|
| |
| |
| |
XV.
Eenen gendschen Edelman.
Guido, die geene kragtdadigheyd van gemoed en geene geestvermogens in genoegzame hoeveelheyd bezat om zynen toestand te begrypen, Guido, die zich in de geheyme strikken der fransche staetkunde had laten vangen, Guido, verleyd door de snoeveryen zyner hovelingen, en bedrogen door de valsche raedgevingen van eenige afgezondenen van Vrankryk, was voor eenen onvoorzigtigen stap te wagen niet terug gedeynsd, en had, in zyne verwaendheyd, op eenen gemakkelyken zegeprael gerekend. Den roekeloozen graef, weynig de gesteltenis der gemoederen raedplegende, maer gehoor verleenende aen de uytzinnige tael van eenige edellieden, had een onbepaeld vertrouwen gesteld in zyne dry vrienden, in Rogier van Ghistel, Walter van Lovendeghem en Jakob Van Uytkerke, en was te sterk van hunne kunde ingenomen, om eenigzins aen eenen goeden uytslag te durven
| |
| |
twyffelen; hy had ten minsten niet durven veronderstellen dat Brugge eenigen tegenstand zou aengeboden hebben. Elken oogenblik verwachtte hy nieuwstydingen, en voor op zag hy reeds eene volkomene overwinning te gemoet.
Op dezen oogenblik heerschte eene ongemeene beweging in het paleys van Guido; den hofmeester was in buytengewoone werking, en alle de bedienden, in plegtgewaed, waren op de been. Het was feest in het paleys; een pragtig gastmael moest geheel het hof rondom den graef aen tafel vereenigen; men ging op de overwinning van Brugge drinken! Den dischmeester gaf zyne bevelen, en twintig dienstboden belaedden eene langwerpige tafel met zilvere schotels, met kommen en met bekers van het zelve metael, terwyl andere dienaers uytgezochte spyzen, oude wynen en lekkere vruchten aenbragten. Ondertusschen, in eene der zalen van het graeflyk verblyf, van welke zael de vensters op eenen bloemhof uytzigt hadden, stonden, op eenen arduynen balkon wiens sieraden in geslagen yzer blonken, Guido, graef van Vlaenderen, en Simon Bette, eenen der deftigste en onafhangelykste edellieden van Gend. Den zoeten geur der pas ontlokkene bloemen, de zacht kittelende uytwasseming van zoo vele welriekende kruyden met welke de bedden van den hof bezaeyd waren, rezen op tot by de doorluchtige redekavelaers. Het gesprek, welk tusschen hun begonnen was, scheen ernstig te zyn, en aen de gebaren van beyde sprekers zou men gezeyd hebben dat zy over belangryke zaken handelden.
Den graef, welken, nog weynige stonden geleden, zich
| |
| |
zoo vrolyk en blygeestig toonde, scheen zwaermoediger geworden, en liet dit schertsend gelach, welk hem eygen was, niet meer hooren; zyn helder gezigt, nog straks zoo vreugdevol, scheen omneveld te zyn. Alzoo ziet men in den goudkleurigen morgenstond van eenen aengenamen zomerdag, eene zwarte wolk, reeds zwanger van vernielende tempeesten, aen den azuren gezigteynder opryzen.
- .......Dit meynt gy dan inderdaed? vroeg Guido.
- Niet alleen dat ik zulks meyne, zeyde Simon Bette, maar ik heb het reeds aen mynen doorluchtigen graef herhaeld, dat ik hier van ten vollen overtuygd ben.
- Zie, zoo zyt gy allen, gy Vlamingen. Zoo lang gy met vrouwen of met moedelooze opperhoofden te doen hebt, kent uwe trotschheyd geene palen; gy zyt fier en hoogmoedig, als gy ondervindt dat men u vreest; maer, als men u het hoofd biedt, dan valt uwen hoogmoed welhaest, en dan is uwe onderwerping niet meer moeyelyk. Men had my, van jongs af, van die wederspannige Vlamingen gesproken, en myne overledene moeder zelve poogde my eenen schrik van die ongestuymige bevolkingen te doen opvatten. Niet waer Bette, niet waer?
- Uwe moeder! prins, deze begreep anders het karakter van de vlaemsche bevolkingen.
- Ja, zy begreep dit anders, maer....... hoor, Simon; indien ik de Vlamingen anders beoordeele, ik wil hun ook op eene andere wyze regeren. Guido zal zich door geene woorden laten om den tuyn leyden, en, men spreke my duyzendmael van onafhangelyk karakter, ik
| |
| |
zal ook duyzendmael dit karakter doen plooyen. Ik ook, ik kenne dit karakter der Vlamingen....
Deze woorden, op eenen half beledigenden toon uytgesproken, vergezelde den graef met eenige bewegingen zyner schouders en armen, welke gebaren genoeg deden uytschynen dat er eenige nypende knagingen van spyt in het gemoed van Guido oprezen.
Simon Bette zweeg eenige stonden, en, zyne oogen opwaerds werpende, antwoordde:
- Mogt gy zoo gelukkig zyn van tegen het onafhangelyk karakter der vryheydsminnende Vlamingen niet te moeten worstelen!
- Ah! Simon, gy zult my niet misleyden. Uwe woorden zyn enkele klanken, sedert dat ik ondervonden heb hoe men de Vlamingen moet dwingen. Yperen heeft immers ook gepoogd tot opstand te komen, en het is my genoeg geweest er eene bende krygsvolk naer toe te stieren, om de muyters tot hunne pligt te brengen. En uwe medeborgers zelve, Bette, die ontoombare Gentenaren, zoo men die noemt, heb ik hun niet beteugeld?
- Laet my toe, mynen graef, u te doen aenmerken dat gy u wel gewacht heb van eenig geweld in Gend te gebruyken. Het is waer dat gy Gend gemakkelyk bevredigd hebt, maer het is geweest met ons privilegien toe te staen, met ons voorregten te verleenen, met aen onze klagten te voldoen; en nu late ik u oordeelen of dezen, die weldaden en gunsten over zyne tegenstrevers moet uytstorten, als den overwinnaer kan gehouden worden?
- Gy hecht te veel belang aen de zaek. Om dat ik, in
| |
| |
myne genade en goedertierendheyd, het geraedzaem geoordeeld heb Gend eenige privilegien te schenken, gelooft gy misschien dat ik het zelve uytwerksel by middel van geweld niet zou bereykt hebben?
- Gy kent myne openhertigheyd, doorluchtigen prins, en ik zou moeten de waerheyd sparen, indien ik ja dierf antwoorden.
Hier toonde den edelmoedigen Gentenaer, den volksminnenden edelman, al de onafhangelykheyd van zyn gemoed. Hy durfde de echte waerheyd verklaren. Dit pynigde den trotschen Guido niet weynig, en met eene spytvolle stem hoorde men den graef vragen:
- Hoe dan! Gend zou my durven wederstaen?
- Gend zou zich op zyne privilegien steunen.
- Eene stad zou myn oppergezag durven miskennen?
- Eene stad zou hare privilegien doen gelden.
- En den opperheer van Vlaenderen zou voor de borgers van eene stad moeten wyken?
- Den graef zou moeten de privilegien eerbiedigen.
- En ik zou mynen wil niet konnen uytvoeren?
- Uwen wil zou zich voor de regten moeten plooyen.
- Regten! privilegien! Zult gy dan in der eeuwigheyd myne ooren met deze herhaelde woorden vervelen?
- Prins, wy roepen die privilegien in, als men ons poogt te onderdrukken; wy maken gebruyk van onze regten tegen de willekeurigheyd der graven.
- Altyd de zelve antwoord.
- Dergelyke vragen konnen geene andere antwoorden ontvangen.
| |
| |
- Dit moet zoo zyn, want weynigen hebben my anders geantwoord.
- Het is maer zoo veel te beter; want, al wie gesproken hebben zoo als ik heden spreek, zyn uwe echte vrienden, om dat zy regtzinniglyk aen hunne privilegien zyn vastgehecht. Op de genegenheyd van zulke vrienden alleen mogt gy staet maken, om dat dezen u geenzins zullen verleyden. Zy immers, die zich op hunne regten beroepen, zy die hunne privilegien waerderen, weten ook den prins te achten, zy weten ook met welken eerbied en achting het opperhoofd verdient omringd te zyn. Getrouw aen onzen eed, zullen wy ook nooyt dulden dat gy in gevaer gebragt wordet van tegen uwe bezworene beloften te moeten handelen. Zoo gy nog eenig vertrouwen in my stelt, zoo gy nog myne raedgevingen niet geheel versmaedt, laet my toe, doorluchtigen graef, u te zeggen, dat uwe handelwyze u vele vyanden zal verwekken, en dat den volkshaet, eens ten hoogsten zynde, meer dan een onheyl op het land zou konnen storten. Geef iets toe aen de regtveerdige reklamen van het volk, vernieuw de tytels der verbrande privilegien der stad Brugge.
- Hebt gy uwen heer en meester dan geenen beteren raed te geven?
- Gy kent myn hert, prins, en myne vlaemsche rondborstigheyd behoort u te overtuygen dat mynen raed regtzinnig is.
- Maer, zoo ik eens uwen raed versmaedde?
- Ik zou u betreuren; ik zou medelyden met den graef van Vlaenderen hebben.
| |
| |
- Bette, gy vergist u. Gy zyt te sterk van de vooroordeelen des volks doordrongen, andere mannen van uwen rang, voeren eene tegenstrydige tael; zy willen ook aen den graef eenigen invloed verschaffen. Niet alles voor het volk, Simon; den opperheer moet ook zynen wil konnen ten uytvoer brengen.
- Zy verliezen u, prins. Zy weten uwen hoogmoed te vleyen, zy bezitten de kennis om uwe eygenliefde te voldoen; maer zy geven u slechten raed.
- Rogier van Ghistel en Walter van Lovendeghem, myne hertsvrienden gelyk gy zyt, Simon, dezen zouden wy kwaed willen?
- Zy hebben misschien zuyvere meyningen, maer zy handelen onvoorzigtig.
- Om dat zy van uw gedacht niet zyn?
- Om dat zy te willekeurig te werk gaen.
- Hoe! willekeurig?
- Zy zyn willekeurig in hunnen handel, om dat zy hunnen wil boven de wetten, boven de privilegien, trachten te plaetsen.
- Neen, neen; zy poogen enkelyk my uyt de voogdy te redden. Indien ik maer alleenelyk uwen raed volgde, en al den eerbied toonde voor de oude parkementen, die myne voorzaten met zoo onvergeeflyke mildheyd verleend hebben, en aen welke parkementen het volk den naem van privilegien geeft, wat magt, welk gezag, zou er my nog overblyven?
- Dit gezag en deze magt, welken de populariteyt te wege brengen, en welke magt velen uwer voorzaten
| |
| |
begrepen hebben, en met welke zy het geluk des lands hebben bewerkt.
- Men kan dit alles by de vrouwen doen gelden, maer het zou onweerdig zyn indien eenen graef voor zyn volk moest wyken.
- Neen, mynen graef, gy wykt niet, als gy de privilegien eerbiedigt; gy blyft dan getrouw aen uwen eed. Hebt gy niet plegtiglyk gezworen van die allen te eerbiedigen?
Deze laetste woorden schenen den graef inwendiglyk te treffen, en hem te doen nadenken. Hy zweeg, maer gaf geen gehoor aen de stem van zyn geweten; de staetkunde verdoofde de reden. Eenen ligten zucht ontglipte het hert van Guido, en, met eene min luyde stem, fluysterde den graef zynen vriend in de ooren:
- Moet ik dan aen Vrankryk niet toegeven?
- De regtveerdigheyd geeft nooyt toe.
- Mynen toestand gebiedt my deze gehoorzaemheyd aen Vrankryk.
- Zoo spreekt gy om dat den koning van Vrankryk in uwen zin werkt. Zoo spreekt gy, om dat gy eenigzins van de fransche grondstellingen doordrongen zyt, grondstellingen die zoo strydig zyn met het karakter van uw volk. Het zyn de franschgezinden die u zullen verliezen; zy zullen u den afkeer van Vlaenderen op den hals halen. Den maetregel die gy, ten gevolge van den raed welken gy ontvangen hebt, wilt ten uytvoer brengen, zal u misschien ernstige moeyelykheden verwekken.
- Waer?
| |
| |
- Daer, waer gy hem zult willen in voegen brengen.
- Peys zulks niet; want, op den oogenblik op welken wy hier spreken, is den maetregel reeds uytgewerkt. Brugge moet zich aen dit bevel onderwerpen, en reeds is Brugge in myn bedwang.
- Zou het trotsch Brugge zich aen zulk vernederend bevel, tegenstrydig aen zyne privilegien, onderworpen hebben?..... Lafhertigheyd!
- Durft gy aen die onderwerping twyffelen?
- Hebt gy berigten van die onderwerping ontvangen?
- Tot hier toe nog niet; maer het kan niet lang meer duren of ik zal die vernemen.
- Dan is het nog niet stellig dat Brugge zich onderworpen heeft.
- Gy twyffelt dus nog?
- Ja, ik twyffele; of, om beter te spreken, ik twyffele aen den tegenstand van Brugge niet.
- Hoe! Simon, de Bruggelingen zouden tegen myne gevolmagtigden, toen dezen door eene gewapende bende gevolgd en ondersteund zyn, zich durven verzetten?
- Zy zouden voor hunne regten en ten voordeele en ter handhaving van hunne privilegien tegenstand wagen.
- Zy zouden dus myne magt durven miskennen?
- Zy zouden hun regt handhaven.
- Zy zouden my bestryden?
- Zy zouden het onregt bevechten.
- Zy zouden tegen my het zweerd trekken?
- Zy zouden door het zweerd hunne privilegien beschermen.
| |
| |
- Zy zouden myne krygsknechten durven tegenstand bieden?
- Zy zouden geweld tegen geweld stellen.
- Hoe! durft gy zoo vermetel spreken?
- Ik spreek openhertig, zoo als het betaemt als men met zynen prins over zulke gewigtige zaken in onderhandeling is.
- Gy zoudt behooren anders te spreken; gy predikt den opstand.
- Verre van my, edelen prins, dergelyke gedachten; ik antwoorde op uwe vragen, ik drukke u de gevoelens van myn hert uyt. Meer dan wie het zyn moge, ben ik vyand van oproer, om dat ik in de beweenelyke volksbewegingen, in die rampspoedige worstelingen, in die haetteelende bloedstortingen, niets dan onheyl ontware.
- En gy keurt het gedrag der Bruggelingen niet af?
- Ik keure af, alles wat kwaed is.
- Verdient den opstand der oproerige Bruggelingen niet geschandvlekt en gestraft te worden?
Simon Bette bleef stilzwygend, en de houding van den openhertigen Gentenaer kwam Guido zonderling voor.
- Hebt gy my dan niet begrepen? vroeg den graef, op eenen ernstigen toon; moet ik het wederspannig Brugge niet kastyden?
- Doorluchtigen graef, men heeft u een verkeerd denkbeeld van die stad en van des zelfs bewooners doen opvatten, Brugge is niet wederspannig; Brugge en zyne poorters zyn hunnen graef toegenegen, gelyk zy hunne privilegien zyn aengekleefd. Een woord van u, een
| |
| |
handteeken van den graef, en deze zullen hun aen uwe voeten brengen.
- En hoe dat?
- Met hun verzoek te voldoen, met hunne privilegien weder te geven.
- Zal ik dan den opstand goedkeuren?
- Gy zult regt doen.
- Genoeg, Simon, genoeg; wanneer ik verder raed noodig heb, of als ik uytleggingen over zulke ongerymdheden begere, ik zal u doen roepen. Ik ben heden niet gezind om den opstand te hooren pryzen.
- Prins, den opstand is altyd af te keuren, om dat hy onwettig is; maer den tegenstand, als hy op regtveerdigheyd is gegrond, als hy op de privilegien is gestaefd, is niet onwettig. Den tegenstand is eene onverdraeglyke zaek voor eenen willekeurigen vorst, maer word de eerste pligt der borgers wanneer hunne privilegien gekrenkt of hunne regten geschonden zyn. Vergeef my, doorluchtigen prins, deze laetste openhertigheyd; gy hebt my te kennen gegeven dat myne aenmerkingen u vervelen, ik vertrek. Vaer wel, prins; mogten myne vooruytzigten niet verwezenlykt worden!
Den edelmoedigen Gentenaer verliet den balkon, na dat hy den graef gegroet had, en vertrok. Guido was geweldiglyk aengedaen door de manhaftige antwoord van den vryheydsminnenden edelman, en wierp eenen vergramden blik op Simon terwyl dezen zich verwyderde.
Getroffen door de openhertige tael en door de onbewimpelde antwoorden van dezen Gentenaer, trad den
| |
| |
graef in zyne gewoonelyke verblyfplaets, en wierp zich in eenen leunstoel, ten prooy aen hertknagende gedachten. Den trotschen Guido was nu gepynigd ten gevolge van het gesprek welk hy met Simon Bette kwam te eyndigen; hy achtte zich vernederd, en het schilde niet veel of hy hield zich beledigd. Zoo hard valt dikwils de echte waerheyd aen de bestierders van een volk!
Reeds was de zon aen het dalen, en den zandlooper wees aen dat de zesde uer van den namiddag ging henen vlieden. Een gerucht liet zich op het voorhof van het kasteel hooren; het waren de gevolmagtigden van den graef welken aengekomen waren, en van hunne zweetende peerden stegen. Rogier en Walter deden onmiddelyk een gehoor verzoeken, en Guido, hakende naer den uytslag hunner zending, gaf bevel om hun dadelyk voor zich te brengen. De afgezanten nog gansch bedekt met stof, verschenen voor den graef. Nauwelyks was de deur geopend of Guido stond uyt den zetel op, en ging zyne hovelingen eenige stappen te gemoet; maer, welhaest kon hy op hun bekommerd gelaet lezen dat hy geene gunstige tydingen van hun te verwachten had. De gevolmagtigden booden hunne plegtvolle eerbewyzingen hunnen meester aen, en schenen grootelyks verlegen om het verslag hunner reys en den uytslag hunner handelwyze aen den graef te doen kennen. Guido was te doortrapt om niet aenstonds de verlegenheyd dezer twee hofjonkers te begrypen, en, om hun uyt dien moeyelyken toestand te helpen, stierde hy hun eerst het woord toe.
- Heeft Brugge myne geboden volbragt? vraegde den
| |
| |
graef. Mag ik myne getrouwe hovelingen over den goeden uytslag hunner zending gelukwenschen? Spreek, Rogier; is Brugge onderworpen?
- Doorluchtigen graef, zoo antwoordde Rogier van Ghistel; hooggeachten bestierder van Vlaenderen, uwe onderdanige gezanten hebben stiptelyk den wil en het gebod van hunnen hooggeplaetsten meester gevolgd; maer, den uytslag heeft aen uwe verwachting niet beantwoord. De Bruggelingen blyven wederspannig; wy hebben hun geenzins tot reden konnen brengen.
- Hoe! myne bevelen zyn miskend? En den graef wierp eenen vergramden blik op de twee regtstaende gezanten, terwyl hy met groote stappen de zael doorwandelde.
- Ja, prins; zoo ging Rogier voord; uwe bevelen zyn miskend, uwe eer en weerdigheyd zyn vergeten, uwe magt is versmaed. Brugge heeft geweygerd de stem der reden en der regtveerdigheyd te aenhooren; het woest geweld heeft op de gezonde reden de overhand behaeld. Alle onze voorstellen zyn afgeslagen.
- De Bruggelingen zyn onder de wapens geloopen, voegde Walter van Lovendeghem hier by, en alle de standaerds der neringen zyn op de merkt en in de straten ontrold. Den raed, ten minsten meer dan een lid van het magistraet, is aen de volksbewegingen niet vremd gebleven.
- En dit alles is ongestraft gebleven? riep den graef in woede uyt.
- Hoe zouden wy dit beteugeld hebben? Eene stad
| |
| |
in opstand, een magistraet in wederspannigheyd, eene bevolking in de wapens; hoe gaet men dit te keer?
- Hadde gy Jakob van Uytkerke niet? Waren de krygslieden, onder zyn bevel gesteld en ter uwer beschikking gestierd, daer niet, om zulke onbeschoftheyd te straffen? Waren de ruyters, die ik met u gezonden heb, niet meer dan toereykend om die oproerige stad te dempen?
Hier verhaelden de afgezanten, in het lang, alles wat er te Brugge was voorgevallen, op welke wyze zy zich gedragen hadden, welke middelen zy hadden aengewend, hoe zy in alle hunne poogingen mislukt waren, hoe zy de gewapende magt ter hunner hulp geroepen hadden, hoe hardnekkig en bloedig de schermutseling tusschen de borgers van Brugge en de soldaten van den graef geweest was, hoe de gravelyke krygsmagt de nederlaeg bekomen had en zich had moeten achteruyt verwyderen, en eyndelyk welken list zy hadden moeten gebruyken om de oproerige stad te konnen uyttreden, en de vraek des volks te ontvlugten.
Een uytgehongerd roofdier, terug van opzoeking naer buyt, wanneer het in zynen kuyl zyne jongens geroofd vindt, ontspringt in geene meerdere woede dan Guido by het aenhooren van alle die omstandigheden. Den graef, op eene zoo schandvlekkende wyze te leur gesteld, gevoelde eenen bloeddorstigen haet en den temmeloosten vraeklust in zyn blakend gemoed opborrelen, en zwoer zulken smaed volgens verdiensten te zullen vreken.
- Wee! dezen, zoo brieschte al schuymbekkende
| |
| |
den woedenden graef; Wee! wee dezen die de opstekers zyn geweest! By myn hoofd, zoo ik het wederspannig Brugge niet welhaest kastyde. Vergadert alle de ridders, geeft bevel aen alle myne officieren, en doet myne troepen onder de wapens komen. Maekt overal bekend dat binnen weynige dagen myne krygsbende onder de muren van Brugge moeten verzameld zyn. Gaet, volbrengt deze bevelen.
Guido was ondertusschen in zynen zetel gezonken, en gaf met de hand teeken aen de twee hovelingen van zich te verwyderen. Zy namen afscheyd van den graef, en dezen bleef in diepe hertgrievende gedachten verslonden.
Honderde en honderde ontwerpen booden zich zynen ongestuymigen geest aen; hoe vreeder de middelen van vraek hem voorkwamen, hoe meer zy hem toelachten; geene straf om de opleyders van het brugsch volk te kastyden, scheen hem toereykend om den smaed te boeten die hy beweerde hem aengedaen te zyn. Van tyd tot tyd zag men dat hy zich in zynen armstoel opregtte, en zyne oogen glinsterden alsdan gelyk de blikken van eenen tyger; het was toen hy op een gedacht was gekomen van vraek. Doch, die stonden van stuyptrekkende woede waren van korten duer, want de woorden van Simon Bette bromden hem nog in de ooren, en, even als een tentyzer, dat door de hand eens geneesheers in de wond word omgedraeyd, eenen zieken door de hevige pyn de vreedste noodgeschreeuwen doet uytbraken, zoo ook folterden de treffende uytdrukkingen van den onafhangelyken Gentenaer het gemoed van Guido.
| |
| |
De uer, bepaeld voor het gastmael, was daer, en de eerste toonen van het muziek, welk met zyn zacht geklank van fluyten en schalmeyen de genoodigden moeste verheugen, troffen de ooren van den graef, wanneer den hofmeester kwam aenkondigen dat men enkelyk den prins verwachtte om op te disschen. Guido vond zich in geene gunstige gesteltenis, en gaf bevel om het banket uyt te stellen.
Geheel het hof, onderrigt door de twee teruggekeerde gezanten, begreep de inzigten des graefs.
|
|
Auteursrechtvrij