De tuin der fantasie

[p. 3]

Wat grootva vertelde.

In de schemering zitten ze bij elkaar, Opa, Wil, Tom, Martha en Tante Tonia.
De stilte van de avond lokt uit tot vertellen en de jongens moeten dan ook niet lang smeken om Opa aan het vertellen te krijgen.
Grootva begint:

‘Er is zovéél, dat vertelt op het ogenblik... Kijk eens naar buiten. Luister eens naar de stilte, en luister eens naar die vogel, die daar heel ver weg z'n avondzang zit te fluiten... En kijk eens naar de lucht, en zeg dan maar, dat de dichter van die psalm het wel geweten heeft toen hij zong: De hemelen verkondigen Gods eer, en het uitspansel Zijner handen werk... De dag aan de dag stort overvloediglijk sprake uit, de nacht aan de nacht toont wetenschap... Geen spraak, en geen woorden zijn er, waar hun stem niet wordt gehoord...’

En de stem dezer stilte, de heerlijkheid van de sterrenhemel, en de wonderen der natuur in berg en bos, - dat alles is in Indië nog weer zo anders dan hier... Er is geen stilte zo stil als die van de Indische avonden, als de hemel helder en klaar is, en niets, niets beweegt rondom ons... Als er geen geluid klinkt, geen vogel zingt, geen kikvors roept... Alleen zit daar ergens in de verte een mens, en je weet niet waar, en die maakt op zijn gamelang die heel weemoedige, wonderlijke muziek bijna zonder melodie... O jongens, dat is onuitsprekelijk, deze stilte van de avonden in het gebergte van Sumatra of van Java...’

‘Wat is er toch verschrikkelijk veel moois in de wereld,’ zei Tom zacht en als in zich zelf. ‘Grootvader, zou U denken, dat ik daar nog wel eens komen kon?’

‘Hóór nou eens!’ zei Wil plotseling luidruchtig. ‘Dat is er nou een, die vanmiddag nog sprak van dat apenland...’

Tom gaf geen antwoord, maar Grootvader zeide: ‘Ja, we veroordeelen het allereerst wat we het allerminst kennen... Of jij er zoudt kunnen komen, Tom? Wel, natuurlijk kan dat. Als jij ingenieur mag worden met Gods hulp, dan zijn er zeker in Indië allerlei betrekkingen voor je open... Maar, beste jongen, zolang vooruit moeten we maar niet praten, dunkt me... er kan nog zoveel gebeuren...’

Tom zag Grootvader aan. Dat was nu de tweede maal al, dat hij dit antwoord hoorde vandaag. Kon Grootvader daarmeê iets bedoelen, iets bijzonders?

Maar Grootvaders gezicht was in het duister nauwelijks meer

[p. 4]

dan een lichte vlek in het grauw van de serre, alleen het theelichtje stond in hun midden als een vrolijk vurigheidje.

‘Grootvader, U zou vertellen.’ zei Wil.

‘Opa was al zo aardig bezig over Indië,’ vond Martha.

‘Wacht even op Moes, Grootvader,’ vroeg Tom.

‘Voor Moezekind is het verhaal niet nieuw,’ zei de oude heer. ‘Maar wij hebben al de tijd, en dus kan ik nog best even wachten... Als jullie maar geen slaap krijgt!’

‘Wij slaap!’ zeide Wil met een tikje van verontwaardiging in zijn stem.

‘Dat gebeurt jou toch ook wel,’ plaagde Grootvader.

‘Nu ja, als 't heel laat wordt, dan gaan iedereen de ogen knippen,’ verontschuldigde Willy. ‘Maar U kunt gerust tot twaalf uur vertellen, 't zal me niets hinderen...’

‘We zullen je aan zien komen, baas,’ kwam Tante Tonia. ‘Neen hoor, over een half uur is 't jouw tijd ook. En als 't geen Woensdagmiddag was geweest, dan had je al lang op de werkkamer gezeten...’

‘Nou wordt het de rustkamer,’ zei Opa.

‘Daar is Moes,’ zei Martha.

‘Moes, kom gauw, wij wachten op U.’

‘Diè ligt er in,’ zei Moes. ‘Och, wat had ze een slaap, die kleine pop... Maar 'k heb eerst 'r beer nog moeten opzoeken, anders sliep ze zeker vooreerst niet... Nu, Opa, begin maar... ik ken het verhaal wel, maar dat hindert niet...’

‘Toen 'k nog kapitein was in Indië,’ begon Grootvader, ‘en met patrouilletroepen in Kota-Radjah lag, kwam er op een dag bij de nieuwe fuseliers uit Batavia een jongen aan, die dadelijk mijn aandacht trok. Ik zei: een jongen, omdat we altijd van: de jongens spraken, maar hij was de vijf en twintig al gepasseerd, en was dus niet zó héél jong meer. Zijn gezicht was mager en bleek, en we dachten er 't onze van: de keuringscommissie had hèm zeker slapende onderzocht, zei onze Overste. Maar Andries Verhoeven was niet ziekelijk, - hij was alleen maar een bedorven jongen, die zich zelf niet in toom had, en, zo jong als hij was, al met een heel lelijk leven achter de... Later heeft hij mij alles in geuren en kleuren verteld. Zijn ouders waren bemiddeld, en vrome mensen. Andries was van jongsaf altijd naar de kerk gegaan, en hij had zich zelfs voorgenomen om predikant te worden. Dat vond hij wel een mooi ding, daar op zo'n hoge preekstoel te staan en het woord te voeren tot de luisterende schare... Moeder en vader vonden 't niet de meest geschikte toekomst voor hun zoon, omdat ze wel begrepen, dat je niet dominee moet worden om een vak te hebben... zo kun je timmerman worden misschien, en dan nog niet eens een heel goeie, want wàt je ook doet: je moet het met liefde doen, - maar zo kun je zeker geen dominee worden.

[p. 5]

Getroffen...

[p. 6]

Daar is dubbele liefde voor nodig, liefde tot God en tot de mensen... en Andries Verhoeven had voorlopig alleen zich zelf op het oog. En toen hij zestien jaar oud was en nog op de H.B.S., moest hij van de vroomheid zijner ouders, en van het toekomstig domineeschap ook al niets meer hebben, en spotte hij met zijn kameraden over al wat heilig was... In plaats van voor predikant, ging hij voor dokter studeren... of beter: hij werd student... Maar studeren deed hij niet. Hij nam er een vrolijk leventje van, en toen hij meerderjarig was en beschikking kreeg over een kapitaaltje, dat hem door zijn Tante was nagelaten, werd dat leventje er niet beter op... Kortom, na een jaar was de student een verlopen sujet, een geschuwd drinker, die nergens meer ontvangen werd, en toen hij dat inzag, ging hij op een goede, of slechte dag, zoals je 't noemen wilt, naar Harderwijk, - en tekende als koloniaal... Zijn vader is dat nooit te boven gekomen en kort daarop gestorven. Zijn moeder leefde nog, toen Andries in mijn compagnie kwam, en ik heb eens een brief van haar gehad, een ontroerende brief, die ik nog boven in mijn lessenaar bewaar... Ik leef alleen nog, schreef zij mij, om voor mijn jongen te bidden, en ik weet dat God mij verhoren zal... Zij wist alleen niet of God haar die gebedsverhoring nog tonen zou. Aanvankelijk leek het nergens naar. Ook als fuselier nummer zoveel bleef Andries Verhoeven een verwoester van eigen leven en omgeving. Hij dronk en vloekte, was de gruwelijkste spotter van alle kerels, - en daar waren toch ruwe klantjes onder hoor! - en met mijn waarschuwingen stak hij den draak, voor zover hij dat althans durfde doen tegenover zijn kapitein. Daarbij kwam, dat hij door zijn studie veel meer bij was dan de anderen, en dus veel overwicht op hen had.

Het was in die tijd roerig in de Alaslanden en telkens gingen we er heen op expeditie; 't was een moeilijk leven en ruw... een soldatenleven telde er weinig, en dat van een Inlander ook niet. ‘Ik ben naar Indië gegaan om me te laten doodschieten, kapitein,’ zei hij, ‘geef me de gevaarlijkste baantjes maar, u doet er mij een plezier meê, sterven moet ik toch, en of een kogel of een klewang mij vandaag vindt of morgen, 't is me precies gelijk...’

‘Neen Verhoeven,’ zei ik eenmaal, toen hij zo opsneed, ‘dat is niet gelijk... Vandaag, dat is het heden. Vandaag heb je nog gelegenheid om je te bekeren tot God en het leven te vinden in plaats van de dood, morgen... misschien niet meer!...’

Die nacht ging hij mee op verkenning, en de sergeant gaf hem een moeilijke, eenzame wachtpost. En daar, in de stille Indische nacht, is Gods wonder aan Andries Verhoeven geschied...

...Wàt er gebeurd is, die nacht? Ik zag Andries Verhoeven een paar dagen later; hij lag in het hospitaal, en hij had gevraagd of hij den kapitein mocht spreken, - en dat was ik.

[p. 7]

Nog staat mij voor ogen die eigenaardige uitdrukking van zijn gelaat, toen hij mij komen zag, en hij trachtte zich op te richten, om het militair saluut te maken. Niet doen Verhoeven, zei ik; je moet rustig blijven liggen. De kogel, die zijn schouder had doorboord, was verwijderd.

‘Nu heb ik mijn kogel, kapitein!’ zei hij.

‘En ben je daar blij om?’ vroeg ik.

‘Daarom niet,’ zei hij, ‘maar om heel wat anders, en als de kapitein zo vriendelijk zou willen zijn, aan mijn moeder te schrijven, dat ik wel en goed getroffen ben...?’ Hij glimlachte op heel eigenaardige wijze. Zijn spreken had altijd nog iets bekoorlijks, in die kring bedoel ik, iets uit-stekends boven dat der anderen; de invloed van zijn opvoeding, van de gewoonten van thuis, wat de mensen beschaafdheid noemen...

‘Verhoeven,’ zei ik, ‘niet te haastig, jongen. De dokter zegt dat het niet gevaarlijk is, en voordat mijn brief je moeder bereikt, ben je misschien alweer beter...’

‘Ja maar, kapitein,’ zegt hij, ‘dat is het niet, ziet U... Ik geloof... ja ik wéét, dat ik beter zal worden, want God heeft mij geroepen, eergisterennacht...’

Hoe ik ontroerde, toen ik hem dat hoorde zeggen, jongens, dat kan ik je niet beschrijven. Ik kon geen woord uitbrengen, en nam zijn linkerhand, die niet verbonden was. De tranen gleden uit zijn ogen over zijn bleek en mager gezicht en hij kneep mijn hand vast, of hij die nooit meer loslaten wilde.

‘Als je nu òòk zeggen wilt, wat je geantwoord hebt, Verhoeven,’ zei ik, ‘dan zal ik je moeder dadelijk schrijven.’

‘Ik heb gezegd: Heer, ik kom! - kapitein,’ gaf hij ten antwoord. ‘En zal je nu ook gààn?’ drong ik aan, hem nog niet begrijpend.

‘Maar kapitein,’ zeide hij. Ik bèn toch gekomen... Ik heb mij met heel mijn hart aan den Heer overgegeven... Ziet U, toen ik daar alleen op patrouillewacht stond, met die diepe duisternis en die ontzaglijke stilte om mij heen, toen was 't mij plotseling of ik de donkere hof van Getsemané voor mij zag, zoals ik die als jongen zo vaak had horen beschrijven, door den dominee en door mijn vader, en ik voelde me als een van die drie, die sliepen toen de Heer hen nodig had. Ik voelde dat, kapitein, als een zonde, verschrikkelijk zwaar en drukkend, want ik wist, dat ik in die slaap van jaren met den Heer had gespot en al zijn roem onbeantwoord gelaten had...

En opeens zonk de angst op mij neer, dat Hij nu wel eens nooit meer terugkomen kon... en dat mijn hele leven één verlorenheid zou zijn, en de kogel, die 'k zo dikwijls geroepen had... dat die de deur van het Behoud voor eeuwig sluiten zou...

Toen begon men te schieten in het bos... en de commando's

[p. 8]

van den luitenant hoorde ik in de verte... in onbeschrijfelijke nood heb ik toen, biddende, kapitein, mijn geweer geladen...

Ik weet niet of ik geschoten heb... ik heb alleen maar gebeden... tot ik die steek in mijn schouder voelde... U weet zeker beter dan ik hoe zij mij hier gebracht hebben. En toen ben 'k ontwaakt met de stem van den Heiland nog in mijn oren: Verhoeven, kom tot Mij... En ik ben gekomen, kapitein, ik bèn gekomen... En ik weet, dat moeders gebed voor mij verhoord is... Als U dàt nu voor mij schrijven wilt, kapitein...?

Verhoeven werd afgekeurd voor de dienst; zijn rechterarm bleef stijf; met een klein pensioentje ging hij naar Holland. En toen ik keerde van verlof, en voor de tweede maal vier weken op de mailboot was, voer ook een zendeling mee, zendeling Verhoeven, met een stijve rechterarm, en een hart vol liefde voor het verlorene... En zo is hij ten slotte toch nog een predikant geworden, maar een heel andere dan hij wel eens gemeend had te zullen worden. Dat was het verschil tusschen vak en roeping, zei hij zelf. Zie je jongens, zó roept God sommigen van ons bij name... Dan komen zij, die Hem liefhebben, terstond...’

Grootvader zweeg.

‘En zijn moeder, Grootvader?’ vroeg Tom.

‘Die heeft hij, voor hij ging, de ogen toegedrukt. Andries Verhoeven heeft slechts kort dienst gedaan. Twee jaar na zijn komst in een der meest trieste streken van Borneo is hij door cholera aangetast en gestorven...’

Het was heel stil in de serre. Het theelichtje was uitgegaan, alles om hen heen donkerde, alleen de sterren glansden en vonkten boven het zachte bewegen van de bomekruinen.

Tom de Geuze bad dien avond, voor zijn bed geknield, langer dan gewoonlijk.

G. Schrijver.

Uit: In 't Geuzehuis.

Uitg. D.A. Daamen, Den Haag.