Brieven 1888-1961

[p. 51]

Aan de Amsterdamsche courant¹

Parijs, 22 Juni 1893

Aan de redactie der Amsterdamsche Courant

Mijnheer de Redacteur.

In een door mij eerst heden ontvangen exemplaar van uw blad, gedateerd 5 Juni 1893, lees ik eene ‘Buitenlandsche Briefwisseling’ van uwen ‘eigen berichtgever’ te Parijs, dd^o. 1 Juni '93, een anoniem artikel, waarin ik, naar aanleiding van een door mij in den Figaro gepubliceerd artikel, zeer unfair word aangevallen.²

Hoewel, naar mijn weten, in Nederland geen bij de wet geregeld ‘droit de réplique’ bestaat, hetwelk een in het openbaar aangevallen persoon vergunt een antwoord te plaatsen in het blad, waarin men hem aanviel, verwacht ik toch van uwe hoffelijkheid, dat gij mij de gelegenheid zult schenken mijn naamloozen aanvaller van antwoord te dienen.

* _* *

‘Het artikel in de Figaro - zegt uw berichtgever - trok mijn aandacht, omdat het zoo vreeselijk partijdig geschreven was, etc. etc.’

‘Zelden - schrijft meneer X... mag ik hem zoo noemen? - heb ik van een sociaal-democraat een bekrompener, kleingeestiger, oneerlijker beschouwing gelezen over geestverwanten uit andere landen. Nooit is er een stuk geschreven, zóó in strijd met de leuze dat wij allen broeders zijn.’

Nu had ik dolgaarne 's heeren X - men ziet ik noem den man een ‘heer’, hoewel hij mij voortdurend allerintiemst en kortweg: Cohen noemt - artikel gelezen, waarin mijne zoo gewraakte partijdigheid bestaat. Is het ‘partijdig’ zijn, wanneer men zegt wat men denkt? In zekere mate stellig, daar ieder zelfstandig denkend mensch zijn eigen oordeel als criterium beschouwend, noodzakelijkerwijze partijdig moet oordeelen en zelfs niet anders kan.

De heer X kan mij hier tegenwerpen, dat hij volstrekt niet ‘partijdig’ is, waar hij, als correspondent van een niet-clericaal, op religieus gebied eerder vrijzinnig blad, in hetzelfde artikel waarin hij mij aanvalt, be-

1 Verschenen in de Amsterdamsche courant van 29 juni 1893. In de liberale Amsterdamsche courant van 5 juni 1893 stond in de rubriek Buitenlandsche briefwisseling ‘van onzen eigen berichtgever’ uit Parijs, gedateerd 1 juni 1893: ‘Toevallig lees ik heden avond in de Figaro een artikel over sociaal-democraten. Het streven van deze mannen des gewelds, die strijden voor het welzijn der menschen en meer dan eens vergeten welke verplichtingen zij tegenover de menschen hebben, boezemt mij weinig belang in. Zij schreeuwen hard en zij doen zoo weinig. Het artikel in de Figaro trok evenwel mijn aandacht, omdat het zoo vreeselijk partijdig was geschreven en omdat het was onderteekend door een landgenoot. Want als ik mij niet vergis is de heer “Alexandre Cohen” een landgenoot, zelfs correspondent van het Nederlandsch orgaan der sociaal-democraten, van Recht voor allen. Hij schrijft daarin, geloof ik, onder den naam van “Souvarine”.
Zelden heb ik van een sociaal-democraat bekrompener, kleingeestiger, oneerlijker beschouwing gelezen over geestverwanten uit andere landen. Nog nooit is er een stuk geschreven, zoo in strijd met de leuze, dat wij allen broeders zijn.
Het lust mij niet, het kleinzielig gebabbel van Cohen hier weer te geven.
Dat het een plaats heeft gevonden in een ‘bourgeoisie-blad’ als Figaro, hetwelk zoo goed betaalt, is reeds een bewijs dat Cohen ook liever een flink salaris geniet dan een honger-loon, en dat de natuur ook bij een sociaal-democraat wel eens boven de leer gaat.’
[In de samenvatting die volgt, noemt de correspondent vervolgens de ‘misschien zeer geestige wijze’ waarop Cohen de Duitse socialisten bespottelijk maakt.] ‘Maar dan vind ik het nog zeer on-sociaal-democratisch, om in een blad, dat liefst van socialisten eet, wanneer daarmee slechts geld is te verdienen, op zoo onedelmoedige wijze te keer te gaan tegen partijgenooten, waarmede men het niet in alles eens is!
Of is het hier ook te doen... om het geld?’

2 Op 3 juli 1893 vulde de Parijse correspondent zijn hele rubriek in de Amsterdamsche courant met de beantwoording van Cohens ingezonden brief: ‘[...] Meenende dat de heer Cohen sociaal-democraat was, heb ik zijn beschouwing, voorkomende in het tweede blad van den Figaro van Woensdag 31 Mei 1893, genoemd, “bekrompen, kleingeestig, oneerlijk” [... (Hij denkt er nog net zo over.)] Wat doet echter Cohen? - Hij plaatst een beschrijving, die de Duitsche partij in een belachelijk licht plaatst, in een blad, dat met de partij niets te maken heeft. Integendeel! In een blad, dat den “Pruisen” niets dan haat toedraagt; dat herhaalde malen de meest hatelijke dingen van Duitschers aanhaalt. [...]’
‘Partijgenooten zóó voorstellen, vind ik - want ik meende dat Cohen sociaal-democraat was - bekrompen! Moest niet ieder die zoo iets leest, denken: “Wat onnoozele halzen?” - En vooral in een land, waar men zoo gaarne iets dergelijks denkt van de buren aan de andere zijde van den Rijn. [...]’
‘De soc.-dem. partij is dus belachelijk gemaakt; de Duitsche partij; doch gedeeltelijk ook de sociaal-democratische partij. Dat heb ik bekrompen genoemd, mij op het standpunt plaatsende, dat een sociaal-democraat voor de buitenwereld de sociaaldemocratische partij de hand boven het hoofd moet houden. En de heer Cohen sprak hier juist voor die buitenwereld. Bevalt hem het woord bekrompen niet, laat hij dan erkennen, dat het minstens zeer verkeerd van hem is geweest. En kleingeestig!
Want de heer Cohen was bijna zeker van zijn succes, waar hij schrijft over Duitschers voor lezers, die zoo dol graag hun buren aan de kaak zien gesteld; die, ik twijfel er geen oogenblik aan, de sociaal-democraten verre van goed gezind zijn en die nu kunnen zeggen: “Zelfs de sociaal-democraten zijn al zoo! Hoe moet dan het volk zelf wel zijn?” En er zal minachtend gelachen worden! Dat kon de heer Cohen weten, want daarvoor kent hij Parijs te goed.
Oneerlijk!
Want de heer Cohen, die schrijft over “De sociaal-democraten en hun propaganda”, vergeet te zeggen, dat voor een partij, die zich beweegt onder het volk, dat dikwijls nog zoo onontwikkeld is, helaas! verzachtende omstandigheden zijn te pleiten, waar zij buitengewone, soms zonderlinge middelen moet gebruiken om bij de volksmenigte ingang te vinden. Dat was hij toch als eerlijk geschiedschrijver “der sociaal-democraten en hun propaganda” verplicht.
Dit, wat in mijn oog de voornaamste opmerking betreft van den heer Cohen.
Nu de bijzaken!
De heer Cohen heeft mij niet goed willen begrijpen. “De Franschen hebben nog menige harde straf en menige kastijding noodig”, heb ik geschreven. En daar blijf ik bij. Zij springen nog te gaarne uit den band. Een oorlog is dus noodig, leest de heer Cohen; dat zou ik niet willen beweren. Maar een sterke hand, die hen leidt. Een wil van een Napoleon; een vuist van... een Bismarck! -’

[p. 52]

weert ‘dat het Fransche volk - en gelukkig! - nog zoo onder de hoede van de geestelijken staat en dat het een groote lichtzinnigheid zou zijn het plotseling van zijn toeziende voogden te bevrijden.’ Allerbroederlijkst eindigt meneer X - die mij verwijt een stuk te hebben geschreven, ‘zoo zeer in strijd met de leuze dat wij allen broeders zijn’ - met, van de Franschen sprekende, te zeggen: ‘dat het nog stumpertjes zijn als voor twintig jaar, die nog menige harde straf en menige kastijding noodig hebben.’ Deze gepaste toespeling op een eventueelen oorlog, waarin de Franschen weder verpletterd zouden dienen te worden, is inderdaad zeer broederlijk!

De heer X bleef ook in gebreke aan te toonen waarin ik ‘bekrompen’ en ‘kleingeestig’ was. In mijn verwijt aan de Duitsche leiders, dat zij ‘mesquins’, ‘niais’ en ‘ridicules’ zijn?... wat ik ‘preuves à l'appui’, bewezen heb.

De heer X vergist zich overigens, wanneer hij mij sociaal-democraat noemt. Dit was ik nimmer en vóóral niet in den trant der Duitsch-Fransch-Belgische parlementaire 4^e stand-stem-coöperateurs! Ik ben anarchist - evenals Souvarine in Recht voor Allen.

De ontdekking waartoe de heer X geraakt is en die hij wereldkundig maakt door te zeggen dat de opneming van mijn artikel in een ‘bourgeoisie blad’ als de Figaro reeds een bewijs is ‘dat Cohen ook liever een flink salaris geniet dan een honger-loon en dat de natuur ook bij een sociaal-democraat wel eens boven de leer gaat’ - deze ontdekking is waarlijk allermerkwaardigst.

Maar mag ik den heer X vragen - hoewel ik de vraag eenigszins onbescheiden vind - waarom hij correspondent is van de Amsterdamsche Courant - die hem stellig.... en terecht, goed betaalt - en niet met zijne interessante briefwisseling de kolommen tooit van de Dokkumer Courant of Hindelooper Oprechte? Zou ook hij, als een goudgierig snoodaard, een ‘flink salaris’ verkiezen boven een ‘hongerloon’?³ Tu quoque, Brute?

‘Zoo goed mogelijk tracht Cohen in het Fransch de Duitsche sociaal-democraten bespottelijk te maken’ zegt meneer X - Ik bejammer het allerinnigst hem geen compliment terug te kunnen maken, wegens zijn Hollandsch!

Meneer X gelooft scherpzinniglijk ontdekt te hebben, dat ‘Souvarine’, de Parijzer correspondent van Recht voor Allen niemand anders is dan ondergeteekende. Dit is een quaestie, waaromtrent ik den heer X niet in te lichten heb. Waar is, dat ‘Souvarine’ van R.v.A. en Alexander

3 Julius Caesar, ‘Ook gij Brutus’, toen hij Brutus, die hij als zijn vriend beschouwde, onder zijn moordenaars zag.

[p. 53]

Cohen in den ‘Figaro’ in gelijken geest de heeren chefs der sociaal-democratische partij beoordeelen.

Ten slotte zij mij eene opmerking vergund naar aanleiding van 's heeren X' volgende zinsnede:

‘En dan verhaalt hij (Cohen) met zekere (n?) trots hoe eens Domela Nieuwenhuis is gevraagd, of er sigaren onder zijn naam in den handel mochten worden gebracht en dat Domela Nieuwenhuis dit heeft geweigerd.’

Opdat een ieder in de gelegenheid zij 's heeren X' goede trouw te waardeeren, laat ik den Franschen text volgen van wat ik schreef omtrent deze sigaren-historie.

Na verhaald te hebben, hoe de Duitsche sociaal-democraten hunne chefs vergoden en de beeldtenissen dier heeren plaatsen in hoeden, op pantoffels, op pijpekoppen, drankflesschen enz., schrijf ik:

⁴ ‘Il est de toute évidence que, si le comité-directeur voulait mettre un terme à ces pratiques, il n'aurait qu'à s'y montrer formellement hostile. (Rien ne serait plus facile. Nous nous rappelons que, il y a quelques années, un fabricant de cigares de la Haye demanda à M. Domela Nieuwenhuis l'autorisation de mettre en vente des “cigares-Domela”. M. Nieuwenhuis refusa catégoriquement et tout était dit)’

En nu vraag ik aan een ieder die in staat is Fransch te lezen, waarin de ‘zekere trots’ ligt die de heer X. mij aanwrijft. Reeds de woorden: ‘rien ne serait plus facile’ en het plaatsen van het door mij geciteerde als tusschenzin, sluiten dunkt mij alles uit wat naar ‘trots’ zweemt.

Of wenschte de heer X., dien ‘zekere (n?) trots’, door niet-lezers van mijn artikel in den Figaro vertaald te zien door een zeker ‘fetichisme’ van mij voor den persoon van Domela Nieuwenhuis?

Na dankzegging voor de plaats, die uwe onpartijdigheid, Mijnheer de Redacteur, mij stellig zal inruimen,

Hoogachtend,

Alexander Cohen

4 ‘Het is volstrekt duidelijk, dat, als het centrale comité een eind zou willen maken aan dergelijke praktijken, dat het deze alleen maar formeel van de hand hoefde te wijzen. Wij herinneren eraan, dat enkele jaren geleden een sigarenfabrikant in Den Haag de toestemming van de heer Domela Nieuwenhuis vroeg om “Domela-sigaren” te mogen verkopen. De heer Nieuwenhuis weigerde categorisch en daarmee was de kous af.’