Brieven 1888-1961

Aan F. Domela Nieuwenhuis¹

Parys, 1 maart 1892 7,

B^d Rochechouart

Waarde Nieuwenhuis,

Gisteren by de ontvangst van R.v.A.² las ik in de correspondentie uwe vraag of ik het gestuurde in casu de vertaling ontvangen had. Ik schreef u dadelyk na de ontvangst daar-van dat ik er mede begon. Hebt gy m'n brief by geval niet ontvangen? - Ik heb juist de helft af en zal zoo spoedig mogelyk de rest afmaken. Gy moet weten dat ik gelukkig sedert 'n dag of 6 weer aan 't werk ben - zonder 'n centime te verdienen wel is waar daar ik nog veel te leeren heb - maar dat is toch een groot geluk voor my. In twee hoogstens 3 maanden denk ik in staat te zyn my te kunnen plaatsen als mécanicien-dentaire, maar tot zoolang zal ik wat men noemt genoodzaakt zyn:³ ‘de tirer le diable par la queue.’ - Ik ben tot 's avonds 7 uur of 7½, bezig, en moet dan uwe vertaling doen. Geef my dus nog 'n dag of wat den tyd en ik expedieer u dat voltooid af. Gy moet weten dat de vertaling heel moeilyk is, vooral van de resoluties, die op z'n Duitsch zyn en erg zwaar op de hand. Ook is de zinsbouw heel anders en moet ik soms 3 à 5× dezelfde phrasen lezen om ze in goed fransch om te werken. En dan met uw fyn schrift die van eene bladzyde van uwe hand minstens 5 à 6 voor anderen maakt. Maar zooals ik zei geef my nog eenige dagen tyd daar ik zelf op het oogenblik weinig dito disponibel heb. Geloof niet dat er onwil in 't spel is of nalatigheid. Ik zal bly zyn als de vertaling goed en wel af is.

Ik vroeg u in m'n laatst schryven of het u niet mogelyk was my wat geld te sturen, 50 gulden b.v. Dat zou my heel wat opknappen want het ziet er treurig uit, in afwachting dat m'n leertyd geëindigd is. De vorige week heb ik gedurende 2 dagen totaal niets gegeten daar ik geen sou

1 Ferdinand Domela Nieuwenhuis (1846-1919) had in 1879 zijn ambt als predikant neergelegd. In hetzelfde jaar kwam Recht voor allen uit, waarvan Domela de redacteur was. Hij was de voorman van de Sociaal-demokratische bond (SDB), opgericht in 1881. Cohen ontmoette hem in 1887 op de redactie van Recht voor allen in Den Haag. Nieuwenhuis nam deel aan de congressen van de Internationale te Parijs (1889), Brussel (1891), Zürich (1893) en Londen (1896). Vanaf 1888 was Cohen correspondent van Recht voor allen in Parijs. Hij vertaalde Nieuwenhuis' theoretische hoofdwerk Le socialisme en danger (1897), dat niet in het Nederlands verscheen. Brieven van Domela Nieuwenhuis aan Cohen zijn niet bewaard gebleven. In zijn memoires Van christen tot anarchist (Amsterdam 1910) beschreef Nieuwenhuis zijn vriendschap met Cohen. Zie verder: Ronald Spoor, ‘De bohémien en de burger: Alexander Cohen en Ferdinand Domela Nieuwenhuis’ in De AS 89 (maart 1990), 3-13, ook in Het oog in 't zeil, 9 (1991), 1 (oktober), p. 54-60.

2 In Recht voor allen, 14 (1892), 24 (25 februari), stond in de rubriek Korrespondentie: ‘J.A. Cohen te Parijs - Hebt gij het gezondene ontvangen? Er is haast bij. Denk er om als ge wilt en kunt.’

3 Moeite hebben om rond te komen, kromliggen.

[p. 43]

bezat. Ik had wel by de Stbgs.⁴ kunnen gaan eten maar daar heb ik het land aan, n.l. om daarvan eene gewoonte te maken. Dat stuit my tegen de borst. En geld hadden zy zelven in den laatsten tyd niet, daar in Rusland de oogst slecht is uitgevallen, zooals gy trouwens zult weten - en zy er ook slecht by zitten tengevolge daarvan. Dus de positie is lang niet lollig. Ik heb o.a. waschgoed in de wasch dat ik niet kan krygen wegens ‘moneylessness’. Enfin doe wat gy kunt s.v.p. en stuur my wat geld. Ik ben waarlyk in 'n alles behalve benydenswaardige positie. - Ik stuurde de laatste maal ook 'n artikel betreffende de zaken te Jerez.⁵ De moord der 4 revolutionnairen had den 10^en. Februari plaats en reeds den 11^en zond ik met eenige détails - die ik onmogelyk eerder kon hebben - m'n artikel. Niettemin werd het niet geplaatst onder voorwendsel - in de ‘correspondentie’ opgenomen: ‘Artikel gebeurde Jerez verouderd’.⁶ Nu, die ‘veroudering’ lag niet aan my maar ik vrees dat R.v.A. ook al meedeed aan de ‘conspiration du silence’ der meeste andere socialistische bladen. Waarom werd er anders zoowat geen woord gerept van de heldhaftige poging der revolutionnairen die Jerez hadden getracht te nemen, behalve een of twee regels in het ‘Sociaal overzicht’ der week, welke spraken van ‘'n onnoozel opstootje’. Geen woord van herinnering gewyd aan de gewurgde anarchisten. - Brisons là-dessus! - Wat zegt gy van Berlyn?⁷ Ik vind 't prachtig en vond de houding der soc. parlementskliek allergemeenst. E pur si muove! De 1 mei laat zich goed aanzien m.i. Spoedig zend ik 'n artikel. Stuur my zoo mogelyk en s.v.p. spoedigst wat geld.⁸ Ik heb 't hoogst noodig.

Hartelyk gegroet van

J.A. Cohen

p.s. Ontvingt gy de Figaro met myne protestation? Vindt gy die goed. Schryf me s.v.p. vooral of gy die ontvingt en of gy er mee tevreden zyt.

4 Frédéric Stackelberg (1852-1934), een Baltische baron, leefde in ballingschap te Parijs waar hij meewerkte aan La révolte, het anarchistische weekblad van Jean Grave. Hij maakte deel uit van de Fédération jurassienne en publiceerde verscheidene brochures, waaronder La femme et la révolution (1883). Cohen ontmoette hem in het redactielokaal van de Révolte, en zocht hem en zijn vrouw Blanche enkele malen per week op in hun huis 2 5, rue Beursault. Stackelberg leefde volgens een verslag in L'événement van 22 december 1893 in goed burgerlijke stijl. Jaarlijks ging hij vergezeld van zijn vrouw, moeder en met een kokkin en kamermeisje naar de baden in Néris, bij Vichy. Hij had vele contacten met politici (Eugène Fournière, Jules Guesde en vele anderen) die Cohen bij hem thuis ontmoette. In 1907 sloot hij zich aan bij de verenigde socialistische partij sf10.

5 In augustus 1891 brak er in de armoedige Spaanse provincie Andalusië te Jérez de la Frontera een volksopstand uit die met geweld onderdrukt werd. Een dynamietaanslag enkele dagen later op de woningen van de burgemeester en de militaire commandant had 157 arrestaties van anarchisten tot gevolg. Op 8 januari 1892 deden verscheidene honderden boeren een aanval op Jérez om hun gevangen kameraden te bevrijden. Vier boeren, Busiqui, Lamela, Lebrijano en Zarzuela, werden door een krijgsraad als aanstichters beschouwd en ter dood veroordeeld. Op 10 februari 1892 werden ze door middel van de wurgpaal terechtgesteld, nadat de koningin-regentes Christina het vonnis op advies van de kapitein-generaal van Catalonië Martinez Campos bekrachtigd had.

6 Recht voor allen, 14 (1892), 21 (18 februari) meldde: ‘A.C. te P.-Brief gebeurde Jerez verouderd.’

7 Het Berliner Volksblatt Vorwärts, Zentralorgan der Sozialdemokratischen Partei Deutschlands, 9 (1892), 46 (24 februari) herdacht in een hoofdartikel de eerste con-stituerende vergadering van de Noordduitse rijksdag: ‘Auch für die Sozialdemokratie ist der heutige Tag ein Gedenktag, denn in den Reichstag von 1867 war August Bebel gewählt, und mit dieser Wahl begann die parlementarische Thäatigkeit der Sozialdemokratie.’ Cohen was een overtuigd tegenstander van de parlementaire richting.

8 Recht voor allen, 14 (1892), 28 (5 maart) bevatte de mededeling ‘Cohen - Postw. verzonden.’