Officia Ciceronis, leerende wat yeghelijck in allen staten behoort te doen, bescreuen int Latijn

Sommige lusten vragen, van welckc d'een den oorbaer, d'ander d'eerbaerheyt schijnt te vermanen.
Het ix. Capit.

Het seste boeck dat Hecaton van d'officien gemaect heeft, is vol aldusdaniger vragen: oft ooc een goet man betaemt dat hy in een seer grote dierte zijn gesinde niet en sal voeden? daer disputeert hy ouer weder zijden, ende sluyt nochtans int eynde, datmen behoort te doen na den oorbaer eyst, ende niet na de menscelike medogentheit. Hi vraecht, alsmen sceepwerpinge doen moet, oftmen eer een costelic paert inde zee sal werpen, ofte een onwaerde slaue? hier leert den oorbaer weder anders dan de menscelicheyt. Waert dat een dwaes in een scipbrekinge een planc gegrepen

[fol. 130v]

hadde om hem op te berghen: sal een wijs man hem dien benemen indien hijs mach doen? hy seyt neen, want dat waer onrecht. Maer oft de meester vanden schepe dien name, soude hy tzijne niet nemen? gheensins, niet meer dan hy den ghenen die met hem in de diepe zee seylende is, wt zijn scip, om dattet zijns is, soude moghen werpen: want tot dier tijt toe, dattet schip gecomen is ter plaetsen daert verhuert is, en behooret zijnen meester niet, maer die daer inne varen. Maer oft daer maer een plancke en waer voor twee schipbrokigen, dat beyde wijse mannen waren, sal elc de plancke voor hem seluen na hem rucken, oft salse d'een d'ander willens wijcken? Deen salse voor dander laten, maer dien, aen wiens leuen oft voor hem, oft voort ghemeen weluaert gelegen is. Maer oft aen hun beyden ghelijcke veel gelegen waer? So en sal tusscen hem geen twist zijn, maer sal die gene die worstelende vanden ander verwonnen wert (als oft by lotinghe gheschiede) den verwinner wijcken. Wat sal een soon doen oft zijn vader kercken roofde, ende holen onder der aerden tot de schatkist delfde, sal hijt den raet te kennen geuen? Dat ware onrecht, ia hy sal ooc zijn vader beschermen indien hi beschuldicht werdt. So sal dan tvaderlant in alle officien de ouerhant niet hebben. Het

[fol. 131r]

sal ymmers: want het ist vaderlant nut, getrouwe burghers te hebben voor haer ouders. Maer oft de vader de macht vander stadt bestont onder hem te brengen, oft hi tvaderlant wilde verraden: sal de sone hier toe swijghen? hy sal de vader bidden zijn voornemen te verlaten, helpet niet, soo sal hy hem beschuldighen, ia hy sal hem ook dreyghen: ten laetsten, indien de sake tot slants verderuen soude strecken, soo sal hi het weluaert van zijn vaderlant bouen zijns vaders soecken. Hy vraecht ooc, waert dat een goet man onwetende haghemunt ontfanghen hadde, sal hy namaels, als hy sulcx weet, dit valsche ghelt ooc voor goet gelt betalen den genen die hy schuldich is? Diogenes seyt ia: Antipater, neen: metten welcken ick lieuer stemme. Die afgaende wijn vercoopt, behoort hijs niet te seggen? Diogenes achtet onnodich, Antipater seyt dat sulcx een goet man betaemt. Dit zijn quantsuis de twistighe rechten vanden Stoycienen. Oftmen de ghebreken int vercopen van een slaue niet seggen en sal? sulcke gebreken niet, de welcke oftmen die versweghe, de cope te niet maken, maer dese dattet een loghenaer, dobbelaer, dief, dronckaert is d'een houdt datmen dese ghebreken seggen sal, d'ander hout neen. Waende yemant cooper te vercopen, daer hy gout

[fol. 131v]

vercochte, salt een goet man den vercoper te kennen geuen dattet gout is? oft sal hy om een penninc copen datter duisent waerdich is? Nv blijct ghenoech claer wat mijn gheuoelen is, ende wat gheschille datter is tusschen de philosophen die ick ghenoemt hebbe. Salmen de copen ende beloften niet altijt onderhouden oft volbrenghen, die noch door ghewelt, noch door quaet bedroch (so de Praetores plagen te seggen) gedaen zijn? Oft yemant een ander een medicijne gaue tegens de watersucht, met sulcker voorwaerden, dat de watersuchtighe (indien hy daer af gheneest) die medicijne oft raet nemmermeer nae dien meer ghebruycken sal: werdt hy daer door gesont, ende hy na een deel iaren weder inde selfde siecte valt, can hy niet weder vanden meester oorlof ghecrijgen om dien raet oft medecijn te gebruycken, wat sal hy doen, is d'ander so wreuel dat hijs niet toe en laet, daer hy nochtans niet beschadicht en is? men moet het leuen ende de gesontheyt te hulpe comen. Wat? oft een wijs man te voren gehouden werdt van een die hem erfgenaem wil maken van vijfentwintich hondert duysent croonen, dat hy voort ontfangen van d'erffenisse by lichten dage opentlic opter marct soude gaen dansen, ende d'ander dat belooft hadde den genen die hem anders geen erf-

[fol. 132r]

genaem gemaect en soude hebben: sal hi gaen dansen? oft niet? Ic hadde lieuer dattet onbelooft waer, dat waer dapperliker ende treflijcker geweest: maer heeft hijs belooft, ende acht hijt schande op de marct te dansen, so valt zijn liegen ofte belofte breken hem eerliker, indien hi d'erffenisse verlaten, dan oft hijse ontfangen hadde: ten ware hi dat gelt in so groten gemeenen noot aen stadts weluaert bestede, dat hem ooc zijn dansen om tvaderlant bystant te doen, gheen oneere en ware. ⁺Maer de beloften die den ghenen selfs, diese gedaen worden, niet nut en zijn, en behoeftmen niet te houden. De sonne (op dat ic weder tot de fabulen keere) hadde Phaetonti zijnen sone belooft te doen wat hi begheerde: hy wenschte op zijns vaders wagen geuoert te mogen werden, daer op hy quam maer eer hi stille hielt, was hi verbrant. Hoe vele beter waert gheweest, dat de vader zijn beloften niet gehouden en hadde? maer wat? vercreech Theseus ooc niet een belofte van Neptuno? als hem Neptunus drie wenschen gegeuen hadde, so wenschte hy de doot van sinen Hippolito: alsoo de vader daer quaet vermoeden op droech door de stiefmoeder: dies Theseus door tverweruen van desen wensche in d'alder swaerste droefheyt quam. ooc mede Agamemnon belooft hebbende Dianae op te offeren tscoonste dat

+ Beloften die d'ontfanger schadelijc zijn, ismen niet schuldich te volbrenghen.

[fol. 132v]

binnen dien iare int landt soude gheboren werden, moste zyn selfs dochter Iphigeniá offeren, die de schoonste geboren van alle dat iaer was. Beter waer de belofte gebroken geweest, dan sulcken wreeden onmenschelijcken daet volbracht. Daeromme en salmen somtijts zyn beloften niet houden: noch niet altyt wedergeuen datmen in bewaringe ontfangen heeft. Heeft v yemant wel by sinne zynde een swaert te bewaren ghedaen: heyscht hijt v dul zijnde weder: so ist wedergheuen misdaet, ende het niet wedergheuen behoorlijck. Maer hoe? oft die ghene die v zijn ghelt te bewaren gedaen heeft, v vaderlant wilde bestryden: soudijt hem oock weder gheuen? Ick geloue wel neen: want ghi sout tegens tgemeene weluaert doen, twelc v bouen al lief ende waert behoort te wesen. Also werden veel dingen, die van naturen eerlick schynen te wesen, door veranderinghe van tijden oneerlic: So wert beloften te volbrenghen, coop te houden, tontfangen weder te gheuen oneerlic, als den oorbaer in schade verandert is. Also vermoede ic nv genoech geseyt te wese vanden dingen, die daer onder een decxel van wijsheit nut schynen te zyn tegen de rechtuaerdicheyt. Maer want ic int eerste boec de officien ghetrocken hebbe wt de vier fonteynen van de eerbaerheit:

[fol. 133r]

soo wil ick my daer noch in houwen: als ic leeren sal hoe seer contrarie die dingen teghen de duecht zijn, die nut schynen ende niet nut en zyn. Dit sy dan van de wijsheyt, die door schalckheyt naghebootst werdt, ende van de rechtuaerdicheydt (die altijt nut is) tot nv toe ghedisputeert.