'n Hele os vir 'n ou broodmes. Grond en die plaasnarratief sedert 1595

Grond en die plaasnarratief sedert 1595

[p. v]

vir grietjie

[p. vi]

As ons grond kan kry, kan ons ons mense weer versamel en eenkant hou. Ons kan 'n rehabilitasiesentrum bou en weer dissipline leer en die danse van ouds dans.

Die Departement van Grondsake het ons grond belowe. Grond waar ons weer medisyneplante kan kry en ons kinders van die veld kan leer.

petrus vaalbooi

Voorsitter van die San-vereniging in Die Burger

7 Januarie 1999

[p. viii]

Sinopsis

Daar moet 'n rede wees vir die feit dat die plaasroman ontwikkel het tot 'n aparte genre in Afrikaans. Daar moet 'n rede wees daarvoor dat dit vandag nog geskryf word, en dat die plaas en grond nog deel van die Afrikaanse letterkunde is (so onlangs as 1999 verskyn Vos van Anna M. Louw). Daar moet 'n rede wees vir die plaasmoorde en vir die verlating van plase.

Sedert die eerste plase in 1657 aan vryburgers toegeken is, word die Afrikaner met die plaas en grond geassosieer.

Hierdie boek ondersoek die verbintenis tussen wit setlaars en boerdery, en later tussen die Afrikaner, grond en die plaas. Die moontlike ontstaan van 'n Afrikaner-identiteit as gevolg van hierdie verbintenis, en wat van daardie identiteit sal word wanneer die nuwe Grondhervormingswet die grond van wit boere toegewys het, word nagegaan. Die vraag word gevra of ‘identiteit’ in 'n postmoderne tyd nog absolute waarde kan hê.

Die boek begin by die eerste ruiltransaksies vir vee, en die botsing as

[p. ix]

gevolg van uiteenlopende waardes wat deur die Europeër en die indigeen aan die ruilkonsep geheg is. Dit is hier nodig om die betekenis van representasie te begryp, waaruit konflik tussen wit en swart ontstaan het. Daarna word 17de eeuse tekste waarin van botsings tussen Europeërs en Koikoi vertel word, in Afrikaans vertaal en ontleed. En die vraag word gevra hoe die gekoloniseerde se stem gehoor kan word.

Die ideologie, soos geskep in die verhouding van die plaas tot die natuur en die ekonomie; die ontstaan van klas; die verhouding tot werkers en ras en die voortsetting van koloniaal geïnspireerde rassisme gaan in die ondersoek die episode van die Afrikaner se verstedeliking vooraf. Plaasverlating en armoede het hand aan hand gegaan, en die Afrikaner het 'n versukkelde bywoner in die stad geword. Wat is dan die identiteit van die Afrikaner wat ná verstedeliking met 'n neerdrukkende gevoel van skuld bly sit? Uiteindelik dring postmodernistiese denke die moderne plaasroman binne, en konsepte soos identiteit en absolute waarde word gedekonstrueer. Aan die einde bly slegs die teks - ook 'n konstruk - as die enigste konstante werklikheid wat ons het.

Die meeste aanhalings, hetsy in Engels of in 17de eeuse Nederlands, het ek vertaal, sodat daar in hoofsaak een deurlopende Afrikaanse teks is. In sommige gevalle is die oorspronklike Nederlands aangepas.

Hierdie boek bestaan nie uit konvensionele literêre ontledings van tekste nie. Die letterkunde word hier gelees as deel van die geskiedenis van Afrikaner-bewuswording, maar ook as medebepalend in die vorming daarvan.

ampie coetzee