Logo DBNL
Officia Ciceronis, leerende wat yeghelijck in allen staten behoort te doen, bescreuen int Latijn (1561)

Officia Ciceronis, leerende wat yeghelijck in allen staten behoort te doen, bescreuen int Latijn

(1561)–Marcus Tullius Cicero–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Verghelijckinghe tusschen de eerbaerheyt ende den oorbaer.
Het eerste Capit.

Panaetius dan, die sonder alle twijfele alder vlijtelijcste van d'officien gheschreuen heeft, die ick oock bouen yemant anders (met eenderhande bygevoechde verbeteringhe) na gheuolcht hebbe, drie manieren voort ghestelt hebbende daer inne hem de menscen plegen te beraden (waer af het een is alsmen twijfelt oft gene datmen voor heeft eerlic is dan scandelic: het tweede, oft oorbaerlijc oft scadelic is: het derde alst geen dat eerlic schijnt tegen tgene dat oorbaer scijnt strijdet, ende hoemen die dinghen behoort te onderscheyden) heeft de twee eerste manieren in drie boecken bescreuen: de derde maniere belooft hi, maer en heeft dat niet volbracht: het welck my dies te meer wondert om dat van zijn ionger Possidonio gescreuen is dat Panaetius noch dertich iaren leefde na dat hi die boecken liet wtgaen. My geeft ooc wonder dat Possidonius dese selfde materie in een boec so licht ouerloopt, sonderlinge so hy scrijft datter

gheen soo noodtlycken sake inde gantse philosophia en is. Ick en stemme ooc niet met de gene die daer seggen dat dese materie van Panaetio niet voorby gheslaghen en is: maer met voorraet achtergelaten, so dat hy daer af niet meer en heeft willen schryuen, om dat de oorbaerheyt nemmermeer stryden mach tegen de eerbaerheyt. +Waer af men noch anders twijfelen mach: te weten ofmen daer de ander maniere die inde deylinge van Panetio de derde is, ooc noch by voegen, dan ofmens heel achterlaten soude. Vant een en machmen niet twyfelen oft ten was van Panaetio voorgenomen, maer achtergelaten. Want het nootlyc is dat het derde noch ouerblijft, alsmen van een drieuuldige deylinge de twee deelen vol doet. Daer en bouen belooft hy int eynde vant derde boec voorts van dese derde maniere te seggen. +Hier toe comt ooc de gheloofwaerdige tuyge Possidonius, die mede scrijft in een brief, dat Publius Rutilius Ruffus (die een ionger van Panaetio was) plach te seggen, dat also men geen schilder geuonden en hadde, die het deel, twelc Apelles aenden Venus onuolmaect ghelaten hadde, dorste voorts op maken, ouermits de ouer grote scoonheyt vant aensicht yegelic den hope benam om sulcke schoonheyt ooc te connen na volgen int lichaem: also en hadder ooc

niemant achteruolcht noch volbracht het gene dat Panaetius onvoldaen achter gelaten hadde: ende dat om de treffelickheyt der boecken die by hem volmaect zijn. Aldus en is dan niet te twijfelen aen het oordeel van dese philosophe: maer men soude mogelic yet mogen twijfelen oft hy dit derde deel om tbehoren te ondersoecken, oock rechteliken hier toe gevoecht heeft of niet. Want al ist soo dat de eerbaerheyt (soo de Stoyciens seggen) het eenige goet is, of dat het gene dat eerbaer is, in sulcker manieren het opperste goet is (soo onsen Peripateticis dunct) dat alle andere dinghen daer teghens ghehouden zijnde, niet met allen bi d'eerbaerheydt te ghelijcken zijn: soo en machmen noch niet twijfelen, dat sich den oorbaer ymmermeer teghen d'eerbaerheyt soude connen stellen. Alsoo hebben wy verstaen dat Socrates de ghene plach te vervloecken, die alder eerst door haer opinie dese dingen van een schoerden oft deylden, die natuerlijcken aen elck anderen cleuen: met welcken Socrate die Stoyciens alsoo ouer een draghen, dat sy oock alle tghene dat eerlijc was, oorbaerlic achten: noch datter oock niet oorbaerlijcx en is, dat niet eerlick en is. Maer oft Panaetius sulcx waer, dat hy wilde segghen, men behoort de duecht aen te hanghen

ouermidts si de moeder is vanden oorbaer (soo de ghene doen die alle begheerlijcke dingen alleen na de wellust oft nae de onsmertelijcheyt rekenen ende achten) soo liet ick hem ooc seggen, dat d'eerbaerheyt ende den oorbaer somwijlen teghen malcanderen opstaen. Maer want hy die ghene is die dat alleenlijck goet te wesen oordeelt, dat eerlijck is, ende dat oock des menschen leuen niet beter en werdt doort hebben van die dinghen, die onder een schijn van nutticheyt d'eerbaerheyt weder vechten, ooc mede door tderuen van dien niet arger: so en behoorde hy aldusdanighen beradinge niet voort te brenghen, in welcke tghene dat nut schijnt, geleken soude werde met het ghene dat eerlijck is. +Daeromme dat vanden Stoyciens gheseyt wert, des menschen opperste goet te wesen, dat hy nader naturen oft natuerlick leue, heeft (soo ick dencke) desen meeninge, te weten dat ons leuen metter duecht ouer een stemme, ende dat sy dander dinghen die na der naturen souden zijn alsoo nemen, te weten, indien sulcx niet teghen de duecht en ware. Ende want dit alsoo is, wanen sommighe dat dese verghelijckinghe niet te recht by ghebracht is, noch datmen niet met allen van dese manieren en behoorde geleert te hebben. Maer die eerbaerheyt, de welcke ey-

ghentlijcken ende met alle recht eerbaerheyt genoemt wert, is alleen inden wijsen: noch si en mach nemmermeer vander duecht ghescheyden werden. Dese oprechte volcomen eerbaerheyt, en mach geensins wesen inden ghenen daer gheen volmaecte wijsheyt inne en is: maer de ghelijckenissen oft schijnselen van dese eerbaerheydt wel. Dit zijn dan alle de officien daer af ic in dese drie boecken segge, de welcke vanden Stoycienen middelbaer dinghen ghenaemt werden: ende die zijn gemeen, verspreyden haer oock breedt wte: ooc mede zijnder vele die dese door haer goet vernuft ende tvolherden inder leeringen verweruen. +Maer het officie dat die Stoyciens oprecht noemen ende in als volcomen seggen te zijn, en is by niemant anders, dan byden wijsen man. Nochtans alsmen yet gedaen heeft na dit middelbaer behoren ofte officie, so schijnet met allen volcomen te zijn, ouermidts dattet gemeen volck daer inne niet mercken en can wat hem noch vant volcomen ontbreect, ende hoe wijt dat daer af versceyden is: ende (so vele als si daer af verstaen) en achten si daer inne niet vergeten te zijn: twelc mede inde Poetrije, in schilderije ende dierghelijcke dinghen ghebuert, daer inne tvolc dicmael dingen prijsen, die niet prijsenswaerdich zijn: twelc ick vermoede te

gheschieden om dat in dien dinghen oock yet wat goets is dat den onuerstandighen verlusticht, die de gebreken in alle dingen niet oordeelen en connen. Daeromme sy ooc lichteliken van haer eerste meyninge wijcken, na datse vanden verstandigen anders onderwesen zijn. Dese officien dan, van welcke ic in dese drie boecken spreke, noemen si als de anderde eerbaerheyden te wesen: die niet alleen den wijsen toegeeygent werden, maer ooc alderley maniere van menschen gemeen zijn. Alsoo wordense al tsamen door dese dingen (daer een goeden duechdeliken aert inne is) geloct ofte beweecht. Noch ic en wil niet, als de twee Decij oft de twee Scipiones voor vrome mannen ghepresen werden, oft alsmen Fabritium ofte Aristidem als rechtuaerdigen prijst, datmen van die een exempel van vroomheit, oft van dese het exempel van rechtuaerdicheyt nemen sal, als van wijse mannen: want geen van dese en waren so wijs, als ic hier een wijs man meene ende verstaen wil hebben. Noch M. Cato ende C. Laelius en waren niet wijs, al waren si wijs genaemt ende daer voor gehouden. Ooc de seuen wijsen van Griecken niet: maer hadden een gedaente ende gelijckenisse van wijsheyt, door de menichvuldicheyt van dese middelbaer officien die in huer waren. Daeromme en ist niet geoorloft datmen tghene dat oprecht

eerlick is, vergelijcke oft schatte tegen een wederstant des profijts: noch men moet ooc tgeen datmen gemeenlijc eerlic noemt ende dat van sulcke, die goede mannen gheacht willen zijn, geeert wort, nemmermeer gelijcken oft wegen tegen de profijten. Ooc staet ons so seere dese eerbaerheyt (die wy met ons verstant begrijpen mogen) te beschermen ende te onderhouden, als die oprechte ende volcomene eerbaerheit den wijsen toestaet: want anders en machmen niet weten oftmen yet in duechden gevordert ende voortgegaen is. Dits dan vanden genen geseyt die doort onderhouden van d'officien goede mannen geacht werden. Maer die alle dingen aen de profijt ende bate hangen, ende den oorbaer niet willen ouerwegen laten van de eerbaerheit dese zyn gewoon int beraden de eerbaerheit te wegen tegen tgene dat si nut waenden, twelc geen goede mannen te doen en plegen. Daerom vermoede ic als Panaetius seyde, dat de menschen in sulck ouerleggen plegen te twijfelen, dat hy dat selfde meynde, als hy maer seyde dat sy sulcx maer pleghen, maer niet behooren te doen. Aldus en ist niet alleen schandelijcken datmen tgheen dat profijteliken schijnt beter waent dan dat eerlick schijnt, maer is ooc alder schandelijcxste datmen dese twee tegen malcanderen weecht, oft daer inne yet twijfelt.

Wat ist dan dat somwijlen tusscen de eere ende profijte twijfel ende beradinghe schijnt te veroorsaken? ick vermoede d'oorsake te wesen, alsmen twijfelt hoedanich tgene is datmen voorhanden heeft: want het gebuert dicmael, dattet gene dat meestendeel schande was, alsoo door den tijt verandert datmens geen scande en rekent. Ic sal hier af bi gelijckenisse yet stellen dat verder strect. Wat machmen meerder boosheyt vinden, dan datmen niet alleen een mensce maer ooc een vrient doot slaet? sal hi daeromme booslic ghedaen hebben die een tyranne (al waert noch soo grooten vrient) dootslaet? dit en dunct den Romeynschen volcke niet, die sulcx onder alle edele faiten den alder heerlicsten daet achten te wesen. Also heeft dan den oorbaer de eerbaerheyt verwonnen, iae de eere is den nut nae gheuolcht.


Vorige Volgende