littérairement parlant, is Daudet de onbevangenheid in persoon, en zyn oordeel wordt door géén partydigheid, door geen schaduw zelfs van partydigheid, beneveld.

A propos van Barbusse.³ Hebt U Clarté gelezen? En het, tot het eind toe, kunnen lezen zonder onpaslyk te worden! Ik niet!^b Quel cabotin! Le Feu had verdiensten, hier en daar groote verdiensten. Maar Clarté, pouah! Weet U, dat, by Barbusse's begrafenis, een vrouwelyke ‘camarade’ den stoet vooruitliep met een exemplaar van zyn werken op een rood kussen? Verbeeld U een dergelyke vertooning by de begrafenis van Bourget⁴ (van wien ik, par parenthèse, heelemaal niet houd!) of van Bainville, en stel U dan het hoongegryns voor van Populaire, Humanité⁵ e.t.q.

Ik schryf, zooals gewoonlyk,^c a batons rompus, en kom nu vanzelf op het incident met Blum⁶ -^d ‘l'attentat’, volgens de demokratzige pers, vóóraan de Humanité, die, een maand of achttien geleden, vóór de groote afzoening dus tusschen de betaalde Heloten van Moskou en de^e ‘social-traitres’ der s.f.i.o., Léon Blum^f ‘au poteau’ verwezen! - het incident, zeg ik, met Blum. Ik weet niet hoe dit geval in de hollandsche pers is voorgesteld, èn door de pers-agentschappen, die hun informatie van de méér-dan-officieuse Havas⁷ betrekken, èn door de parysche correspondenten, die er niet by waren. Maar ik hoor hiervandaan het misbaar: ‘Schandelyke aanslag op een Volksvertegenwoordiger’; ‘De afgevaardigde Léon Blum aangevallen en zwaar gewond’; ‘Moordaanslag op onzen kameraad Léon Blum door twee-duizend^g Camelots du Roi!’⁸ Etc., etc.

1 Le populaire, officieel orgaan van de Franse socialistische partij (sfio), met in de redactie Léon Blum, Compère-Morel, Marcel Sembat en Vincent Auriol. Concurrentie van L'humanité en de grote Parijse bladen, betekende dat er altijd geld van de partij bij moest.

a ‘Zijn bekrompen ideeën en zijn dorre stijl zouden nooit de deuren van de Academie voor hem geopend hebben, als hij niet vóór alles een ultra-reactionaire historicus en een de monarchie toegewijd kroniekschrijver was geweest.’ Daarom dus!

2 Arthème Fayard, uitgever van populaire en goedkope boeken, begon het literair-politieke weekblad Candide op 20 maart 1924 onder redactie van Jacques Bainville. Na zijn dood volgde Pierre Gaxotte (1895-1982) hem op. Candide volgde de lijn van de Action française. Het blad, elegant en literair aantrekkelijk, kende een enorm succes, ook toen het openlijk anti-semitisch werd.

3 Henri Barbusse (1873-1935) gaf in zij n roman Le feu (1916) een realistisch verslag van de oorlog, waaraan hij zelf had deelgenomen. Barbusse was pacifist vanwege zijn oorlogservaringen. Met Romain Rolland (1866-1944) voerde hij het woord op vele vredescongressen. Na de eerste wereldoorlog was hij een communistisch militant. Clarté, organe du mouvement internationaliste pacifiste, verscheen in 1919.

b Wat een aansteller!

4 Paul Bourget (1852-1935), conservatief katholiek auteur.

5 L'humanité verscheen in 1904 als socialistische krant met een schitterende redactie, waartoe Viviani, Briand, Allemane en Thomas behoorden. Na de vereniging van de socialistische partijen in 1905, de Section Française de l'Internationale Ouvrière (sfio), kwamen Jules Guesde, Paul Lafargue en Edouard Vaillant hier nog bij. Ook Jaurès behoorde tot de redactie. Medewerkers waren o.a.: Lucien Herr, Charles Andler, Daniel Halévy, Léon Blum, Octave Mirbeau en Anatole France. In 1918 werd Marcel Cachin directeur van L'humanité, alle richtingen van de sfio konden nog steeds aan bod komen. In 1921 werd besloten om de koers van de iiie Internationale te volgen. Op 8 april 1921 werd de ondertitel ‘journal communiste’. Cachin bleef tot zijn dood in 1958 directeur van het blad, dat onder zijn leiding een groeiend aantal lezers kreeg.

c Van de hak op de tak

6 Léon Blum (1872-1950) werd na de moord op Jaurès in 1914 afgevaardigde. In 1929 werd hij voorzitter van de parlementaire groep van de socialistische partij. Hij speelde een belangrijke rol in de partij kranten L'humanité (1904-1918) en Le populaire. Na de overwinning van het Volksfront in 1936 zou hij de eerste socialistische premier van Frankrijk worden (4 juni 1936-21 juni 1937). Het Vichy-bewind bracht hem in 1942 voor de rechtbank. In 1943 werd hij door Pétain als jood uitgeleverd aan Nazi-Duitsland en gedeporteerd. In 1946 was hij opnieuw eerste minister.
Op 13 februari 1936 passeerde een auto met Léon Blum (afgevaardigde van Narbonne) de boulevard Saint-Germain in Parijs, waar een nationalistische menigte op de lijkwagen van Jacques Bainville wachtte. De auto, met aan het stuur Georges Monnet (wiens vrouw Germaine ook in de wagen zat), bleef steken en de ultra-rechtse menigte herkende Blum. Maurras en Daudet hadden lange tijd haatpropaganda tegen Blum (‘de publieke vijand’) in hun krant L'action française bedreven. Blum was ‘een man om neer te schieten, maar in de rug’, enz. Blum werd ernstig verwond door het gepeupel. Dankzij het ingrijpen van arbeiders, die in de buurt aan het werk waren, werd een lynchpartij voorkomen.
De lezing van Cohen loopt parallel met het verslag van L'action française in de krant van 14 februari 1936. Minister-president Albert Sarraut (1872-1962) hief op 13 februari 1936 de Action française op. De krant L'action française mocht blijven verschijnen.

d ‘de aanslag’

e ‘sociaal-verraders’

f ‘naar de verdommenis’

7 Het Franse nieuwsagentschap Havas bezat het monopolie op de regeringsvoorlichting. In 1931 had Aristide Briand, lid van het kabinet Laval, een akkoord met Havas gesloten dat voorzag in dekking van de tekorten. In ruil daarvoor mocht de staat het buitenlandse net reorganiseren.

g Koningsgezinde propagandisten.

8 Militanten van de Action française en uitventers van de gelijknamige krant.

[p. 358]

Nu eerst dit: als Blum, of wie anders ook, met voorbedachten rade op straat was aangevallen en ernstig mishandeld door een aantal^h ligueurs der a.f., Camelots du Roi, of royalistische studenten, dan zou ik dit zonder éénig voorbehoud hebben afgekeurd, hoe gerechtvaardigd de verbittering der aanvallers met betrekking tot Blum ook was. Tegen een paar oorvegen, voire een schop onder zyn zitvlak, door één belager aan den afgevaardigde van Narbonne verstrekt, zou ik géén bezwaar hebben gehad, te minder waren Blum's rotgenooten van het ‘Front Commun’ - très commun! - dag-in dag-uit door hem opgehitst èn in de Kamer, en in zyn krant, zich by voortduring schuldig maken aan oneindig ernstiger daden van geweld, móórd, moord-in-hinderlaag, inbegrepen. Maar als een aanhanger van de a.f. zich had voorgenomen Blum, by gelegenheid, een pak ransel te geven, dan zou hy zich zéker scrupuleus onthouden hebben dit te doen by de uitvaart van Jacques Bainville. Is het wel noodig dit te demonstreeren

Het ‘geval’ - Blum heeft zich zóó toegedragen: Blum komt uit de Kamer, een kwartier, twintig minuten, voor dat de lykstoet, van het sterfhuis, in de rue Bellechasse, naar de place de l'Alma onderweg, langs den boulevard Saint-Germain trekt. De trottoirs, links en rechts, zyn bezet door drommen menschen: mannen van de a.f. (natuurlyk!), ‘sympathisanten’, belangstellenden, nieuwsgierigen. Ik weet niet of U ooit een z.g.n. ‘grand enterrement’ te Parys hebt bygewoond. Zoo ja, dan ziet u het tooneel zóó voor U! Op de hoogte van het ministerie van Oorlog wil Blum, met zyn collega Monnet⁹ en diens citoyenne in Monnet's, door Monnet zelf bestuurde auto gezeten, en die, zooals een gewoon fatsoenlyk mensch - vous, moi! - een paar honderd meter verderop zonder stoornis den boulevard had kunnen oversteken, door de menschen-massa heenryden.ⁱ Rien a faire! Zoo iets doet niémand. Men roept den onhebbelyken chauffeur toe:^j ‘On ne passé pas!... Faites le tour!... Remontez le boulevard!’ Etc. Ieder ander zou zich dit voor gezégd gehouden en niet aangedrongen hebben. Maar Blum, die een vlegel is, steekt zyn^k coupe-file door het portier-raampje, en Monnet, een ezel, roept:^l ‘Député! député!’ naar een paar agenten, waarvan hy verwacht dat zy het volk op zy zullen duwen om ruim baan te maken voor de Vertegenwoordigers van het Souvereine Volk...^m ‘Ah! vous-êtes député?... Voyez-vous ga! Monsieur est député!... Alors vous vous figurez que la rue est a vous seul et que vous avez tous les droits?... Mais on s'en fout, des députés!’ Enz. enz. Blum is buiten zich zelf van woede en verontwaardiging! Wat?ⁿ C'est comme cela que l'on respecte

h Aanhangers.

9 Het socialistische parlementslid Georges Monnet (1898-1980) was een van de initiatiefnemers van het Front commun. In het kabinet, dat Blum op 4 juni 1936 formeerde, werd hij minister van landbouw. Hij had zijn vrouw Germaine Monnet (1901-1983) ontmoet bij Les amis de l'enfance ouvrière (meestal Faucons rouges - Rode valken - genoemd). Zij was socialist en secretaris van de socialistische parlementsleden. Toen haar man minister werd, was zij zijn kabinetsmedewerker.

i Onmogelijk!

j ‘Geen doorgang!... Keert u om!... Terug naar de boulevard!’

k Perskaart.

l ‘Afgevaardigde! afgevaardigde!’

m ‘Ach! U bent afgevaardigde?... Kijk nou eens! Meneer is afgevaardigde!... En dan haalt u zich in uw hoofd dat de straat voor u alleen is en dat u alles mag?... Maar wij hebben maling aan afgevaardigden!’

n Uit men zó zijn respect voor een Vertegenwoordiger van het Volk? Jullie zullen wat zien!

[p. 359]

un Représentant du Peuple? Vous allez voir ga! En hy steekt zyn hoofd door het portierraampje, met de bedoeling de agenten op hun plicht te wyzen. Hy wil en zal er door!^o Coùte que coùte!... Onzalige inval! Hy wordt herkend!...^p ‘Mais c'est Blum!’ roept iemand, misschien een Camelot du Roi, misschièn een ligueur van a.f., misschien een agent-provocateur, een genus dat wemelt by gelegenheden zooals deze, de uitvaart van Bainville, waarvan men’ de plechtigheid niet lompweg durft verstoren maar naar aanleiding waarvan men’ toch zoo héél graag eens de gehate a.f., compromitteerend incident zou willen uitlokken...^q ‘C'est Blum!’ En de ruiten van de auto worden ingegooid, en Blum krygt een paar opstoppers. Van wien? Laat my aannemen, ofschoon ik daar lang niet zéker van ben, - maar de onderstelling zit my niet in den weg, ik bedoel:^r ne me gêne pas le moins du monde - misschièn van een paar studenten van de a.f., die hy, een paar dagen vroeger, in zyn Populaire, bedreigd had met een^s ‘descente de douze a quinze mille hommes des faubourgs de Paris’, om hen ‘tot rede’ te brengen voor het geval dat de regeering daartoe niet in staat zou blyken, m.a.w. als de politie niet energiek genoeg tegen hen optrad! Daar zou dus niets verwonderlyks aan zyn geweest, en, in myn oog, ook niets buitengewoon ergerlyks, als een paar studenten van de a.f., den onvoorziens in hun handen gevallen ophitser Blum een pak slaag hadden gegeven. Maar ik ben nièt zéker,^t oh! mais pas du tout, dat zyn^u ‘assassinat’ - zoo noemen het, dag-in dag-uit, Populaire, Humanité, Oeuvre¹⁰ en overige organen van het Front Commun - het werk is geweest van personen die in ook maar de geringste betrekking stonden tot de a.f..

Hoe dan ook: drie uur na den ‘moordaanslag’ op Blum, die geen mènsch had kunnen redden als het wèrkelyk op zyn leven gemunt was geweest, drie uur na het spontane of... en scène gezette? incident, was de Action Française by presidentieel besluit ontbonden, de Action Française, die, sedert dertig jaar een^v‘conspiration a ciel ouvert’ tegen de republiek is, maar die nooit een paramilitaire organisatie, of wat daar ook maar naar zwéémde, is geweest. De moordenaarsbenden van links en uiterst-links: communisten,^w ‘Faucons Rouges’ (Blum's Stosstruppe), wier gevangene Sarraut¹¹ is, de Sarraut van het^x ‘Le communisme, voilà l'ennemi!’, gesubventionneerd door Stahlin, door de^ij ‘fonds secrets’ van Binnenlandsche Zaken en door een stuk of wat seigneurs de Haute Finance, o.a. door den multi-millioenairigen^z tripoteur, speculateur en député Raymond Patenótre,¹² die (Compère-Morel,¹³ député S.F.I.O. dixit), Blum's onverzoenlyk-anticapitalisti-

o Kost wat kost!

p ‘Maar dat is Blum!’

q ‘Dat is Blum!’

r Ik zit er niet mee.

s ‘demonstratietocht van zo'n twaalf- à vijftienduizend man uit de Parijse arbeiderswijken’

t o! helemaal niet.

u ‘moordaanslag’

10 L'oeuvre was een grote links-radicale krant, anti-klerikaal, maar ook zeer kritisch tegen het communisme. Tot het laatst toe steunde L'oeuvre de Volksfrontregering. De buitenlandse politiek van het blad was pacifistisch, pro-Volkenbond, anti-fascistisch en anti-nazistisch.

v ‘openlijke samenzwering’

w ‘Rode Valken’.

11 De radicaal Albert Sarraut (1872-1962) was sinds 24 januari voor de tweede maal premier.

x ‘Het communisme, dat is de vijand!’

ij ‘geheime fondsen’.

z knoeier, speculant en afgevaardigde

12 Raymond Patenôtre (*1900) was vanaf 1928 onafhankelijk links afgevaardigde. Vanaf juni 1932 tot 9 februari 1934 was hij staatssecretaris voor economische zaken in vijf opeenvolgende kabinetten. Hij bezat een uitgebreid net van provinciale kranten. Van Le petit journal was hij een belangrijk aandeelhouder.

13 Adéodat Compère-Morel (1872-1941), een socialistisch lid van de kamer van afgevaardigden (1909-1936). Van 1922-1923 was hij naast Léon Blum administratief directeur van Le populaire tot de scheuring in de socialistische partij.

[p. 360]

sche Populaire met veertig-duizend francs begiftigde, de moordenaarsbenden van links blyven ongemoeid en zetten hun^A ‘oeuvre de décomposition’, de ontbinding van Frankryk, ongestoord voort... met Hitler ad portas!

Deze uitwyding over den ‘moordaanslag’ op Blum, waarby geen sprake kon zyn, niet waar? van een premeditatie aan den kant der Action Française, - hoe kon iemand weten dat Blum op de plek des onheils-to be zou verschynen? - om U in de ware atmospheer van de tegenwoordige gebeurtenissen te plaatsen.

^B Ceci fait, neem ik Uw brief dd^o 14 dezer ter hand. U zegt daar, na een toespeling op het herboren en meer dan ooit dreigende duitsche gevaar: (het is) ‘precies alsof er geen vuiltje aan de lucht was’ en Frankryk bevolkt door ‘veertig millioen Bourbons, die niets geleerd en niets vergeten hebben. Het is voor den buitenstaander maar minnaar, ja aanbidder van Frankryk om te huilen.’

^C A qui le dites-vous? Maar wie heeft tot dit niets-geleerd-en-niets-vergeten-hebben, na de Groote Slachting, het méést bygedragen? Om te beginnen, de ellendige, encyclopaedisch-onwetende, grootheids-waanzinnige rhetor Briand, de natuurlyke vader, in collaboratie met Lloyd George en Ramsay MacDonald, van het monster Adolf Hitler. En wie waren zyn^D ames damnées? De socialisten! Dezelfde socialisten, wier aanvoerder, Jean Marie Jaurès, een paar weken voor den oorlog, coram populo verzekerde dat de duitsche broeders ‘als één man’ (zouden) opstaan en hun Kaiser executeeren’ - ik citeer uit het hoofd maar de juiste tekst haal ik aan in myn binnenkort te verschynen boek - als hy oorlog mocht willen maken. Dezelfde socialisten waarvan een ander woordvoerder, de député Brizon,¹⁴ dd^o 12 juni 1913, in de Kamer met de hand op het hart certificeerde dat:^E ‘l' Allemagne, depuis le plus humble de ses paysans jusqu'a son empereur, l'Allemagne des affaires, l'Allemagne des universités, l'Allemagne tout entière veut la paix’! Dezelfde socialisten, die, in dezelfde Kamerzitting van 12 juni 1913, volgenderwyze controverseerden met den afgevaardigde Driant:

^F Driant:¹⁵ - Devant le geste significatif de la loi allemande, le retour aux rêvereries du pacifisme et de l'humanitarisme devient puéril. Ce sont des chansons de torpeur, des berceuses qui ne sont plus de saison.
Raffin-Dugens¹⁶ (socialiste): Allons donc!
Aubriot¹⁷ (soc.): Nous n'y renonçons pas!
Raffin-Dugens: Nous n'y renonçons pas et nosfrères les socialistes allemands non plus!

A ‘ontbindingswerk’

B Na dit gedaan te hebben,

C Zeg dat wel!

D uitschot

14 Pierre Brizon (1878-1923), socialistisch afgevaardigde, pacifist, ging in 1916 met Raffin-Dugens en Blanc naar een internationale socialistische bijeenkomst in Kienthal (Zwitserland) voor de vrede.

E ‘Duitsland, van de eenvoudigste boer tot en met de keizer, het Duitsland van de zakenmensen, het Duitsland van de universiteiten, héél Duitsland de vrede wil’!

F Driant: Hernieuwde dromerijen over pacifisme en humanitarisme verbleken bij dit betekenisvolle gebaar van de Duitse wet. Slaapliedjes zijn het, wiegeliedjes uit voorbije tijden.
Raffin-Dugens (socialist): Ach kom!
Aubriot (soc.): Wij geven hier niet aan toe!
Raffin-Dugens: Wij geven hier niet aan toe, en dat zullen onze Duitse socialistenbroeders ook niet doen!
Drian: Toch zullen zij tegen u optrekken!
Compère-Morel (soc.): Zij zullen niet optrekken!

15 Kolonel b.d. Emile Driant (1855-1916), afgevaardigde en lid van de Action libérale.

16 Jean-Pierre Raffin-Dugens (*1861), socialistisch afgevaardigde, pacifist, behoorde tot de minderheid van Franse socialisten die tegen de oorlog stemde.

17 Jules Aubriot (1873-1959), journalist en militant vakbondsman.

[p. 361]

Driant: Ils marcheront quand même contre vous!
Compère-Morel (soc.): Ils ne marcheront pas!

De^G ‘frères socialistes allemands’ zyn tegen de fransche broeders opgetrokken. Et comment! Zy trokken zelfs met zóóveel geestdrift op en toonden zich zulke voortrèffelyke Gottmitunsler, dat de Friedenskaiser, in een onderhoud, dat hy, in september 1915, in zyn Hoofdkwartier aan het Westelyk Front aan den badenschen sociaal-democratischen Landtagsabgeordneter Anton Fendrich had toegestaan, Zyn Keizerly-en-Koninklyke tevredenheid over hen betuigde: ‘Weet u, vroeg de Kaiser, wie myn lyfwacht zyn, hier im Feindesland?... Wel! het grootste gedeelte van de bezettingstroepen in de stad bestaat uit sociaal-democraten.! Prachtkerels zyn het!’ (Anton Fendrich: Per auto naar het Front).¹⁸

De oorlog, de stelselmatige verwoesting van tien departementen, de dood, op het slagveld, van anderhalf-millioen Franschen, de wyze waarop, na de deehmoohkratisatioohn en de reehpoeblihkahnisatioon van het Reich, de Duitschers zich onttrokken aan de verplichtingen die het Verdrag van Versailles hun had opgelegd, en, vooral, hun hèrbewapening en hun eindelooze bedreigingen, dit alles had de fransche socialisten iets moeten leeren, vindt U niet

^H Voici:

‘La France n'a plus a redouter l'agression allemande.’ (Léon Blum, in de Populaire dd^o 13 mei 1930).

‘Relativement à l'Allemagne, nous pouvons dès maintenant entamer le désarmement.’ - (Léon Blum, Populaire 15 mei 1930).

‘Dans quelques semaines, la défaite définitive de Hitler sera consommée. Le cauchemar commence a se dissiper.’ - (Léon Blum, Populaire dd^o 14 mei 1932).

‘Hitler est désormais exclu du pouvoir. Il est même exclu, si je puis dire, de l'espérance dupouvoir’. - (Léon Blum, Populaire 8 november 1932).

Wat zégt U van den profeet

En deze zelfde Léon Blum, wiens voorspellingen zoo precies zyn uitgekomen, die, élk jaar, met de idioten van zyn groep, tégen de budgetten der Nationale Verdediging (leger, marine, luchtvloot etc.) stemt en die het land dus de middelen wil onthouden om ook maar een verdedigenden oorlog te voeren, deze zelfde Blum zou ons nu, onder het voorwendsel van trouw aan den (machteloozen) Volkenbond, in

G ‘Duitse socialistenbroeders’

18 Anton Fendrich (1868-1949), aanvankelijk socialistisch schrijver. Later was zijn werk doortrokken van liefde voor de Heimat. Per auto naar het front, oorlogsindrukken door A.F., verscheen in 1917 te Rotterdam in Nederlandse vertaling.

H Kijk:
‘Frankrijk hoeft geen Duitse aanval meer te vrezen.’
‘Ten opzichte van Duitsland kunnen wij vanaf heden met ontwapenen beginnen.’
‘Over een paar weken zal Hitlers definitieve nederlaag bezegeld zijn. De nachtmerrie begint langzaam te vervagen.’
‘Hitler is van nu af aan van de macht uitgesloten. Hij is zelfs, als ik het zeggen mag, uitgesloten van de hoop op macht.’

[p. 362]

een agressieven oorlog tegen Italië willen storten, conflict dat - is daar iémand die daaraan kan twyfelen? - het begin zou zyn van een nieuwen wereldbrand, waarin, dezen keer, ook Holland zou ten-onder gaan. (Dit laatste^I ‘pour votre gouverne’, voor U, die, nationalement parlant, in de éérste plaats Hollander zyt, wat de begrypelykste zaak ter-wereld is.)

Ik noem de, door Blum als een beginsel uitgekraaide ‘trouw aan den Volkenbond’, een vóórwendsel. De ware reden van zyn oorlogszuchtigheid ligt in zyn haat tegen Mussolini en tegen het fascisme, dat Italië,^J que vous le vouliez ou non, van het communisme heeft gered. Het dilemma, in 1921, was dit: communisme of fascisme. Ik, die géén goed ‘fascist’ ben, verkies het laatste vèr boven het éérste! Keur ik alles goed aan het fascistisch regiem? Geen sprake van! Zou ik er onder willen léven? Liever nièt! Maar toch onèindig liever dan onder den proletarischen knoet van Stahlin & C^ie. Essentieel bestaat er, voor my, géén verschil tusschen de bestialiteit van Hitler en de bestialiteit van de heerschers op het Kremlin. Hiér en daar zwaait het Beest den scepter, het apocalyptische Beest, dat den ondergang zoekt en verwezenlykt van den Geest.

Op Rusland, en wat U daarvan zegt, kom ik terug. Maar ik ben nog niet klaar met den bloeddorstigen Blum, die, zooals ik betoogde, Frankryk in den oorlog zou willen storten na het de middelen te hebben onthouden om dien oorlog met succes te voèren! Wat Abyssinië aangaat en de ‘vryheid van het abyssinische volk’,^K Blum s'en moque comme un poisson d'une pomme.¹⁹ Elk ander voorwendsel om Italië te-lyf te gaan zou hem even welkom zyn geweest! Net als aan de magonnieke, radicaal-socialistische Mana Negra, die Frankryk regeert en naar den ondergang voert, en die de italiaansche broeders, door Mussolini met machteloosheid geslagen, te wreken heeft. Wat Blum's communistische bondgenooten en meesters aangaat, die is het alleen te doen - zie de laatste instructies van Moskou - om^L ‘la guerre pour la guerre’, de algemeene wereldbrand, waaraan, dezen keer, geen volk zal kunnen ontkomen, en die ons, by manier van compensatie, de zegeningen en de geneugten van een universeel stachanovisme²⁰ zal brengen.^M Enfoncé, het taylorisme!²¹

Mag ik my-zèlf even citeeren? Aan het slot van een artikel over Duhamel's Scènes de la Vie future (opgenomen in den ‘Gulden Winckel’ dd^o 20 december 1930, 22ste jaargang n^o 12), schreef ik: ‘Maar Duhamel wanhoopt wèl! Want Amerika kan te-gronde gaan, maar de amerikaan-

I ‘ter lering’

J Of u het wilt of niet.

K Blum geeft hier net zoveel om als een vis om een appel.

19 De Franse minister van buitenlandse zaken Pierre Laval had op 7 januari 1935 een akkoord met Mussolini ondertekend: bij een Duitse bedreiging van de onafhankelijkheid van Oostenrijk zouden er consultaties tussen beide landen plaats vinden. De generale staven van de beide landen zouden volgens een geheime bepaling nauw samenwerken. In een privé-gesprek met Mussolini gaf Laval hem de vrije hand in Abessynië (nu: Ethiopië). Op 3 oktober 1935 had de Italiaanse invasie in Abessynië plaats. Op io oktober 193 5 constateerde de assemblee van de Volkenbond in Genève, dat Italië agressie pleegde, en besloot tot sancties. Laval voorkwam, dat de sancties Italiës verovering van Abessynië onmogelijk maakten. Op 9 december 1935, terwijl Italiaanse troepen gifgas gebruikten en zware bombardementen uitvoerden in Abessynië, sloot Laval een overeenkomst met de Britse minister van buitenlandse zaken (het Hoare-Laval-plan), dat Italië meer dan de helft van Abessynië liet. Sir Samuel Hoare (1880-1959) werd tot aftreden gedwongen, en de Britse regering zei de overeenkomst op.
Mussolini zei op 28 december 1935 het akkoord van Rome op. Frankrijk had Italië als bondgenoot tegen Duitsland verloren, en Groot-Brittannië als directe bondgenoot en de Volkenbond als een potentiële kracht om agressie een halt toe te roepen.

L ‘oorlog om de oorlog’.

20 De Russische mijnwerker Alexei Grigorovitsj Stachanov (1905-1974) leverde op 30 augustus 1935 een record-kolenproduktie: 102 ton kolen in 345 minuten. Dit ‘initiatief’ riep een massale door de partij gesteunde propagandabeweging op om het rendement van arbeid te verbeteren.

M Weggedrukt, het taylorisme!

21 Het Taylor-systeem, zo genoemd naar de Amerikaanse ingenieur Frederic Winslow Taylor (1856-1915) beoogde door een wetenschappelijke bedrijfsorganisatie de arbeidsproduktiviteit te verhogen. Het systeem kreeg een slechte naam, omdat vele bedrijven de nadruk legden op de produktiviteitsverhoging.

[p. 363]

sche beschaving is onuitroeibaar. Zy beheerscht de wereld reeds.’ (Haar voornaamste prooi zal Rusland zyn, het communistische Rusland, dat, economisch, alléén zalzyn te redden door amerikanisatie i.e. rationalisatie, taylorisatie, machinalisatie, proletarisatie^N à l'outrance!)

Heb ik, naar Uw oordeel, mis gezien? Deze vraag is, meteen, de repliek op Uw: ‘De Russische groot-industrie wordt, indien er nog 5 jaar vrede is, een der machtigste van de wereld...’ Heel wel mogelyk! Maar tot welken prys, o! van Ravesteyn? En ziet U - misschien schreef ik het hierboven al, maar ik herlas dezen langen brief nog niet - ziet U een essentieel verschil tusschen Hitler's ‘Gleichschaltung’ (heet dat zoo niet?) en Stahlin's machinalisatie van 160-millioen menschelyke creaturen? Ik niet! Ik zie, hiér en daar, het Beest dat oorlog voert, - en met wélke middelen! - tegen den Geest!

Uw klacht, Uw beklag, over de onvoldoende informatie van de fransche pers met betrekking tot de gebeurtenissen in het buitenland, is voor een goed deel gegrond. Maar niet heelemaal! Uit de knipsels die ik U toezond zult U zien dat niet alle fransche kranten blind zyn. En zéker de ‘Action Française’ niet! Bainville, die, overigens, in verscheidene parysche en provinciale bladen - o.a. in de ‘Petit Parisien’,²² ‘Excelsior’,²³ ‘Liberté’,²⁴ de ‘Eclair’²⁵ van Montpellier etc. zyn licht liet schynen - was daar niet de éénige die de dingen zag zooals ze zyn. Daar was en is nog Maurras, waarvan U - of vergis ik my? - een democratischen afkeer hebt, maar die, nonobstant, een groote, lucide geest is. En Delebecque heeft óók een scherpen blik.²⁶ Hy is beknopt, te beknopt, misschien, naar Uw smaak? Bainville was nog beknopter in zyn meesterschap.^O Que voulez-vous? De Franschen zyn geen Hollanders, en waar de n.r.c^t., om my te beperken tot dit, door U dikwyls genoemde blad, een paar kolommen noodig heeft voor de bespreking van dit of dat onderwerp, daar doen de eerstgenoemden het met 80 of 100 regels, en met véértig als een Jacques Bainville, onvergelykelyke condensator, aan het woord is. Was, helaas! Het ‘Journal des Débats’²⁷ (Pierre Bernus)²⁸ is óók goed wat de buitenl. politiek aangaat. Idem ‘La Journée Industrielle’,²⁹ (Gignoux.)³⁰ Idem de ‘Figaro’ (Met Romier).³¹ Wladimir d'Ormesson³² is een weetniet en een pedante ouwe heer!) Saint-Brice³³ (‘Journal’)³⁴ weet de dingen óók wel. S. de Givet (POrdre) was, een paar jaar geleden - ik zie die krant al lang niet meer - héél goed. Maar zyn directeur, myn oude vriend Emile Buré, die van fel anti-bolsjewicht pro-moscoutaire is geworden, heeft hem misschien aanbevolen zyn overtuigingen te herzien? Ook de ‘Quotidien’³⁵ heeft vaak heel goede artikels over buitenl. politiek.

N Tot het uiterste doorgevoerd!

22 Le petit Parisien, een grote, conservatief opgemaakte krant, die meestal strikt de politiek van het Quay d'Orsay volgde.

23 Het mondaine, rechtse blad L'excelsior steunde de Action française.

24 Het oude avondblad La liberté volgde vanaf 1934 de politieke lijn van Tardieu, Paul Reynaud en Flandin. In mei 1937 kreeg Doriot de contrôle over het blad.

25 De Eclair van Montpellier was een monarchistische krant.

26 Jacques Delebecque, redacteur buitenland van L'action française.

O Wat wilt u

27 Het beroemde Journal des débats politiques et littéraires was een conservatieve kwaliteitskrant voor notabelen en academici, gouvernementeel en diplomatiek ingesteld.

28 Pierre Bernus werkte sinds 1930 op de redactie buitenland van het Journal des débats, hij was een voorstander van een gematigd rechtse politiek.

29 Het werkgeversblad La journée industrielle, dat van 1918 tot halverwege 1939 verscheen, was het belangrijkste economische orgaan van Frankrijk.

30 Claude-Jean Gignoux was tot 1938 hoofdredacteur van La journée industrielle. In 1931 was hij staatssecretaris in het kabinet Laval, in 1936 werd hij eerste president van de nationale Franse werkgeversfederatie.

31 Lucien Romier (f1944) was directeur van Le figaro. Onder zijn leiding trok het blad zich terug op de klassieke posities van rechts, waarbij hij ten opzichte van fascistisch rechts distantie wist te bewaren. Romier was een volgeling van Pétain, in 1941 werd hij minister van staat in de regering van Vichy.

32 De diplomaat en historicus Wladimir d'Ormesson (1888-1973) was lid van de directie van Le figaro. Hij was een aanhanger van maarschalk Pétain. In 1956 werd hij lid van de Académie Française.

33 Saint-Brice (de Saint Victor de Saint Blancard) was hoofd van de politieke redactie van Le journal; zijn commentaren waren gezaghebbend.

34 Le journal was een van de grootste kranten, die het meest vijandig stond tegenover het Volksfront. Pierre Guimier was gedelegeerde bij de directie.

35 De cognac-fabrikant Jean Hennessy, die in 1934 zonder succes een Parti social national had opgericht, was sinds 1929 eigenaar van het radicaal linkse blad Le quotidien. De krant schoof meer en meer naar rechts en verloor daardoor lezers. De politieke orde die gepropageerd werd was niet zonder affiniteit met het fascisme.

[p. 364]

De ‘Temps’? Te-kóóp voor wie wil, in buitenland en binnenland.³⁶ Te kóóp, verkocht en hèrverkocht! ‘L'Oeuvre’ - een knipsel, dat ik U, met andere coupures, toezend, reproduceert de ignobele aanhitsingen tot vermoording van Jaurès, waaraan de ‘Action Française’, sedert jaar en dag door dezèlfde Oeuvre daarvan beschuldigd, part noch deel heeft gehad! - l'Oeuvre is veil: Fonds Secrets, Haute (et basse) Finance, Cavalerie de Saint-Georges etc. etc.³⁷ ‘L'Humanité’?³⁸ Verkocht aan Stahlin Batiouchka,³⁹ die daar alles betaalt: persen, papier, redactionneele veestapel. De ‘Populaire?’ Bestaand van zyn abonnés en zyn nummer-verkoop? Allons donc! Fonds Secrets? Waarschynlyk! Winstgevende verstandhouding met wormstekige financiers? Zonder eenigen twyfel!

De z.g.n.^P ‘presse de grande information’ - de ‘grande déformation’, rectificeert Léon Daudet - te Parys en in de provincie, evenals Havas en consorten, licht het publiek vóór, wat de buitenlandsche politiek en de gebeurtenissen aangaat, overeenkomstig de wenschen der Ersatz-Richelieus: Briand, Herriot, Boncour, Laval, Flandin, Barthou, re-Briand, re-Herriot, die elkaar, elke drie of elke zes maanden, opvolgen. Om der wille van de smeer... in den eenen of anderen vórm. (Havas is, trouwens, het officieuse telegraaf-agentschap, en ontvangt een aanzienlyke, nièt-heimelyke subsidie van de regeering.) Zy misleidt en bedriegt de natie al naar de eischen der trimestrieele of semestrieele politiek van den quai d'Orsay. Onder Briand - ‘nicht gedacht soll seiner werden, nicht im Liede, nicht im Buche, dunkler Hund im dunkien Grabe, Du verfaulst mit meinem Fluche’⁴⁰ - onder Briand bestond dit moorddadige bedrog voornamelyk in het verdoezelen, voire het negeeren van het in hoofdzaak door zyn ‘politiek’ herlevende, hoog-oplaaiende duitsche gevaar. Aan Stresemann - zie de Mehmwores van dezen Finassirer, die onzen megalomanen imbeciel van een Aristide by hun eerste ontmoeting al in de luren legde - aan Stresemann vertrouwde de Vredesapostel, in den loop van het historische déjeuner van Thoiry toe,⁴¹ dat hy de rapporten der fransche commissie van contrôle, de clandestiene hèrbewapening van het Reich betreffend, ‘ongelezen in den papiermand had gedeponeerd’. Waarop Stresemann, met een vettig glimlachje -^Q je vois ça d'ici! - opmerkte dat zyn landgenooten, die nu eenmaal graag ‘soldaatje speelden’ (textueel!), het heelemaal niet kwaad méénden en dat Excellenz daar vooral geen aanstoot aan moest nemen. Waarop Aristide zal geantwoord hebben - dit staat niet zóó in de Mehmwores, maar ik garandeer den ‘geest’ van Briand's repliek! -^R ‘Mais non! mon vieux, j'sais bien qu’ c'est pour la rigolade et qu’ vos Fritz sont tous de braves

36 Betaalde propaganda in redactionele kolommen is een permanent verschijnsel bij een groot deel van de Franse pers.
Le temps ging in 1916 voorop met een bijvoegsel, dat geheel gewijd was aan het tsaristische Rusland. De vredesonderhandelingen in Parijs in 1919 gaven de Franse pers een aanzienlijke invloed: vele nieuwe staten kochten de steun van vooraanstaande kranten om hun zaak te bepleiten. Le temps had o.a. contracten met Bulgarije, Griekenland en Zuid-Slavië, die zowel bepalingen over propaganda als censuur bevatten. In 1935 stond bijvoorbeeld de correspondent van Le temps in Athene op de betaalrol van de Griekse regering, terwijl een jaarlijks contract in toeristische en politieke reclame voorzag. Het semi-officiële en gezaghebbende blad Le temps was natuurlijk het meest gezochte blad bij de buitenlandse regeringen, maar ook het Journal des débats, Le figaro en Le gaulois wisten op deze wijze extra inkomsten te verwerven.

37 Engels geld: liever kopen dan zelf vechten.

38 L'humanité kreeg in zijn moeilijke tijd steun van de me Internationale. In augustus 1929 bedreigde een actie van Tardieu het bestaan van de krant: inbeslagname van de edities en liquidatie van een bank, waar L'humanité een groot tegoed had. Lezerscomités brachten binnen drie maanden 800.000 frank bijeen. De krant was gered. Het blad had een gestaag groeiende lezerskring, zodat het tegen 1939 naar oplage de vierde plaats in Frankrijk had bereikt.

39 Russisch voor vadertje.

P ‘grote pers die zo goed informeert’ - ‘eh, deformeert’

40 Heinrich Heine, ‘Lamentationen 4’, vierde strofe, Nachgelesene Gedichte 1845-1856, Sämtliche Schriften 6/1, München 1975, p. 324.

41 Op 17 september 1926 ontmoetten Briand en Stresemann elkaar in het dorpje Thoiry (dep. Ain), niet ver van Genève, bij het middagmaal. Zij onderzochten de mogelijkheden van een Frans-Duitse toenadering op grond van extra inspanning van Berlijn bij de herstelbetalingen in ruil voor een Frans vertrek uit de bezette gebieden in Duitsland. De emoties in Parijs bij de gedachte aan een dergelijke concessie maakten een eind aan de besprekingen.

Q Ik zie het helemaal voor me!

R ‘Maar nee!, kerel,'k weet best dat 't maar 'n lolletje is en dat jullie Fritzen allemaal brave kerels zijn die nie anders willen dan zich gedeisd houen... We zijn broedervolkeren, verdomd! en ikke laat me heus nie bij de neus nemen met die verhaaltjes dat jullie geleund op jullie wapenen staan te slapen. 'K ben d'r gerust op, hoor! En niemand weet beter dan ik dat we niets meer te vrezen hebben van die mo..., pardon! Duitsers. 'K sal 't al mijn kranten vertellen, sedra'k weer in Parijs ben. Je zult eens zien, m'n beste Stresemann! hoe ze in de pas zullen lopen!... Als één man.’

[p. 365]

types qui n'demandent qu'à s’ tenir tranquilles... Nous sommes des peuples frères, que diable! et c'est pas bibi qui s’ laissera monter le coup avec des histoires a dormir debout sur vos armements. J’ suis bien tranquille, va! et personne ne sait mieux q'moi q'nous n'avons plus rien a craind’ des Bo..., pardon!, des Allemands. Je l' dirai à tous mes journaux, des q'j'serai de retour à Paris. Tu verras, mon vieux Strésemane! comme ils marcheront!... Comme un seul homme!’

De fransche pers, met name de dichtst-by-het-vuur-zittende, en dus het bést zich warmende parysche kranten, marcheerde, op enkele honorabele uitzonderingen na, overeenkomstig Briand's solied ‘gemotiveerde’ instructies. Blum aan het hoofd:^S ‘La France n'a plus a redouter d'agression allemande’ - ‘Relativement à l'Allemagne, nous pouvons dès maintenant entamer le désarmement.’ En toen, in 1932, ‘le loyal Hindenburg’ met 18-millioen stemmen herkozen werd en Adolf Hitler ‘maar’ 14 millioen haalde, toen scheelde het weinig of Blum had de vlag uitgestoken en geïllumineerd, en hy schreef zonder blikken of blozen, in zyn Populaire (zie boven!) dat er, aan den kant der duitsche broeders, geen vuiltje meer aan de lucht was, dat Frankryk niets meer te duchten had en dat Hitler finaal had afgedaan. l'Oeuvre en de rest der democratische, door Briand uit de ‘fonds secrets’ van den quai d'Orsay gevoederde kranten - de officieele betiteling van deze, door Aristide tot zyn éigen verheerlyking in binnen-en-buitenland besteedde gelden is^T ‘Fonds pour la propagande française à l'Etranger’ - l'Oeuvre en consorten stemden eenpariglyk met Blum's jubelzang in. Comment voulez-vous dat een jaren lang op deze wyze verdoofd en in slaap gewiegd volk in ééns tot de erkenning komt van het doodelyke gevaar waarin het verkeert? (In Holland waren het de Sauerweins⁴², de Marcel Ray's en nog een paar door Briand betaalde sycophanten, die het evangelium van hun broodheer preekten en daar de openbare meening hielpen vergiftigen via de Telegraaf, en, vermoedelyk, via nog andere kranten.)

Een mede-aansprakelyke voor de verdwazing en de verdeeldheid van het fransche volk, dat is de tegenwoordige Paus, de schandelyke Pius xi, die, sedert het eerste oogenblik van zyn verkiezing door bemiddeling van den Heiligen Geest, en ook vóór dien tyd al, in zyn hoedanigheid, geloof ik, van nuntius in Posen, Duitschland en al wat duitsch was, het ‘nazisme’ inbegrepen, vertroeteld, en Frankryk, dat hy haat met een koppige, onverzoenlyke^U ‘haine recuite’, benadeeld en dwars gezeten heeft. (De Kölnische Zeitung, de styf-protestantsche Kölnische, getuigde, in een geestdriftig portrait à la plume van dezen Vader aller geloo-

S ‘Frankrijk hoeft geen Duitse aanval meer te vrezen’ - ‘Tegenover Duitsland kunnen we vanaf heden met ontwapenen beginnen.’

T ‘Fonds voor de Franse propaganda in het Buitenland’.

42 Jules Sauerwein, sterverslaggever van het geïllustreerde dagblad Paris-Soir.

U ‘een oersterke haat’.

[p. 366]

vigen: ‘Sedert den val van Adriaan vi is Pius xi, door zyn daden zoowel als door zyn geest, ongetwyfeld de deutsch-freundlichste Paus die op den troon van den Heiligen Petrus heeft gezeteld.’ Het nationalisme, dat hy in Frankryk veroordeelde, heeft hy in Duitschland (en in Italië: zie de houding van de Kerk met betrekking tot den oorlog tegen Abessynië!) aangewakkerd, aangeblazen. De bisschoppen van Breslau en^V (sauf erreur) van Berlyn, die, eenige jaren geleden, het nationaal-socialisme onvereenigbaar met het catholicisme verklaarden, desavoueerde hy sub rosa. In Frankryk onthoudt hy de Heilige Sacramenten aan de leden der Action Française (ligue), en zelfs aan de lezers van het blad l' a.f.: Het resultaat van het plebisciet in het Saargebiet⁴³, dat, anders uitgevallen - ik bedoel: de handhaving van den status quo! - Hitlers prestige een ernstigen, misschien doodelyken knak zou hebben toegebracht - is, door de voortdurende pressie der catholieke geestelykheid op de overwegend catholieke bevolking, voornamelyk zyn werk geweest. Voor Hitler ligt hy plat op zyn buik, in weerwil van al de vervolgingen tegen de catholieken (hooge en lage geestelykheid en simpele geloovigen) en de Banvloek, die, een paar jaar geleden nog, Beieren en de andere catholieke duitsche landen ‘los von Hitler’ had kunnen maken, is ùitgebleven.^W Un pleutre et un imbécile buté, Sa Sainteté, die, door zyn Concordaat met Hitler⁴⁴, de duitsche catholieken aan handen en voeten gebonden heeft overgeleverd aan de heidensche furie van den Führer, dien hy niet aandurft. Ik denk dat de nobele Pius x, die, in augustus 1914, weigerde den zegen uit te spreken over de legers van Frans-Jozef, catholicissime Apostolische Majesteit - ‘Ik zegen alleen den Vrede en ik vervloek den Oorlog’ - ik denk dat Pius x een andere houding zou hebben aangenomen tegenover Hitler.

De stompzinnige politiek van het Vaticaan ten-opzichte van de ‘Action Française’ door Briand, via den toenmaligen nuntius Cerretti⁴⁵ bedisseld met den rabisch anti-franschen kardinaal-secretaris van Staat Gasparri⁴⁶ - heeft, per slot van rekening, koren naar de molen der a.f. gedragen. Dat, vooral in de eerste tyden (nà 1926), een betrekkelyk groot aantal aanhangers van de a.f. - voor het meerendeel niet meer in den bloei der jaren! - uit vrees voor hel en verdoemenis de royalistische organisatie verlieten, dat is een feit. Een ander feit is dat duizenden van het tegenwoordige regime gedégouteerde republikeinen, die alleen daarom schichtig waren van de a.f., omdat zy dachten dat a.f. = clericale overheersching was, van deze dwaling teruggekomen en tot de a.f. toegetreden zyn dank zy de onzinnige, partydige politiek van den Paus.

V (vergissing voorbehouden).

43 Het Saargebied koos op 13 januari 1935 voor aansluiting bij Duitsland.

W Een schijtlaars en een halsstarrige imbeciel, Zijne Heiligheid,

44 Op 20 juli 1933 sloot Eugenio Pacelli (de latere paus Pius xii) voor het Vaticaan met Franz von Papen voor Nazi-Duitsland een concordaat.

45 Bonaventura Cerretti was in 1919 secretaris van de congregatie voor de buitengewone kerkelijke aangelegenheden, en als zodanig geheim vertegenwoordiger van paus Benedictus xv bij de vredesonderhandelingen in Parijs. In 1921, toen Briand de diplomatieke betrekkingen met het Vaticaan herstelde werd Cerretti nuntius in Frankrijk.

46 Pietro Gasparri (1852-1934) was van 1914-1930 kardinaal-staatssecretaris, hij sloot op 11 februari 1929 het concordaat met Mussolini.

[p. 367]

Versta my goed! Deze menschen zyn niets minder dan anti-catholiek!^X (Ni moi non plus!) Zy willen alleen geen inmenging van het Vaticaan in Frankryks binnenlandsche politiek. Hun standpunt is dat van de a.f., dat ook het standpunt van de fransche monarchie was:^Y ‘Le Roi dans son Etat, le Pape dans son Eglise’. En het zyn de radicale republikeinen, de^Z ‘mangeurs de curés’ van dertig, veertig jaar geleden... en hun socialistische en communistische bondgenooten van het Front Commun, die nu den Paus als Dritter (of Vierter) im Bunde tegen de Action Française in de armen vallen!

De a.f. is nu ‘ontbonden’, zooals U weet.^aa Encore un coup d'épée dans l'eau! De ‘moordaanslag’ op Léon Blum heeft het députaille met een zóó panische ontzetting geslagen, dat het alle rede verloren heeft. Idem de regeering! Sarraut spréékt niet meer in de Kamer. Hy raast, en schuimbekt, en scheldt. Las U hoe hy, op zyn voorzitterlyk-ministerieele plaats gezeten, den afgevaardigde Franklin-Bouillon,⁴⁷ die hem, in onberispelyk-parlementaire termen, interpelleerde, uitschold:^bb ‘Salaud! Salaud! Salaud!’ en met de vuist dreigde?^cc Voilà où en sont les coryphées et les défenseurs de la République de Stavisky, die zich verbeelden dat zy gespaard zullen blyven, als zy, aanstonds, het land overgeleverd zullen hebben aan het communistische canaille. Sarraut dat is Kerenski,⁴⁸ of, juister nog, Karolyi,⁴⁹ en Bela Kuhn⁵⁰ staat voor de deur. Maar de heerschappy van Bela Kuhn zal niet van langen duur zyn! Myn groote vrees is alleen dat Hitler van den burgeroorlog gebruik zal maken om het verscheurde Frankryk aan te vallen.

Laat my U, ten-slotte - aan alles komt een eind en dus ook aan dezen brief - nog even aanhalen:

‘Er is, séculair, maar één gevaar: het Duitsche. Engeland is, niet meer als in vroegere eeuwen, tot 1904, vyand, maar heeft belang by een onverzwakt Frankryk.’

Ongetwyfeld! Maar Engelands zelfzucht, en, méér nog, Engelands kortzichtigheid, domineeren heel de engelsche politiek. Het heeft, sedert den oorlog, Frankryk op ignominieuse wyze in den steek gelaten, voire herhaaldelyk verraden - zie alleen het buiten Frankryk om gesloten ‘vlootverdrag’ met Duitschland⁵¹ - in de krankzinnige verwachting dat Duitschland 1914 zal vergeten en vergeven. Engeland heeft nù^dd ‘la puce à l'oreille’ en het gaat zyn bewapening versterken? Goed! en èindelyk. Maar het weigert volstrekt zich, jegens Frankryk, tot iéts hoegenaamd te verbinden en het éénige te zeggen, urbi et orbi, dat ‘den bandiet in Berlyn’ - v.R. dixit - in onverbreekbare boeien kan slaan.’ Dit

X (Ik ook niet!)

Y ‘De Koning in zijn Staat, de Paus in zijn Kerk’.

Z ‘papenvreters’.

aa Weer een slag in de lucht!

47 Henry Franklin-Bouillon (1870-1937), een onafhankelijk rechts afgevaardigde. Bij de verkiezingen van 2 mei 1936 werd hij verslagen.

bb ‘Schoft! Schoft! Schoft!’

cc Zóver is het met de coryfeeën en de verdedigers van de Republiek van Stavisky gekomen,

48 Alexander Kerenski (1881-1971) was na de Russische februarirevolutie van 1917 van juli tot de communistische oktoberrevolutie hoofd van de voorlopige regering.

49 Graaf Mihály Károlyi (1875-1955) was in 1918 president van de Hongaarse republiek, die ontstaan was na de ineenstorting van de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie.

50 De communist Béla Kun (1886-1939) rief in 1919 de radenrepubliek in Boedapest uit, waardoor een eind kwam aan het presidentschap van Károlyi.

51 Het Engels-Duitse vlootverdrag van 1935 stond Nazi-Duitsland de ontwikkeling van een eigen vloot toe in de orde van grootte van 35 procent van de Britse. Groot-Brittannië had geen vooroverleg gevoerd met Frankrijk en Italië. De vlootbeperking van Duitsland volgens het vredesverdrag van Versailles (1919) werd door dit vlootverdrag overschreden. Het vlootverdrag vormde in feite een aansporing voor Nazi-Duitsland om zich te herbewapenen. De Britse regering stelde bovendien haar bondgenoten niet op de hoogte hoeveel schepen in welke categorie Duitsland mocht gaan bouwen volgens het vlootverdrag.

dd ‘het door’

[p. 368]

namelyk: ‘Als Frankryk door Duitschland wordt aangevallen staan wy aan Frankryks zyde!’^ee Un point, c'est tout! - Als Engeland, zonder den inval in België af te wachten, dit in augustus 1914 aan Berlyn te verstaan had gegeven, dan was, hoogst-waarschynlyk, de oorlog nièt uitgebroken. Is U dit met my ééns?

U wacht op ‘eenige staatsmanswysheid in Frankryk’ om Hitler in toom te houden! Maar van welken ‘staatsman’ hier te-lande verwacht U deze ‘wysheid’? De Republiek, die, sedert jaar en dag, niets anders meer is dan een abject^ff ‘régime alimentaire’, heeft haar voorraad ‘staatslieden’ zoo goed als uitgeput. De enkele fatsoenlyke menschen onder de ‘ministrables’ zyn lafaards, en de anderen een schaamteloos dievenpak. De éénige, die, in de laatste tyden, blyk heeft gegeven van iets dat op ‘staatsmanswysheid’ leek, dat is de Cunctator⁵² Pierre Laval - voor de rèst een wormstekig personnage, zooals de heeren en meesters van de Republiek dat byna allemaal zyn - die, door zyn dralen met betrekking tot de ‘sancties’ tegen Italië, de Engelschen tyd heeft gegeven om tot bezinning te komen en tot het inzicht dat Frankryk zich nièt zal leenen tot de rol van ‘soldat de l'Angleterre’. Zie eens hoe kalm old England is geworden nu het de overtuiging heeft gekregen dat het een eventueelen oorlog tegen Italië zélf en vrywel alléén zou moeten voeren! Eden⁵³ dreigt nog wel zoo'n beetje, om zyn figuur te redden, maar hy doét niets, zal ook niets ondernemen op zyn eigen houtje, en Baldwin⁵⁴ had Hoare⁵⁵ nét zoo goed kunnen handhaven. Het heele cabaal in Genève was een ‘make up’ van het brave Engeland, dat, zyn pogingen tot intimidatie van Italië mislukt ziende, den ‘Volkenbond’ mobiliseerde, den belachelyken Volkenbond, die tot nièts in staat is, en waarvan de vyftig-en-zóóveel^gg ‘sociétaires’, nù, in wóórden, zoo kordaat tegen Italië - hoeveel landen doen, buiten en behalve het stómme Frankryk, in der daad mee aan de toepassing van de economische sancties? Engeland zélf niet... business as usual! - het, op twee of drie na misschien, wèl uit hun hart zullen laten Duitschland effectief te boycotteeren, als het zoover gekomen zal zyn. Ziet U b.v. Holland, dat, jaar-in, jaar-uit, drie kistjes macaroni uit Italië betrekt, Hitler spenen van Weesper Moppen, Deventer Koek, Groninger Malleboonen en Edammer kaas? Ik nièt! En wat Engelands méédoen of nièt meedoen in den helaas! onvermydelyk schynenden nieuwen wereldoorlog aangaat - daaraan deelnemen, bedoel ik, tegen Duitschland en aan den kant van Frankryk - dit zal, met rigoureuse uitsluiting van alle andere overwegingen, afhangen van hetgeen Albion, op dat tydstip, in zyn eigen belang zal

ee Punt uit!

ff ‘vermageringsbewind’

52 Q. Fabius Maximus Cunctator werd in 217 v. Chr., na de Romeinse nederlaag bij het Trasumeense meer door het volk van Rome tot dictator benoemd. Zijn tactiek om geen slag te leveren, maar Hannibal af te matten leverde hem de bijnaam Cunctator (talmer) op.

53 Sir Anthony Eden (1897-1977) was in 1935 minister zonder portefeuille voor Volkenbondszaken en nog in hetzelfde jaar onder Baldwin minister van buitenlandse zaken (tot 1938).

54 Stanley Baldwin (1867-1947) was in 1935 voor de derde keer eerste minister.

55 Sir Samuel Hoare (1880-1959), was in 1935 minister van buitenlandse zaken. Het compromis dat hij met Laval sloot, waarbij hij akkoord ging met annexatie van Ethiopië door Italië, leidde tot zijn aftreden.

gg ‘Volkenbondsleden’

[p. 369]

achten. De gedachte aan représailles wegens Frankryks weigering deel te nemen aan den militairen kruistocht tegen Italië - en met ‘Frankryk’ bedoel ik hier het fransche volk in zyn quasi-totaliteit, dat, wakker geschud door Maurras, Laval gesteund heeft - de gedachte aan weerwraak zal daarby niet het geringste gewicht in de schaal leggen. Maar te vreezen is dat Engelands eventueele tusschenkomst aan den kant van Frankryk, na een kat-uit-den-boom-kyken tot op het uiterste moment, laat zal komen, te laat misschien. Daarom:^hh armons! armons! armons!

En nu genoeg voor van-daag.

Nee! nog één vraag. Déze. - U schryft: ‘Ik sta, wat myn politiek betreft, zeker eer rechts dan links in de toch al zoo gematigde s.d.a.p.’ U aanvaardt dus, als ik de tegenwoordige politiek van de s.d.a.p. goed begryp, het koningschap in Nederland. (Wat ik heel wys vind!) Maar waarom wilt U Frankryk dan zien ondergaan aan de virulente pestilentie die Republiek heet en die ik tot myn laatste ademtocht zal bestryden?

Met veel vriendelyks t.à.v.

Alexandre Cohen

U zult de ontelbare doorhalingen in dezen brief wel verontschuldigen,

p.s. Dien Outhoorn⁵⁶ heb ik heel goed gekend. Een fatsoenlyk man--en-journalist. De parysche correspondent van de n.r.c.t, het fieltje Hankes Drielsma, vertelde van hem dat hyⁱⁱ ‘une espèce d'espion’ was!

hh laten we ons bewapenen! bewapenen! bewapenen!

56 Louis van Outhoorn was in 1912 correspondent in Parijs van het christelijk-historische blad De Nederlander.

ii ‘een soort spion’.