Logo DBNL
Officia Ciceronis, leerende wat yeghelijck in allen staten behoort te doen, bescreuen int Latijn (1561)

Officia Ciceronis, leerende wat yeghelijck in allen staten behoort te doen, bescreuen int Latijn

(1561)–Marcus Tullius Cicero–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Datmen gheen dinc, dat met oneere ghemengt is, profijtelijck en behoort te achten.
Het iii. Capit.

Als ons dan eenighen schijn van profijt voorcomt, so werden wi nootlick daer toe beweecht: maer alsmen de sake te recht aenmerckende beuint dat het gene twelc nut scheen, met schande gemenget is, dan en salmen sulc profijt niet begeren: maer verstaen datter geen profijt en mach wesen int gene dat snode ende schandelick is. +Seker indien geen dinck so seere tegens naturen is als leelickheyt ende snootheyt (ghemerct de

nature dat recht, bequaem ende bestendich is, begeert, ende de contrarien van dien versmaet) ende ooc geen dinc so natuerlic en is, als nutbaerheyt: so en mogen seker den oorbaer ende snootheydt oft schande niet te samen in een sake wesen. Voorts, ist so (als Zeno seyt) dat wy tot de eerbaerheyt gheboren zijn, oft dat die alleen te begeren staet, ofte (so Aristoteli behaecht) behoortmen de eerbaerheyt in alder wijsen bouen alle ander saken hooch te achten: so moet nootlijck volghen dat het ghene dat eerlick is, oft het eenige oft het opperste goet moet wesen: wat dan goet is, dats ooc seker nut: so moet dan ooc al wat eerbaer is nut zijn. Daeromme so scheyt de delinghe der oneerbaren menschen tgheen dat sy vinden nut te schijnen van d'eerbaerheit: ende nemen dat nae hem. Hier wt spruyten dan moorderijen, veninige morseelen, ende valsche testamenten: dit maect dieuerijen so int ghemeen goet, als anders, berouingen ende plonderingen vanden vrienden gesellen ende burgeren: dits tvoetsel vande ondrachlike mogentheyden door oueruloedige rijcdommen: ten laetsten so werden hier wt oock gheboren de begeerlicheyden om te heerschappen ouer vrije steden, twelc het alder archste ende schandelijckste is datmen bedencken mach. Sy sien met een verkeert

oordeel op het profijt vanden dinghen: maer en sien niet, ken segge niet op de straffingen van de wetten (die si dicmael ouerweldigen ende verschueren) maer oock niet op de snoode leelicheyt ende schandelicheyt (twelck noch het alderbitterste is) vander saken selfs. Aldus moet dese maniere van beraet gantselijcken achter rugghe ghestelt werden (want si is heel boos ende godloos) daermen ouerleyt oftmen tghene datmen verstaet eerlick te wesen, volghen, oft datmen willens ende wetende hem selfs met boosheyt beulecken sal: want dese twijfel al lasterlick is, al quaem sy oock niet totter daet. Daeromme en salmen hem ooc niet beraden in alsulcke saken, daer het beraden selfs schande is. Men sal oock wt alle beradinghe den hope oft waen van de sake te heelen ende te verbergen, veriagen ende verdrijuen. +Want wy (ist dat wy yet inder philosophien gevordert zijn) vast ende versekert behoren te houden datmen niet ghierichlijcx, niet onrechtuaerdelijcx, niet oncuysschelijcx, noch niet onmatelijcx doen en sal: al waert ooc datmens alle de goden ende alle de menschen eewich verberghen mochte. Hier toe brengt Plato de fabule te passe van Gige, die welcke ter plaetse quam daer de aerde door een seer grote slachregen van een geschoert was, ende gaepte wijt

van een. Hy vant daer een diep hol daer hi inne steech, al waer een groot coperen paert stont met een veynster in de zijde. Dit geopent zijnde, sach hy een lichaem van een veruaerlike grote ruese, die een gouden rinck aen zijn vingher hadde, dese nam hy ende deedse aen (want hy was een van sconincx herders) ende quam weder bi dander herders. Als hy daer zijnde den gesteende vanden rinck inwaerts na zijn palm stelde, soo werdt hy van niemant gesien, ende hy sachse al tsamen: maer als hy den steen wtwaert keerde, soo sach hem een yeghelick. Alsoo ghebruycte hy de gheleghentheyt van desen rinck: hi boeleerde metter coninginne (door wiens bystant hy oock den coninck vermoorde) hy vesloechse al die hy een hinder tot zijn voornemen waende: noch niemant en mochte hem, als hy dese quade stucken bedreef, sien: ende is ten laetsten door hulpe van dien rinck also schieliken ende onvoorsien, als een Coninck van Lydien geeert. Nv ten propooste, al waert so dat een wijs man desen selfden rinck hadde, hy en soude hem niet een hayrken meer oorlofs gheuen tot sondighen, dan oft hijs niet en hadde: want vanden goeden mannen werden eerlijcke, maer gheen verborgen dinghen ghesocht ende begheert. Maer sommighe niet vanden quaetsten, oock niet

vanden scherpsinnichsten philosophen seggen dees fabule ende versieringe van Platone verhaelt te wesen, als oft hijse geschiet achte, ofte voorstont te mogen geschiet zijn. Dits den sin van dese fabule ende van dit exempel: waert dat ghy yet oneerlijcx mocht doen, daer door ghy tot grote rijcdomme oft tot macht, oft tot heerschappije oft tot wellusten comen mocht, ende dat niemant sulcx weten noch vermoeden soude, iae dat het God noch mensche nemmermeer vernemen en mochte, sout ghijt oock doen? sy segghen dat sulcx niet en mach gheschieden. Maer ick vraghe oft tghene dat sy loochenen te moghen gheschieden wel gheschieden mochte, wat sy dan souden doen? sy quellen seker plompelijck segghende dat sulcx niet en mach zijn ende daer inne volherdense. Maer sy en mercken niet wat dat woort vermach. +Want als ick vraghe, waert dat zijt helen mochten, wat sy doen souden, soo en vraghe ick niet oftmens oock heelen mach, maer ick voeghe daer de quellinghe oft straffinghe by, op dat sy luyden, indien zijt doen souden ontsaghen sy ghen straffe, hun selfs misdaders souden moeten belijden: oft souden zijt oock sonder straf te duchten niet willen doen, soo laten sy my toe dat alle oneerbare snootheyt om

haer selfs leelicheyt te schuwen staet. Maer nv weder tot ons voornemen. Daer comen dicmael saken die ons beweghen onder een ghedaente van nutbaerheyt, niet en meyne ick alsmen hem beraet oftmen d'eere om grootheydt van de baet verlaten sal (want dit is boosheydt) maer dit: oft tselfde dat nut schijnt, oock niet wel sonder schande en mach gheschieden. Men mochte ghewaent hebben dat Brutus onrechtelijck dede als hy zijnen mede Burghermeester Collatinum Tarquinium wt den regimente stelde, alsoo hy een gheselle van Bruto gheweest was int verdrijuen vande coninghen, ooc een hulper in zijn aenslagen: maer want douerste vander stadt besloten hadden, dat alle die vander maechschappen Superbi, ende alle die vander bynamen Tarquinij waren ende oock mede de gedenckenisse des rycx vernielt souden werden: soo wast ghene dat voor tvaderlants bescherminghe nut was, hem oock soo eerlyck, dat dit Collatino selfs behaghelick ende aenghenaem behoorde gheweest te zyn. Alsoo was dese oorbaer goet om de eerbaerheits wille: sonder welcke sulcx ooc gheensins nut en mochte geweest zyn. +Maer inden Coninc die de stadt boude, en wast alsoo niet: want de gedaente vanden oorbaer beweechde hem,

ende alst hem nutter dochte alleen, dan met een ander te regeren, so versloech hi sinen broeder, daer inne hi de broederlike liefde ende menschelicheyt verliet: om tgene te vercrijgen dat profijt scheen ende niet en was, ende verschoonde hem onder dat eerlike decxel, dat zijn broeder ouer de muere ghespronghen hadde: twelck nochtans niet bewijselick noch oorsaecx ghenoech en was. Daeromme misdede hy daer inne, twelck ick doch by oorlof van Romulo gheseyt wil laten zijn.


Vorige Volgende