Brieven 1888-1961

Aan F. Domela Nieuwenhuis

Parys, 26.12.1901

8 rue Berthe.

Waarde Nieuwenhuis,

Van al de boeken die gy my vraagt kan ik u alleen bezorgen: Les Grèves van Huret¹, en, misschien, La Guerre Anglo-Boer², dat in afleveringen verschynt. De andere niet. Die kwamen of al lang geleden uit - te lang om ze nu nog te kunnen vragen onder voorwendsel van compte-rendu - of by uitgevers waarmee ik geen relaties heb. Ik zal trachten Les

1 Jules Huret, Les grèves, Paris, Éditions de la revue blanche 1902. Deze reeks vraaggesprekken over Millerands ontwerp-stakingswet uit Le figaro, eerder verschenen als Enquête sur la grève et l'arbitrage obligatoires, 1901.

2 J.H. Rossny, La guerre Anglo-Boer, histoire et récits d'après les document officiels, Parijs 1902.

[p. 271]

Grèves te doen frankeeren aan de Rev. Blanche - Dank voor de belangstelling in ons kindje.³ 'T gaat best. Bederven doen we haar niet. Geen nood. Overigens hebben we niet veel moeite haar niet te bederven want zy heeft een lief, zacht caracter. Ik wacht nog altyd op portretjes die een amateur van haar maakte. Kryg ik die dan zal ik u een sturen.

Iets anders: ik heb het aan den stok met Heyermans. Hy vroeg my destyds of ik het Zevende Gebod in het fransch wou vertalen voor hem, en op welke voorwaarden. In aanmerking nemend dat hy niet ryk is - hoewel hy zeker veel geld verdient - nam ik aan het voor 100 gulden te doen, dat is circa 3 cent per regel. (Hier zou ik voor een stuk van 4 bedryven 350 à 400 frs krygen, zooals o.a. voor Einsame Menschen (350). Dit werd afgesproken. Ik ontving het boekje in october en verzond de vertaling, aangeteekend, den 17 november. Sedert, taal noch teeken van meneer Heyermans, niet eens een bericht van ontvangst. Af gesproken was tusschen ons dat ik de 100 gulden in 2× zou ontvangen, n.l.50 gulden op 1 november en 50 gulden op 1 december. De 50 eerste gulden kreeg ik - natuurlyk. H. zat te wachten op zyn vertaling. Maar hoewel ik hem nu al 4× schreef om de tweede 50 gulden - die hy my per brief beloofde ‘tusschen 1 en 4 december, niet later’ speelt hy den stommen. Dit is nu al de tweede maal dat hy my zoo iets levert. In 1899 vertaalde ik Ghetto voor hem, en hy verdomde het te betalen voor ik by hem aan huis (Ringkade) herrie kwam maken. Daarvoor moest ik van den Haag naar Amsterdam komen. H. is eenvoudig een afzetter. Ik weet iemand anders die al meer dan een jaar een 60 gulden van hem hebben moet - en die 't ook noodig heeft. H. speelt den doove en betaalt niet. H. schynt het artistiek te vinden het geld dat hy stellig verdient op te maken - en de lui niet te betalen die voor hem werken en hem helpen aan wat buitenlandsche beroemdheid. Weet gy wat hy my ook geleverd heeft? Toen ik aannam Ghetto te vertalen (voor 75 gulden n.b., want toen wist ik nog niet dat hy veel geld verdiende) werd afgesproken - in tegenwoordigheid van de Waardt die my vergezelde naar H.s huis - dat ik, indien het stuk door my vertaald, ooit werd opgevoerd in 't fransch, ik een tantième zou ontvangen. (Dit is trouwens ook weer de conditie - nu zwart op wit - voor het Zevende Gebod).

Nu, ongeveer een jaar geleden werd Ghetto (één of 2 maal) hier te Parys opgevoerd. Maar op 't affiche stond: Ghetto par etc. Traduction de... twee andere namen dan de myne.⁴ Ik hecht er niet de minste waarde aan, en verlang volstrekt niet als vertaler van Ghetto of van eenig ander stuk van H. te worden genoemd. Ik schreef myn naam dan ook

3 Over het kleine meisje Innöh is niets bekend. Zij komt alleen voor in de brieven uit 1902. Vermoedelijk hadden Alexander Cohen en Kaya Batut zich over haar ontfermd en was zij een pleegkind, zoals Félix (de negro-annamiet). Uit de archieven van de Burgerlijke stand van het xviiie arrondissement in Parijs blijkt, dat Cohen en Batut geen aangifte van een kind hebben gedaan in de jaren 1892-1903. Innôh heeft dezelfde naam als de vrouw met wie hij tijdens zijn detentie in het fort Prins van Oranje wel eens sliep (In opstand, p. 128).

4 In 1901 verscheen te Parijs Ghetto, adaptation française de J. Lemaire et J. Schürmann. Schürmann had in 1899 de rechten voor de Parijse opvoering gekocht.

[p. 272]

niet op de vertaling en vertelde niemand dat ik dat werk deed. H. vertelde 't zelf. Maar de bedoeling was my voor een paar franken af te zetten door voor te geven dat anderen dan ik Ghetto vertaald hadden. En ge begrypt toch dat H. niet voor de tweede maal, uit pure aardigheid, Ghetto liet vertalen nadat ik dat al eens had gedaan. 't Stuk werd maar 1 of 2× opgevoerd, dat is waar. Maar die opvoeringen waren een ballon d'essai: Was 't stuk in den smaak gevallen dan waren meerdere representaties gevolgd, en ik bedonderd voor misschien eenige honderden francs.

Nu is de zaak deze: H. escompteert de afstand tusschen Parys en Katwyk aan Zee, waar hy woont. Hy weet heel goed dat ik niet naar K.a.Z. kan komen om myn geld. Maar ik ben doodverlegen om geld, dood, doodverlegen - met het kindje nu ook - en wil my niet laten afzetten. Ik schreef aan H. dat indien ik vóór 31 december a.s. myn geld niet heb, ik in hollandsche en fransche kranten bekend zal maken op hoe delicate wyze hy handelt tegenover lui die hem in het buitenland bekend doen worden. Zyn handelwijze is eenvoudig schandelyk. Hy weet hoe zeer ik verlegen zit, want dat schreef ik hem - iets wat ik niet eens zou behoeven te schryven. - Ziehier nu wat ik van u verlangen zou: dat gy, dadelyk na ontvangst van dezen brief een woordje aan Heyermans schryft (hy woonde laatstelyk te Katwyk aan Zee, en zal daar nog wel zitten). Zeg hem dat ik u, ter opname in de v.s.,⁵ een stukje zond, waarin ik het tegenwoordige adres vraag van den heer Herman Heyermans Junior, laatst gewoond hebbende te Katwyk a/Zee. Ik verlang dit adres te weten om den heer H. te vragen wanneer hy van plan is my de 2de vyftig gulden te betalen die hy my schuldig is voor het vertalen in het fransch, van zyn stuk: Het Zevende Gebod, en die ik volgens zyn herhaalde belofte tusschen ‘1 en 4 december (zou ontvangen) niet later.’ Ik neem dit middel (publicatie) te baat omdat sedert den 17 november, datum waarop ik den heer H. per aangeteekend pakket, myne vertaling zond, taal noch teeken van hem hoorde in weerwil van myn herhaald schryven. Reeds vroeger na de vertaling door my van Ghetto was ik gedwongen van den Haag naar Amsterdam te komen om van den heer H. betaling te verkrygen. Daar ik niet van plan ben van Parys naar K.a.Z. te komen om den heer H. tot betalen aan te porren blyft my niets over dan door publicatie anderen te waarschuwen tegen de procédés van den ‘heer’ Heyermans, die in al zyn tendenz-geschryf, novellen, romans of théâtre, onophoudelyk hamert op de uitzuigery en de afzettery van de bourgeois-werkgevers maar zelf niet schroomt dergelyke practyken te beoefenen.

5 Domela Nieuwenhuis was in 1898 afgetreden als redacteur van Recht voor allen, dat twee jaar later gestaakt werd, en had De vrije socialist opgericht.

[p. 273]

Schryf aan H. dat het moeilijk voor u zal zyn myn stukje niet op te nemen (in waarheid, zou ik niet inzien op welken grond gy my de opname zoudt weigeren, waar gy, by een dergelyk geval tusschen X-werkman en X-baas, het zeker zoudt opnemen) en raad hem aan my myn geld oogenblikkelyk te sturen. Mocht gy (wat ik niet denken kan) om een of andere consideratie en wanneer H. niet betaalt, weigeren myn stukje op te nemen dan stuur ik het aan een ander blad, onverschillig van welke richting, revolutionnair of anti-idem, desnoods Staalman's blad.⁶ Ik ben niet van plan my door den ‘heer’ H.H. te laten afzetten. En hier te Parys - waar eerstdaags een stuk van H. wordt opgevoerd - zal ik eventueel ook voor reclame voor hem zorgen. Daar kan hy op aan. Nogmaals: ik ben doodverlegen om geld en rekende, billykerwyze, op de 100 frs van H.H. Ik heb tegen 1 Januari ruim 80 francs te betalen - huur en andere sommetjes - en weet niet hoe me er uit te redden - Ik reken dus op u. Als hy hoort dat het my ernst is met publicatie, zal hy wel afdokken. Maak dus haast met de zaak s.v.p. en laat my weten hoe en wat.

Weest allen hartelyk van ons 2en gegroet - en gefeliciteerd met uw verjaardag op 31.12. a.s.

t.t. Alexander Cohen

Ik had verwacht dat gy iets in de v.s. zoudt gezegd hebben van myn Revue Blanche-artikel.⁷

Een aankondiging van uw Gesch. v/h Soc.⁸ verschynt in den Mercure van i januari a.s. Ook een bespreking van Querido's Levensgang.⁹

6 Andries Popke Staalman (1858-1938), een sociaal denkend anti-revolutionair in Den Helder, was van 1894-1905 lid van de tweede kamer, met een eigen blad, de Christen-demokraat.

7 Alexander Cohen, ‘L'Allemagne irrespectueuse’, in La revue blanche, 26 (1901), 203 (15 november), p. 413-432.

8 F. Domela Nieuwenhuis, De geschiedenis van het socialisme, dl 1, Amsterdam 1901.

9 Bespreking van Querido's Levensgang: ‘Une carrière’ in Mercure de France, januari 1902, p.277-279.