|
| |
| |
| |
V.
Toestand van Vlaenderen.
Margareta, bygenaemd van Constantinopolen, gravin van Vlaenderen, had nu haer zes-en-zeventigste jaer bereykt, en begon te gevoelen dat den zwaren last van een zoo uytgestrekt graefschap te bestieren, haer overwoog; zy nam voor, de teugels van het bewind in de handen van haren zoon Guido, bygenaemd van Dampierre, te stellen. Gelyk den afstand van het oppergezag eene zaek van het hoogste belang is, begeerde Margareta ook dat het afleggen van hare magt met groote plegtigheyd zou geschieden, op dat den uytwendigen toestel en pragt de ceremonien meer luyster en statigheyd zouden byzetten. Zy gaf dan een bevelschrift uyt, by welk zy de staten van Vlaenderen byeen riep.
Het was den 11 van september, en den dag brak helder en glansryk aen. De eerste stralen der gulde morgenzon hadden nauwelyks de half doorschynende dampen, welke nog als gryze wolken over de weyden, landen en
| |
| |
beemden zweefden, doen verdwynen, en de opryzende leeuwrik had hare zoete stem in de klaver en koornvelden laten hooren, of de stad Damme wemelde van ontelbare nieuwsgierigen; eene buytengewoone beweging heerschte door geheel de stad. Damme was alsdan die vervallene en stille plaets niet gelyk wy die nu zien, maer verhief dan fier het hoofd, en blonk in al haren luyster. Het was deze stad die de gravin verkozen had om er de buytengewoone vergadering der uytgenoodigde staten te houden. Het was op het stadhuys, in de ruymste der zalen, dat de plegtigheyd der herkenning van Guido moest geschieden. Tegen de bepaelde uer zag men de statige leden, zoo geestelyke als wereldlyke, de met volk opgepropte straten doortrekken, en zich naer de vergaderzael begeven. Verrukkend en treffend was den grootschen blik dien het binnenste des stadhuys opleverde. Overal, waer men de oogen wendde, kon men de zelve maer op goud, op zilver, op purper, op zydestof, laten rusten; kostelyk uytgedoschte ridders, gevolgd van hunne schildknapen en omringd van hunne pagen, bewezen daer hunne hulde aen rykelyk versierde en pragtig opgetooyde matroonen; statige edellieden, omhuld van hunne lange tabbaerden, en omslagen van hunne slepende mantels, zag men in gesprek met de prelaten van verscheyde abdyen, terwyl de deftige magistraetspersoonen en opperhoofden der verschillige neringen, als de vertegenwoordigers des volks, insgelyks in het midden van dien zwerm zich door hunne eenvoudigbeyd deden opmerken. Op eenmael verscheen eenen heraut in zyne gala-kleeding, en liet
| |
| |
door de zael deze woorden: De Gravin! hooren.
Toen elkeen zyne plaets, volgens rang en weerdigheyd, had genomen, stapte de oude gravin, de achtingsweerdige Margareta, omringd van geheel haer hof en vergezeld van haren zoon, bedaerd de zael binnen. By haren intrede stonden alle de aenwezigen regt, en, na dat de gravin hun met de hand het teeken had gegeven van neder te zitten, liet zy hun veten om velke reden zy hare getrouwe staten had vereenigd, en stond aen Guido, haren zoon, het graefschap van Vlaenderen af.
De eereteekens der graeflyke weerdigheyd met velke zy versierd was, leyde zy nu, een voor een, af, en behandigde die voorwerpen aen eenen hoveling welken de zelve op een fluweelen kussen, door eenen knielenden hofjonker gehouden, plaetste, terwyl de hand van justicie, zinnebeeld der oppermagt, aen den eersten regter wierd overgeleverd. Plegtig was dezen stond, op welken de deugdzame prinses van hare weerdigheyd en magt afstand deed, en den troon, welken zy als gravin beklommen had, als enkele onderdane aftrad.
Guido, eenen hupschen prins, trok dan de weynige trappen van de verhevene plaets zyner moeder op, en bekleedde den zetel van graef, dien Margareta verlaten had. De staten kwamen nu hunnen nieuwen vorst herkennen, en elk lid ging voor den jongen graef de knie buygen en Guido als zynen heer en meester herkennen, volgens de gebruyken en privilegien die hy moest handhaven. De staten zwoeren getrouwigheyd aen den zoon van Margareta, na dat den prins den eed gedaen had van steeds in alle
| |
| |
regtveerdigheyd, en volgens de privilegien en de regten des volks te regeren. Onmiddelyk na deze plegtigheyd vertrok Guido, door alle de leden der vlaemsche staten vergezeld, naer Brugge, en wierd aldaer met vreugd ingehaeld.
Margareta leefde niet lang meer na haren afstand, want, vyf maenden nadien is zy te Gend overleden, betreurd en bemind van de Vlamingen, het welk niet dikwils het lot der vorsten in deze landstreken geweest is.
Den nieuwen graef wierd geenzins door de Vlamingen gehaet, doch hy had nog hunne genegenheyd en vertrouwen niet verworven. Het vooruytzigt voor Guido was gunstig; het ging immers van hem afhangen zich te doen beminnen of versmaden, volgens den weg dien hy zou bewandeld hebben. Alles was voor hem te winnen, indien hy zich voorzigtig, regtveerdig, maer voor al opregten Vlaming toonde; ook zou hy zich in ernstige moeyelykheden konnen bevinden, zoo hy, ten minsten in het begin, de voetstappen zyner eerbiedweerdige moeder niet volgde. Margareta was inderdaad van hare onderdanen zeer bemind geweest, en had door haren handel, door hare werkzaemheyd, door hare milde giften en door hare regtveerdige bestiering, de genegenheyd der Vlamingen volkomen gewonnen. Guido scheen eenigzins verschillig van inborst, en zyn karakter, zyne zeden en gewoonten, zonder volkomen slecht te zyn, waren toch verre van aen die zyner moeder te gelyken. Ook vreesden de Vlamingen dat hunnen graef, tot hier toe ongewoon aen alle die eerbewyzingen, zich tot trotschheyd en opgeblazendheyd zou konnen laten overhellen. Tot hoe verre die vrees gegrond
| |
| |
was, zal men naderhand vernemen; dat men, voor den oogenblik, wete dat Guido zyne heerschappy niet slecht begon.
Na dat den jongen graef in alle de steden van Vlaenderen was ingehuld, trok hy naer Ryssel, en toonde zich volkomen mild voor de Rysselaers. Hy stond hun eene Halle en eene merkt toe, en schonk hun alle de inkomsten en ontvangsten die het gevolg van deze instellingen moesten zyn. Deze milddadigheyd scheen een goed voorteeken aen de Vlamingen, en vele steden namen voor, van welhaast die eerste goedwilligheyd van den nieuwen graef te baet te nemen, zich voorstellende vele giften en privilegien te zullen verkrygen. Geenen twyffel of Guido zou zich gemakkelyk in de gunst der Vlamingen behouden hebben, hadde hy in dit land zoo vele en magtige vyanden niet gevonden. De ergste en hevigste vyanden van den graef van Vlaenderen waren de woelzieke Avesnes, die hem maer zochten op alle manieren schade, nadeel en spyt toe te brengen, en hem alle hoegenaemde moeyelykheden poogden te verwekken. Deze bloedverwanten van Guido telden ook vele voorstaenders in Vlaenderen, en de vrienden der Avesnes wierden noodzakelyk de vyanden van Guido. Het eerste nadeel dat Jan van Avesnes den graef toebragt, was hem berooven van het Land van Waes, van de Vier Ambachten, en van de Zeeuwsche Eylanden, onder voorwendsel dat den graef voor die landstreken geene hulde aen den keyzer gedaen had.
Niet te vreden met Guido van die deelen lands beroofd te hebben, beweerde den graef van Henegauw, Jan Van
| |
| |
Avesnes, dat Lessen en Flobeke niet van Vlaenderen deel maekten, maer aen Henegauw moesten toebehooren.
Buyten deze moeyelykheden, die het begin des ryks van Guido kenmerkten, waren er nog wel andere ernstige gebeurtenissen die hem kwamen ontrusten en kwellen, te weten de inlandsche onlusten die op zommige punten van het graefschap uytborsten, en van welke verschillige door de Avesnes en hunne aenhangers verwekt en aengestookt wierden. Het valt geenzins in ons plan hier van de verschelde opstanden en van de veelvuldige beroerten, die Guido, by den aenvang zyner regering, moest beteugelen, te handelen, de oorzaken der zelve op te zoeken en de bezondere omstandigheden er van aen te halen; het zy ons genoeg, in het voorbygaen, de merkweerdigste aengestipt te hebben. Den eersten opstand was dezen van Douay; de laken-wevers van die stad geloofden zich van het magistraet te beklagen te hebben, voorgevende dat hunne regten miskend en hunne privilegien geschonden waren. Den graef, hier van onderrigt, zond spoedig eenig krygsvolk en eene bende ridders derwaerds, deed de opstandelingen de wapens nederleggen, en de belhamers wierden zonder genade gestraft. Verscheyden wierden voor de deur hunner wooning levendig opgehangen. Guido wilde hier een voorbeeld van strengheyd geven, vermeynende dat deze voorbeeldige straf andere steden van opstand zou wederhouden; maer, hy vergiste zich grootelyks. Den graef had waerschynelyk nog niet ernstiglyk overdacht hoe moeyelyk het wierd in deze landstreek de hand aen eenige privilegien te slaen, of de geringste vryheyd te krenken
| |
| |
van een volk dat, als het op het stuk van regten en vryheden aenkwam, weynig of niet redeneert, en onverwyld in het harnas loopt. De strengheyd, als er van volksregten gehandeld word, ter zyner hulp roepen, is zich roekeloos op den boord van zynen ondergang brengen; het ingeboren gevoel van vryheyd in de staten van Vlaenderen poogen uyt te dooven, is eene myn bereyden, wiens uytbersting niet zal vertoeven zich te laten gevoelen met een zulkdanig geweld, dat het byna onmogelyk zal worden de verwoesting te herstellen. Wee dezen! welken zich aen zulke onheylen blootstelt! Dit ondervond Guido welhaest; want ziet, nauwelyks is Douay bevredigd, of eenen oproer berst te Gend uyt, ten gevolge van een bevel van den graef. Ziet hier wat er van de zaek is:
Gend was toen door de XXXIX bestierd, op eene wyze die grootelyks de Gentenaren behaegde, want de regeerders waren volkomen van allen invloed des graefs onafhangelyk; Gend maekte alsdan byna een bewind op zich zelven, een slach van republiek, uyt. Doch, indien dezen vorm van bestier grootelyks de onafhangelyke bewooners van het woelziek Gend toelachte, deze wyze van handelen wierd geenzins door den graef met goede oogen beschouwd, bezonderlyk om dat den graef in niets kon tusschen komen, en dat alle regtsgebied en behandeling van penningen zonder zyne kennis, zonder zyne goedkeuring, buyten zynen wete, geschiedde. Het bestier nogtans ging regelmatig voord; niemand beklaegde zich, geene reklamen rezen op, geene verkwistingen verwekten het minste gemor; integendeeel, men was volkomen over de
| |
| |
XXXIX bestierders te vreden, en elkeen juychte toe aen den yver en aen de werkzaemheyd die deze mannen aen den dag leyden, om de stad, aen wiens hoofd zy waren, te verfraeyen en met gedenkstukken te versieren. Doch, hoe voordeelig dit voor Gend ook mogt zyn, den graef kon dit niet gedoogen, om dat hy zyne magt beperkt vond, en om dat zyne inzigten die naer alleenheerschappy helden, in de onafhangelykheyd der Gentenaren eene hinderpael ontmoetten. Deze onafhangelykheyd der gemeente-bestieren sproot ten grooten deele hier uyt, dat elke stad, elke commune, door het magistraet, zonder tusschenkomst van den graef, bestierd wierd. Dit groot voorregt onzer voorvaders te vernietigen wierd nu het doel van onzen graef, die, opgestookt en aengemoedigd door het vlaemschhatend Vrankryk, alle zyne poogingen, geheel zynen handel, ging doen strekken om dit doel te bereyken. Den onvoorzigtigen Guido, die niet begreep hoe zeer hy de Gentenaers ging in het harnas jagen, en de erge gevolgen niet voorzag die uyt zyn voornemen konden spruyten, had nu vastgesteld, kost wat kost, alle de steden te dwingen tot het doen van rekening, en was, gelyk daer straks is opgemerkt, in zyn voornemen ondersteund door den koning van Vrankryk, welken door een bevel de Gentenaren dwong van jaerlyks hunne rekeningen, dat is, stads ontvangsten en uytgaven, aen den graef te doen, en zich aen zyne beslissing of aen die van zyne gevolmagtigden te onderwerpen.
Hoe weynig men het onafhangelyk karakter der poorters van Gend en hunnen afkeer voor alles wat fransch is
| |
| |
of uyt Vrankryk komt heeft leeren kennen, zal men geenzins verwonderd zyn te vernemen dat de XXXIX stellig weygerden zich aen deze vernedering, zoo als zy die noemden, te onderwerpen. Men zag te onbedekt de fransche ontrouw in dezen maetregel; men ontdekte de trouwlooze hand van Vrankryk in dit vryheydsmoordend bevel; en dit alleen was genoeg om te weygeren aen zulk voorschrift te gehoorzamen. Op dit tydstip was den franschen invloed in dit land al sterk verspreyd, en deed elkeen morren. Het was genoeg dat men wist dat onzen graef maer het werktuyg der fransche staetkunde was, om zich tegen alle gebod te verzetten. Ondertusschen, Guido nam geene aendacht op de algemeene ontevredenheyd, en men kondigde de wet, by welke er aen iedere stad bevolen wierd jaerlyksche rekening aen de gevolmagtigden des graefs te doen, af. Het lot was nu geworpen. Maer, het fier magistraet van Gend, verklaerde niet te zullen gehoorzamen.
Deze beslissing was nauwelyks gekend of elkeen liep te zamen, en nam voor, met de wapens in de vuyst, zich tegen zulke willekeurigheyd te zullen verzetten. De vaendelen wierden ontrold, en men ging zich op de Vrydagmerkt verzamelen. Alles was in deze stad in rep en roer, en den graef wierd, by het vernemen dezer tyding, niet weynig verlegen over de maetregelen die hy zou gebruyken. Het geweld had hem eens gelukt te Douay, maer zou dergelyke beteugeling het zelve uytwerksel te Gend hebben? Zou men de borgers van Gend konnen behandelen gelyk de laken-wevers van Douay? Zou men zoo verre
| |
| |
komen van te Gend eenigen der kopstukken voor hunne wooning op te hangen? Zou den graef met een handvol krygsknechten ook het beroerd Gend tot bedaren konnen brengen? Zou het genoeg zyn eenige krygsbenden de vestingen der stad te doen binnen trekken? Zouden de Gentenaren zonder wederstand zich laten vernederen? Zouden zy zich gewillig hunne privilegien laten ontrukken? Zouden zy zich aen de willekeurige grillen van Vrankryk onderwerpen? Deze waren de gedachten die het gemoed van den graef bezig hielden; hy aerzelde tusschen strengheyd en zachtmoedigheyd; hy was in onzekerheyd of hy geweld of reden zou gebruykt hebben; hy haperde, hy durfde geen besluyt nemen, wanneer men hem eenen anderen bloedigen oproer kwam aenkondigen, eenen oproer die te Yperen was uytgeborsten. Nu, kon den keus van Guido niet meer twyffelachtig zyn; de noodzakelykheyd, zyne eygene belangen, zynen toestand, deden hem tot goedgunstigheyd overhellen, en, zoo streng hy de eerste mael geweest was, zoo toegevend en goedjonstig ging hy zich nu toonen. De Gentenaren wierden niet verder ontrust, hunne krygshouding had hun ten goede gestrekt; eene gunstige overeenkomst kwam hunne poogingen bekroonen, en den graef schonk hun nieuwe privilegien. Gend nu bevredigd zynde, wierd het gemakkelyk voor Guido Yperen te beteugelen; hy begaf zich met eene aenzienelyke krygsmagt naer de oproerige stad, en de opstandelingen, van de komst des graefs onderrigt, onderwierpen zich, om dat zy voor den oogenblik geenzins in staet waren aen de legerbenden van Guido het hoofd
| |
| |
te bieden. Den graef ontving Yperen in genade, en niemand wierd gestraft. Zoo sterk eene buytengewoone strengheyd de gekastyden vergramt en ophitst om zich te vreken als de gelegenheyd zich aenbiedt, even sterk moedigen de strafloosheyd en de ongeplaetste genade tot nieuwe poogingen en herhaelde aenslagen aen. Hier van ontmoette den graef welhaest de droevige ondervinding. Het voorbeeld van Gend wierd te Brugge gevolgd; de Bruggelingen schenen niet gemakkelyker dan de Gentenaren te willen zyn.
Den graef, zoo men hooger gezien heeft, had nog ligt eenen middel gevonden om de Gentenaren in hunnen opstand tegen te houden, en dit deed hem de hoop voeden van min moeyelykheyd in andere steden te ontmoeten, by het in voegen brengen van het bevel des konings, betrekkelyk het overleveren en goedkeuren der stedelyke rekeningen. Het ware onnoodig hier nog eens te doen aenmerken hoe hatelyk deze poogingen des graefs voorkwamen, en hoe verbitterd het volk dit voornemen had vernomen. Zonder te willen onderzoeken tot hoe verre deze verslaefde onderwerping van Guido aen de willekeurige eyschen van het vlaemschhatend Vrankryk met de instellingen, regten en privilegien der Vlamingen tegenstrydig was, kan men niet nalaten hier aen te stippen hoe roekeloos het besluyt van den graef zich opdeed. Maer, zal men zeggen, wierd het dan noodig dat Guido de hand leende tot dergelyke onregtveerdigheyd? Moest den graef van Vlaenderen het goedwillig werktuyg worden van Vrankryks staetkunde? Neen, dit betaemde geenzins. Maer zoo is het
| |
| |
gesteld met de flauwhertige vorsten, met de lafhertige prinsen; daer zy geen karakter genoeg bezitten om zich ter hoogte van hunnen toestand te houden, daer zy geene onafhangelykheyd genoeg durven aen den dag leggen om alle onregtveerdigheyd te trotseren, worden zy meermaels de eerste oorzaek des ondergangs van eenen staet, of stellen den eersten stap tot het overtreden van die grenzen, welke de eenigste waerborg moeten blyven der onschendbaerheyd van de regten op welke het bestaen eens volks behoort te rusten. Ongelukkiglyk begreep den graef van Vlaenderen deze waerheden niet, of, om beter te spreken, hy bezat geene kragtdadigheyd genoeg om zich aen den nadeeligen invloed van Vrankryk te ontrukken; en deze kleynmoedigheyd trok onberekenbare onheylen en onherstelbare ongelukken over het erfdeel van den dapperen Baudewyn-met-den-Yzeren-Arm. Ondertusschen, het ontbrak in Vlaenderen aen geene moedige mannen, aen geene vaderlandsminnende persoonen; en dezen bleven ook niet ten achteren om den graef te waerschouwen, en hem dit te doen begrypen, wat hy, alleen en voor al, behoorde te raedplegen. Doch, alle vermaningen en raedgevingen waren vruchteloos; het gemoed van den graef scheen voor geenen indruk meer vatbaer. Het was by Guido een vast besluyt geworden zoo verre te geraken van, door zyne afgeveerdigden, by middel van zyne gevolmagtigden, de overhand te bekomen over het bestier der penningen van elke stad, om dat hy wist dat, het geld de ziel zynde van oproeren en bewegingen, het hem min moeyelyk zou geweest zyn de opstanden te
| |
| |
vermyden, als hy de geldmiddelen der steden eene rigting zou mogen en konnen geven die hy goedvond.
Gemakkelyk ontdekt men hier de trouwlooze staetkunde van het valsch Vrankryk. Vlaenderen, te vry, te ryk, te voorspoedig, te bloeyend, te magtig, moest allengskens verflauwd, vernederd, rampspoedig, verarmd en onderdrukt worden; en, om hier toe te geraken, gebruykte den koning van Vrankryk den tegenwoordigen graef. Guido wierd omringd van franschgezinde hovelingen, en dezen wisten zoo wel hem te overheerschen dat zy welhaest meester van zyn ongestadig hert geworden waren. Het gelukte deze trouwlooze raedsmannen het zoo wel te beleyden dat zy geene moeyte meer vonden om Guido tot de onstaetkundigste akten aen te stouwen. Nu, den ongelukkigen graef, in deze gesteltenis, zocht maer eene gunstige gelegenheyd om het besluyt, welk hem was ingeblazen, ten uytvoer te brengen; hy geloofde deze gelegenheyd gevonden te hebben, sedert dat alle de privilegien en vryheden der Bruggelingen in den brand vernietigd en door het vuer verteerd waren. Guido deed dan te Brugge afkondigen dat het magistraet der stad van nu af en voortaen elk jaer rekening van zyn bestier en overleg van penningen moest doen aen den graef; dat hy zyne gevolmagtigden zoude afgezonden hebben om, in zynen naem, alles goed te keuren of te verwerpen.
Zoo men gemakkelyk kan begrypen, baerde deze ordonnancie groot misnoegen, en bragt vele gemoederen in eene aengroeyende gisting. Het magistraet van Brugge vergaderde; er bestond eenparigheyd om het bevel te
| |
| |
verstooten; de bestierders beweerden dat den graef hunne voorregten schond en hunne privilegien met den voet wilde treden. Maer, op welke voorregten poogden zy zich te steunen, of welke privilegien wilden zy inroepen? Alles was in den brand verslonden. De vergadering was ongestuymig, en men scheydde uyt een zonder eenig besluyt genomen te hebben. Des anderdags vergaderde men op nieuw, en een afgezantschap wierd benoemd en trok naer Gend, om den graef te gaen vragen dat hy de privilegien van Brugge die door zulken beweenelyken voorval de prooy der vlammen geworden waren, zou gelieven te vernieuwen en van zyn voornemen af te zien. Guido bleef doof aen alle verzoek, hy verwierp alle smeekingen. De afgezanten kwamen in hunne geboortestad terug, voor alle antwoord eene volkomene weygering medebrengende.
|
|
Auteursrechtvrij