|
| |
| |
| |
XXIII.
De Kluyze en de Kapel.
Terwyl de boven aengehaelde vreedheden, op bevel van den onmenschelyken Walter, in de onderaerdsche kuylen van het graeflyk verblyf, gepleegd wierden, had een ander, doch treffender tooneel, op eene myl afstand van Brugge, plaets; terwyl de lidmaten der vrome borgers op de pynbank lagen uytgerekt en doorbrand, verhieven elders vrye en zuyvere handen zich hemelwaerds om genade; terwyl de zalen des verblyfs van Guido niets anders dan zuchten en geween wederkaetsten en de overwelfde gevangenissen van gejammer en geklag weergalmden, rezen vurige gebeden en dringende smeekingen ten hemel, en wierden de verzuchtingen van een geheel huysgezin, op de vleugelen der boodschappers des Allerhoogsten, tot voor de voeten der Goedertierende Maegd gebragt; terwyl de vreede folteringen aen de maertelaren eenen schreeuw, te zamen met hun bloed, ontrukten,
| |
| |
golfden de verzuchtingen van eenige zuyvere zielen, als de doorschynende wolken van wierook voor het tabernakel, naer de verblyfplaets der regtveerdigen opwaerds. Zonder moeyte zal men hier begrypen dat er van het huysgezin van den goud- en zilversmid gehandeld word, welk huysgezin het behoud van Brugge afsmeekte.
Gelyk wy hooger gezeyd hebben, had Van den Damme zyne huysgenooten aen de baldadigheden der twee hofjonkers en aen de vervolgingen van alle slach niet willen blootstellen, en had zyne huysvrouw en beyde dochters by de vriendinnen dezer laetste geplaetst. Doch, deze vrouwen mogten zich ook aldaer niet veylig achten, en er wierden maetregelen genomen om Avezoeta en Sybilla, te zamen met hare moeder en met hare twee vriendinnen, buyten de stad ergens te verbergen. Den vader nog altyd vreezende voor de opligting zyner huysgenooten besloot de jonge dochters, onder bestier en waekzaemheyd zyner echtgenoote, naer eene meer zekere verblyfplaets te leyden. Deze plaets wierd spoedig gevonden. Het was den achtbaren geestelyken, den oom van Avezoeta en Sybilla, die zich hier mede belastte. Niet verre van Brugge, meer naer het noorden toe, leefde eenen ouden en eerbiedweerdigen kluyzenaer, die voor eenen heyligen Dienaer des Heeren aenzien wierd, en aen welken de dochters door haren oom wierden aenbevolen. Ziet daer nu Van den Dammes gemalin, zyne beyde dochters en hare twee vriendinnen naer de plaets, waer den eremyt zyn verblyf houdt, op weg.
Toen men de stad Brugge langs den noordkant uyttrad
| |
| |
vond men die omstreken weynig bebouwd, en kwam men in eene kleyne heyde, op het eynde van welke men de dikbebladerde kruynen der hoog opgaende boomen van eenen bosch zag golven. Het was derwaerds dat de vyf vrouwen zich begaven. Op den boord van dit woud ontmoette men een eng voetpad welk voord kronkelde en tot dieper in den bosch leyde, en op eene opene plaets eyndigde, plaets die, zoo het scheen, voorgaendelyk door den donder verwoest was geweest; want men bemerkte aen al het overig van het woud, dat er nooyt boomen geveld of gekapt waren geweest. Het is alhier dat eene kleyne kapel zich verheft, nevens welke men de arme wooning van eenen eenvoudigen geestelyken, van eenen armen kluyzenaer, bemerkt.
- God zy gelofd! sprak de moeder, wanneer zy deze kapel in het gezigt kreeg.
En alle verdobbelden hare stappen om de kapel te bereyken.
Het was vroeg in den morgend wanneer de vrouwen daer aenkwamen; de zon had nauwelyks haren loop begonnen, en de dauwdroppelen waren nog door de vogelen uyt de kelken der bloemen niet gedronken, of de perels, die den nacht van zyne vochtige vleugelen geschud had, waren nog door de stralen der zon niet geplukt; het heyr der booskooralen verhief in zoetluydende accoorden den lof des Allerhoogsten, terwyl de vlinders en de wormen der aerde, zoo wel als de wilde dieren en de zuydewinden, den Heer van hemel en aerde prezen en verheerlykten. Den geestelyken, die het op zich genomen had deze kapel,
| |
| |
de Moeder Gods en den Apostel van Vlaenderen toegewyd, te bedienen, voegde dagelyks zyne gebeden by de harmonyvolle loftuytingen der ontwakende schepping, en hield zich op dezen oogenblik bezig met de primen te lezen aen den voet des autaers, zich aldus bereydende om het onbloedig zoenoffer der nieuwe wet den Overwinnaer der dood op te dragen.
Getroffen over dit ongewoon tooneel, en verheugd van zonder hindernissen de gevaren ontkomen te zyn, wierpen de vyf vrouwen zich op hare knieën, en konden niet genoeg den Hemel dankzeggen. Dit vroegtydig bezoek stoorde geenzins den kluyzenaer, welken, zonder eens het hoofd te bewegen, zyne gebeden voordlas. Treffend was het voorkomen van den eremyt. Dezen geestelyken was van eene lange gestalte, en met een bruyn habyt met wyde mouwen en hem tot op de voeten hangende gekleed; eene witte koorde omgorde hem de lenden. Het aenhoudend vasten, de dagelyksche lyfkastydingen en de boetplegingen van alle slach hadden dezen heyligen bedienaer van den godsdienst uytgemergeld, en nauwelyks hem de huyd over de beenderen gelaten. Vurige oogen fonkelden onder zyne dikke en gebogene wenkbrouwen; diepe rimpels doorkloven zyn voorhoofd, en invallende wangen hadden nauwelyk nog de laetste teekenen van haren voorgaenden bloos behouden. Weynige sneeuwwitte hairen bezoomden nog langs achter zyn eerbiedweerdig hoofd, en eenen langen baerd hing hem tot op de borst.
Alles in deze kapel was eenvoudig en arm, doch wel geschikt en zindelyk. Goud en zilver blonken hier niet,
| |
| |
kostbaerheden zag men hier niet schitteren; eene steenen lamp die dag en nacht brandde, vier kandelaers, een beeld van Maria, en een kasje welk tot tabernakel diende, waren de eenige voorwerpen die men aentrof. Versch geplukte bloemen verspreydden haren aengenamen geur door geheel de bidplaets, treffend zinnebeeld der vurige gebeden die hier dagelyks gestort worden! De vier maegden en de deugdzame huysvrouw zouden misschien nog langer in het gebed zyn gebleven, waren zy door het opstaen des priesters niet opgewekt. Den kluyzenaer bereydde den autaer, aenstak twee keersen, en, na boven zyn grof habyt een priesterlyk gewaed te hebben aengetrokken, begon misse te lezen.
Hier laten wy den lezer aen zyne eygene overdenkingen over; hy oordeele nu van de gevoelens die in het gemoed der nedergeknielde vrouwen oprezen.
Na het voltrekkken dezer godsdienstige plegtigheyd verliet den geestelyken de kapel, om zich naer de hut of kluyze, welke nevens die kapel was opgeslagen, te begeven, en aldaer, onder het zingen van psalmen en het lezen van gebeden, zyn werk voord te zetten. De huysvrouw van den goud- en zilversmid volgde den kluyzenaer, en, voor aleer dezen zyne cel binnen trad, sprak zy den priester aen:
- Eerweerden Vader, dienaer des Heeren, verstoot de smeekingen van eenige verlatene vrouwen niet.
Bertulf, zoo was den kluyzenaer genaemd, wendde de oogen naer deze die hem aensprak.
- Wat begeert gy? vroeg den eremyt.
| |
| |
- Geholpen te zyn, was de antwoord der moeder. En zy weende.
- Wat kan ik voor u doen? Ik ben altyd bereyd mynen evennaesten te helpen waer ik kan.
- Wy zyn verlaten en vervolgd!
- God verlaet niemand die op hem betrouwt; hy noemt zalig de gene welke vervolgingen voor de regtveerdigheyd lyden.
- Wy lyden zonder morren, om dat wy op hem ons vertrouwen vestigen, op hem die den loon is der vervolgde; maer wy hebben hulp noodig.
- Verklaer u nader, vrouw; indien eenen armen kluyzenaer u in iets kan voordeelig zyn, ik zal den Heere loven voor in het minste mynen evenmensch dienstig te zyn geweest. Ik bezitte weynig, maer het geen ik heb is u geschonken; eenen dronk water verdient ook zynen loon.
En Bertulf wachtte met nedergeslagene oogen de antwoord der vrouw af.
De moeder van Avezoeta behandigde het geschrift van haren broeder aen den eremyt.
Nauwelyks had den kluyzenaer het geschrift ontplooyd, of hy herkende het handteeken van eenen ouden vriend, en twee vreugde-tranen glinsterden in zyne holle oogen. Ofschoon gansch van de wereld gescheyden, en buyten gemeenschap en omgang met menschen, nog kon het menschelyk gevoelen, aengeprikkeld en opgewekt door de vriendschap, het hert van Bertulf niet onverschillig laten. Den kluyzenaer genoot een bezonder vermaek eenigen dienst aen zynen ouden vriend, in den persoon van vyf
| |
| |
vervolgde vrouwen, te konnen bewyzen. Bertulf kon nauwelyks spreken, herlas nog eens den brief die men hem had besteld, en wees met de hand zyne kluys aen. De moeder begreep dit teeken, boog zich eerbiedig, en ging hare dochters en hare vriendinnen in de kapel halen, om haer naer de hut van den eremyt te leyden.
Ondertusschen maekte den kluyzenaer zich gereed om eenige spys voor de aengekomene vrouwen op te disschen.
Het binnenste der cel van Bertulf leverde eenen somberen doch treffenden blik op. De muren, indien men dit woord mag gebruyken, de muren der kluyze waren van boomtakken gevlogten en vastgemaekt aen eenige palen welken men in den grond had geplant. Op eene kleyne houten tafel lag eenen geschreven boek, en nevens dezen stonden een doodshoofd en eenen zandlooper; een palmhouten kruysbeeld was aen de tafel vastgemaekt. In eenen hoek der cel ontwaerde men eenige dorre bladeren op welke den kluyzenaer weynige uren rust nam, en wat verder trof men biezen aen, van welke den geestelyken matten vlogt. Eene bank stond niet verre van de tafel geschoven, en op deze lag een half zwart brood, byna gelyk aen dit welk Paulus in de woesteyn ontving. In de nabyheyd der hut, een weynigje ter linken kant des ingangs, murmelde eene fonteyn welkers helder water den dorst van Bertulf en van de vermoeyde reyzigers, welken de kapel kwamen bezoeken, leschte. Het was in deze plaets dat den geestelyken de deugdzame moeder met hare vier reysgenooten ontving, en haer een stuk brood, met eenige veldvruchten die hy had geplukt, aenbood.
| |
| |
Na dat men het weynig voedsel genuttigd had, ging men zich onder de lommer der boomen nederzetten, en aldaer vroeg Bertulf eenige inlichtingen nopens zynen vriend, nopens den eerbiedweerdigen geestelyken, welken hem die vervolgde vrouwen had aenbevolen. De deugdzame echtgenoote van Van den Damme voldeed welhaest de natuerlyke nieuwsgierigheyd van den kluyzenaer. Zy gaf hem te kennen den goeden toestand van haren broeder, en veropenbaerde hem wat hy ten voordeele zyner stadsgenooten verrigt had. Zy verhaelde hem wat er te Brugge was voorgevallen, zy deed hem een omstandig verslag van den opgerezen opstand, en sprak met veel lof van allen die zich aen het hoofd der volksbeweging geplaetst hadden. Baudewyn Priem wierd hier by niet vergeten, en niet alleen zynen heldenmoed by het verdedigen zyner geboortestad wierd hier opgehelderd, maer de moeder schetste ook met levendige kleuren af de daden van zelfsopoffering door dezen jongeling gepleegd, bezonderlyk by het tweemael redden harer oudste dochter.
Het was met alle omstandigheden, zonder eene der minste te vergeten, dat zy hier over Baudewyn sprak, en, kende men het deugdzaem hert, het onbewimpeld gemoed, en de ongeveynsde tael dezer edelmoedige vrouw niet, men zou byna geloofd hebben dat zy eenigen drift by hare dochter had gepoogd te doen opryzen; met zoo veel toegenegenheyd sprak zy van den goeden jongeling! Maer dit alles by de moeder was rondborstigheyd; zy kende immers te wel het reyn geweten van deze, die eens, maer te vergeefs, voor den moedigen Priem bestemd was ge- | |
| |
weest, en die nu hare trouw in meer onvergankelyke handen gesteld had. Nogtans kon Avezoeta dit verhael niet aenhooren zonder bewogen te zyn, en den carnaetkleurigen bloos die haer aengezigt kwam verwen, verried genoeg hare inwendige gevoelens. Nu voegde de moeder hier nog by de omstandigheden der inneming van Brugge, en der aenhouding van den dapperen Baudewyn, en van zyne kloekmoedige medemakkers.
Eenen oogenblik van diepe stilzwygendheyd volgde op dit verhael.
Den goeden kluyzenaer onderbrak eerst deze stilte. Hy regtte zich op, en, zyne oogen hemelwaerds wendende, riep hy met eene belemmerde stem:
- Groot is den Heere onzen God; van den dageraed tot den zonnen-ondergang, zynen Naem moet gelofd worden!
Hy kruyste zyne armen op zyne borst, en, met nedergebogen hoofde, bleef hy als in diepe gedachten verslonden.
Wie zal konnen begrypen wat er in het gemoed van dezen kluyzenaer omging? Misschien begrypt Bertulf, beter dan iemand, den bloos der jonge dochter; misschien leest hy klaerder dan wie het zyn moge, in de oogen der moeder, de genegenheyd en de hoop die het huysgezin op Baudewyn voorgaendelyk gevestigd had; misschien overweegt hy op dezen stond omstandigheden van zyn ongestuymig leven die eenig betrek hebben met het verhael welk hy komt te aenhooren; want, Bertulf heeft van jongs af in de wildernis niet geleefd, Bertulf heeft ook zyne jonge jaren in de wereld gesleten, en het was maer nadat
| |
| |
hy eene teerbeminde huysvrouw tydens de eerste maenden van zyn houwelyk verloren had, en na dat hy eene reys door het H. Land ondernomen en het H. Graf ons Heeren bezocht had, dat hy te Roomen priester gewyd was geworden, en in zyn geboorte-land, in het woud afgezonderd van de wereld, was komen leven. Geen wonder dat Bertulf als opgetogen daer staet, want er moeten treffende herinneringen in dat hert opryzen, en dit gemoed kan nog tot zoo verre van alle aerdsch gevoel niet zyn ontheven, dat niet hier en daer eene slecht genezene wond nog eenige steking veroorzaekt. Het ware roekeloos dit verder te onderzoeken, want ziet, hy slaet de oogen nederwaerds, hy gaet spreken.... Maer, welke beweging bespeurt men schielyk op het aengezigt van elkeen? Wat beduydt die vrees die elk doet beven? Geduld, lezer, geduld voor de oplossing; het vervolg van dit hoofdstuk zal dit genoegzaem beantwoorden.
Op dezen oogenblik hoorde men eenig gerucht op kleynen afstand, en daer het scheen nader en nader te komen, vreesde men voor verraed en dacht men verklikt te wezen. Bertulf verzocht de vrouwen in de kapel te treden, belovende haer tot er dood toe te verdedigen, indien eenen heyligschender het op zich durfde nemen de deur van den Tempel des Heeren met geweld te willen openen. De moeder en hare gezellinnen schaerden zich rondom den autaer, en gingen hare gebeden de H. Maegd opdragen. Aldus ziet men, by het opkomen van een tempeest, de zeevogelen zich op de masten en in het tauwwerk van een schip by een verzamelen; alzoo ziet men de
| |
| |
pas uytgebroeyde jongskens zich, by het begin van een onweder, onder de vleugels der hen verbergen.
Inderdaed, het waren de stappen van eenen persoon welken men gehoord had, want, nauwelyks was den ingang der kapel gesloten, of eenen man, gansch in het zweet, stond in de tegenwoordigheyd van den geestelyken daer.
- Vriend, zoo sprak den kluyzenaer, wees gegroet en en welgekomen. Van waer zoo haestig?
- Weerdigen man, ik ben met eene zending belast. Is het aen den kluyzenaer Bertulf dat ik spreek?
- Bertulf staet hier voor u, en is bereyd u, gelyk alle menschen, te helpen.
- Op uwen dienst heeft men gerekend. Zyn hier niet eenige vrouwen u aenbevolen welke gy onder uwe bescherming hebt genomen?
- Waer toe deze vraeg?
- Om dat deze vyf vrouwen het voorwerp myner zending zyn.
- Van wien hebt gy eene zending ontvangen? In wiens naem spreekt gy?
- In den naem van uwe vrienden; het zyn uwe vrienden die my gezonden hebben.
Eene der vriendinnen van Avezoeta herkende de spraek van haren broeder, en, voor aleer Bertulf den tyd had gevonden om te antwoorden, was de deur der kapel geopend, en stond Christina nevens haren broeder.
Dezen jongeling was door den schoonbroeder van den goudsmid, door den geestelyken, gezonden, om aen Bertulf te laten weten dat de vrouwen by hem misschien
| |
| |
niet veylig waren, aengezien men alom tot het ontdekken van Avezoeta en Sybilla opzoekingen bevolen had; ook was hy gelast bekend te maken dat Baudewyn en zyne medegevangenen op de pynbanken ter kwestie moesten gesteld worden. Deze tyding bedroefde sterk den goeden kluyzenaer, en men ging spoedig aen middelen denken om de booze inzigten der geyle hofjonkers te verydelen. Men kwam over een dat den broeder van Christina de vrouwen naer Damme zou geleyden, en, voor aleer naer Brugge te gaen, hy nog eens tot by Bertulf zou komen.
Voor aleer zich door den bosch op weg naer Damme te begeven, verzamelde men zich in de kapel.
Bertulf, na een kort, doch vurig gebed, bekwam allengskens zyne gewoonelyke kalmte terug; den Hemel daelde den diepontroerden kluyzenaer ter hulp, en gaf hem de noodige sterkte om de moedelooze en vervolgde vrouwen te troosten. Den geestelyken wierd hier door de Voorzienigheyd gekozen, om de verborgene inzigten van den Heere aen vier uytverkorene maegden te veropenbaren. Hoe wonderbaer is God in zyne werken! Den nedergeknielden dienaer Gods regtte zich op, en zich op den trap van den autaer geplaatst hebbende, sprak tot de bedroefde vrouwen de volgende woorden:
‘Gelyk het goud in het vuer onderzocht en gezuyverd word, zoo beproeft God de regtveerdige zielen door de vervolgingen, en reynigt die meer en meer door den tegenspoed. Dit ondervindt elken sterveling, maer weet er niet altyd goed gebruyk van te maken; dit ondervindt gy ook, en poogt het u te baet te nemen. In het zweet ons
| |
| |
aenschyns moeten wy de wegen van deze gevloekte aerde bewandelen, en die aerde, deze valley van geween, levert ons niets dan distels en doornen; distels van vervolging, doornen van bekoring; distels van tegenspoed, doornen van ongeluk. Doch, dit zy geene beweegrede tot kleynmoedigheyd.
Denkt dat wy nooyt boven onze kragten bekord worden, en dit zalig gedacht zal ons in alle kwellingen versterken; wat meer is, God, in zyne ondoorgrondelyke wysheyd, zendt dikwils meest tegenspoed aen deze toe, die hy meest bemint. Gy zyt van dit uytgelezen getal, vriendinnen des Heeren. Indien de inspraek die ik gevoele my niet verleydt, zyt gy verkoren om nog meer te lyden, en om, eens, ten vollen gezuyverd, met een helder licht, als een uytgelezen vat, te schitteren. Vele zyn er geroepen, maer weynige uytverkoren. Poogt van het kleyn getal te wezen, en met dobbele winst terug te geven, de talenten welke gy van den Heer ontvangen hebt. De lelie des velds kan vele stormen uytstaen, zy verdraegt wind en donder, en nog verslenst zy niet; integendeel, nauwelyks zyn de stormwinden bedaerd, de donderslagen verdoofd, en de tempeesten verdwenen, of deze plant, die eenzame bloem, ontsluyt haren kelk, en, witter dan sneeuw, prykt zy in het midden der verwoeste velden en der verdelgde akkers. Maer, zoo eene roekelooze hand die lelie plukte, eylaes! de blanke bladeren verwelken en de opregte schoonheyd is niet meer!
Gy ook, zuyvere maegden, gelykt aen de lelien des velds, en, even als deze bloemen, moet gy de tempeesten
| |
| |
trotseren; stormen en onweders woeden rondom u, doch uwe witheyd zal blyven schitteren, indien den verpesten adem van eenen roekeloozen uwen glans niet kome verdooven gelyk hy de leliekelken doet verwelken. Maer neen, dezen aen wien gy u verbonden hebt, zal over u waken, hy zal u beschermen en u als zyne bruyd zoodanig behoeden, dat hy zyne engelen voor uyt zal zenden, op dat gy uwe voeten nergens zoudt aen stooten.
Uytgelezene zielen, gy hebt de wereldsche eer en genuchten met den voet getreden om een hooger geluk te betrachten, en God ontvangt uwen offer. Hy heeft my gekozen, my onweerdigen, om u dit te verkondigen. Gelukkigen dag voor my, op welken het my gegeven is de geestelyke verbintenis tusschen vier maegden en den godelyken bruydegom te mogen sluyten! Nog gelukkigeren dag voor u, op welken gy eeuwige trouw gaet zweren aen dezen die de getrouwigheyd zelve en de oneyndelyke en onuytblusschelyke liefde is!....’
Hier hield den kluyzenaer eenige stonden op te spreken, en met de oogen hemelwaerds stond hy als opgetogen. Na eene poos in deze houding te zyn gebleven, ging hy aldus voord:
‘Avezoeta, uwen roep is geenen twyffel meer; hetgeen uw hert u heeft veropenbaerd, is de godspraek, is de zachte en onwederstaenbare stem met welke den Heer tot zyne welbeminde spreekt. “Schoon zyt gy, myne vriendin; schoon zyt gy, uwe oogen glinsteren gelyk die der duyven. Gy zyt ten vollen schoon, myne welbeminde, en in u is er geene vlek.” Aldus heeft den hemelschen
| |
| |
bruydegom meermaels tot u gesproken, en gy hebt hem geantwoord, en hierom hebt gy de wereldsche eer verstooten. Zie, den bruydegom komt aen, reyk hem de hand; en uw hert zal van vreugd overstroomen. Maer, nog vele kwellingen staen u te wachten, nog veel tegenspoed moet gy verduren, om dat gy gekozen zyt tot de leydsvrouw van vele andere.’
Hier kon de schoone Avezoeta hare tranen niet meer weerhouden, hier kon zy zich niet meer beteugelen, en leverde zich aen eene zeer natuerlyke droefheyd over. De overige vrouwen borsten insgelyks in geween en in zuchten uyt, en den geestelyken zelf voelde zich bewogen. Hy onderbrak voor eenige stonden zyne aenspraek, maer hernam die welhaest in dezer voegen:
‘Moedig aen, bruyd van den koning der maegden, al waer gy gaet zullen de maegden u volgen. Moedig aen, gy hebt gevonden het geen de wereld niet kan geven; volg de stem die u uytlokt, en dit dael van tranen zal welhaest in een Engelendael herschapen worden.
En gy, teedere maegd, gy jonge Sybilla, de wereld zou fier zyn u te bezitten, maer de wereld is u niet weerdig; het is op de voetstappen uwer zuster dat gy moet wandelen.
Christina en Margaretha, deugdzame zielen, godvruchtige dochters, den Heere heeft my, zynen onweerdigen dienaer, gekozen om u zyne inzigten te veropenbaren. Van dezen oogenblik af behoort gy deze wereld niet meer toe.
Kloekmoedige vrouw, gy, weerdige moeder, verheug
| |
| |
u heden, en juych toe, het is u gegeven de echtverbintenis uwer dochters by te woonen.’
En alle wierpen zich op hare knieën en borsten uyt in tranen. Den geestelyken was insgelyks bewogen. Hy verhief beyde zyne armen, en, na de linke hand op zyne borst geleyd te hebben, zegende hy met de andere hand de weenende moeder en de geknielde dochters.
‘Gaet in vrede, zeyde den kluyzenaer; dat den Heere u geleyde, en u alom met zynen zegen vervolle.’
En Bertulf wierp zich op den trap van den autaer neder, terwyl de weenende vrouwen, onder het geleyde van den jongeling, haren weg naer Damme voordzetten.
|
|
Auteursrechtvrij