Logo DBNL
Officia Ciceronis, leerende wat yeghelijck in allen staten behoort te doen, bescreuen int Latijn (1561)

Officia Ciceronis, leerende wat yeghelijck in allen staten behoort te doen, bescreuen int Latijn

(1561)–Marcus Tullius Cicero–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Datmen rechtuaerdicheit voort opperste goet, ende donrechtuaerdicheyt voort archste quaet sal houden: van eyghen ende ghemeen profijt.
Het ii. Capit.

Nv dan ist van noode eenderhande regule te maken, op dat wy sonder dolen

recht moghen oordeelen, als tgene dat ick hier nut heete schijnt te strijden teghens tghene dat ick hier oock eerlijck noeme: welcke regule int ouerweghen deser dinghen geuolcht zynde, ons in alle behoorlijcheyt ende officie houden sal. Ende dese regule sal metten maniere ende leeringhe vanden Stoycienen seer ouer een comen: die welcke ick daer omme lieuer ind ese boecken nauolge dan de Peripateticiens: ouermits dat alhoe wel, so vanden Academiens als vanden Peripateticiens (die eertijts tselue waren dat de Academijens zijn) de eere bouen tprofijt ghestelt werdt: nochtans so werden dese dinghen claerder ende beter beschreuen vanden genen die welcke alle dat eerlick is ooc nut achten, noch geen dinck nut en noemen dat niet eerlic is: dan vander ghenen die welck yet dat niet nut en is, eerlick, oft yet dat nut is oneerlijck wanen. Want ons Academie geeft my grote vrijheyt, omme met ons recht te moghen voorstaen alle tghene dat my alder meest bewijselick voor handen sal comen. +Maer nv come ic weder tot de regule. Aldus dan ist meer teghens alle natuerlicheyt datmen eenen wat beneme, ende dat d'een mensche met eens anders schade zijn profijte doet, dan de doot, dan armoede, dan smert ende dan alle andere dingen die smenschen lijf

oft goet mogen opcomen: ghemerct sulcdanighe inden eersten de gemeenschap ende geselscappe der menscen veriaecht. Want zijn wy also gesint, dat een yegelic om zijn eyghen baet een ander bescadigen oft berouen wil, so moet nootlic het gheselschap der menschen (het welc bouen alle ander dingen natuerlic is) van een geschuert ende gebroken werden. +Recht oft elck lidt ons lichaems so mochte gesint zijn, dattet hem seer gesont ende dan eerst weluarende wanen soude, indient de gesontheit van zijn naeste ledeken tot hem troc: so soude nootlic het gantse lichaem swack worden ende vergaen moeten: soo mede indien elck van ons om zijn eygen profijt het weluaren van zijnen naesten na hem trect ende een yeghelick beneemt dat hi mach: so moet ooc nootlijck de gemeenscappe ende tgeselscappe der menschen vernielt werden. Maer tis yeghelick gheoorloft ende toegelaten dat hy zijn selfs noodtruft voor eens anders mach benaerstigen oft soecken, alst niet tegens naturen en gheschiet: ouermidts de nature niet en mach lijden dat wy ons rijckdomme, haue ende besittinghe metten roof van anders goeden vermeeren. Want dat niemant geoorloft en is om zijn profijts willen een anderen te beschadigen, en is niet alleen inne gestelt doort recht der naturen, maer oock

door de wetten daer alle steden ende gemeen regimenten inne bestaen. +Want daer toe zijn de wetten, dat willense, dat der burgeren eendracht gants ende onuerbroken blijue: dies vangen, verdoemen, bannen ende doodense die gene, die desen bant van eendrachticheyt schoeren. Maer bouen al leert dit noch de redelicheyt der naturen, twelc een godlike ende menschelike wet is: so dat wie haer gehoorsaem wil zijn (twelck si al doen moeten die na der naturen willen leuen) en sal nemmermeer eens anders goet begheeren: noch tot hem nemen, wat hy een ander benomen mocht hebben. Hieromme is de grootmoedicheyt, vriendelicheyt, rechtuaerdicheyt ende miltheyt veel natuerliker dan wellust, leuen ofte rijcdomme: want het oock een teeken is van een grootmoedich ende heerlijck herte (twelc alle dingen totten gemeen oorbaer strect) dat hy dese dingen versmaden ende voor niet achten can. Maer yemant het sine te benemen om eyghen bate, is meer teghens de nature, dan doot, droefheyt oft diergelijcke dingen. Het is oock natuerlijcker datmen om alle volcken (waert moghelijck) te helpen ende te beschermen, groote moeyte ende arbeydt doe, datmen Herculem na volghe, den welcken der menschen fame zijnder weldaden ghedenckende int

gheselschappe der goden gheschict heeft: dan eensaem hem selfs te leuen ende dat noch (niet alleen sonder eenighe moeyelicheit, maer oock) in d'aldermeeste wellusten ende oueruloedicheydt van rijckdomme: iae al waermen dan noch al ouer schoon ende sterck van lijue. +Daeromme oock een yeghelic die een goet ende edel verstant heeft dat behulpelycke leuen verkiest voor dit wellustige. Waer wte dan bemerct ende verstaen werdt dat geen mensche die de nature gehoorsaem is, een ander mensch bescadigen mach. Voorts, so wie een ander veronghelijct om hem selfs wat profijts te doen, ofte dese moet meynen dat hy niet tegens nature en doet, ofte hy acht datmen de doot, armoede, pijne, verlies van kinderen, maghen, oft van vrienden meer schuwen oft vlieden sal, dan yemant onghelijck te doen. Indien hi tveronghelijcken vanden menschen niet tegens de nature en acht te wesen, wat wilmen met sulcken disputeren, die geheelijcken den mensche wt den mensche wech neemt? acht hi dan ooc datmen sulcx behoort te mijden, maer dat de doot, armoede oft pyne noch veel argher zijn: soo doolt hy daer inne dat hy eenich ghebreck oft schade in lijft oft in haue swaerder acht dan de gebreken der sielen. Daeromme behoren wy al tsamen een voorne-

men ende meninghe te hebben, alsoo dat een selfde oorbaer ons alder ende yegelijc bysonders nut sy: ende als yemant dese tot hem trect, soo schuert hy alle menschelike ghesellicheyt. Ooc mede indien de nature selfs ons leert, dat elck mensche een ander mensce (wie dat ooc sy) goet iont ende gaerne welberaden sage: om geen ander sake, dan om dattet mede een mensche is, soo volcht nootlick dat elck mans nut ooc gemeen is nae die selfde nature. Is dit dan sulcx, soo werden wy al tsamen onder een wet ende nature begrepen. Indien dit dan mede soo is, soo verbiet ons ooc voorwaer de wet der naturen een ander te verongeliken. Het voorste is waerachtich, so moet oock het laetste zijn. Want het luyt qualick dat sommighe seggen, si en willen haer vader noch broeder om haer eyghen profijte niet veronghelijcken: maer met dander burgeren ist een ander dinck. Dese en stellen hnu seluen niet rechts noch ghen meng te hebben metten anderen burgheren int ghemeen weluaert: welcke meyninghe schuert af ende breect alle gesellicheyt van de stede. Ende die daer segghen datmen de burgheren oock sparen moet, maer de vreemdelingen niet, dees breken de ghesellicheyt van al tmenschelike gheslacht: waer door goetdadicheit, miltheyt,

goetheyt ende gherechticheydt inden gront wech genomen werden. Die dese dinghen wech nemen, zijn ooc godlosen ende geweldigers te achten tegen de onsterflike goden: als de die gemeenschap (die vanden goden inne gestelt is) tusscen de menscen vernielen: van welcke gemeensaemheit oft vriendelicheyt dit den alder onbrekelijcsten bant is, datmen gelooft onnatuerliker te wesen dat d'een mensch den anderen om zijn profijt yet wat benemen soude, dant is alle scade te lijden in haue, in lijf, ia ooc int gemoet alst gedaen wert tegens de gerechticheyt: want dese duecht is alleen een coninginne ende vrouwe van alle duechden. Hier sal moghelick yemant segghen, sal dan een wijs man eer hi van honger steruen soude, niet lieuer een ander, die nergens toe nut is, zijn spijse benemen? gheensins: want mijn leuen en is mi niet waerder, dan dese ghenegentheyt mijns herten, te weten, dat ic niemant om eygen baet beschadighen en wil. Wat dan: soude een goet man, om niet te vervriesen den wreeden ende onmenscheliken tyranne Phalarim zijn cleederen niet berouen indien hijs vermochte? dese dingen zijn seer licht om oordeelen. Want beneemdy een mensce die nergens nut toe is, yet om v bate, so doedy onmenschelick ende tegen de wet der naturen: maer sidy soda-

nigen, dat ghy (indien ghi leuendich bleeft) het ghemeen goet ende tgheselschap der menschen grotelick muecht nut zijn ende veel goets doen, so en sidy niet te laken, indien ghy om dier saken wille ende tot sulcken eynde sulcken tzijne benaemt: maer heeft hem de sake also niet, so sal elck lieuer zijn selfs schade lijden, dan een anders goet verminderen. +Aldus en zijn siecten, armoede noch deser ghelijcke dinghen niet so sere teghens de nature, als het begheeren ende berouen van eens anders goet. Soo is ooc mede het verlaten van tghemeen profijt teghens nature, want het is onrecht. Daeromme wijst de wet der naturen selfs, die smenschen weluaert onderhout ende bewaert, datmen de noodtruft (in sulcken geualle) behoort te nemen van eenen onnutten mensce, om die een verstandigen goeden ende vromen man te geuen, by wiens doot tghemeen weluaert veel soude verliesen alst maer alsoo gheschiet, dat hi niet te vele van hem selfs houdende, oft hem selfs te vele beminnende dese sake niet en misbruycke tot een decsel van zijn gewelt. Also moetmen dan altijt de behoorlicheyt plegen ten oorbaer van alder menscen weluaert, ende (dat ic dick verhale) van de menschelike gemeenscappe. Want dat vanden tyranne Phalaris gheseyt is, valt licht om

oordeelen, ouermits wy met de tyrannen met allen gheen ghemeynschappe en hebben, maer een gantse afkeer ende schuwen. Ten is oock niet tegen de nature datmen eenen berooft, diemen ooc wel (indient gelegen waer) met eeren mach doden: wantmen alsulcdanighen verderfliken ende godlosen volcxken van de menschelicke ghemeenschappe behoort wt te roeden. Hieromme alsomen sommige leden af snijt die sonder bloet ende leuen zijnde, dander leden des lichaems schadelick zijn: soo behoortmen oock de wreetheyt ende onmenschelicheydt der wilde dieren schuylende onder een menschelike gedaente, vant lichaem (twelc de gemeene menscelicheyt is) te scheyden. Van deser aert ende sodanich zijn alle de twijfelen waer inne men ter noot ende voor de hant het behoren ondersoect. Sulcdanige dingen vermoede ic dat Panaetius achteruolcht soude hebben, waer sijn voornemen niet door eenich geual oft onlede behindert geweest. Tot welcke beradingen inde twee eerste boecken leeringhen genoech beschreuen zijn: daer door men wel verstaen mach, watmen om zijn snootheyt behoort te vlieden: ende oock wat het ghene is, datmen niet al heel en behoort te schuwen om dattet niet gheheel snoode en is. Maer op dat ick myn

begonnen ende by nae volmaecte werck eens soude mogen eynden, so begeere ick van v (myn Cicero) ghelijc de geometers niet alle dingen pleghen te bewijsen, maer somwijlen te begeeren datmen haer sommige dingen verwilligen soude, om lichter dat si voor handen hebben te verclaren: dat ghi ooc my (indien ghi muecht) niet anders toe en laet ofte verwillicht, dan dat het ghene dat eerlick is, om zijn selfs willen te begeeren staet. Maer indien sulcx door Cratippum niet wesen en mach, dat ghy my ten minsten dit toelaet: dat het ghene dat eerlick is, aldermeest om zijn selfs willen te begeeren staet: elck van beyden welck ghy wilt, sal my genoech zijn. Dan salt eene, dan het ander bewijselicste schijnen, maer behaluen dese en machmen niet bewijsen. Ende eerst is Panaetius daer inne te verantwoorden, dat hi niet geseyt en heeft dat de nutte dinghen somtijts teghens de eerbare moghen stryden (want hy en mochts niet doen) maer seyt de dingen die nut schijnen. Want hy voorwaer dickwils ghetuycht datmen niet en vint dat nut is, dwelc ooc niet eerlick en is: noch niet dat eerlic is, twelc ooc niet nut en is. Ende seyt datter noyt schadeliker pestilentie smenschen leuen en bestormde, dan d'opinie der geenre, die dese meninghen wech ghenomen heeft. Daer-

omme en heeft hi dese wederstrijdinge oft twijfel tusscen baet ende eere (die wel een wederstrijdinge schijnen, maer niet wesen en soude) niet voort ghebracht om dat wi somwijl de bate bouen de eere souden achten maer op dat wy dese twijfelen (als si ons voor ooghen quamen) sonder dolinghe souden connen oordeelen. Also wil ic nv dit ouergebleuen deel niet met yemants behulp, maer (somen seyt) wt mijn selfs coker, voldoen ende eynden. Noch van dit deel en is nae Panaetio niet geschreuen dat my voldoet van alle dat my ter hant ghecomen is.


Vorige Volgende