De Witte
(1928)–Ernest Claes–
Auteursrecht onbekend
[pagina 121]
| |
[pagina 123]
| |
DONDERDAGS daarop moesten er in den namiddag drie koopen hooi binnengehaald worden. Nand van de Weef en zijn vrouw kwamen helpen, en hadden hun kindje, een klein spartelding van zeven maanden, meegebracht. Toen de Witte 's middags uit de school thuis kwam, keek hij verbaasd en met een zeer wantrouwenden blik naar de wieg die onder 't raam stond, hùn wieg, door moeder voor de gelegenheid van den zolder gehaald. Hij kwam er naast staan terwijl Joo, Nand zijn vrouw, het kleintje onder de dekens stopte.  - ‘Es dat ons wieg?’ vroeg hij. - ‘Joa, zei Joo, doar hedde gij oêk nog ingelege.’ - ‘Kan me nie schille,’ antwoordde de Witte, en toen hij 't kleintje wat nader bekeek, voegde hij erbij: ‘Wat è schoê kinneke!... Es 't è jungske of è maske?’ - ‘E maske... 't hiêt Anneke.’ Heinke kwam er ook bijstaan. - ‘Sjust onze Witte toen èm klein was, zei hij, alliên da zèn hoar wa zwètter was.’ De Witte voelde wel dat het zijn wit stekelhaar gold, maar hij antwoordde niet, om Joo in den waan te laten dat vroeger zijn haar niet zoo wit was. Aan tafel zat hij tusschen Nand en zijn vader, en terwijl de anderen aan 't praten waren over de lange droogte en 't schoon hooi van dien zomer, dacht hij na over den namiddag. Hij moest nu de weide in, daar was geen uitkomen aan. Maar 't was ginder in het broek | |
[pagina 124]
| |
nabij de kuilen, en hij zou er wel iets op vinden om er van door te ritsen. - ‘Onze Witte, zei moeder opeens, moet dezen achternoen thuis blijven en oep 't kind passe.’ De Witte verslikte zich bijna. Daar hadt ge 't nu! Den gronzigen namiddag bij zoo'n klein schreeuwbakkes blijven zitten! Hij keek zoo nijdig en gefnoken over de tafel naar de wieg dat Nand hem vroeg: - ‘Doede 't nie geire?’ - ‘Woaroem kunde 't nie mee noar de wei neme?’ vroeg de Witte. - ‘Doar es 't veul te werm veur zoê klein schapke,’ zei moeder. - ‘En schriêve doet et noêit nie as 't zè bukske vol hee,’ deed Joo erbij. - ‘Onze Witte zal 't wel èn mem geven as 't schriêft,’ lachte Heinke, maar de Witte snauwde hem onmiddellijk terug: - ‘Aa hiêl gezicht es èn mem!’ iets wat de lodderige Joo zoo onbedaarlijk aan 't lachen bracht dat Nand haar moest op den rug kloppen om het te doen overgaan. Moeder kwam natuurlijk af met een reesem verhalen over zuigelingen en kinderen opvoeden, waar zij te pas of ten onpas telkens de Witte bijbracht, en onder meer meedeelde dat hij, de Witte, geen vijf minuten droog in zijn wieg had gelegen, en twee keeren zijn suikerlots had ingeslikt. Gelukkig maar dat Krol of Dabbe dat niet hoorden, ze hadden de Witte zijn leven lang ‘de suikerlots’ genoemd. De noen was gauw afgeloopen, want de voerman zou met paard en kar tegen één uur in 't broek zijn. Om na te knetsen was er nu geen tijd, en 't mansvolk sloeg algauw 'n kruis en trok met gritsels en gaffels de beemden in. Joo bleef nog wat natrijzelen bij de wieg, en ging dan de anderen achterna. Moeder moest eerst de | |
[pagina 125]
| |
koeien melken, en toen dat gedaan was, legde ze de Witte nog eens goed op ‘giên prutsen ut te steke mee 't kind, en dat èm è-zondag twiê cente zaa krijge’ - waar de Witte niks van geloofde. Te vier uur zou ze terug komen voor de koffie en Anneke dan een flesch geven. De Witte bleef een tijdje in de huiskamer rondfleeren. Hij vond het wel heerlijk zoo voor een keer heelemaal alleen thuis te zijn, en al de verborgen hoekjes, alle schuiven en laden, waar 't anders streng verboden was de pooten aan te steken, op zijn gemak te kunnen afneuzen. In de ‘witte kist’ op de kelderkamer, waar al het spul in lag van moeder, met heur zondagsche muts en heur zijden hoofddoek, bleef zijn belangstelling vooral stil bij de groote kartonnen doos. Daarin lagen het trouwboekje van vader en moeder, 't portret van ‘matant’ uit Leuven, een spaarboekje, twee eerste-communieprenten, doodsbeeldekens, notarisakten, - en andere zaken die de Witte met scherpe aandacht bekeek zonder er veel van te begrijpen. Toen hij alles weer zoo goed als 't ging op dezelfde plaats had gelegd, zag hij in een hoekje van de doos nog een klein gevouwen pakje liggen, in wit papier gehuld, en toen hij het openvouwde viel er een wit kanten kindermutsje uit. De Witte was zeer verbaasd. Dat was toch niet van Anneke!... Neê, waarachtig... dat was nog een van hem zelf, van toen hij klein was. Hij liet het deksel van de kist terugvallen, kwam in huis voor den spiegel staan, en zette het | |
[pagina 126]
| |
mutsje op zijn kop. Verdorie! wat leek dat gek! Het bedekte maar de helft van zijn kop, en zijn wit stekelhaar stak priemend door de gaatjes van de kant. De Witte begon luidop te lachen, zoo... Bof! daar ging de deur open en de garde kwam binnen... - ‘Es ulle voader thuis, Witte?’ - ‘Neie, garde, noar 't hoêi oan de kuile!’... Hij had het mutsje bliksemsnel in zijn broekzak gefoefeld. De veldwachter keek hem eens streng in zijn rood verlegen gezicht en ging weer verder. Anneke was van 't gerucht wakker geworden en zette een vreeselijke keel op. De Witte trachtte het kleintje te sussen zoo goed hij kon, noemde het ‘mè schubbeke’ en ‘mè pirrewieteke’, maar de lieftalligheden van de Witte hadden enkel voor gevolg dat Anneke tot in de hoogste schreeuwnoten geraakte. De Witte probeerde ten slotte met scheeve gezichten, en dat werkte meer bedarend. Anneke keek eerst met een paar groote vreemde oogjes naar de onhebbelijke snuiten en den breeden mond van de Witte, lachte dan eventjes zeer vriendelijk, stak het duimpje in den mond, en viel weer in slaap. De Witte rookte een paar trekken uit Heinke's pijp die op de vensterplank was blijven liggen, maar 't pikte hem te zeer op de tong. Dan ging hij op den dorpel van de voordeur zitten, en zong er al de liedjes die hij op school en op straat geleerd had. Het eerste was het vaderlandsch: ‘O voaderla-hand hó hédel land der Bij...ij...hèlzen,’ en 't laatste: ‘Van tingelingeling den ijzerendroad, Maskes kussen es gien kwoad!’ wat hij nooit durfde zingen als vader thuis was. - ‘Hee, Witte!...’ Gust en Tist van Jef den radermaker stonden op den steenweg vlak voor 't huis stil, twee pootige vieze bengels, barrevoets en blootshoofds, die maar tusschen- | |
[pagina 127]
| |
door eens naar de school kwamen, en leefden als vogels in 't wilde. - ‘Kom es herres!’ riep de Witte. - ‘Woar goade hene?’ - ‘Ieverans nie... zoê moar!’ Ze kwamen naderbij en gingen voor de Witte op den grond zitten. - ‘Woar zijde hene geweest?’ - ‘Ieverans nie... Onze Gust krijgt èn armoneka,’ zei Tist, vol van 't groote nieuws. Gust keek met trotsche blikken naar de Witte, wat hij daar wel van dacht, en deze was een oogenblik verbluft over de ontzaglijkheid van zoo'n prachtig ding als een harmonica. - ‘Van wie krijgt èm die?’ vroeg hij benieuwd. - ‘Van de pastoêr, zeit onze voader, den iêrste kiêr dat èm zonder snotneus noa de kattekiesemes komt.’ Gust keek heelemaal niet meer trotsch, maar gaf zijn broer zoo 'n duchtigen stamp tegen zijn schenen dat hij over den grond tuimelde. Tist trok het zich niet erg aan, hij bleef liggen waar hij viel en keek doodgewoon naar de lucht. - ‘Ik ken de noten al,’ zei Gust tot de Witte. -‘Kunde gij oep ulle voader zène bugel spele?’ vroeg de Witte, die voor Jef den raêmaker hoogen eerbied koesterde, daar deze bekend stond als de beste bugel-solo van de fanfare van Oxlaar. - ‘Den do-re-mi kan 'k al bloaze, zei Gust, en onzen Tist kan al è stuk van ne pardeblee.’ - ‘Ne franse pardeblee,’ verduidelijkte Tist. De Witte voelde zich erg overschaduwd door die twee rakkers van ‘achter den zandberg’. Die hielden bijna elken dag haagschool, en toch wisten zij een boel dingen meer dan hij van wat de groote menschen kenden. - ‘Kunde gij in 't frans è kruske moake?’ vroeg hij almedeens aan Gust. Hij wilde ook zijn kennis eens toonen. | |
[pagina 128]
| |
Gust keek bij de vraag eerst naar de lucht, dan naar zijn voet, alsof hij aan 't zoeken was om het te raden. - ‘Neie, antwoordde hij eindelijk bedachtig, kunde gij da?’ - ‘Joa... in-de-nondepeir-endefis-endesentespriet en susmatil!...’ - ‘Krieus, zei Tist, en es da sjust è kruske lak as in 't vlams?’ Ze keken beiden vol bewondering naar de Witte; dat leek hun minstens zoo sterk als een do-re-mi of een Fransche pardeblee. - ‘Wa gèfde veur diê soldaoteknop?’ vroeg Tist opeens, uit zijn broekzak een blinkende soldatenknoop opdiepend. De Witte loerde met begeerige blikken naar de schoone knoop. - ‘'t Es er iêne van nen euverste,’ maakte Tist het aanbod nog aantrekkelijker. De Witte keek achter zich om het huis in. Daar lag niets om te vertuikelen. Hij tastte in zijn zakken, zijn mes... zijn dop... spel kaarten... Nee, dat had hij allemaal te zeer noodig. - ‘Ge meugt me der tien doempe veur geve!’ - ‘Doar doe 'k et nie veur,’ zei Tist. - ‘Twintig!’ - ‘Oêk nie.’ - ‘Wille we der es veur vichte?’ - ‘Neie joeng, - oem mène knop kwijt te zijn en nog sloag bij te krijge, zeker?’ en vreezende dat de Witte te veel zou aandringen op dit ruilmiddel trok Tist drie stappen achteruit. - ‘Zeg, wilde der da mutske veur?’ en de Witte toonde, wel ietwat verlegen, het kindermutsje dat hij op de kelderkamer ontdekt had. Tist bekeek het mutsje en de Witte met vragende blikken. Hij vatte niet zoo dadelijk waartoe het dienen kon, maar toen de Witte het hem op zijn ros stekelhaar | |
[pagina 129]
| |
had gezet en Gust bijna de stuipen kreeg van 't lachen, gaf hij zonder aarzelen de soldatenknoop aan de Witte. Anneke begon daarbinnen opeens weer te huilen. - ‘Van wie es da kind, Witte?’ - ‘Van Nand van de Weef, - diên es veur ons oan 't hoêien oan de kuile.’ - ‘Weette wa' ge moet doen as 't blèt?’ - ‘Wiege?’ - ‘Neie, oep oeve vinger loate zuige, dan mènt et dat et èn mem es,’ zei Gust. - ‘As ik klein was en as ik blètte stak onze voader me zèn pijp in mène mond, vertelde Tist, en dan zweeg ik seffes.’ De Witte vond dat middel zoo eigenaardig dat hij dadelijk rechtstond, Heinke's pijp van 't vensterbord nam en met Gust en Tist bij Annekes wieg kwam staan. Maar juist toen hij de gewaagde proef wou beginnen, en den pijpesteel in Anneke's huilend snuitje ging steken, verscheen moeder in de deur. In een oogwenk zag ze wat de bengels doende waren, en haar hand koofde hen alle drie zoo bliksemsnel om de ooren dat ze den tijd niet hadden amai! te roepen. Gust en Tist stoven met hoot en poot de deur uit, maar de Witte bleef onder hare moederlijke handen, en al schreeuwde hij ‘dat den Tist et gedoan had en dat et moar veur te lache was’, toch kreeg hij een pandoering die zeker niet om te lachen was. - ‘'k Gèn me verzuipe!’ riep de Witte, huilend dat het door 't heele huis klonk, ‘miêr sloag as ete krijg ik hier... en as den Tist er dan nog de schuld van es!’ en hij vloog eveneens de straat op, nogmaals verzekerend dat hij zich ging verdoen. De Witte blèerde de Worp over, Gust en Tist achterna, die geen lust schenen te toonen om op zijn gezelschap te wachten, en 't opnieuw hadden over ‘de armoneka en de franse pardeblee’. Hij trok door de weiden naar den Meuleberg, en ging er tusschen de | |
[pagina 130]
| |
jonge dennen in 't zand liggen. Het verdrinken was niet zoo ernstig gemeend, - hij wou ze thuis maar eens den schrik op het lijf jagen. Ze behandelden hem nog erger dan een hond, vond de Witte, daar was in heel Sichem geen enkele jongen die zooveel priggel kreeg als hij, en hij was dan nog ‘'t joengste kind van den huize’.  De Witte bleef op den Meuleberg lui in 't zand liggen en naar de lucht kijken, tot het stilaan avond werd. De zon zat achter den Testelschen berg, en over 't broek en 't Kraanrijk kwam de grauwe avond gedeemsterd. De wittige dauw hing in lange vlokkige slierten boven de grachten en voren, en de hooioppers en heukels staken er boven uit als dikke ronde blutskoppen. Hij trok langzaam terug naar huis. De voordeur was dicht, en hij keek even onder 't gordijn door of hij 't wagen kon binnen te komen. De lamp stond op het schap. Moeder was de tellooren op tafel aan 't plaatsen voor het avondeten, de ketel aardappelen stond op den vloer naast den haard te dampen, en vader zat in den hoek rustig zijn pijp te rooken en keek in de vlammen. De Witte kwam langs de achterdeur stillekens binnen, zette zich in den anderen hoek van den haard en keek eveneens in 't vuur, tusschendoor schuw opblikkend naar moeders gezicht. Maar moeder had het dien dag zoo druk gehad en was te zeer tevreden dat het hooi droog in de mijt stak, om aan Anneke en de Witte nog te denken. | |
[pagina 131]
| |
Na 't eten gingen Nis en Heinke hun pijp zitten rooken op den dries, bij een paar jongens uit de buurt. Vader praatte nog een poosje met moeder over 't werk van morgen, en ging dan slapen. De Witte meende ook nog even naar buiten te ritsen, maar moeder riep hem terug. - ‘'k Hem gistere èn nief hum meegebrocht, zei ze, trek et es oan oem te zien of et past!’ - ‘Naa seffes?... As onze Nis binnenkomt...’ - ‘Tut tut... da ge naa oan hed is veul te kapot... doar es anders giên moake ne miêr oan.’ En de Witte, die niet te veel durfde tegenpruttelen om geen herinneringen aan daar straks wakker te roepen, speelde zijn goed uit en trok het nieuwe blauw gestreepte hemd aan. Moeder bekeek het eens langs vóór en langs achter. - ‘Oan de erme en de schavers es 't goed, moar van achter es 't è bekke te keurt,’ zei ze meer tot zich zelve dan tot de Witte, ‘trek et moar ut, 'k zal der algaa è striêpke oan zette.’ De Witte trok het hemd uit, en moeder naaide er een stuk aan dat min of meer op de stof geleek; maar toen de Witte het daarna opnieuw aanpaste, was door dit aangenaaide stuk de achterste slip van het hemd zoo lang dat ze bijna tot aan den grond reikte. - ‘Ik wil dat hum nie mee zoê 'n lange slip,’ begon de Witte te grinsen, en hij trok nijdig aan het lange vaan. - ‘Doar en es niemand die da ziet, keef moeder terug, en da 's werm tege de winter.’ Moeder was zelf kwaad dat heur naaiwerk zoo slecht uitgevallen was. ‘As ne mens 's oaves muug gewerkt es ziede da zoê nie miêr... En gaaw naa, 't bed in!’ De Witte hoorde Nis de achterdeur openen, en nog erger onheil vreezende, trok hij de kelderkamer op. Hij liet zich op zijn bed vallen, zoo nijdig over al die hardvochtigheid, en noch hemd noch eender wat, | |
[pagina 132]
| |
't kon hem niets meer schelen. Ze zouden wel zien wat er van komen ging. En juist toen hij stilaan in 't slaap aan 't soezen was, kwam Heinke ook slapen, en langs hem voorbijgaande greep hij iets in de hand dat over de Witte zijn bedrand hing. - ‘Es da nen handdoek dat hier hangt?’ vroeg hij. - ‘Da's mèn hum, joeng, lèt er oe poêten af,’ en de Witte trok het bij zich in bed. Toen Heinke neerlag vroeg hij nog eens: - ‘Witte!’ - ‘Hé?’ - ‘Es 't woar da ge oe eigen hed goan verdrinke?’ - ‘Joa zeker... drij kiêren onder geweest...’ - ‘En nog nie verzope?... da 's èn tiêke dat er te veul wind in oe zit.’ Toen antwoordde de Witte niet meer, en sliep in.  |
|