Officia Ciceronis, leerende wat yeghelijck in allen staten behoort te doen, bescreuen int Latijn

VVaer door de ionghelinghen eerst inde gonste des volcx comen.
Het ix. Capit.

De beste middel daer door een iongelinc tot glorie geuordert wert, is, indien hy in ridderlike saken eenighe eere mach behalen: twelck vele van onse voorvaders ghedaen hebben, wantmer selden sonder oorlogen was. Maer ghy comt te passe in sodanighen oorloghe, van welcke d'een partije veel boosheyts, dander weynich gelucx gehadt heeft. In welck oorloch ghy nochtans (ouer d'een vloghel ruyteren tot een ouerste ghestelt zijnde) met rijden, met schieten, ende met alle ridderliken arbeyt te dulden grooten prijs begaen hebt: soo wel vanden heerlijcken man Pompeio, als van tgheheele legher: maer sulck v lof ende eere is ghelijck met het gemeen weluaert vergaen. Doch en hebbe ick nv niet voorgenomen om te scrijuen van v, maer van allemans ioncheyt. Daeromme wil ic nv voort varen tot het ghene dat noch te segghen staet. Aldus dan, ghelijc in alle andere saken de wercken des gemoets te bouen gaen des lichaems wercken, so zijn ooc die dinghen diemen met vernufticheyt ende

[fol. 80v]

redene volbrengt aenghenamer, dan die door crachte gheschieden. D'aldermeeste voortsettinghe oft vorderinghe totter glorien spruyt wter besceydenheyt, wt de godsvruchticheyt oft goetdadicheyt tegen den ouderen, ende wt de goetwillicheydt totten sinen. Lichtelijcken vercrijgen die iongelingen eenen goeden name, die hnu byden vromen wijsen ende welberadighe mannen voort ghemeen goet voeghen: ende maken also een opinie onder tvolck (indien si hun dicwils by sulcdanighe mannen houden) dat si oock sullen worden als die mannen zijn, wiens leuen si voorgenomen hebben om na te volghen. Het huys van P. Mutio bracht de ioncheyt P. Rutuly int geruchte van een onschuldich leuen ende van kennisse der wetten. Maer L. Crassus noch een iongelinc zijnde heeft niemants eer ontleent: want hy baerde hem selfs het alderhoochste lof door die edele ende eerlike aenclachte. Veelmaels plegen si tot eeren te comen, die van sulcker ioncheit aen in welsprekenheyt gheoeffent werden, soomen van Demosthene seyt. L. Crassus betoonde daer dat hy doen ter tijt al opt alder beste voor de vierscare conde doen, tgene daer hy noch prijs mede soude behaelt hebben indien hijs maer binnens huys hadde connen bedencken. Maer wantmen tweederley manieren

[fol. 81r]

van spreken vint, van welcke d'eene redene gheschiet met slechte woorden als ons dagelicxe sprake, d'ander maniere met conste: so en is niet te twijfelen oft die constige maniere en vordert meer totter glorien, ende dat isse diemen welsprekentheyt noemt. ⁺Nochtans en ist oock niet wel om seggen wat groter gonste men door een vriendelijcke mont ende ghespraecsaemheyt vercrijcht. Men vint noch brieuen van drie d'alder verstandichste coningen (soomen seyt) als vanden Coninck Philippo aen sinen sone Alexandrum, ooc van Antipatro aen Cassandrum, ende van Antigono aen sinen sone Philippum ghescreuen: in welcke si huer sonen gebieden der ondersaten herten met vriendelike woorden tot haer ionste aen te locken, ende de crijchsluiden met smekende redenen te vermorwen. Maer een constighe ende vernuftige oratie oft redene diemen voor de gemeente doet, verwect dicmael d'alder meeste glorie: want men hout vele vanden genen die oueruloedelic ende wijsselic van een sake spreken can: om datmen sulcken een meer verstants ende wijsheyts toe schrijft dan een ander. Ghebruyct dan oock yemant een ernstlike bescheydenheyt in een redene oft oratie die ghemengt is, te weten half op de constige, ende half op de dagelijcxe maniere van seggen,

+ Gespraecsaemheyt maect ionstich.

[fol. 81v]

soo en vintmen nauwelijcx yet dat meer te verwonderen staet, sonderlingen als sulcx in een iongelinc geschiet. Maer want daer veelderley saken zijn daermen de welsprekentheyt inne gebruyct, ende men ooc veel ionghelingen geuonden heeft, die int welseggen, so voort gerecht als voor den raet lof behaelt hebben, so is nochtans het grootste aensien ende tmeeste verwonderen gelegen inden dingtalen voortgerecht: twelck ooc in twee manieren geschiet, te weten in aenclachte ende verweringe. Ende alhoe wel dat de verweringhe onder dese beyde de eerlijcste is, soo is d'aenclacht ooc seer dicwils gepresen. Hier voor hebbe ic gheseyt van Crasso, tselfde heeft ooc M. Antonius ionghelinck zijnde ghedaen. Ooc mede so heeft dese maniere van beschuldighen de welsprekentheyt van P. Sulpitio in eeren vermaert: als hi C. Norbanum een oproerigen ende onnutten burger voor tgherecht noemde. Doch en salmen niet dicmaels aenclagen, ia nemmermeer dan ter liefden van tgemeen weluaert, so de twee Luculli gedaen hebben: of om yemant te verantwoorden ende beschermen, so ick voor de Cicilianers ende Sardiners gedaen hebbe: ende Iulius voor M. Albutio. De vernuftige cloecheyt van L. Fusio is ooc alleman bekent geworden door zijn aenclacht tegen Manilium: also

[fol. 82r]

salmen seker eens beschuldigen, oft niet dicwils. Maer isser yemant die dicmaels moet aenclagen, die bruycke sulcx voor tgemeen weluaert: wantmen niet misprijsen en mach datmen des ghemeen goets vianden dickmael beschuldicht, alst matelijck ende manierlijck gheschiet, want het schijnt streng ende hart, ia by nae onmenschelijck dat een mensch vele menschen in leuens pericule brengt: ende is oock so smettelijc in de fame alst sorchlijcken valt: wantmen oorsake gheeft om een beschuldigher genaemt te werden: het welcke ghebuert is van M. Bruto van d'alder edelste ouderen gheboren, de sone van dien, die soo wtgesondert gheleert was in de rechten. Men moet ooc naerstelijcken dese leeringe vant behoren ofte officie onderhouden: te weten datmen nemmermeer een onsculdigen vanden halse aen en clage: want sulcx sonder schandelike boosheyt geensins en mach geschieden. Wat isser doch wreeders oft onmenschelikers dan de welsprekentheit (die ons vander naturen totter menscen bescerminge en weluaert verleent is) tot een bederffenisse ende pestilentie der goeden ende onnoselen te misbruycken: nochtans en salment (gelijc dat geschout moet zijn) gheen sonde rekenen indien men somtijts eenen misdadigen ende godloosen schelm beschermt: want het

[fol. 82v]

ghemeen volck heeft sulcx gaerne, de ghewoonte macht lijden ende de menscelicheyt laet dat wel toe. Den rechteren betaemt altijt alleen nae de waerheydt te oordeelen: maer den woorthouders oft beschermers staet wel toe somtijts waerschinende saken, al warense ooc onwaerachtich voor te staen. Het welcke ick niet en soude hebben derren schrijuen (sonderlinghe nv ic van philosophia scrijue) indien Panaetius de ernstlijcxste onder alle Stoycienen ooc niet van sulcker meyninge en ware gheweest. Maer d'alder meeste glorie ende ionste spruyt wt het beschermen ende verantwoorden: ende dat noch te meerder indien tgheualt datmen eenen voorstaet die door de rijcdommen der moghender schijnen achterhaelt ende belast te werden: alsoo ick onder veel anderen noch iongelinc zijnde, ooc voor Sextum Roscium Amerinum gedaen hebbe: dien ick teghen de groote macht van L. Sylla (op die tijt het regiment hebbende) beschermde: welcke oratie (soo ghy weet) noch voor handen is.