Logo DBNL
Oorlogsnovellen (1919)

Oorlogsnovellen

(1919)–Ernest Claes–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Een held

I

OP DE SCHELFTEN en in de schuren van de hoeve lagen we ongeveer met vierhonderd, twee compagnies. 't Was er goed, stroo en hooi in overvloed, we hadden dien dag twee keeren soep en vleesch gekregen en den ganschen dag kunnen uitslapen van den langen tocht den vorigen nacht. :-: 't Was late avond nu, en 't was te wege een warme zomernacht te worden. Tegen den gevel van de schuur, al den noordkant uit, zaten er een twintigtal neergehurkt of lagen in 't gras van den boomgaard, en ze keken door den donker in de richting van Leuze en Hoei van waar ergens ver kanongedonder kwam. We wisten niets van wat er daar gebeurende was, maar twijfelen deed er geen een dat de Belgen 't zouden winnen. :-: Aan een paal, vlak voor de woning van den pachter, hing een enkele lantaren, met een zwart berookt glas en een rood flauw vlammetje. In de schemering die er rond trilde zag ik de hooge gestalten van majoor Goovaerts en kommandant Rousseau. die daar wachtten op een bevel om te vertrekken. Tegen den muur stonden een drietal gezadelde paarden, en de zwarte schaduwen van hun op- en neerslaande koppen dansten hoog op langs den gevel. :-: De bewoners van de hoeve waren

sedert eenige dagen weggevlucht, en over de groote boeredoening lag een trieste verlatenheid. :-: In de wagenhokken en schoppen stond het veldalaam te roesten; paarden, koeien, zwijns, 't was al weg, en de aanwezigheid van enkel soldaten die 't al vermoorsten in den hof en de aanbouwen, deed de verlatenheid nog meer uitkomen. :-: Te midden van de groote koer lag de mestput te broeien in den heeten avond, en daar hing in de lucht een zieke zoeterige geur van verrotting. :-: Ik zat tegen den gevelmuur, en Saelens lag languit op den grond. Zijn ellebogen steunden op den groes en zijn kin rustte in zijn open handen, - handen lijk klauwen. :-: ‘Ik geef er niets om. Eigenlijk was dat eene goede uitkomst voor mij, ik wist toch niet meer van wat hout pijlen maken en daarom ben ik nu volontair’. :-: Van Saelens zijn vaderlandsliefde had ik nooit een hoogen dunk gehad. Maar 't was de vroolijkste van heel de compagnie, en waar Saelens was, kon men geen nare gedachten hebben aan huis en gezin. :-: ‘Als 't er op aankomt,’ was zijn woord tot degenen die twijfel opperden betreffende Saelens zijn strijdvaardigheid, ‘als 't er op aankomt zullen we wel zien wie er schrik heeft, - ik, 'n volontair, of ‘un fils par familie1)’. En met een veelzeggenden blik voegde hij er bij: ‘Ik ben van

Gent, weet ge’. :-: ‘De stad van Jacob van Artevelde,’ zei een schacht. :-: ‘Is dat de tegenwoordige burgemeester?’ vroeg Saelens. ‘Met politiek houd ik me absoluut niet op’. En toen de rekruut uitlegde wie Jacob van Artevelde was, een Gentsche held uit de Middeleeuwen, keek Saelens den Vlaamschgezinden schacht met een medelijdenden blik aan en antwoordde: ‘'t Is nu de moment niet om van menschen te spreken die al zoo lang dood zijn. En eigenlijk weet gij daar niet meer van dan ik. Wat ze in de boeken en de gazetten schrijven zijn allemaal leugens. En eigenlijk ben ik te Brussel geboren. Zeg, schacht, gij zijt een van die mannen lijk Fons Sevens, denk ik.’ :-: Een hevige fusillade in de richting van Wartet deed opeens allen zwijgen. We hoorden het draven van een paard, en uit den donker kwam een ruiter op de hoeve toegereden. Hij overhandigde den majoor een omslag, en vijf minuten later marcheerden we in de diepste stilte, langs een hollen weg naar de eerste linie. :-: Toen we daar kwamen was alles rustig, hier en ginds de droge tak-tak van een geweer en in de verte de doffe ba-oem! ba-oem! van zware kanons. De helft van iedere compagnie werd in de loopgraaf gelegd, en de andere helft bleef als reserve achter een aarden wal, terzij van een bosch. :-: Daar was overvloed van stroo. Ik lei me neer met het hoofd op mijn ransel, mijn capote over me, en trok zooveel stroo op me als ik grijpen kon. :-: Ik lag eenige minuten

stil toen er iemand langs de lange rote slapenden of rustenden kwam. :-: ‘Claes, waar ligt ge?’ :-: ‘Hier’. :-: 't Was mijn Saelens. :-: ‘Ik kan niet zeggen hoe dom het er in de tranchée uitziet, zei Saelens, daar is absoluut niets te doen, en eigenlijk kunnen ze me even goed missen. Ik ben er stillekens uitgetrokken’. :-: ‘Zoo de kommandant het verneemt is 't mis, kerel!’ :-: ‘Bah! bah! bij 't minst dat er gebeurt ben ik terug daar.’ Hij scheen echter heel gerust te zijn over hetgeen er gebeuren kon, want hij trok zijn schoenen uit en plaatste ze achter zijn ransel. ‘Met die verdommesche schoenen aan kan 'k niet slapen, grommelde hij. Aan iemand die als volontair zijn pays dient hadden ze wel mogen een paar fatsoenlijke schoenen geven. Ze zijn me de helft te groot.’ :-: Medeen liet Saelens zich languit naast me neervallen Daar lag echter reeds een slaper, en toen 't zware lijf van Saelens op hem neerplofte vloog hij zoo verschrikt recht alsof hem de maan op den kop viel. Eer hij van zijn schrik bekomen was lag Saelens reeds op zijn plaats, en op den onschuldigsten toon, alsof hij zoo pas wakker werd, vroeg hij: ‘Wel, schacht, wat staat ge daar zoo onnoozel te kijken?’ :-: ‘Ik meende, zei de andere die heelemaal de kluts kwijt was, ik meende dat... dat... de Pruisen daar waren.’ :-: ‘De nachtmerrie, jongen, de nachtmerrie, ofwel was uw vader lunatiek. Laat 'n mensch nu maar slapen, - en eigenlijk moesten ze

geen schachten in 't leger aannemen.’ :-: Met die wijze overweging draaide Saelens zich in zijn mantel en sliep. De andere zocht verder een plaats. :-: Om me heen sliepen ze allen, diep onder 't stroo gekropen. Men hoorde enkel het zware ronken. Ver weg doffe kanonslagen en van tijd tot tijd een geweerknal achter ons. :-: Ik was bijna in slaap gedruild toen 't geweervuur opeens weer aanving; het nare bob-bob-bob-bob van de mitrailjeuzen mengde er zich thans ook in. We hoorden 't fluiten van kogels, en links van ons, aan den anderen kant van 't bosch vielen eenige shrapnells. Iedereen ontwaakte en stak zijn kop onder 't stroo uit om te luisteren en gereed te zijn voor ieder bevel. Alleen Saelens ronkte als een gelukzalige. Ik gaf hem een stomp in zijn ribben. :-: ‘Hé, wat is er?’ hij stak verschrokken den kop omhoog. :-: ‘Maak dat ge op uw plaats in de tranchée zijt. Hoort ge niet?’ :-: Met een ‘Verdomd!’, tegen de Duitschers denkelijk, kroop hij heelemaal recht en trok met een zucht en een pijnlijken ‘Oef-me’! een van zijn schoenen aan. ‘Die smerige schoenen! 't Is me precies of ik mijn poot in een ijzeren pot steek.’ :-: Hij begon den schoen toe te rijgen. Roef! de veter vloog over. ‘Die nestels van 't Goevernement zijn rot, grommelde Saelens. En eigenlijk liggen ze daar in de tranchées te schieten alleen maar om mij te ambeteeren.... Waar is nu mijn andere schoen?’ vroeg hij opeens, scharrelend

onder zijn ransel. ‘Waar hebt ge mijn schoen gelegd?’ vroeg hij aan dengene die naast hem lag en die natuurlijk van niets wist. Saelens begon zoo woest onder 't stroo te grabbelen, vloekend dat hij met éen schoen niet vechten wou en den dief zijn bajonet tusschen de ribben zou wringen, dat de anderen kwaad werden en dreigden Saelens van kant te maken. :-: Maar 't werd kalmer in de loopgraaf, het geweervuur stierf uit. :-: ‘Ziet ge wel, zei Saelens, dat het niet noodig was me wakker te maken!’ En zonder zich verder te bekommeren om den verloren schoen, kroop hij terug onder 't stroo. Ik hoorde hem mompelen: ‘Da's niks, ik zal straks wel een anderen schoen vinden!’ :-:-:

† † †

 

Alles was nu stil. :-: Ik lag op mijn rug, en ik keek naar den schoonen, schoonen hemel boven me. Als gouden nagelkoppen blonken de sterren in 't fluweelig blauw firmament; zoo eendelijk mooi was 't gelijk ik het nog nooit gezien had; zoo rustig, zoo kalm, en de aarde was zoo nietig klein bij die ontzaglijke ruimten en verten van den hemel. De maan hing als een blinkende zilveren plaat naar 't Oosten toe, en dicht ernaast een groote gouden ster. Ik herinnerde mij een nacht uit vroegere jaren dat ik ook naar die schoone ster gekeken had. :-: Met kalme oogen zag ik de

sterren, en zocht al degene die ik kende, het Noorderkruis in den witneveligen Melkweg, Cassiopea, Orion, de Drie Koningen, De Hellewagen, al de oude vredige sterren die hoog aan den hemel woonden. Waarom waren de menschen niet als de sterren? :-: Een grijze schemerklaarte hing over de heuvelen en dalen van het land. Ik zag duidelijk tegen de lucht de donkere massa van het bosch en de stompe zwarte lijnen der huizen in 't dorp voor ons. :-: Eenige stappen van me weg zaten twee jongens tegen den aardenwal. Ze rookten hun pijp en keken zwijgend voor zich uit; twee groote stoere werklieden uit West-Vlaanderen, van tegen de zee, met bruine gezichten en zonverschroeide haren. :-: ‘Zijt ge getrouwd?’ vroeg de eene aan den andere.:-: ‘Ja.... 'k heb drie kleine kinderen.’ :-: Hun stemmen waren zacht en kalm als de stilte van den zomernacht. :-: ‘Ik heb er vijf, en 't zesde komt een van de naaste weken.’ :-: Ze zwegen beiden. Die twee hadden geen woorden noodig om mekaar te verstaan. :-: ‘Een vader zou moeten thuis zijn als er een kind moet geboren worden.’ En hij keek zijdelings weg van zijn makker, daar, ergens in de diepte van de donkere helling. :-: 'k Heb hem later gezien, achter de loopgraaf, een been afgeslagen en een diepe wonde in de borst. Zijn laatste woord was: ‘Mijn vrouw en mijn kinderen!’, en dan lag hij dood, zoo schoon dood, met de kalmte van zijn eerlijk geweten op zijn wit gelaat.

Ik heb hem helpen begraven.... :-: O! die kalme, heilige zomernacht! O! die vredige, stille sterren! Waarom zijn de menschen niet als de sterren in dezen zomernacht? - Daar was een sprookje in mijn kinderjaren van de sterren die de zielen zijn van de menschen die nog moeten geboren worden. :-:-:

† † †

 

Daar ging over de streek een reuzenlange witgrijze lichtkolom van een zoeklicht der forten, een koude, harde straal. Het sloop al tastend langs den grond, ver, ver, in den wijden nacht, en ik zag heuvelen en huizen en boomen en korenvelden als in een wonderen bioscoop voorbij gaan. Het zocht hooger in de lucht waar het vervaagde in de maneklaarte, een stijve strakke lichtzuil, alsof 't geen licht was.... :-: Op een verren toren sloeg het uur. :-: Ik soesde weg in een lichten slaap.... En 't ruischte laatst in mijn hoofd ‘.... een vader zou moeten thuis zijn....’ :-:

† † †

 

Dat was de morgen, de nieuwe zomerdag. :-: Een leeuwerik tierelierde daar ergens in 't veld zijn ochtendlied. :-: Een rauwe grijze klaarte in 't Oosten, een kille huivering die over de landen rilt, een gele, rozige tint die langzaam neerkomt op alle dingen, en

die groeit en groeit boven den einder tot een roode vlam, een algeweldige uitspatting van licht en vuur, die heel 't gelucht en de aarde in bloedige laai zal zetten.... De Zon! :-: Ik zat naast kommandant Rousseau op een neerliggenden boom, en we hadden het over 't Walenland. :-: Over 't veld kwamen opeens daar aangestapt met lange schreden: een sergeant en twee soldaten, Saelens en een andere, die maar één schoen aan had. :-: ‘Mijn kommandant....’ meende Saelens te beginnen, maar de sergeant deed hem zwijgen en verklaarde dat Leroy, die met één schoen, Saelens beschuldigde een van zijn schoenen gestolen te hebben. Saelens protesteerde verontwaardigd; zijn haar en heel zijn lijf hingen vol stroopijlen. :-: ‘Juist het kontrarie, mijn kommandant, juist het kontrarie. Da's niet voor 't een of 't ander, maar de schoen dien deze schacht aan zijn linkerpoot heeft is mijn schoen, de weerga van dezen hier,’ - hij stak zijn rechtervoet uit - ‘en deze groote schoen hier aan mijn linkervoet is een dien ik gevonden heb.’ :-: Saelens voelde zelf dat de kommandant hem de leugens uit de oogen las. Hij moest den gestolen schoen uittrekken en teruggeven. :-: Een poosje later kwam hij weer op zijn oude plaats op het stroo zitten, zoo rood van woede als ik hem nog nooit gezien had. :-: ‘Als 'k dien verdommeschen schacht moet vastkrijgen....’ dreigde hij. ‘Ze hebben hier zoo veel respect voor 'nen ouden

volontair als voor een geit.’ :-: Met een enkele handgreep haalde hij den schoen dien hij in den nacht beweerde verloren te hebben onder 't stroo uit en trok hem aan zijn voet. :-: ‘Ge moogt me gelooven of niet, ging hij voort, maar na den oorlog smijt ik die schoenen naar den eersten den besten generaal zijn kop.’ :-: En Saelens zijn laatste bedenking was: ‘Zoo ik met deze schoenen naar Berlijn moet gaan, lijk ze hier allemaal vanzins zijn, dan zullen de Pruisen geen groot gedacht hebben van de Belzen!... Eigenlijk is 't een schande.’ :-:-:

II

Ik heb Saelens maar vier weken gekend. :-: Maar in die vier weken gebeurde er met hem zooveel, deed hij zich kennen als zoo'n echte uitgeslapen schelm, van alle markten thuis, als 'n kerel, die zich voor niets ter wereld geneerde, en toch.... een held was, dat zijn naam verdient geboekstaafd te worden voor 't nageslacht. :-: Het is de moeite waard te vertellen, hoe Saelens in onze compagnie aangeland kwam. Jammer, dat ik het niet kan verhalen, in dat sappige Brusselsch, waarin hij mij zijn avonturen vertelde. Ik geef er nu maar een flauw afbeeldsel van. :-: Een der eerste dagen van Augustus '14 zat Saelens op 'n avond in een Brusselsch cafeetje met een paar ken-

nissen van hetzelfde allooi, en daar 't alles oorlog was wat in de lucht hing, en vooral in herberglucht, vertelde hij dien keer meer dan ooit van zijn heldendaden in de Légion Etrangère. Hij had in Afrika tien jaar onder de Fransche vlag gediend, menig gevecht meegemaakt, menige koene daad bedreven, waarvan, naar zijn zeggen, het lange litteeken op zijn linkerwang het bewijs leverde, alsmede meer en andere verwondingen, die Saelens bij den minsten twijfel van 'n toehoorder zonder blikken of blozen aan 't licht bracht. :-: Dien Augustusavond dan was Saelens' vertellersgave meer dan overvloedig, waarbij een passend aantal pinten faro de vereischte levendigheid bijzette. Hij zong tusschenin de Marseillaise, Biribi - (een liedje van de Légion) - 't liedje van Napoleon den Groote, en ‘Wij zijn van Meulebeek - van Meulebeek’. Zijn twee vrienden hielden zich trouw in dezelfde stemming, werden even krijgslustig als Saelens, en zwoeren dat ze voor geen duizend Pruisen zouden wijken. En toen het 's morgens 8 uur sloeg, was de vaderlandsche geestdrift zoo hoog gestegen, dat Saelens en zijn twee vrienden zich als vrijwilligers aanboden op 't ‘Bureau de Recrutement’. De twee vrienden werden dadelijk aangehouden en naar de gevangenis gebracht, omdat zij te bedronken waren, maar Saelens trad zeer kranig op, verklaarde op zoo plechtige wijze, ‘dat het niet voor 't een of 't ander was’, maar om zijn vaderland te verdedigen, dat ze hem aannamen. In die eerste

dagen, ziet ge! :-: Dan hebben ze Saelens naar 'n depôt gezonden, waar hij viel te midden van geestdriftig gloeiende vaderlanders, meest jonge vrijwilligers van goeden huize, en in dit midden heeft Saelens, de archidemokraat, alleman zoo vreeselijk den duivel aangedaan, dat ze hem zoo gauw mogelijk in zijn piottenpak staken, met ‘feuille de route’ en ‘solde de route’, en vooruit, naar Namen. De solde de route was reeds verteerd op weg van de kazerne naar 't station. ‘Bij Stans’, 't werkmansstamineetje voor 't station, was Saelens namelijk reeds een goede kennis. Hij kreeg er twee borrels van een beenhouwer, aan wien hij verklaarde, dat zijn vader denzelfden stiel had uitgeoefend. Stans, de bazin, gaf een borreltje, Saelens betaalde een ronde, dronk nog enkele apartjes, liet zijn veldflesch vullen met koffie en cognac, en daarmede was de solde de route terecht in de tooglade van dikke Stans. Toen hij adieu zei, schreide Stans een paar roerende tranen, drukte Saelens met geweer en ransel tegen hare moederlijke, meer dan respectabele borst, kuste hem op de beide wangen, zoodanig dat zijn schako afviel en door de openstaande deur op straat rolde, waar Saelens ze opraapte toen de adieu's waren afgeloopen. :-: Inden trein had hij op de heele vaart moeten rechtstaan. De menschen zaten in het coupé opeengepakt als de hemden, kousen en onderbroeken in Saelens zijn ransel, dien hij gedwongen was op zijn rug te houden bij gebrek aan

plaats. 't Was snikheet. Saelens stond recht te midden van 't derde klas coupé, tusschen twee anderen, die ook recht stonden, en keek links en rechts op een dameshoed, waarvan de eigenaressen op de banken een plaats gevonden hadden. Hij had zijn eeuwige tabakspruim in den mond en had op den ganschen tocht het wrange tabaksap moeten inslikken - geen mogelijkheid zelfs eens eventjes door 't raam te spuwen. Zijn gezicht was er paars van geworden, en van zijn reeds kaal wordenden schedel dreef het zweet alsof hij onder een dakgoot stond. Ook toen Saelens in Namen uit dien hellewagen sprong, was zijn eenig verlangen: drinken. :-: Geen rooden duit meer op zak. Zijn veldflesch was lang leeg. Maar Saelens had voor heeter vuren gestaan. Buiten 't station gekomen, keek hij op de mooie hotels, voor dewelke een allerdeftigst publiek aan kleine tafeltjes verfrisschende drankjes consommeerde. 't Waren bijna uitsluitend officieren met hun dames. Al gouden knoopen en gouden strepen! Die officieren voelden met het oorlogsgevaar opeens hun belangrijkheid in hooge mate stijgen, en trachtten een krijgshaftige houding aan te nemen. Ze trokken op veelzeggende wijze aan hun snor, staken hun beenen lang uit om de splinternieuwe gele rijlaarzen met de blinkende sporen te doen opmerken, bestelden op brutale wijze hun drankjes en spraken over bloedige veldslagen, alsof zij 't reeds verscheiden malen hadden meegemaakt.

De dames blikten diensvolgens bewonderend en angstig naar hen op. Zij hadden zich voor die gelegenheid de eene al mooier dan de andere opgetooid, tot zelfs de colonels- en majoorsdames waren in die hachelijke dagen een paar jaar meer ver-jeugdigd dan gewoonlijk. Men was nog in 't begin, ziet ge, toen 't allemaal bruisend klater-patriotisme was, laaiende geestdrift, en de oorlog iets scheen als groote manoeuvres. Men had nog geen dooden gezien en 't leven was nog niet duurder geworden. :-: Een gewone piot zou schuw de plaats vermeden hebben Maar Saelens, zonder ook maar een oogenblik te aarzelen, trad te midden van dit blinkend mooie gezelschap, bleef aan een leeg tafeltje staan, sloeg de hielen tegen elkaar, salueerde naar links, naar rechts, en zette zich dan neer. Hij lei zijn ransel naast zich op den grond, plaatste zijn geweer tusschen zijn beenen, nam zijn schako af, en begon met zijn rooden werkmanszakdoek het zweet van zijn kalen schedel te vegen. :-: Alle dames en alle heeren hadden de oogen gericht op dien kalen schedel van Saelens, en daar kwam als een stilstand in de gesprekken. ‘Comme il est déjà vieux’, hoorde hij achter zijn rug mompelen. De garçon kwam langs hem door. ‘Garçon’, zei Saelens luid genoeg om 't door iedereen te laten hooren, ‘une chope, si-vos plaît, de dix centimes. J'ai pas beaucoup de galette, moi!’ :-: De garçon, meenende zich te moeten ergeren om dat zoo'n gemeene kerel te midden van dit piekfijne

gezelschap kwam plaats nemen, antwoordde knak: ‘Il n'y a pas de consommations à dix centimes, m'sieu.’ :-: De dames keken verontwaardigd neer op dien harteloozen, onvaderlandschen kellner, en een van haar fluisterde reeds: ‘Cà'est un Boche.’ De officieren keken naar den colonel om te weten hoe het feit te beoordeelen. De civielen keken neutraal. Saelens merkte dit allemaal, maar hij hield zich onnoozel. Op een gewonen toon antwoordde hij aan den garçon: ‘Eh ben, fieu, si j'avais su ça!... mais c'est pas chentil contre un volontaire de cinquante-deux ans, savei-vous.’ (De bewondering straalde uit de oogen der dames). Saelens zette zijn schako op 't hoofd, nam zijn ransel van den grond, - toen opeens de colonel, die links van hem aan een tafeltje zat, zei: ‘Restez, mon ami!’ - en tot den garçon op strengen toon: ‘Donnez un demi à ce brave soldat.’ :-: Saelens lei zijn pak weer neer, stelde zich in positie, sloeg aan, en met een wel overdachte ontroering in de stem : ‘Merci, mon colonel - 't is niet voor 't een of 't ander, maar dat 's schoon van u!’ En in zich zelven mompelde hij: ‘Ze hebben 't beet.’ :-: De garçon bracht het groot glas koel bier, Saelens hief het op naar den colonel: ‘A vot' santé, mon colone!’ - en 't ging er in of 't geen bodem had. :-: ‘Et vous avez cinquante-deux ans, mon ami?’ vroeg op lieverigen toon de dame die naast den colonel zat en, naar haar weinig mooi gelaat te oordeelen,

dezes vrouw moest zijn, dacht Saelens. :-: ‘Oui, m'dam, et j'ai une femme et cinq gosses, mais je veux faire mon devoir pour la Belzique, comme un aut'! J'ai pas peur, moi!’ :-: De admiratie der dames steeg ten top. Daar stond er een recht achter 'n tafeltje om dien held beter te kunnen zien. De blinkende sporen en de mooie snorren daalden vreeselijk in de achting. De majoor, die met zijn dame rechts aan een tafeltje zat, zei op z'n beurt: ‘Garçon, donnez un autre demi à ce brave!’ En Saelens stond weer recht, salueerde, zei: ‘Merci, mon major, - we zijn wel arm, maar toch eerlijk!’ met een stem alsof daardoor iets zeer vleiends voor den majoor bedoeld werd, en de tweede demi verdween in de bodemlooze diepte van zijn binnenste. :-: De vrouw van den colonel vond dien tweeden demi een ‘impertinence’ van den majoor, wierp een geringschattenden blik op dezes vrouw, en bestelde: ‘Donnez-lui un sandwich, garçon’ waarbij Saelens nog eerbiediger groette en dankte. Een derde glas werd hem gebracht vanwege een kommandant. Toen hij gegeten en gedronken had, haalde Saelens zijn pijpke uit zijn zak en meende te vullen, waarop een civiele vaderlander, die wou toonen dat in 't burgerlijk element ook de nationale ontwaking had plaats gegrepen, hem vijf sigaren in de hand stopte. :-: En bij heel die vertooning vertrok er geen spier op Saelens zijn gezicht. Hij zat daar als 'n zoete-gezouten sukkelaar, gewoon van aalmoezen te leven, en als een

onbewuste held keek hij doodgewoon op het tafeltje vóór hem en verderop naar het stationsgebouw. Maar in zijn binnenste had hij een lol van alle bliksems. Hij had nog wel kunnen vertellen van de Légion Etrangère en zijn litteekens, maar dat paste weer minder bij die vrouw en vijf kinderen, en drie demis was al schoon. - Dies verkoos Saelens te zwijgen.:-: En daar stond opeens de colonelsdame recht, nam haar man's kepi, die op een stoeltje naast hem lag, en deed de ronde. De majoorsdame liet, voor iedereen zichtbaar, twee vijffrankstukken invallen, de kommandant volgde, ieder was edelmoedig volgens zijn graad, want de vrouw van den colonel en de kepi van den colonel boezemden misschien meer ontzag in dan de eigenaar van de twee in hoogst eigen persoon. En toen de opbrengst vóor Saelens op een tafeltje lag, en hij tellende de zilverstukken één voor één in zijn lijnwaden beursje liet glijden, en kwam tot de som van vier en vijftig frank, toen was Saelens metterdaad ontroerd. Zijn vingers beefden, hij werd er wit van, en zonder langer treuzelen stond hij recht, wipte zijn ransel en zijn geweer op den rug, groette en zei: ‘A revoir, m'dames et m'sieux!’ en ging heen. :-: Lichamelijk en geestelijk versterkt, stapte Saelens de straat over, sloeg rechts af, en in 't eerste simpel herbergske dat hij zag, ging hij binnen om er eens rustig over zijn geluk na te denken. En, hoe nu toch iets lukken wou, daar ziet hij achter een tafeltje 'n kennis van hem zitten, 'n

Brusseleer, en Saelens voelde zich reeds heelemaal thuis in Namen. Daar werd 'n glas op gedronken, dan liet hij ransel en geweer onder de hoede van den herbergbaas en ging met zijn vriend de stad afkijken. En de vier en vijftig frank deden zoo goed hun dienst dat tegen twee uur des nachts Saelens in den amigo werd gestopt, en er zijn roes uitsliep tot den middag van den volgenden dag. :-: En in de gemoedsstemming, die iemand hebben kan na een slecht uitgeslapen roes, kwam Saelens in onze compagnie. :-: 't Was ongeveer vier uur in den namiddag. We lagen op de koer van een kasteel, in den lommer van stallingen en schuren, en brachten den tijd door met slapen, of praten, of niets doen. Niemand mocht de plaats verlaten, daar er elk oogenblik bevel kon komen tot vertrekken, en de houten poort langs den straatkant bleef streng gesloten. :-: Tegen die poort werd opeens heftig gestampt. De soldaat, die er 't dichtst bij stond, opende en Saelens deed zijn intrede. :-: ‘Bonjoers, schacht.... Is de kommandant hier?’ :-: De soldaat, een beetje onthutst door het optreden en aanspreken van dien vreemde, wees in de richting waar de kommandant en de luitenant stonden te praten. En Saelens, met geschouderd geweer, flink en kranig, bleef staan op twee stappen afstand van de overheid. :-: ‘Je suis un volontaire, mon commandant, et je suis été envoyé à vot' companie!’ Zoo stelde hij zich voor. :-: De kommandant bekeek

hem van hoofd tot voeten, wierp een blik op het papier, dat Saelens hem aanbood, keek naar het lange litteeken op zijn wang en de grijzende haren, die onder zijn schako uitsluikten, en Saelens doorstond dit onderzoek zonder verpinken. :-: ‘Ah.... c'est bien, mon brave.... D'où venez-vous?’ :-: ‘Je suis un Brusseleir, mon commandant, et je suis venu à pieds de Namur.’ :-: Twee minuten later wisten kommandant en luitenant reeds alles betreffende zijn leeftijd, de vrouw en vijf kinders, de Légion Etrangère, en zijn vaderlandsliefde, die hem de wapens had doen opnemen. De kommandant was wel een beetje gevleid zoo'n held opeens in zijn compagnie te krijgen, waar het aantal helden hem niet bijster talrijk leek; al heeft hij eigenlijk nooit begrepen, waarom de ‘hoogere overheid’ dien kerel nu juist in zijn compagnie stak. Hij drukte Saelens een vijffrankstuk in de hand, en de luitenant gaf twee frank. Daar werd een stoel uit de keuken gebracht, waarop Saelens moest neerzitten; wij stonden allen om hem heen en keken eerbiedig naar het kale hoofd en het veelzeggend litteeken. De kasteelheer vernam het nieuws van den kommandant en kwam kijken met zijn dame, en deze ook stopten den dapperen patriot wat in de hand. :-: Een groot glas wijn werd hem gebracht door een poezele meid, en terwijl Saelens dronk pinkte hij een ondeugend oogsken over den rand van het glas naar het verlegen kind. Dan volgde nog een bord

met hesp en boterhams, en nadat Saelens alles verorberd had en de noodige kennis was aangeknoopt, trok hij de schuur in, lei zich op 't stroo en sliep den slaap der rechtvaardigen. :-: Iederen dag leerden wij Saelens wat beter kennen, en met iederen dag ging er wat verloren van de eerste heldhaftige bewondering. Saelens, als ver-uit de oudste van de compagnie, heette al spoedig ‘peere’ of ‘den ouwe’, en hij zelf behandelde de anderen als kleine jongens, hiet iedereen schacht, bleu, of manneke, en daar er verscheiden huisvaders bij ons waren van in de dertig, gaf dit meer dan eens aanleiding tot snibbig woord en wederwoord. Van den eersten dag af deed Saelens zich kennen als den echten ‘carottier.’ Op de appèls verscheen hij ofwel te laat, als het afgeloopen was, ofwel heelemaal niet. En dan hadt ge Saelens moeten hooren de gevraagde opheldering geven. Was 't maar voor 'n onderofficier dan klonk het kategoriek: ‘Da's niet voor 't een of 't ander, sergeant, maar ik ben enkel en alleen naar hier gekomen om te vechten.’ En moest hij voor kommandant of luitenant verschijnen, was 't: ‘'k Ben in 't slaap gevallen, mijn kommandant, - ge verstaat wel, een mensch van mijn jaren!’ En wat straf kon die brave kommandant daarbij dan toepassen! ‘Peere’ wist trouwens wel, dat er nu van arrest of cachot geen sprake kon zijn. En bij den kommandant heeft hij tot den laatsten dag 'n voetje voor gehad. :-: ‘Zeg eens, Saelens,’ vroeg

hij hem op 'n keer, ‘van waar komt dat litteeken, daar op uw wang?’: ‘In den Afrik, m'n kommandant, in 'n charge met de bajonet tegen de wilden!’ En eer de kommandant den tijd had daarover eenige meening te uiten, voegde Saelens er bij: ‘'k Heb nog 'n ander snee, hier op mijn bil.’ En hij schoof z'n broek neer en toonde op de harige dij een lang paars-rood litteeken. :-: De kommandant kreeg er 'n gegeneerden blos van op de wangen. :-: Wanneer er voor de soep of voor de solde geblazen werd, dan kwam Saelens nooit te laat. Met de koks had hij alvast van den eersten dag trouwe vriendschap gesloten en hij wist van die vriendschap ruimschoots gebruik te maken bij middag- en avondeten. Een ingeboren hekel had hij aan ‘patatten-jassen’. :-: ‘In mijn familie is er nooit een boer geweest!’ verklaarde Saelens dien hekel, en dan had de korporaal schoon te duivelen en te dreigen, tegen de onverstoorbare passiviteit van ‘den ouwe’ botste alles af. :-: Mijn vriend Saelens leed erg aan humeuren. Er waren dagen, dat er geen woord over zijn lippen kwam, en hij in de rangen stapte met zoo'n bitsig-bijtend gezicht, dat geen mensch hem durfde aan te spreken. Dan zag men op zijn facie enkel 'n opbollen van zijn wangen, wanneer hij met zijn tong zijn tabakspruim van de eene wang naar de andere stiet. Zijn gezicht kreeg daarbij vuurroode vlekken, de grijze stoppels van z'n baard leken stekels van een egel, en het breede lit-

teeken op zijn linkerwang kreeg een purpere kleur. O wee den schacht, die hem dan een scheef woord toesprak, wee dengene, die vóór hem in de rangen stapte en niet altijd op reglementairen afstand bleef, al geneerde hij zelf zich niet plots te blijven stilstaan om dengene, die achter hem stapte, tegen de gamelle op zijn ransel te doen aanbotsen. Dit spelletje had Saelens reeds zoo dikwijls herhaald, dat niemand hem meer als zijn ‘chef de file’ wou, en de rang achter hem maar bestond uit drie man in plaats van vier. Op het einde werd Saelens in den laatsten rang geplaatst, waar hij elken dag ruzie had met de sergeanten. :-: Wanneer Saelens kwaad werd, trok hij zijn linkeroog half toe, zijn rechteroog bekeek u dan zoo slangachtig, zoo venijnig, dat ge onwillekeurig een rilling over uw ruggegraat voeldet krieuwelen, en ge aan sluipmoorders-mogelijkheden dacht. :-: Ik was door een samenloop van omstandigheden Saelens zijn bijzondere vriend geworden. Op een keer vroeg hij mij: ‘Leen me ne keer tien cent, 'k heb geen rooden duit meer.’ Ik antwoordde hem: ‘Saelens, ge liegt, maar ge krijgt ze toch.’ En om die onverklaarbare edelmoedigheid gunde Saelens mij een bijzondere plaats in zijn hart. Wanneer hij mij ergens alleen vond zitten, in een boomgaard of in een weide, kwam hij naast mij liggen, in heel zijn lengte uitgestrekt, de ellebogen in den groes en zijn kin in zijn groote handen. Met zijn scherp profiel, zijn magere

kin en zijn wilde snor deed hij mij soms in de schemering wel eens denken aan een zeehond. :-: En op die uren vertelde Saelens mij zijn heel leven, al de avonturen van zijn wonder bestaan in Gent, in Brussel, in het Vreemdenlegioen. Al zijn schurkenstreken kwamen dan aan 't licht, vergroot en opgeluisterd door Saelens zijn verbazende fantasie. Ook menige opheldering kreeg ik te hooren over vroegere leugens. :-: ‘Ouwe, vroeg ik op 'n keer, is 't waar, dat ge getrouwd zijt en vijf kinderen hebt?’ :-: ‘Ja zeker,’ zei Saelens, ‘waarom zou dat niet waar zijn?’ :-: ‘En waar verblijven die?’ :-: ‘Daar weet ik niet meer van dan gij. 'k Heb ze al in geen tien jaar meer gezien,’ antwoordde hij zoo doodgewoon of 't om 'n niemendal te doen was. En daar ik hem zoo verbluft aankeek, gaf hij als nadere opheldering: ‘Dat mensch, nietwaar, deed me zoo schandalig den duivel aan, dat ik m'n eigen opvreette van koleire. Da's niet voor 't een of 't ander, maar ze kon me zoodanig koejonneeren, dat ik er wel moest van doortrekken. 't Is zoo dat ik naar den Afrik gegaan ben.’ Hij trok weer kalm voort aan zijn pijp. :-: ‘Allemaal goed en wel, maar die vijf kinderen zijn....’ :-: ‘Tut, tut, die hebben allemaal het haar van peere, weet ge, en ze zullen wel terecht komen. A la guerre comme à la guerre, zegt de Franschman.’ En hij knipoogde met vaderlijke ijdelheid. :-: Toen ik hem een paar dagen later, wijl hij aan 't sputteren was tegen de lange

marchen, het eten, de sergeanten en al de rest, vroeg: ‘Maar, Saelens, waarom hebt ge nu eigenlijk dienst genomen als vrijwilliger?’ keek hij mij eerst een oogenblik zijdelings aan en antwoordde dan doodgewoon: ‘Wat kunt ge d'r aan doen? Als 'n mensch 'n stuk in zijn kraag heeft, dan doet ge zoo iets, nie' waar!’ :-: Saelens had in Brussel ook een tijd aan ‘'t polletiek’ gedaan, en hij wist me theorieën uiteen te zetten over de ‘opvreters van 't Goevernement’ waartegen alle redeneeringsvermogen machteloos bleek. Die politieke actie van Saelens had vooral bestaan in 't op touw zetten van rumoerige opstootjes in verkiezingstijden, waarbij er tot staving van de vooruitgezette staatsprincipes vooral gewicht werd gehecht aan kracht van vuisten en voeten. :-: ‘Twee frank per avond om de kadodders op hun smoel te slaan, en dit litteeken hier, - hij wees op zijn linkerwang - heeft een van die sloebers mij met een pint geslagen.’ :-: ‘Is dat dan geen bajonetsteek uit Afrika?’ vroeg ik verwonderd. :-: ‘Bij-lange niet,’ zei Saelens, ‘da's niet voor 't een of 't ander, maar ge kunt aan zoo'n kommandant toch geen politieke kwesties gaan uitleggen!’ :-: ‘En dat litteeken op uw bil?’ :-: ‘Dat is 'n echt,’ antwoordde hij vol vuur, ‘dat hebben die zwarte loebassen mij ginder gelapt! Wilt ge 't nog eens zien?’ Ik verlangde echter niet het nog te zien, en geloofde hem op zijn woord. :-: Wanneer wij in een nieuw dorp aan kwamen was Sae-

lens zijn eerste zorg kennis aan te knoopen met een paar inwoners, waar hij dan zoo schoon wist te praten en zoo overtuigend te liegen, dat hij er gedurende den tijd van onze inkwartiering de gevierde gast bleef. Waar wij in schuur of schop onze soldatensoep uit het deksel onzer gamelle zaten te lepelen, kreeg Saelens bij 't gezin een plaats aan tafel, sprak met de meeste achting tot de huisvrouw, trok de kinderen op zijn knie en at tusschendoor voor drie. Wanneer wij opgeroepen werden om loopgraven te graven, bleef Saelens rustig in 't dorp zitten praten en borrels drinken met zijn vrienden, die hij bij hun voornaam noemde en op vertrouwelijken toon om 'n pijp takak vroeg. En dit werd zoo langzamerhand iets als een verworven recht, waar op het laatst niemand meer tegen protesteerde. :-: Hij had er op 't einde wat beters op gevonden. Zoodra de compagnie in een dorp aankwam en de aanduiding voor inkwartiering gegeven werd, lei Saelens ransel en geweer ergens tegen een muur of boom, wel wetend, dat hij beide den volgenden middag zou terugvinden, daar niemand lust had er twee te dragen, en dan recht naar de pastorij. :-: ‘Is mijnheer de pastoor thuis, juffrouw?’ :-: En op het bevestigend antwoord van de goedhartige dienstmeid, vraagt Saelens verder: ‘Zoudt ge dan aan mijnheer den pastoor eens willen vragen, juffrouw, of ik mijn biecht zou kunnen spreken?’ :-: De ‘juffrouw’ gaat daarop dadelijk den heer pastoor de vraag overbrengen, erbij

voegend, hoe oud die man er - och arme! - uitziet, en de pastoor haast zich naar de kerk, waar Saelens zijn kerkelijken plicht volbrengt. Wat een soort biecht Saelens dan sprak weet ik niet, maar opvallend was het, dat na de biecht de pastoor hem op een allervriendelijkste wijze toesprak, hem meenam naar de pastorij, inlichtingen vroeg over vrouw en kinderen, en hem in de keuken een stevig maal deed opdienen. En de brave ziel van een pastoorsmeid, was dan zoo geroerd over Saelens zijn vaderlandsliefde en moed, over zijn gezin en zijn hooge jaren, dat ze nog wel ergens een plaatsje vond, waar hij rustig den nacht kon doorbrengen. En vooraleer slapen te gaan, vroeg de leeperd telkens: ‘Hangt er 'n wijwatervaatje naast mijn bed, juffrouw?’ :-: En wanneer wij, die o zoo dikwijls op een kouden, harden kerkvloer hebben moeten slapen, 's anderdaags stijf en stram in de rangen stonden, kwam peere daar aangestapt met een fijne sigaar in zijn mond, zijn capote geborsteld, zijn schoenen geblonken, en dikwijls nog zijn veldflesch gevuld met lekkere koffie. :-: Saelens herhaalde dat grapje telkens als wij in een dorp werden ingekwartierd, waar men ons nog niet gezien had. Hij bewaarde daarover een geheimzinnig zwijgen, uit vrees denkelijk voor onderkruipers. Toen ik hem eens vroeg: ‘Maar zeg eens, wat is dat nu eigenlijk met dat biechten van u?’ antwoordde hij mij zeer philosophisch: ‘Alles hangt in de wereld af van de menschen waarmee ge te doen

hebt. Den eenen moet ge zóó aanspreken en den anderen zóó! Juzewieten en framassons weten hoe de wind waait.’ En wanneer ik die principes toepaste op zijn doenwijze, kon ik ongeveer raden waarin het bestond. :-: Nietwaar, dat mijn vriend Saelens een uitgeslapen schurk was? :-:-:

† † †

 

En al op een keer is dan het spel ernstig begonnen. De Pruisen waren er, we hoorden het kanongebulder, we zagen des nachts de bloedroode laai van brandende dorpen, auto's van het Roode Kruis voeren zieken voorbij, en 't werd met elk uur drukker op alle straten en wegen. We kregen op een namiddag bericht, dat we 's nachts de eerste loopgraven gingen bezetten. :-: De jongens gingen meest allen te biechten in de dorpskerk om zich gereed te maken voor den grooten strijd. En ik heb dien namiddag voor den laatsten keer met Saelens alleen gesproken. Hij kwam op den grachtrand naast mij zitten, en ik merkte dadelijk op, dat hem iets op het hart lag. 't Was Saelens, zooals ik hem nooit gezien had. :-: ‘Weet ge,’ zei Saelens na een poosje, terwijl hij zenuwachtig aan zijn pijp trok. ‘weet ge, 't is van mijn eerste communie geleên, dat ik nog ècht (hij drukte op het woord echt) te biechten geweest ben!’ :-: Hij keek een anderen kant uit, niet op zijn gemak. Ik bezag hem van terzij

- en op dit oogenblik zag hij er inderdaad oud uit. Ik antwoordde niet op zijn gezegde, en na een paar oogenblikken ging hij voort: ‘Da's niet voor 't een of 't ander, maar als ge denkt, dat ik het doe uit schrik, dan doe 'k het niet, - daar!’ :-: En Saelens ging in een herberg 'n paar borrels drinken, vroeg een emmer water om zich te wasschen, en toog ter kerke. :-: En vóór hij in den biechtstoel stapte, fluisterde hij mij op zachten toon toe: ‘Da's niet voor 't een of 't ander, maar die pastoor zal zijn ooren nog al hooren tuiten als ik mijn boeksken opendoe!’ :-: Maar ik weet, dat Saelens het dien keer ernstig gedaan heeft. :-: Dien nacht dan lagen wij in de loopgraaf. Wij hadden al dadelijk een hevig bombardement te doorstaan, en eer de morgen grauwde lagen er dooden en gewonden in de tranchée. Dan heeft Saelens getoond wat een man hij was. Hij, die nooit voor 'n karwei te vinden geweest was, deed nu om zoo te zeggen alles. Hij hielp de gewonden verbinden, de dooden wegbrengen, haalde uit het verlaten dorp eetwaren, bier, dekens, zorgde voor de verbinding met de verdere loopgraven, - Saelens was onvermoeibaar. Ik heb hem een gewonde hooren troosten op zoo roerende eenvoudige wijze of 't zijn eigen kind was. :-: In den nanoen daarop stond Saelens naast den kommandant en keek over de borstwering. Daar lag voor ons, links weg, een boschje, van waaruit wij den aanval op onze loopgraven verwachtten. En daar zegt Saelens opeens:

‘M'n kommandant, één, die ginder achter dat heuvelken zou liggen, kan al neerschieten wat het boschken binnentrekt. Mag ik er naartoe?’ De kommandant heeft de plaats door Saelens aangeduid eens goed onderzocht, heeft bevonden, dat Saelens gelijk had, en geantwoord: ‘Allez-y, mon brave Salins’. :-: En Saelens is er naar toe geslopen, heeft er al zijn kogels verschoten en menigen vijand neergelegd, en is er .... zelf dood gebleven! :-: Nietwaar, dat mijn vriend Saelens toch wel een held was? :-:-:

† † †

 

Toen de Duitsche brankardiers mij twee dagen later langs den wegrand neerlegden, waar ik wachten moest op een ambulancewagen, zag ik daar langs mij voorbijdragen op een draagberrie mijn dooden wapenmakker Saelens. Ik herkende hem dadelijk aan zijn kalen schedel. Ik meende op zijn bleek gezicht nog iets te merken als een schelmschen grimlach. :-: De Duitsche Roode-Kruismannen geraakten er niet uit wijs, hoe die oude zoo ver voor de loopgraaf dood lag. :-: Ik wist het. :-: En ik heb voor Saelens zijn zielezaligheid een weesgegroetje gebeden. :-:-:


Vorige Volgende