Logo DBNL
Officia Ciceronis, leerende wat yeghelijck in allen staten behoort te doen, bescreuen int Latijn (1561)

Officia Ciceronis, leerende wat yeghelijck in allen staten behoort te doen, bescreuen int Latijn

(1561)–Marcus Tullius Cicero–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Van vroomheyt oft stercmoedicheyt.
Het x. Capit.

Daer zyn noch twee deelen van d'eerbaerheit: van welcke hem het een verschynt in de grootmoedicheyt ende vroomheit van een edel herte: tander in de gelycmakinge ende matiginge van onthoudelicheyt ende getempertheyt. Van Vlysse wert ghescreuen door sommighe Tragedische poeten (hoe wel van sulcx met allen geen quaet vermoeden vermelt en werdt byden alderbesten Poete Homerum) dat hi hem veynsde sot te zyn, op dat hy niet mede soude trecken ten stryde voor Troyen. Dit docht hem dan nut, maer ten was geenen eerliken raet. Maer (sal yemandt segghen) het was hem nut te regeren, ende in zyn lant Ithaca met zyn ouders, wyf ende kint rustich te leuen. Sout ghi eenige eere in daghelycxe periculen ende arbeyden by dese gerustheit gelijcken willen? voorwaer ick houde die ruste versmadelic ende verwerpelic: want wat niet eerlic en is,

achte ick niet te moghen nut zijn. Wat waendy dan, soude Vlysses al hebben moeten horen, hadde hi in sulcke beueynstheit volherdt? die noch na dat hy d'alder heerlijcste feyten in d'oorloge bedreuen hadde, dit van Aiax moste hooren.

 
Dese ginc (so ghy weet) alleen sijn trou beulecken
 
Vanden eedt daer hy oyt eerst af heeft gesproken.
 
Hy veynsde hem sot, om niet met ons te trecken:
 
Hadde Palamedes niet connen ontdecken
 
Soo schalcken list, die cloeckelijck was geroken,
 
Dees mans eedt waer eewich met scande gebroken.

Hem waer beter geweest te strijden niet alleen tegen de vianden, maer ooc tegens de vloeden (so hy noch dede) dan te beswijcken tgemeene Griecken lant, dat alle ghelijck ghesint was om tegens de Troyanen te oorloghen. Maer wy willen de fabulen ende buytenlantsce geschiedenissen achter wegen laten, ende comen tot ons selfs daden ende saken. Als M. Attilius Regulus ten tweeden mael burgermeester van Romen zijnde, in Africa geuangen was door de lagen daer van d'ouerste een Lacedemonier was, ghenaemt Xantippus, ten tijden dat Hamilcar de vader van Hannibal het opperste regiment van den Carthaginenser voerde: ende Regulus tot Romen gesent was om de verlossinge van sommige edelen wt Africa, onder eedt van selfs weder tot Carthago te comen, indien

men hunlieden haer geuangens niet weder en leuerde, so heeft hi tot Romen gecomen zijnde, wel connen sien wat hem nut was: welc zijn oorbaer hy nochtans (so tblijct) valsch ende onrecht oordeelde, te weten daer in zijn vaderlant te blijuen, thuys te leuen met zijn wijf ende kinderkens, zijn geleden verdriet als een gemeen ongelijc vant onsekere oorloch te achten, ende in zijn vaderlant in burgermeesterlike staet te leuen. Wie sal dese dingen loochenen nut te zijn? wat dunct v hier af? De vroomheyt van herten ende de grootmoedicheyt en wil hier nochtans niet aen. Soect ghi noch heerliker exempele? dit is ymmers de natuerlike aert deser voorscreuen duechden, geen dinc te vreesen, alle menschelike dingen te verachten, geen saken die menschen opcomen mogen, onlijdelic te wanen. Maer wat dede dese man? hy quam inden raet, verclaerde de sake van zijn comste, hi weigerde zijn opinie in desen te seggen, ouermits hy geen raetsman (so hi seyde) en was, so lange hi met zijn eedt den vianden was verbonden. Ende dat noch meer is, so seyde hi (o arm dwaes, sal yemant hier seggen, die tegen zijn eygen weluaert ende oorbaer is) dat het geen oorbaer en was, de geuangens den Cathaginensers weder te geuen, ouermits dat dit noch iongelingen ende goede capiteynen waren: als hi daer tegen van outheyt een afgaende man was.

Alsmen hem daer inne volchden, so hieltmen de geuangens, ende hy keerde weder na Carthago: also en mochte noch die liefde van tvaderlant, noch van zijn wijf oft kint hem daer niet houden. Hem en was doe ooc niet verborgen, dat hy na d'alderwreetste vianden ende tot onmenschelike grouwelike pijnen reysde: doch en wilde hi sinen eedt niet breken. Aldus was hy in beter sake als hy met waken gedoot wert, dan oft hi binnen zijn huys out geuangen, meyneedich ende een out burgermeester gebleuen waer. Maer twas sottelick, niet alleen dat hi niet en riedt datmen de geuangens weder soude senden, maer dat hijs ooc af riedt. Waeromme sottelick? oock mede als het noch nut was voor tgemeen weluaert? vintmen dan yet dat eenich burgher mach nut zijn, als sulcx tghemeen weluaert schadelick is? de menscen verkeeren die dingen, die de fundamenten der naturen zijn, als sy den oorbaer van d'eerbaerheydt scheyden. Want wy ymmers al tsamen den profijt begeeren: daer toe werden wy geruct ende gedrongen, so dat wy geensins anders en mogen doen. Wie ist doch die voor de profijt vlucht oft wech loopt? oft wie isser (om bet te seggen) diese niet naerstelijcken en soect ende nae volcht? Maer want wy de profijtelike dingen nergens anders dan in lof, in duechde-

lijcke verchieringhe ende in eerbaerheyt en moghen vinden so achten wy dese dinghen voort meeste ende alderopperste, ende en houden de name van profijt niet voor so heerlic als nootlic. Wat salt dan zijn (sal yemant seggen) int sweeren? sullen wi den vergramden Iupiter ontsien? dat de goden nimmermeer gram en worden, noch niemant en beschadighen, is een gemeen gheuoelen by alle Philosophen: niet alleen by den ghenen die daer seggen dat hem God met der menschen saken niet en bemoeyt, maer oock by sulcke die segghen, dat God alle dingen bestiert ende regeert. Want wat gram zijnde Iupiter hadde Regulum meerder mogen beschadigen, dan hy hem selfs beschadichde? dese cracht dan die sulcdanigen oorbaer verachte, en quam wt geen vreese van de goden. Maer soude hy niet schandeliken doen? eerst so stont het minste quaet te verkiesen. Was dan in die scande so vele quaets ghelegen, als in die pijnlike doot? voort datter by Accium is, hebdy v trouwe niet gebroken? ick en hebbe noyt ontrou man mijn trouwe belooft, noch en beloofs hem niet: hoe wel dit van een godloose Coninck gheseyt wordt, soo ist nochtans artich gheseyt. Hier toe voeghense ooc ghelijck als wy seggen dat sommighe dingen nut schijnen diet nochtans

niet en zijn: dat si ooc alsoo sommige dinghen segghen eerlick te schijnen, diet niet en zijn: ghelijck oock dit selfde, te weten, weder tot sulcker pijnen te keeren om zijn eedt te houden, eerlijck ghedaen schijnt te wesen: maer dit verandert dattet niet eerlijck en is, want wat door dwanck der vianden gheschiet, en behoortmen niet te houden. Hier en bouen seggen sy noch, wat seer oorbaerlijc is, dat wert ooc eerbaer, al en scheent te voren alsulcx niet. Dese dinghen dan schijnen by na teghen Regulum te wesen. Maer laet ons het eerste besien: Iupiter en was niet te vreesen, op dat hy vertoornt zijnde, niet verdreuen en soude: die welcke niet en plach te vertoornen, noch te schaden. Voorwaer dese reden en doet niet meer tegen Regulum dan tegen alle eedtsweeren. Maer men behoort niet te mercken wat ontsich, maer wat cracht datter inden eedt is. Want den eedt is een beuestiginghe daermen God voor oogen heeft. Nv moetmen vast houden watmen vastelijck (God tot ghetuyge nemende) belooft heeft. Hier en sietse dan niet opter goden gramscappe, dijer geen en is, maer op rechtuaerdicheyt ende trouwe: so Ennius meesterlick seyt: O fides alma apta pinnis, & iustiurandum Iouis. Hieromme so wie zijnen eedt breect, die breect de trouwe: den welcken

onsen voorouders (soo in Catonis oratie staet) seyden int Capitolium aldernaest den oppersten god Iupiter te wesen. Iupiter al vergramt zijnde en soude ooc Regulum niet meer leedts hebben connen doen, dan hi hem seluen aen dede. Tis so, indien daer niet quaets en waer, dan in pijnen zijn. Dat dit, ken segghe niet het meeste quaet niet en is, maer met allen gheen quaet en is, segghen oock d'aldergheloofwaerdichste Philosophen: vanden welcken dese Regulus geen middelbaer, maer wel een van d'alder treflijcste getuige is, wilt dien toch niet lasteren. Want wat claerder oft oueruloediger ghetuychnisse willen wi doch wenschen, dan van een prince van den Romeynscen volcke: die om zijn geloof te houden willichliken in dootliker pijnen ginc? maer dat sy seggen datmen tminste quaet sal kiesen, dat is, dat zijt minder quaet achten schandelijck te leuen dan ellendelijc. Isser dan eenich meerder quaet dan schandelicheyt? isser eenich mishagen inde leelicheit des lichaems, hoe mishagelic moet dan de snootheit ende leelicheit vande besmette siele zijn? Daeromme die daer crachtichste van dese dinghen spreken, doruen dat alleen quaet noemen, dat scandelijc is: maer die hier wat ruymer af seggen, en twijfelent nochtans niet het meeste quaet te noemen. Maer dat: ken gaf noyt noch ick en gheue mijn

trouwe gheene ontrouwen: is recht vanden poete gheschreuen, om dat hi de woorden na den personnage Atreum moste bequaem maken. Maer willen si dat voornemen, datmen gheen ontrouwen gheloue en sal houden: sy sien voor hun datse gheen schuylhoecxkens en soecken om de meyneedicheyt te verschoonen. Maer men moet ooc dicmaels int crijchsrecht ende inden eedt den vianden gheloue houden: want het ghene dat ghesworen is, moetmen alsoo houden, als de meninge was dattet moste gheschieden: ist anders, ende doedijt dan niet, soo en ist gheen meyneedicheyt. Ghelijc oft ghy den roouers het rantsoen ws lijfs niet en gaeft soo en gheschieter geen bedroch, al waert oock ghesworen ghegheuen te worden. Want een roouer, en is onder den name van vianden niet begrepen: als die een ghemeen viant van alle menschen is. Met sulcken en behoort de trouwe noch den eedt niet gemeen te wesen: want zijn eedt te breken en is niet valsch sweeren, maer dat ghy wt sherten meninge sweert, alsoot na ons maniere met woorden wtgesproken werdt? ende dat niet te doen is eedt breken. Daeromme seyt Euripides fijn.

 
Mijn tonghe swoer voor den ooren,
 
Maer thert heeft niet gheswooren.

Maer Regulus en behoorde de crijchsche

ende viantsche voorwaerden door zijn meyneedt niet te verstoren: want wy handelden met sulcdanigen rechten viant, daer wy ooc het recht vanden heraulten ende veel ander crijchsrechten mede ghemeen hadden: so dat (indient sulcx niet geweest en waer) onsen raet nemmermeer sulcke heerlijcke dappere mannen ghebonden in sviants handen gheleuert en souden hebben. Want als T. Venturius ende Spurius Posthumius weder burghermeesters waren, maecten si vrede met de Samniters, na datter soo qualijck by Claudium ghestreden was, dat onse legioenen doort iuc hadden moeten cruypen: dies si beyde den Samniten geleuert worden, om dat si sulcx sonder beuel vant Romeynsche volck ende vanden raet ghedaen hadden. Ter seluer tijt, zijn Titus Numitius ende Q. Aemilius, wesende Tribuni plebis, mede gheleuert in handen vanden Samniters, want de pays oock by hunlieder toedoen gemaect was: ende dit alle om den Samniters den pays op te segghen: tot welcke ouerleueringhe Posthumius selfs (die mede geleuert soude worden) oosake ende raetsman was. Het welcke C. Mancinus oock ghedaen heeft langhe iaren daer nae. Dese hadde mede buyten weten vanden Senaet van Romen met de Numantiners verbont gemaect: daeromme

hy selfs, als Lucius Furius met Sextus Attilius om deser handel willen een vraghe inden raet deden, daer toe riet datmen hem de vianden leueren soude: welcke meninghe aenghenomen werdt, dies hy den Numantiners gheleuert is. Dit was veel eerliker dan Q. Pompeius dede: de welcke in ghelijcke sake ghesondicht hebbende, door zijn verbiddinghe so vele verwerf, dat dese wet tegens hem geen stadt en hielt. Hier vermocht het ghene dat nut scheen meer dan de eerbaerheyt. Maer by ons voorouders moste de valsche schijn vanden oorbaer wijcken, voor des eerbaerheits waerdicheyt. Maer dat wt dwanc ghedaen was, en behoorde van geender waerde te sijn: dats geseyt rechts oftmen een vroom man dwingen mochte. Maer waerom reysde Regulus dan na Romen, sonderlinge als hi van sinne was te raden tegen het wedersenden vande geuangen Carthaginensers? Tgeen dat meesten in hem te prijsen staet, berispt ghy: want ten hinck aen zijn oordeel niet, maer nam de sake aen om dattet oordeel byden raet soude zijn, ende en hadde hi daer niet gedaen, men soude de Carthaginensers haer geuangens weder gesent hebben: so waer hi ghesont in zijn vaderlant gebleuen. Maer want hi sulcx niet oorbaerlic en verstont voor tvaderlant, so heeftet hem eerlic gedocht sulcx te raden ende

selfs te lijden. Ende datse seggen dattet gene dat groteliken nut is, eerlic wert, ia dat sulcx niet eerlick en werdt, maer al eerlic is soo moetmen weten datter niet profijtelijc en is, dan dat oock eerlijck is: noch daer en is niet eerlijcx om dattet nut is, maer tis nut om dattet eerlick is. Daeromme en salmer onder veel ontallike wonderlike exempelen niet lichtelyck een noemen, dat edeler ende looflycker is dan dit exempel. Maer onder alle dit lof van Regulo, is dat meest verwonderens waerdich, dat hi de geuangens riedt te behouwen: want ons schijnt nv wonder dat hy weder keerde tot Carthago, twelck hy op die tijt niet anders doen en mochte: alsoo en comt die prijs niet op Regulum, maer op die tyden. Want onse vooruaders en hielden gheen bandt stercker, om tgheloof mede te verbinden, dan den eedt. De wetten van de twaelf tafelen geuen dit te kennen, die godsdiensten geuen dit te kennen ende de verboden geuen dit te kennen: door welcke tgheloof ooc beuesticht wert metten vianden. Dit verclaert ooc de scerpen opsicht ende straffinge vanden Censores: die ouer geen dingen sorchuuldiger noch naerstiger en oordeelden, dan in saken die den eedt beroerden. +M. Pomponius Tribunis plebis had L. Manlium de sone Auli, na dat hi Dictator was geweest, voor recht gedaecht, ende

hem beschuldicht dat hy sommighe dagen zijn officie verlangt hadde: ooc dat hy zijnen sone Titum namaels Torquatus ghenaemt, wt den menscen te lantwaerts hadde ghebannen. De ionghelinc vernemende dat zijn vader aldus belast werdt, liep nae Romen waert ende quam smorgens voor daghe (somen seyt) ten huyse van Pomponio: den welcken vercondicht zijnde dat daer de sone van L. Manlio ware, stont stracx op vanden bedde, liet den iongelinc by hem comen ende wanende dat hy vergramt yet ouer zijn vader te claghen hadde, beual hi al die by hem waren wech te gaen. Als de ionghelinck hem daer metten anderen alleen vant, troc hi terstont zijn swaert wter scheyden, ende swoer eenen dieren eedt dat hy Pomponium doorsteken soude, indien hy hem niet by eede en beloofde, de clachten tegen sinen vader te laten vallen. Pomponius verbaest zijnde swoer dat by eede, twelck hy daer namaels de gemeente seyde, ende verclaerde de sake waeromme hy de aengheheuen clachte moste laten legghen: so vele hieltmen in dien tijden vanden eede. Ende dit is die selfde T. Manlius de welcke nae dat hy by ryuiere Anien den Franchoys (die hem beroepen hadde) doot gheslaghen ende den halsbant af genomen hadde; den byname Torquatus

vercreech: onder wiens derde burgermeesterschap de Latijnen by Viserim geslagen ende verstroyt zijn. Dit was seker een dapper ende heerlijck man, maer sonderlinge goedertieren teghen sinen vader, hoe wel weder seer strenghe tegen zijn sone. Maer alsoo Regulus te prijsen is, int houden zijns eedts, alsoo zijn die thien te schelden die Hannibal tot Romen sende na de slach tot Cannas, onder eedt van weder in dat selfde legher te comen, twelck Hannibal vanden Romeynen ingenomen hadden, by alsoo verre si niet en conden verweruen dat de Romeynen sekere gheuangens tegens haer wilden laten wtgaen, indien si anders niet weder intlegher en ghingen. Van welcke thien alle de schrijuers niet alleens en schrijuen. Want Polybius, die een vanden besten schrijuers is, seyt datter neghen wederkeerden wt thien van d'edelsten die tot Romen gesonden waren: ouermits sy haer bootschap vanden raet niet verweruen en conden: maer datter een van thienen, na dat hy al wten legher van Hannibal ghegaen was, weder daer binnen quam: hem ghelatende als oft hy yet vergeten mochte hebben ende daer na binnen Romen bleef: so hijt beduyde dat hy van sinen eedt gevrijt was door zijn wederkeer die hy int legher ghedaen hadde. Dit was niet rechtelijck

want bedroch en ontknoopt den eedt niet, maer het breectse. Het was daeromme een sotte listicheyt, die verkeerdelijck de wijsheyt nae bootste: daer door ooc byden raet ghesloten werdt datmen die arghelistighe schalck weder gebonden tot Hannibal soude brenghen. Maer dits noch het alder treffentlycste Hannibal (seyt hy noch) hadde acht duysent Romeynen gheuangen: niet datse inden strijdt geuangen, oft wt doots vreese gheuloden, maer die vande burgermeesters Paulo AEmilio ende Marco Varrone inde leghers ghelaten waren. De Senaet van Romen en wilden dese niet lossen, het welc nochtans om luttel ghelts geschieden mochte: op dat ons crijchsvolck mocht ingeplant werden haer viant te verwinnen, oft selfs te steruen. Ende schryft de selfde noch dat Hannibal dit verhorende den moet liet vallen, om dat hy den Romeynschen raet in sulcken ellendigen benautheyt noch soo grootmoedich vant. Siet also werden de dingen die nut schynen alsmen die teghen de eerbaerheyt weecht, verwonnen ende achter rugge gestelt. Maer Acilius die dese historie in Griecx beschreuen heeft, seyt datter meer waren die met die selue list weder in Hannibals leger keerden om hem also vanden eedt te vryen: die al van de Censores met schanden gestraft

werden. Laet hier nv het eynde van desen zyn. Maer het blijct claerlic dat de dingen niet en mogen nut zyn, om datse boos, snode ende scandelijc zyn, die met een veruaert, verworpen bloot ende schroment herte ghedaen werden: so hier het feyt van Regulo soude geweest zyn, indien hy int raet geuen vander geuangens verlossinge zijn selfs profijt ende niet tstadts weluaert gesocht hadde, oft indien hi tot Romen hadde willen blyuen.


Vorige Volgende