Officia Ciceronis, leerende wat yeghelijck in allen staten behoort te doen, bescreuen int Latijn

VVat een mensch eerwaerdich oft veracht maect.
Het viii. Capit.

Het derde dan daer door men tot glorie comt, is datmen met een verwonderinge

[fol. 76v]

des volcx eerwaerdich vanden menschen gherekent werdt. Tvolc verwondert hun meest ende hout seer vele van grote dingen, ende die bouen haer vermoeden oft opinie gebueren: soo doet ooc mede elck by hem seluen, als si eenighe onghewaende duecht in yemant vermercken. Also louense met allen seere ende achten die mannen groot, in welcke si eenderhande edele ende sonderlinghe duechden gheware werden: verachten ende versmaden daer teghen den ghenen, daer si niet duechdelijcx noch manlijcx inne en vernemen. Maer si en versmadense niet alle die si quaet oft onvroom oordeelen. Want die oneerlic, vol quaet snaps, bedriechlick ende bereyt tot alle boosheydt gewaent werden, en verachtense niet, maer si rekenen dese voor quade menscen. Daeromme wert (soo ick voor gheseyt hebbe) sulc volcxken versmaet, dat noch hun selfs noch een ander nut en can zijn, daer met allen gheen arbeyt, sorchvuldicheyt noch naersticheydt inne en is: maer men houtse in grooter waerden ende eeren, die bouen anderen schijnen duechdelick te wesen, ende hun voor alle ongeschictheit connen wachten, oock mede sulcdanighe gebreken wederstaen connen daer elc meest af verwonnen werdt. Want de wellusten als dalder smekelijcste meesterssen verleydense ende

[fol. 77r]

treckense vander duecht: oock ruymen si verbaest zijnde tvelt, als daer eenich lijden voorhanden is. Tghene dat alle menschen aldercrachtichste beweecht, is leuen ende doot, rijcdom ende armoede. Maer als yemant om eenighe treffelike ende heerlike saken te volbrenghen, die hope ende vreese van dese dinghen met eenen edelen vromen moet verachtende, elc mans herte tot hemwaerts trect ende ruct, wie ist doch die dan niet en verwondert inden doorluchtighen glantse ende schoonheydt vander duecht? Alsoo is de grootmoedicheyt (die sulcke saken versmaden can) den volcke een groote verwonderinge, ende aldermeest noch de rechtuaerdicheit: om welcke eenige duecht die genen daer si inne woont ooc goede mannen genaemt werden, ouermits dese wonderlijck in svolcx ooghen schijnt te wesen, ende dat niet met onrecht: want niemandt en mach rechtuaerdich zijn, die doot, droefheyt, ballingschap oft armoede vreest, oft die het leuen, vruechde rijcdom ende dierghelijcken bouen de gherechticheyt aencleeft. Sonderlinghen houdmen vele vanden ghenen die hem door gheen ghelt beweghen en laet: also alle mans oogen zijn op eenen daer sulcx in beuonden is, als op een eerwaerdich man. Hieromme soo volbrengt de rechtuaerdicheydt ende

[fol. 77v]

ionste totten luyden alle die drie voorgenoemde saken dienende tot vercrijghinge van glorie: want si maect gonste om dat sy een yeghelijck helpen ende nut zijn wil, ende crijcht oock door die selfde sake geloue ende eerwaerdicheyt, ouermits si die dinghen daer elck vierich ontsteken zijnde begheerlijck nae haect, veracht ende versmaet. Oock mede soo behoeft (mijns bedunckens) alle maniere van leuen menscelijcke hulpe ende bystant, maer sonderlinghe, vrienden daermen vry mede spreken mach: twelck swaer om vinden is, indien ghy gheen goet man en schijnt. So is oock den eensamen lantman van node datmen hem rechtuaerdich vermoede: ende dat dies te meerder, want hebben si dat niet, men salse onrechtuaerdich achten, ende van alle bescherminghe verlaten zijnde, sullense veel onghelijcx lijden. Hier en bouen en moghen die daer copen, vercopen, hueren, verhueren, ende die in vele handelinghen steken, gheensins in haer hanteringhen de rechtuaerdicheydt ontberen: de welcke van sulcker cracht is, datse oock niet en moghen leuen sonder eenich deelken vander rechtuaerdicheydt, die oock door haer boosheyt ende schelmerije de cost ghecrijghen. Want de straetschenners oft roouers selfs gheen gheselle onder

[fol. 78r]

hun en willen lijden die sinen medegheselle berooft ofte heymelijck tzijne ontsteelt. Oock mede soo verlaten de zeerouers haren capiteyn ofte si slaen hem doot indien si beuinden dat hy den roof onghelijck wtdeylt: iae dat meer is, soo zijnder rouersche wetten, die oock vanden roouers gehoorsaemt ende onderhouden werden. Also was Bargulus van Illyrien (daer Theopompus af schrijft) machtighe rijck om zijn ghelijcke wtdeylinghe vanden buyte: noch vele machtigher was Viriatus de Portugeser, den welcken ons heyrleghers ende capiteynen wijcken mosten: wiens crachten ende vermetele stoutheyt doch naemaels vermindert ende betemt werden door C Laelium diemen de wijse noemden, dies desen zijn naeuolghers dit oorlooch met minder sorge ouerleuerde. Is dan de rechtuaerdicheydt van sulcker machten, dat sy dye rijckdommen vanden moorders vermeerdert ende versekert ofte beuesticht: wat macht salmense by de wetten, by de vierscharen ende in een burgherlijck regiment dan wanen te hebben? ick en houde niet (so Herodotus seyt) dat de Coninghen van goeden leuen alleenlijck by die van Meden eerst inne ghestelt zijn om de rechtuaerdicheydt te beschermen: maer sulcks is

[fol. 78v]

oock geschiet by onse voorouders. Want als tghemeen volcxken vanden genen die rijcker ende machtigher dan si waren, verdruct werdt, soo namen si haer toeulucht tot een duechdelijck ende vroom man: die welcke dan d'armste beschermde voort gewelt der machtighen, gelijcheyt instelde, ende behielt alsoo rijck ende arm onder een gemeen recht. Dese selfde oorsake die tkiesen der coninghen eerst inne gestelt heeft, heeft oock mede de wetten inneghestelt. Want men heeft altijt het recht ghesocht dat ghelijck si: ten ware ooc anders gheen recht. Als henluyden dan van eenen rechtuaerdighen ende goeden man recht mocht gheschieden, soo waren si met dien alleen te vreden: namaels als daer ghebreck inne gheuiel, soo zijn de wetten geuonden: die voor een yeghelic sonder onderscheyt altijt met een selfde stemme ende alleens spreken souden. So blijct ooc claerlijc datmen de ghene die bi de ghemeente alder rechtuaerdichste geacht waren, tot rechters plach te kiesen. Waren die selfde dan by huer rechtuaerdicheydt oock verstandich vermaert, so hoopten de ghemeente niet dan alle goet onder sulckdanighe rechteren te verweruen. Daeromme salmen in alder manieren de rechtuaerdicheyt eeren, plegen ende in waerden houden: so om haer seluen

[fol. 79r]

(wantse anders gheen rechtuaerdicheydt zijn en soude) als om vermeerderinge van eere ende glorie. Maer ghelijc daer so wel een maniere ende middel is om tgelt orbaerlick te besteden als om tghelt te gewinnen oft vercrijghen, waer door de milde so wel ghenoech heeft als de noodtruftighe, soo isser oock een middele om de glorie wel te soecken, ende die wel te besteden. Hoe wel Socrates wijsselick de naeste, ghereetste ende cortste wech totter glorien seyde te zijn, alsmen sulcx doet ende is, somen begheert geacht te wesen. Voorwaer si dolen schandelic die daer wanen door een ydele scoone schijn ende beueynst gelaet van woorden ende van aensicht een gheduerigen glorie te moghen verweruen. Warachtighe glorie wortelt haer diep ende vast: dies si haer oock heerlijck verbreet ende wtspreyt: maer alle ydele schijn verdwijnt snellijcken als een bloeme des velts: noch geen beueinstheyt mach langhe ghedueren. Hier af zijn ouer weer zijden exempelen ghenoech: maer sal my (om cortheyts wille) met een ghenoeghen laten. Soo langhe als der Romeynen saken in ghedachtenisse sullen wesen, sal Tyberius Gracchus de sone van Publio gepresen worden. Maer zijn sonen en waren by haer leuen vanden goeden niet ghepresen: ende hebben door zijnde den

[fol. 79v]

name datse te recht ghedoot zijn. Daeromme sullen alle de gene die warachtighe glorie begheeren te verweruen, de officien vander waerheyt handelen ende pleghen: van welcke officien int eerste boec geseyt is hoedanich oft welcke die zijn. ⁺Maer al hoe wel een yeghelijck seer lichtelic inder luyden ooghen schijnt te wesen tgene dat hy is, ende daer oock meest aen gheleghen is, dat wy sulcx scicken te wesen als wi gaerne gheacht waren: so machmen hier nochtans al eenighe leeringen toe geuen. Want opten ghenen die van zijnder ionckheydt aen eenige vermaertheyt van name heeft, oft door zijn ouders (twelck ick v mijn lieue Cicero achte ghebuert te zijn) oft door eenich gheual oft gheluck, siet alle mans ooge, elck vraecht van desen wat hy doet ende hoe zijn leuen is: sulck een wandelt als int clare licht der sonnen, soo dat geen van zijn woorden oft wercken verborgen en moghen blijuen. Maer die ghene die door nederheyt ende duysterheydt huers gheslachts inder ioncheyt van weynighen bekent zijn, behooren van eersten aen na groote ende heerlike saken te staen, ende hem daer toe met redelijcke, duechtlijcke middelen te begheuen: twelck dese oock te sekerder ende veyligher moghen volstrecken, ouermidts men haer in die ionc-

+ Elc schijnt lichtelic in svolcx ogen dat hy is.

[fol. 80r]

heyt niet alleen niet en benijdt, maer oock ionstich is.