De tuin der fantasie

Als de elementen losbreken...

De avondbladen van 17 April 1906 brachten nog steeds berichten over de verwoestende uitbarsting van de Vesuvius, die talloze slachtoffers had geëist. Weliswaar was het de burgers van San Francisco eigenlijk onverschillig, wat er in het verre Europa gebeurde, maar door een bijzondere omstandigheid bestond er toch veel belang-

[p. 169]

stelling voor het lot van de stad Napels, die dagenlang met de ondergang was bedreigd; in het Grand Opera House zong de bezitter van de schoonste stem ter wereld, Enrico Caruso. De toegangsprijzen waren waanzinnig hoog, maar de mannen uit het ‘gouden Westen’ verdienden genoeg om zich een verblijf van enige weken in San Francisco te kunnen veroorloven. Zij applaudisseerden enthousiast, zij spraken in de pauze over Caruso's vaderstad, over de aardbeving in Italië, over de lavastromen van de Vesuvius, zij prezen vol welbehagen de rotsachtige ondergrond van hun stad, waar iets dergelijks nooit zou kunnen voorkomen.

In de vroege ochtend van 18 April, even na vijf uur, begonnen de kamerwanden in de luxe-hotels te trillen. Het trillen groeide tot een schokken en stampen, de muren scheurden, buiten klonk het geraas van instortende huizen en bezwijkende schoorstenen. Nog stonden de grote woon- en hotelpaleizen overeind en het feit, dat de aardbeving zich in zo langzaam tempo ontwikkelde, heeft tienduizenden het leven gered. Alles ijlde zinloos de straat op, dromde samen op de pleinen en luisterde met ontzetting naar het rommelen der aarde en het onophoudelijk gedreun van de grond. Zo verliepen een paar minuten; steeds nieuwe massa's ontvluchtten de wankelende huizen en zochten bescherming op de openbare pleinen. Slechts weinigen gaven er de voorkeur aan, in hun huizen te blijven in de mening, dat het gevaar voorbij was.

Toen werd plotseling de straat opengescheurd door aardgassen, die zich een uitweg zochten. De doffe knal van de scheurende bodem werd gevolgd door een schel gefluit en gesis van de ontsnappende gassen. Het was alsof een geweldige vuist het binnenste van de aarde naar boven stootte en de mensen door elkaar schudde. Met een onbeschrijfelijk lawaai stortten de wolkenkrabbers in; honderden en honderden werden onder de puinhopen begraven. Met ontzetting aanschouwden de geredden op straten en pleinen, hoe hun stad langzamerhand een ruïne werd. Want altijd nog duurden de aardschokken voort; kort na acht uur deed een zeer heftige schok alle gebouwen instorten, die reeds door de vorige stoten aan het wankelen waren gebracht. De verschrikking scheen geen einde te nemen. Enorme mensenmassa's drongen de stad uit om zich in het open veld in veiligheid te stellen. Allen hadden het hoofd verloren, niemand bekommerde zich om de doden en gewonden, die onder de puinhopen lagen.

Het was licht geworden, en angstig staarden de vluchtelingen naar het silhouet der stad. Daar verrees plotseling op tien, twintig honderd plaatsen een vuurschijnsel boven het bizarre geraamte van ingestorte huizen en nog overeind staande wolkenkrabbers. Vlammen laaiden op, de wind dreef als het ware stukken vuur over de straten: San Francisco stond in brand. Voor de aardbeving waren de mensen gevlucht. Maar het vuur, dat nu voorwaarts drong, was

[p. 170]

een wredere vijand dan de donkere machten der aarde. Te negen uur was de city één haard van vlammen en rook. Waarschijnlijk waren bij de aardbeving de gasbuizen gesprongen en had zich het gas met de lucht gemengd, zodat het als knalgas was geexplodeerd. En dat op vele plaatsen tegelijk. San Francisco werd door het vuur verslonden.

De brandweer rukte uit. Maar de puinhopen versperden haar de weg naar de vuurhaarden. Men drong door tot een vlammend huizencomplex en begon te blussen. Vóór enig resultaat merkbaar was, waren tien andere huizen in vuurspuwende vulkanen veranderd. Toen raakte ook de waterleiding in het ongerede. De buizen waren eveneens door de aardschokken gebroken en hier en daar liepen de kelders onder. Maar waar men water nodig had, ontbrak het. De brandweer stond, met haar lege pompen, machteloos. Het lot van San Francisco was bezegeld.

Troepen rukten aan en lieten gehele straten in de lucht vliegen, om het vuur te beperken. Tevergeefs, de vlammen sprongen over en maakten zich langzamerhand van de stad meester. Toen de zon op het hoogst stond, was meer dan de helft van San Francisco één enkele vuurzee. Olievoorraden uit pakhuizen en fabrieken voedden het vuur; een dikke, adembelemmerende oliewalm daalde neer over de meer dan tweehonderdduizend vluchtelingen, die buiten de stad moesten aanschouwen, hoe hun bezittingen vernield werden.

De doden werden toen reeds bij duizenden geteld. Bij de eerste schok was het weeshuis ingestort; tweehonderd kinderen gingen over van de slaap in de dood. Een huurkazerne van tien verdiepingen stortte in; geen enkele bewoner werd gered. De gebouwen der grote bladen hadden het personeel, dat de zorg voor het ochtendblad had, onder hun puinhopen bedolven. Caruso kon zich nog juist in veiligheid stellen vóór het hotel, waar hij zijn intrek had genomen, instortte.

Het heldhaftige optreden van de brandweer was vergeefs. De commandant vond onder de puinhopen van het Union Trust Building de dood. Drie regimenten soldaten zwoegden, bijna naakt met het oog op de hitte, om de brand te overmeesteren. In de namiddag was ook de Chinezenwijk door het vuur aangetast. Als hongerige wolven en begerige hyena's kroop de onderwereld van San Francisco uit haar schuilhoeken en begon te plunderen. Uit een krankzinnigengesticht waren zeshonderd gevaarlijke krankzinnigen losgebroken, die onder het plegen van de afgrijselijkste misdaden door de verlaten straten raasden.

De nacht werd huiveringwekkend. Op een afstand van 40 kilometers was de gigantische brand te zien. Onophoudelijk weerklonken de explosies van het dynamiet, met behulp waarvan men het vuur wilde overwinnen. Op het veld was niet genoeg water om de dorst der honderdduizenden te lessen, de levensmiddelen-

[p. 171]

voorraden waren slechts gering. De dokters waren in koortsachtige haast bezig met opereren en verbinden. De minister van oorlog, Taft, kondigde de verscherpte staat van beleg af, en dirigeerde 20.000 soldaten naar San Francisco. De opkomende zon zag over alle liniën een verbitterde strijd tegen vuur, honger, dorst en plunderaars ontbranden. Op de avond van de 20ste April hadden brandweer en militairen overwonnen.

De schade bedroeg ongeveer 1200 millioen gulden. Slechts de helft was door verzekering gedekt. En nauwelijks waren de laatste vlammen geblust of de wederopbouw nam een aanvang. Een groots opgezette collecte bracht reeds in de eerste dagen 75 millioen gulden op. Geheel Amerika wedijverde in bereidwilligheid en gulheid. Buitenlandse hulp werd van de hand gewezen. De Amerikaanse nationale trots duldde niet dat de wederopbouw van San Francisco zou worden mogelijk gemaakt met behulp van buitenlands geld. Sommige Amerikaanse bladen zochten de oorzaak van de ramp bij de uitbarsting van de Vesuvius, een bewering, die wetenschappelijk volkomen onjuist is.

Intussen wekt het de bewondering op, dat het herstelwerk met zoveel energie werd opgevat. Vijf jaar later was San Francisco herrezen, schoner en imponerender dan tevoren.

Uit: De Standaard (28 Oct. 1933).