Brieven 1888-1961

[Brieven 1899]

Aan Herman Heijermans¹

Schiermonnikoog 10.2.99²

Waarde Heer Heyermans,

Ik verzond heden aan uw adres, per aangeteekend postpakket, de fransche vertaling van ‘Ghetto’³ die ik u aan het einde der vorige week al zou hebben toegezonden, als niet een ongesteldheid my eenige dagen te bed had gehouden. Ik heb met die vertaling - door de vele eigenaardige

1 Herman Heijermans (1864-1924) werd na zijn debuut in De gids van augustus 1892 met de novelle ‘'n Jodenstreek’ toneelcriticus van De telegraaf. Zijn eerste toneelstuk Dora Kremer (1893) werd een flop. Toen hij in 1895 lid werd van de Sociaal-democratische arbeiderspartij, nam hij ontslag bij De telegraaf. Hij wenste niet langer ‘in dienst der zich vermakende bourgeoisie’ te blijven.

2 Op briefpapier van De paradox, het adres is doorgehaald. Op de volgende brief aan Heijermans is het hele briefhoofd doorgehaald.

3 Op 24 december 1898 ging Ghetto, burgerlijk treurspel in drie bedrijven, in de Hollandsche Schouwburg te Amsterdam in première. Het succesvolle drama beeldt de verschillende aspecten van de getto-mentaliteit en het anti-semitisme uit.

[p. 219]

amsterdamsch-joodsch-argotique uitdrukkingen die in uw stuk voorkomen - meer moeilykheden gehad dan ik tydens myn bezoek ten uwent (ik had Ghetto destyds nog niet gelezen) vermoedde.⁴

Ik wist geen franschen term voor ‘burgerlyk’ (drama). 'T was moeilyk er ‘drame bourgeois’, ‘drame civil’ of ‘drame civique’ van te maken. Ik liet dus alleen drame staan. 'T beste zou zyn, als u er op staat ook in 't fransch iets demonstratiefs in den titel te behouden er ‘drame social’ van te maken.⁵ Wat aangaat den prys van myn arbeid dit: ik stelde dien prys, vóór ik nog de buitengewone moeilykheden waarvan ik boven sprak kende, op 50 gulden. Spontaan hebt gy erkend dat dit ‘niet veel’ was en ik zei u toen ook dat ik van een uitgever beduidend méér zou hebben gevraagd. Ik laat nu aan uwe beoordeeling over of gy eene betaling van 50 gulden voldoende acht voor myn arbeid. Ik vind er niets onbillyks in dat gy by die beoordeeling te rade gaat met uw eigen financieele omstandigheden die gy wèl kent en ik niet. Ik hoop dat gy deze opmerkingen niet beschouwen zult als verkapte mes-op-de-keel-zetteryen of zoo iets.

Mocht Ghetto in 't fransch verschynen in boekvorm en dus productief worden, (ook door eventueele opvoeringen) dan spreekt 't dunkt me van zelf dat ik het gebruikelyke aandeel van de opbrengst ontvang.

Stuur my s.v.p. per postwissel adres: A.C. te Schiermonnikoog het my toekomende op, als het kan vóór den 15^den februari a.s.

Ik liet, zooals afgesproken, de plaats open voor den franschen tekst van het ‘Hoe schoon zyn uwe tenten, Jacob’⁶ enz. - Ik vertaalde ‘Issachar is een sterkgebeende ezel’⁷ als: ‘un ane solidement bati’ - Dit kan ook anders: ‘un ane fortement (solidement) charpenté’, of ‘un ane à l'ossature forte’ e.d. 't Beste is dat even na te zien in een franschen bybel - Gy schryft ‘foei’ over myn niet-bekend-zyn beter niet-thuis-zyn in het ‘oude testament’. Dat komt van 't met-geweld-inpompen thuis. Daar heb ik nu nog genoeg van. - Ik denk niet - als gy de vertaling van ‘Ghetto’ in Frankryk laat drukken - dat copieeren dan noodig zal zyn.

Waarom zyt gy zoo spaarzaam - veel te spaarzaam m.i. - met scenische aanduidingen? Sommige passages zyn - by 't lezen - onduidelyk daardoor. Meld my even de ontvangst van 't pakket - Mag ik een ex. hebben van ‘Ghetto’ zooals nu in den boekhandel is.⁸ 'T ex. waaruit ik vertaalde is wat ontredderd en ook nog niet gecorrigeerd meen ik. Verder oningenaaid en beschreven.

De beteekenis van ‘Alles weiss me scheentje’ snapte ik niet. Ik ver-

4 In een algemene noot merkt Heijermans (Toneelwerken i, Amsterdam 1965, p. 240) op, dat een verklaring van het joodse bargoens ontbreekt, omdat de christelijke lezer bij zijn joodse buurman om voorlichting kan vragen. ‘Renegaten zullen er door komen.’

5 Bij de herziening van Ghetto voor de Berlijnse opvoering van 1905 werd de ondertitel: Een toneelspel in drie bedrijven.

6 ‘Hoe schoon zijn uw tenten Jacob! Uw woningen Israël! Als beken alom verspreid, als hoven aan een rivier, als de aloës door de Eeuwige geplant, als cederen aan het water’, Ghetto, tweede bedrijf, tweede toneel, Toneelwerken i, p. 208. Rafaël citeert hier de spreuk van de ziener van Bileam, die op zijn ezelin op weg was om tegen het volk van Israël te profeteren, maar door Jahwe tot deze spreuk gedwongen werd. Numeri 24:5-6.

7 Genesis 49:14; in de nieuwe vertaling: ‘Issaschar is een bonkige ezel’.

8 De eerste druk van Ghetto verscheen bij S.L. van Looy in Amsterdam 1899.

[p. 220]

moed dat het iets is als: die jongen (man, vent) weet alles.⁹ En ik vertaalde d.o.e.k.¹⁰

In afwachting van bericht uwerzyds

t.t.

Alexander Cohen

9 Verwaande kwast.

10 Dienovereenkomstig.