Brieven 1888-1961

Aan Herman Heijermans

Paris, 24.7.'01¹

8, rue Berthe

(18^ième arrondissement)

Waarde Heer Heyermans,

Gister avond kwam ik in het bezit van uw briefje dd.^o 15.7/01 - dat geadresseerd was aan de ‘Mercure’, waar ik 2 à 3 × in de maand kom. - Ik woon sedert een maand of 18 weer te Parys, aan bovenvermeld adres. Na een ballingschap van c.a. 8 jaar kreeg ik eindelyk vergunning, - dank de tusschenkomst van een dozyn wat-in-de-republikeinsche-melk-te-brokkelen-hebbende lui, - myn tenten weer in Frankryk op te slaan. Een vergunning die niet definitief maar by vlyt-en-goed-gedrag voor zesmaandelyksche verlengingen vatbaar is. - Een dag of 8 geleden las ik uw Kamertjeszonde, my, op myn aanvraag door uw uitgever toegezonden ter bespreking in de Mercure.

Ik begon de lezing met neutrale belangstelling en eindigde met sympathie voor den schryver. Te véél vond ik er in - voor myn smaak, bien entendu! - een bladzyde of wat demonstratie... waar van ik niet houd in romans en op het tooneel, en eenige - naar myn zin - àl te realistische

1 Briefhoofd: La contemporaine, revue bimensuelle illustré, 122 Rue Réaumur, Paris doorgehaald.

[p. 268]

uitdrukkingen. De expressie kutvreter, als scheldwoord, laat ik gelden en zy stuit me in het minst niet: Dèrgelyke realistische terminologie in boeken vind ik volkomen acceptable. Maar stuitend is - voor my - de confidentie van Mol: ‘dat zy by haar man niet meer klaar kon komen’. Ik vind de uitdrukking grof, en de confidentie vernederend... voor Mol. We hebben hier niet te doen met een scheldwoord maar met een vieze confidentie. En zoo zyn er nog een paar dingen die my mishagen in uw boek. - Een ander bezwaar - maar van veel minder ernstigen aard - is de boekvorm van Kamertjeszonde. Ik bedoel hiermede dit: de lezing is noodzakelykerwyze vermoeiend in-één-adem. In een tydschrift - elke 14 dagen, of elke maand, een hap van een bladzy of 25 à 35 - komt, dunkt my, een historie als Kamertjeszonde, beter tot haar recht dan en volume. En dan zoo'n kolossaal volume... Houdt my deze kritiek ten goede, en schryf de formuleering per particulier epistel er van, uitsluitend aan sympathie toe. Die sympathie bestond niet altyd en was het spontane gevolg van de lezing van Kamertjeszonde.² Vóór die lectuur had ik het land aan u. Waarom? Dat zou ik niet met juistheid kunnen uiteenzetten. - Onze eerste - en tot nu toe éénige - ontmoeting was niet van aangenamen aard. Ten minste niet voor my. Best mogelyk trouwens dat de schuld daar van by my lag. En dan hield ik u voor een sectaire van de sociaal-democratie - een atie waarin ik een ingekankerden hekel heb. Ik dacht dat ge een politieke arriviste was, zoo iets als v.d. Goes³ en Netscher.⁴ Zyt ge dat toch, tant pis pour vous, en zoo niet, dan ben ik héél bly my vroeger te hebben vergist.

In Kamertjeszonde vond ik eerlykheid, een hoedanigheid die den meesten heeren schryvers ontbreekt. Vandaar myn afkeer van de meesten van dat gilde: gewone charlatans, bedriegers, en afzetters. Ze zetten de lui af voor een min of meer hoog bedrag van achting en bewondering, die hen niet toekomt. Die litteraire kwartjesvindery vind ik veel gemeener dan de pecuniaire idem. Wat een ontboezeming, niet waar?

Ontvangt gy de Mercure? Wy krygen de Jonge Gids⁵ niet. Wilt gy die voortaan⁶ en échange sturen. 't Adres van de Mercure - voor 't geval gy dit niet weet - is: 15 rue de l'Echaudé-Saint-Germain.

Gelukkige kerel die je bent, om aan zee te kunnen zyn.⁷ Ik houd hartstochtelyk van Parys, maar 't is hier om te stikken.

Heel hartelyk gegroet

van t.t.

Alexander Cohen

2 Cohen besprak in zijn rubriek Lettres néerlandaises van de Mercure de France, 40 (1901), oktober Kamertjeszonde: ‘L'oeuvre littéraire, considérable déjà, de M. Heyermans (Koos Habbema): critiques, nouvelles et romans, de même que son théâtre, est tendancieuse, ou, définition plus précise: propagandiste. Et, comme telle, je n'en raffole pas. Partisan de “l'art pour l'art”, j'aimerais voir la propagande, pour quelque idée que ce soit circonscrite au journal, au pamphlet, ou mieux, à la réunion publique, où les amateurs de controverses ont tout loisir d'écouter et même d'applaudir aux théories et aux tirades les plus contradictoires.
Ceci établi, je suis à l'aise pour dire le plaisir que m'a procuré la lecture de Péchés sournois, où la tendance pure est reduite au minimum.
Si, dans ces quatre cents pages de “souvenirs”, telles expressions, et, plus encore, telles confidences ultra-in-times, faites par Georgine Casper à Alfred Spier déplaisent à cause de leur bien inutile indélicatesse, l'ensemble à tel point courageux et sincère, qu'il convient d'en hautement louer l'auteur. Je conçois - étant donné le caractère démonstratif de son art - la satisfaction qu'a dû eprouver M. Heyermans à “jeter ce livre honnête à la face d'une bourgeoisie pourrie”, non pas pour “épater” ladite bourgeoisie, mais dans l'espoir de très sensiblement l'en etteindre.
Gloire et louanges à cette véhémente putain Leentje Plas, le plus réussi et le plus sympathique des personnages de ce beau livre.’

3 Cohen moest noch van zijn literaire, noch van zijn politieke ambities veel hebben. Over Van der Goes' essay ‘Socialisme en feminisme’ in het Tweemaandelijksch tijdschrift (november 1900) merkte hij op, dat de auteur zich wel veel moeite had gegeven met cijfers en grafieken, maar dat zijn stijl onleesbaar was.

4 De naturalistische novellenschrijver Frans Netscher (1864-1923), een kamerstenograaf, had zich in januari 1900 in zijn Hollandsche revue heftig verweerd tegen een bespreking van een novelle van hem in De gids door Cohen. Netscher noemde hem ‘impotent’ en ‘anarchist’. Cohen liet in de Mercure de France merken dat hij daardoor Netschers novelle nog niet beter was gaan vinden. Hij hekelde zijn politiek arrivisme en voorspelde hem een carrière als kamerlid. Netscher werd in 1907 wethouder van Santpoort.

5 Heijermans was de enige redacteur van De jonge gids (1897-1901), die hij voor een groot deel zelf vol schreef, onder eigen naam en met behulp van ca 11 pseudoniemen.

6 Dubbel onderstreept: in ruil voor.

7 Heijermans was in september 1900 naar Katwijk aan Zee verhuisd.