Logo DBNL
Officia Ciceronis, leerende wat yeghelijck in allen staten behoort te doen, bescreuen int Latijn (1561)

Officia Ciceronis, leerende wat yeghelijck in allen staten behoort te doen, bescreuen int Latijn

(1561)–Marcus Tullius Cicero–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Hier verclaert de Author zijnen sinne vande voorgaende questie, ende seyt dat een goet man om zijn profijt niet en behoort te veynsen.
Het viii. Capit.

Dese dingen staen ons dan te oordeelen, want icse hier niet gestelt en hebbe omme te ondersoecken, maer te verclaren. Aldus en scijnet niet dat die Rhodische coorncoper, of dese huysvercoper sulcx behoorden te helen. Want dat en is geen helen als ghi yet verswijcht: maer als ghi om v bate wel sout willen dat andere (die daer aen gelegen is) niet en wisten tgene dat ghy weet. +Wie en merckt nv niet wat maniere van helen dit is, ende wat luyden sulcx betaemt? dit en betaemt seker gheen onbeueynst man, geen eenvuldich, geen vroom, geen rechtuaerdich, noch gheen goet man: maer een schalck, dubbelt, listich, slim, boos, oneerlijc, loos beschijter ende een valsch bedriegher. Ist dan niet schadelijck alle dese ende

noch meer dierghelijcke schant namen op zijnen halse te halen? machmense dan met recht lasteren diet quaet heelen: wat salmen dan vanden ghenen segghen, die tghebrec van de ware noch met loghens bedecken ende verchieren? Caius Cannius een ghenoechlick ende niet ongeleert ridder van Romen, was eens tot Syracusa ghecomen alleen om hem wat te vermaken (so hi dick placht te segghen) ende niet om coopmanschap te doen. Daer wesende sprac hy dicmael van een boomgaert te copen, daer hi zijne vrienden noden ende hem seluen sonder ouerlopen te worden, met henluyden daghelijcx verlustigen mochte. Dit quam onder de man, oock ten oren van een wisselaer ghenaemt Pythius, woonende in de voornoemde stadt. Dese seyde tot hem hi en hadde gheen boomgaert te cope, maer een die Cannius (indient hem beliefde) als oftse zijn eyghen ware, wel ghebruycken mochte: ende badt met een Cannium tegen tsanderdaechs tsauonts in zijn boomgaert ter maeltijt te willen comen, twelc Cannius hem toe seyde. Terstont dede Pythius (so hy een wisselaer ende by veel volcx aengenaem was) een deel visschers bi hem comen, van hunlieden begheerende dat sy des anderen daechs voor zijn boomgaert wilden comen visschen: ende onderwees haer wat

hy begheerde ghedaen te hebben. Daechs daer nae teghen den auont quam Cannius ter maeltijt, twelck hi heerlic bereyt vant: sach ooc een groten hope schuytgens voor den boomgaert, van welcke elcx zijn vangt brachte: ende worpen de visschen opter aerden voor de voeten van Pythio. Cannius verwondert zijnde seyde, segt my Pythi, wats dit? so vele vischs? soo vele visschers schuytgens? dander sprack, wat wonder is dat toch? in dese plaetse hout meest alle de visch die tot Syracusa is: hier is de wateringhe, dese hoeue en moghen sy gheensins ontberen. Cannius noch heeter ende begeerliker ghemaect zijnde om copen, badt dat hyse hem wilde vercopen: dander hielt hem costelijc ende wildese eerst ongaerne deruen. Wat behoeuet veel woorden? dander verwillichde. Alsoo cocht dese begeerlike ende rijcke mensche de boomgaert so dier als Pythius selfs wilde. De schultbrief wert gemaect ende de cope volbracht. Cannius noot des anderen daechs zijn vrienden: hi selfs gaet vroech derwaerts, daer siet hy schuyt noch boot. Hy vraecht de naeste ghebuere oft een visschers feest oft vierdich was, om dat hyer daer gheen en sach: die seyt dattet gheen feest en was, daer af hy wiste, maer datmen daer niet en plach te visschen: dies hi hem gisteren verwondert

hadde, wat dat beduyden mochte. Cannius werdt toornich, maer wat soude hy doen? want Aquilius mijn medeghenoot int officie ende grote vrient, en hadde noch de wetten vant quaet bedroch niet gemaect. Den welcken ick selue naemaels vraechde wat hy daer inne verstont voor quaet bedroch daer hy my op antwoorde, alsser anders gheueynst ende ghedaen wert. +Dats seker oock wel claerlijck wtgedruct, als van een man die geleert was om een sake te beschrijuen. Daeromme oock Pythius ende alle die hun anders gelaten dan si doen, ontrouwe ende oneerbare schalcken zijn: want gheen van huere wercken, die met so vele boosheyden besmet zijn, nut en moghen wesen. Indien dan dese Aquiliaensche beschrijuinghe vant quaet bedroch waerachtich is, soo behoortmen oock alle dubbelheyt ende beueynstheydt gantselijcken te verlaten: noch een goet man en sal hem gheensins anders ghelaten dan hy denct, noch oock niet veynsen om eenighe ware dierder te vercopen, ofte tot minder prijse te copen. Ende dit quaet bedroch werdt ooc nae de wetten ghestraft als die momberschap in die twaelf tafelen, ende het bedroch der ionghelinghen met de wet Latoria, ende sonder wetten nae de discretie oft bescheydenheyt vanden rechteren, daermen han-

delt ter goeder trouwen. Ende van dander rechtvorderingen onder welcke dese titulen d'uytghesonderste zijn: In arbitrio rei vxoriae, Melius, equius: in judicia, Vt inter bonos bene agier. Maer wat? macher dan eenich bedroch zijn int ghene dat beter ende rechtuaerdiger is? oft als daer gheseyt werdt dat onder den goeden recht ghehandelt moet werden: macher dan ooc yet bedriechlicx oft argelistelic geschieden? maer quaet bedroch is int veynsen (so Aquilius seyt) ghelegen. +Daeromme moetmen het liegen gheheelijc wech doen wt alle handelen ende coopmanscappen: de vercoper en sal niemant wt maken die hoger biet, noch de coper niemant die de ware tot minder waerde veylt: elck van beyden sal alst aent spreken comt eens louen ende eens bieden. Als Q. Scaeuola de sone van Publio begeerde datmen hem tlant daer hy coper af was, eens louen oft insetten soude, ende de vercoper sulcx dede, so seyde Sceuola dat hijt beter achte, ende gaf hem daeromme hondert duysent meer. Niemant loochent, dat dit een goet man wel betaemt: maer si seggen, dattet een wijs man niet toe en behoort, als diet dierder dant hem verlaten wert cochte. Dit is die verderffenisse datmen sommige menschen goet ende sommighe wijs acht. Daer wt comet dat Ennius seit, dat een wijs man te vergheefs wijs is, als hy hem selfs niet

nut en weet te zijn. Twelc ooc seker waer is, waert dat Ennius ende ick eens waren wat dat is nut zijn. Ic sie Hecatonem Rhodium een iongher Panaetij segghen inde boecken vande officien die hy Q. Tuberoni toe gescreuen heeft, dat een wijs man behoort teghen de lants zeden, wetten ende insettinghen niet te doen, ende achte slaen opten oorbaer zijns huys: want (seyt hi) ten is ons niet ghenoech dat wy voor ons selfs rijck zijn, maer oock voor ons kinderen, vrienden, maghen ende sonderlinge voor tgemeen weluaert: ouermits dat elc mans rijcdom, macht ende haue in sonderheydt, oock tgemeen weluaert toe behoort. Desen en mach dese daet van Scaeuola (daer ick terstont af geseyt hebbe) geensins wel behaghen: maer seyt alleenlijc dat hy niet onbehoorlijcx en soude willen doen om zijn profijts wille: sulckdanighe en is niet seere te prijsen noch te dancken. +Maer indien quaet bedroch een schoon gelaet oft een beueynstheyt is, soo vintmen luttel saken daer dit quaet bedroch niet inne ghebruyct en werdt: of is dat een goet man, die nut is, wien hy nut mach zijn, ende niemant en beschadicht: soo en sullen wi niet lichtelijc wel te recht een goet ende rechtuaerdich man vinden. Hieromme en ist sondigen nemmermeer profijtelic, want het is

altijt oneerlick ende schandelick: ende want het altijt eerlick is een goet man te wesen, soo ist oock altijt profijtich. Ooc is by ons inde beschreuen rechten van de leggende eruen oft landen geboden datmen int vercopen de ghebreken van dien, die de vercoper bekent zijn, te voren seggen ende verclaren moet. Want na dattet genoech was, nae de twaelf tafelen alsmen leuerde tgene dat mette monde belooft was ende dat hi tweevoudighe straf leet, die zijn woorden weder loochende, soo hebben de wetgheuers oock daer by gestelt de straf vant verswijghen. Want si stelden inne dat de vercoper van eenige eruen, alle de verswegen ghebreken die hy te voren geweten ende niet by namen wt ghesproken hadde, boeten ende beteren moste. Ghelijck doe de Augures bouen op huer toorn haer vogel vluchten pleghen souden, ende Titum Claudium Centimalum zijn huys beualen af te breken, dat hy staende hadde opten berch Caelio, ouermits het henluyden inder vogelen vlucht te aenmercken behinderde: soo stelde Claudius terstont zijn huys te cope, ende vercocht dat: waer af Publius Calphurnius Lanarius de coper was: den welcken dit selfde oock daer nae beuolen werdt vanden voghelbeduyders. Als nv Calphurnius thuys afgebroken hebbende

verstont dat Claudius thuys te cope ghestelt hadde, ende hem ooc vanden vogelbeduyders geboden was thuys af te breken: so heeft hy hem voor den rechters beroepen, die sonder wetten na huer discretie oft bescheydenheyt vonnissen, ende geuraecht wat zijn partye hem in die sake ter goeder trouwen behoorde gedaen te hebben. Het vonnisse sprac M. Cato de vader van dese onse Cato. Want also anderen na haer ouders genaemt werden, so is dese Cato daer ic nv af spreke, die sulcken licht ter werelt gebracht heeft, nae zijn sone onsen Cato te noemen. Die Cato dan rechter zijnde, heeft het vonnisse aldus wtgesproken. Aengemerct de vercoper dese sake int vercopen al gheweten ende niet verclaert hadde, so behoorde hy den coper zijn scade te boeten. Also hielt die, dat int handelen ter goeder trouwen, de coper tgebrec wiste. Hieromme, indien dese Cato recht ende wel gevonnist heeft, so en mogen die coorncoper, noch die vercoper van dat pestilentieuse huys met recht niet swijgen. Doch en mogen aldusdanige verswijgingen niet alle inde rechten begrepen werden: maer diemen daer inne stellen mach, onderhoutmen naerstelic. M. Marius Gratidianus mijn buerman hadde C. Sergio Oratae het selfde huis vercocht, dat hi vanden seluen Sergio

binnen weynich iaren daer voor ghecocht hadde. Op dit huis hadde Sergius seruituit oft een eygenscap, twelc Marius int vercopen verswegen hadde. De sake quam voor recht, Crassus hielt woort voor Sergio, Anthonius sprac voor Mario. Crassus porde met die wet dat de vercoper tgebrec wetende verswegen hadde, ende behoordet daeromme te voldoen. Anthonius verantwoorde met de redelicheit ende billicheyt, want de last of seruituyt Sergio niet verborgen en was: gemerct hi selfs dat huys vercocht hadde, ende en was daerom niet van node geseit te werden: noch dat hi niet bedrogen en was, die selfs wel wiste wat recht hi hadde opt gene dat hi cochte. Waer toe dient dit? op dat ghi verstaen moecht dat de argelistigen, onse voorouders niet aengenaem geweest en zijn. Maer anders verdriuen de wetten de argelisticheden, anders veriagense de philosophen. De wetten doent, so verre zijt metter daet ende macht bereycken connen: maer de philosophen, so verre zijt met verstant ende reden volstrecken mogen. De reden dan, eyscht datter geen dinc beueynsdelic, bedriechlic noch verradelic en gesciede. Sijnt dan geen lagen, ist geen panden oft netten wt strecken, al en drijf oft en iaechtmen daer het wilt niet inne? ia de wilde dieren blijuen daer dicmael inne verrast, sonder van yemant veruolcht te werden. Stelt ghi v huys dan te

cope, sladyer een brief (als oft een strick waer) voor, vercoopt ghy thuys om eenighe ghebreken, op dat daer yemant onbedachtelick aen soude blijuen hangen? Dit dan, hoe wel het om de quade ghewoonte ende verdoruen zeden, niet oneerlick geacht en werdt, noch met geen wet ofte burgherlick recht verboden en is: so ist nochtans door de wet der naturen verboden. Dat is de vriendelijcke ghemeenschappe (twelck hoe wel het dickmael gheseyt is, nochtans meermaels geseyt moet werden) die haer onder alle menschen bi een yegelijc soo breet opent: doch wat meer onder den genen die van een natie zijn, maer aldernaest ende meest bi luyden van eender stadt. Daeromme ons voorouders wat anders hielden van Ius gentiam, dats trecht der volcken, dan van Ius ciuile, dats het burgher recht. Doch ist niet al tsamen een recht voor alle volcken dat burgerrecht is: maer wat der volcken recht is, behoort ooc het burger recht te wesen. Maer wi en hebben geen volcomen noch wtgedructe gedaente vant ware recht, oft van de natuerlike rechtuaerdicheyt. Wi en gebruycken niet dan de scaduwen ende beelden daer af. Maer och oft wy die selfde noch wel onderhielden: ghemerct si genomen worden wt d'alderbeste exempelen vander naturen ende vander

waerheyt. Want wat treffeliker woorden zijn dat, Maect niet dat ick door v, oft door v gheloue behaelt noch bedroghen werde. Wat gouden woorden zijn dit, Onder den goeden behoort recht ende sonder bedroch ghehandelt te werden. Maer wat goede menschen zijn, ende wat recht ghehandelt te werden heet, is een groote twijfele oft questie. Q. Scaeuola d'opperste bisscop seyde dat d'aldermeeste cracht ghelegen was in de vierscharen daermen handelen ter goeder trouwen, ende dat dit woort ter goeder trouwen, hem alderbreetste verspreide: dat het ghebruyct werdt in voochdyschappe, in gheselschappe, in verpandingen, in leninghen, in copingen, in vercopingen, in hueringen, in verhueringen: in welcke dingen tghemeen tgeselschappe der menschen begrepen is: ende dattet eens wtgenomen rechters werck is, in dese dinghen wel te connen oordeelen, wat yeghelijck den ander behoort te leueren: sonderlingen ouermits men in sulcke saken veel vonnissen d'een tegen dander vint. Daeromme moeten de listicheden ende de schalcheyden wech gedaen werden: bysonder die, welck arbeyt om wijsheyt te schijnen, ende nochtans opt alder verste daer af verscheyden is. Want de wijsheyt bestaet int verkiesen tusschen goede ende quade dingen: maer de schalc-

heyt (indien alle dat oneerlick is, quaet is) verkiest het quaet voor tgoet. Noch het burgher recht, dat wter naturen spruyt, en straft niet alleen de schalcheyt ende bedroch int vercopen van eruen: maer het verbiet ooc alle bedroch int vercopen van slauen, daer de vercoper tghebrec wel behoort te weten, oft si wechlopers, dieuen, oft ongesont zijn: dies de vercoper (indien daer gebrec van hem geweten inne wert beuonden) tselue beteren moet. Met de erffenisse ist een ander sake. +Daer wt verstaen wert (aengesien de nature de fonteyne is vande rechten) ooc natuerliken te wesen dat niemant sulcx en bedrijue, dat hy roue wt eens anders onwetenheit: noch daer en is niet schadelijckers in smenscen leuen, dan den schijn van verstandicheyt in scalcheyt: daer wt dese ontallike twijfelen spruyten, dat de nutte saken tegen eerlike schijnen te strijden. Want hoe vele werdter doch geuonden die hem soude connen onthouden van onrecht te doen alst onghestraft ende sonder yemants weten geschieden mochte? Laet ons dat eens besoecken (belieuet v) ooc in sulcke exempelen daer inne tgemeen volc mogelic geen sonde en rekent: want ick en wil hier niet seggen van moorders, van venijn cokers, van valsche testament makers, van dieuen, van gemeen lant dieuen, die niet behoren ghe-

straft te werden met de woorden ende disputatien van de philosophen, maer met kerckers ende ketenen: Ick denck te seggen vant geen, dat sulcke doen, die noch voor goede mannen gheacht werden. Daer zijnder gheweest die een valsch testament vanden rijcken man L. Minutio Basilio wt Grieken tot Romen brachten: ende om te lichter tot haer meninge te comen, so schreuen sy tot mede erfghenamen M. Crassum ende Q. Hortensium d'aldermachtichsten vander stadt: de welcke niet tegenstaende si sulcx wel valsch te wesen vermoeden, nochtans om datse hun selfs in die valscheyt onsculdich kenden, en weygherden si dit profijtgen van eens anders boosheyt niet. Maer wat dan? is dat genoech datse schijnen niet misdaen te hebben? ten dunct mi voorwaer niet: hoe wel ic den eenen leuendich zijnde bemint, ende dander doot niet ghehaet en hebbe. Maer want dese Basilius zijns susters sone met zijnen name hadde doen noemen, dien hy oock zijn erfghenaem ghemaeckt hadde: dien beschermer meyne ick van der Picener ende Sabiner velden (o schandelijcke smette van dien tijden) so en wast niet recht dat de ouersten vander stadt, het goet, ende dese ionghe Satyrius niet dan den name hebben en soude. Ist dan oock soo dat die ghene die

tonrecht niet en keert, noch vanden zijnen en weert (als hijs macht heeft) onrecht doet, alsoo ick in deerste boecken gheseyt hebbe: wat salmen van sulcken seggen, die niet alleen het onrecht niet en keert, maer dat oock helpt? Ick en achte seker d'erffenissen die noch al waerachtelijcken op yemant comen niet eerlijck te wesen: indien si met listighe smeeckende weldaden ende niet met waerheyt maer door schoon ghelaet vercregen zijn: ende in alsulcke saken placht de profijte somtijts wat anders te schijnen, dan de eere is: maer tonrecht, want de bate ende eerbaerheyt staen onder een selfde regule. +Die dit niet en merct, en sal van gheen bedroch boosheydt vry zijn: want aldus denckende, dats wel eerlijck, maer dits nut, sal hy door zijn dolinghe doruen van een schoeren de dinghen die vander natueren tsamen ghecoppelt zijn: Het welck d'eenighe fonteyn van bedroch, schalcheyt ende van alle boosheyt is. Daeromme al waert sake dat een goet man de macht hadde om met zijn vingerken eens te knippen hem selfs in eens rijcken mans testament als erfgenaem te dringhen, soo en sal hijs niet doen, al wist hy ooc voor seker, dat nemmermeer yemant sulcx van hem vermoeden soude. Maer gaefmen M. Crasso de macht om so door eens

vinghers verrueren erfgenaem te moghen ghemaect werden daer hijs van rechts weghen niet en ware: hi souder (gelooft my) oock op de marct wel om dansen willen. Maer een rechtuaerdich man, twelck ick een goet man achte, en sal niemandts goet verminderen om tzijne te vermeeren. Wie hem hier af verwondert, die belijdt daer mede, dat hy niet en weet wat een goet man is. Maer die in zijn gront wil gaen ende ondersoecken de verborghen kennisse zijns ghemoets, sal by hem seluen verstaen, dattet een goet man is, die yeghelijc helpt die hy mach, ende niemant en beschadicht ten waer hi verongelijct ware. +Wat dan? schadet dese niet, die als door eenrehande venijn zijn beste doet om d'erfghenaem wt het testament te drijuen ende hem selfs daer inne te helpen? salmen dan (mach yemant hier segghen) niet doen dat oorbaerlic ende profijtelic is? Dese leer eerst verstaen, dat gheen dinck, twelck onrechtuaerdich is, oorbaerlijck oft profijtelijc zijn mach: die dit niet gheleert en heeft, en mach gheen goet man wesen. In mijn ioncheyt hebbe ick van mijn vader gehoort, dat een raetsman Fimbria tot een rechter gecoren was van een Romeynsch ridder, voorwaer een eerbaer man, die gewet hadde te bewijsen dat hy een goet man ware: tot den welcken

dese Fimbria seide dat hi sulcx nemmermeer oordeelen wilde, op dat hy (indien hi tegen hem vonniste) den goeden name van een eerlic burgher niet schenden en soude: oft dat hy niet lichteliken yemandt een goet man soude schijnen te achten, om welck te wesen soo ontallijcke vele duechdelijcke daden ende lofwaerdighe saken eysschen ende nootlic behoeuen. Alsodanigen goeden man dan, die Fimbria (ic late Socratem achter) hier voor oogen hadde, en mach geen sake nut achten, die ooc niet eerlic en is. Daeromme en sal sulcken man niet alleen niet doen, maer ooc niet derren dencken, twelc hy alleman niet en soude derren seggen. Ist niet schandelic dat de Philosophen twijfelen aen dese dinghen, daer de boeren niet eens aen en twijfelen? wten welcken oock dit oude spreecwoort ghesproten is, twelc si bruycken int prijsen van yemants duecht oft ghetrouwicheydt, ick soude hem (segghense) ongetelt gelt betrouwen doruen. Wat heeft dit spreeckwoort doch anders inne dan dat gheen dinck profijtelic en is, dat niet behoorlijck en is, al mochtmens oock sonder yemants wedersegghen verweruen ende behouden? Siedy wel datmens nae dat spreecwoort oock den voornoemden Gygi niet en mach toe laten noch vergheuen, noch oock niet desen, dien ick

dicht hier voor stelde, als oft hy met het beweghen van een vingherken alle mans erffenisse te samen mochte schrapen: want gelijc het gene dat schandelijc in sich selfs is, nemmermeer eerlijck en mach werden, alhoe verborgentlijcken dattet geschiede: alsoo en mach tgene dat niet eerlic is, nemmermeer profijtelijck werden, want sulcx teghens de nature is. Maer (sal yemant seggen) men heeft oorsake om misdoen alsser groot loon voorhanden is. Als C. Marius niet vele hoops meer en hadde om burger meester te worden (ouermidts hy nv al seuen iaren nae zijn praetoraet vergheten was, soo dat hy niet en scheen ymmermeer nae tburghermeesterschap te sullen staen: heeft hy Q. Metellum een heerlijck man ende treftich burger (wiens legaet hi was, ende was ooc van dien veltheere tot Romen gesonden) voort volc van Romen besculdicht, seggende dat die het oorloch verlangde: maer wilde men hem burghermeester maken, hi soude binnen corten tijt Iugurtham leuendich oft doot leueren in handen vanden Romeynschen volcke. Also wert hi opper veltheer gemaect: maer hy weec af van de getrouwicheyt ende rechtuaerdicheit: als die een dalderbeste ende treffelicste burger (wiens legaet, ende vanden welcken hi gesent was) door valsce besculdiginge inder gemeenten

haet brachte. Noch onse Gratidianus en heeft oock niet als een eerlic man gedaen, ten tijden als hy Praetot was. +De Tribuni Plebis hadden desen Gratidiano noch by gheuoecht al de gheheele vergaderinghe vande Praetores: om ghelijckelijcken met malcanderen ordonnantie te maken inde saken vander munten, want het ghelt tot dien tijden so op en neder liep, dat niemant en mochte weten wat hy hadde: also hebben si ghelijckelijck alle te samen een eualuatie ghemaeckt met wetten ende straf daer by: ende na dat si met malcanderen gesloten waren alle ghelijck nae de maeltijt te comen op de puye (daermen af leest oft publicatie doet) omme die ordonnantien te vercondighen, zijnse alle van een gescheyden, d'een ghinck hier, d'ander daer. Maer Gratidianus ghinck stracx weechs nae der puyen ende heeft daer alleen afghelesen ofte vercondicht dat onder hen allen gelijc besloten was: welcke sake (indien ghijt vraecht) hem tot so grooter eeren gheuiel, datmen zijn beelt in alle straten maecte, daermen wieroock ende waskaersen voorbrande. Wat behoeuet veel woorden? daer en was noyt yemant beter gewilt vander gemeente. Dit zijn dan de dingen die somwijl int beraden swaricheydt maken: alst onrecht datter gheschiet niet groot, maer tprofijt

datter af comt seer groot schijn: ghelijck het desen Gratidiano niet seer schandelijc en dochte te zijn, dat hy des volcx gonste van zijn medebroeders ende Tribunis plebis roofde ende die alleen tot hem troc: om daer door burghermeester te werden, twelc hy voor hem seer nut waende. Maer van alle dese dingen is een regule, dien ic wensche dat v bouen alle dinghen wel condt sy: te weten of tgeen dat nut schijnt, en mach niet schandelic zijn: oft indient schandelic is, en macht niet eerlic schijnen. Wat salmen dan hier toe seggen? machmen dien voornoemden Marium, noch desen Gratidianum gheen goede mannen achten? opent ende doorsoect v verstant eens, op dat ghi muecht sien wat gedaent, schijn oft teeken van een goeden man in henluyden is. Sal dan een goet man om zijn baets willen liegen, bedriegen ende een ander te onrecht besculdigen? voorwaer gheensins. +Vintmen eenich dinc dat so nut oft soo te wenschen is, daermen een goet gherucht ende goeden name om verliesen sal? wat isser doch soo groot dat dees profijt (somen dat noemt) schijnt mede te brengen, alst wel groot is datse met haer wech schoert, wanneer sy een goet mans goede fame, ghetrouheyt ende gerechticheit berooft? wat onderscheyt ist doch, oft yemant wt een mensch in een wilt dier veran-

dert, oft dat hy de beestelijcke wreetheyt onder menschelike gedaente pleecht? wat dingen dan? die alle dat recht ende eerlick is achter rugge stellen, alleen om tot mogentheyt te comen, doen dese het selfde niet, dat hy dede, die den ghenen tot een schoonvader begeerde te hebben, door wiens vermetele stoutheyt hy machtich soude zijn? hy waendet profijtelick hem veel te vermogen door den haet van een ander: maer hy en mercte niet hoe onrecht, hoe onnut ende hoe schandelick dat teghen zijn vaderlant was. Sijn schoonvader self hadde altijt in de mont twee Griecxe vaersen Euripidis in Phoenissis, die ick hier (soo ic best can) stellen sal: moghelic wat ongeschict, maer soo nochtans dat de meyninghe verstaen mach werden.

 
Ist recht te breken, men salt doen om tregeren:
 
Maer in alle ander dingen staet duecht te eeren.

Dits seker een hals stuck van Etheocles oft (veel eer) Euripide die dat alleenlic wtsondert, twelc het alder lasterlijcste is van alle boosheyden.Wat wil ic de cleyne dingen ondersoecken? erffenissen, coopmanschappen oft bedriechlike vercopinghen? Hier hebdijer een, die Coninc ende heere vant Roomsce volc ende van alle natien begeerde te worden, ende dat oock volbrachte. Soude yemant dese begeerlicheyt eerlic willen

noemen, die waer van sinnen berooft: want sulc een soude tverlies van vryheit ende van wetten voor goet aensien, ende de gruwelijcke veruloecte verdruckinge van dien, looflijck wanen. Maer soude yemant wel belijden dattet niet eerlijck en is in dese stadt die vry was, ende behoort te blijuen, als heere te regeren, daer by nochtans willen segghen dat sulcx dien regent nut ware: wat berispinghe ofte (om bet te segghen) wat bescheldinghe soudick (meyndy) bruycken om sulck een wt zijn dolinghe te trecken? Ach Godt: mach dan d'alder schandelijcxste ende grouwelijcxste moort van tgheheele vaderlandt (al waert al schoon dat die ghene die hem hier toe begheuen heeft, vader ghenoemt worde vanden verdructen burgeren) ooc noch yemandt nut zijn? men moet dan de profijt nae de eere buyghen ende schicken, ende dat alsoo, dat by dese twee woorden, eere ende baet, die onderlinghen schijnen te verschillen, een selfde dinc verstaen werdt. Nv gae ick tot de opinie vant ghemeen volck: wat mach daer profitelijcker zijn dan de macht om regeren? so en vinde ick oock niet dat den ghenen, diet onrechtelijc vercregen heeft, onnutter mach zijn, alsment na der waerheit rekenen wil. Accius seyt.

 
Veel haten den macht met ontrouwe sinnen
 
Luttel goeden vintmen diese beminnen.

Mogen dan benautheyden, sorchuuldicheyden, nachtlijcke ende dagelijcxe vreesen, ende een leuen dat vol periculen ende lagen is, yemanden ooc nut zijn? maer van wat rijc is dat gheseyt? dat van Tantalo ende van Pelope gesproken zijnde te recht geseit wert. Maer hoe vele meerder vianden meyndy heeft hy, die metten heyrlegher der Romeynen, het Romeynsche volck selfs verdructe? iae die niet alleen een vrije stadt, maer oock een ghebiedende stadt ouer landen ende volcken dwanc om hem te dienen? wat smette meyndy dat dese in zijn conscientie ghehadt heeft? wat wonden? hoe mocht dies mans leuen hem seluen nut zyn? alst sodanich was datter den aldermeesten danck ende glorie inne gelegen was voor den ghenen diet hem beneemt? Ist dan so, dat dese dinghen die d'aldergrootste schynen niet profitelick en zyn, om datse vol lasters ende schanden steken, soo behoortmen ooc vastelick te ghelouen, datter niet en is dat nut mach zyn, alst niet eerlick en is. Het welcke dicmael te voren ende ooc van C. Fabritio in zyn tweede burgermeesterschap ende van onsen raet int oorloge teghen den Coninc Pyrrhum geoordeelt is. Want als de Coninck Pyrrhus onuer-

oorsaect de Romeynen quam bestrijden ende men met eenen strijtbaren machtighen Coninc om de heerscappie oorloch voerde, soo is een ouerloper vanden Coninck Pyrrho heymelijck int legher ghecomen, tot Fabritium den burgermeester: dien hy beloofde, also bedectelick weder int leger Pyrrhi te gaen, als hy herwaerts was ghecomen, ende den Coninck met venijn te vergheuen, indien de burgermeester hem dat wilde loonen. Fabritius dede dese weder tot Pyrrhum brenghen: welcke zijne daet de Romeynschen raet ghepresen heeft. Maer sietmen hier opten schijn ende waen vanden oorbaer, soo mocht die eene verrader den Romeynen van dat sware oorloch ende van dien grooten viant verlost hebben: twelck seker een groote schande ende boosheit geweest ware, datmen den genen, metten welcken men om d'eere street, niet met vroomheydt, maer met boosheyt tonder ghebracht souden hebben. Welc was dan van beyden nutter, het strijden met wapenen, oft met venijn, ende dit so wel inden ogen vanden Senaet van romen, die noyt den oorbaer van d'eerwaerdicheyt en scheyde, als van Fabritio die sulcken man tot Romen was, ghelijck Aristides tot Athenen? begeertmen het regiment om de glorie? laet het sonder boosheyt gheschieden, die niet

inde glorie wesen en mach: wordt dan de rijckdomme begheert, die en mach doch in gheender wijse met schande nut wesen. +Daeromme en was die meyninge oft sententie van L. Philippo de soon van Quinto niet nut: willende dat die steden, die om tontfanghen gelt door L. Syllam met des raets belieuen vry gemaect waren, wederomme chijnsbaer souden wesen: sonder hunlieden tghelt dat sy om haer vryheyt betaelt hadden, weder te geuen. De Senaet heeft desen meyninghe geuolcht: dit was schandelic voort rijc. Dus ist geloue vanden zeerouers beter dan vanden Raet van Romen. Maer d'incomsten zijn daer door vermeerdert: so ist ymmers profijtich. Hoe lange sullense doruen seggen datter yet nut is twelc niet eerlic en is? mach oock eenich rijc dat met glorie ende ionste vanden ondersaten behoort onderset te wesen, nut gheschieden ofte comen van haet ende blaemte? Ick ben ooc dicmael selfs met mijnen Catone oneens gheweest: want hy dochte mi te seer streng zijn int voorstaen van de chijnsen ende incomsten: den tollenaren oft pachters van exchijsen ontseyde hijt al, den vrienden veel: daer wy nochtans teghen sulcke weldadich behoren te wesen, ende met hunluyden alsoo te handelen als wy met onse pachtenaers pleghen te doen: ende dies

oock te meer dat de vereenighinghe van sulckdanighe ooc mede totter stadt weluaert dient. Curio en dede ooc niet recht, als hy der Transpadaners sake seyde recht te zijn: daer hy dan altijt byvoechde, laet den oorbaer d'ouerhandt behouden. Hy hadde alsoo lief moghen segghen, dat de sake niet recht en was om datse tghemeen weluaert niet nut en was: als dat hijse profijtelijck seyde te wesen, ende beleedse nochtans niet recht te zijn.


Vorige Volgende