Officia Ciceronis, leerende wat yeghelijck in allen staten behoort te doen, bescreuen int Latijn

VVelck onder twee eerlijcke saken het eerlijcste is.
Het lix. Capit.

Hoe dat de betamelijcke wercken ofte d'officien spruyten wt de deelen, die totter eerbaerheyt behoren, dunct my voor genoech verclaert te wesen. Maer vanden dinghen, die d'eerbaerheyt aengaen, mach wel twijfele oft verghelijckinghe int eene tegen tander vallen als wat in twee eerlike saken het eerlicste is, welcke plaetse Panetius ouergheslaghen heeft. Want also alle eerbaerheydt wt een vanden vier deelen spruyt, van welcke het eene deel totter ken-

[fol. 59v]

nissen behoort, het ander totter ghemeenschappe metten menschen, het derde tot de grootmoedicheyt ende tvierde totter maticheyt: so moeten dese dicmael nootelijck, int ouerleggen watmen behoort te doen, teghen malcanderen ouerwegen werden. Alsoo dan acht ic het officie, datter spruyt wt de gemeenheyt, bequamer te zijn voor de menschelijcke nature, dan tghene dat wter kennissen ontspringhet: twelck met dese reden mach beuesticht werden. Waert dat een wijs man sodanigen leuen gebuerden dat hy rijck ende oueruloedich ware van alle goeden: ende al schoon noch in een volcomen ruste by hem seluen hooge ende Godlijcke dinghen nadenct, schouwet ende ondersoeckt: blijft hy nochtans soo eensaem dat hy gheen mensche sien en mach: dese mach wel, als een die onnut is, vander werelt scheyden ende steruen. ⁺Wijsheyt is de princesse van alle duechden: maer by vroetheyt oft voorsichticheydt, dat de latijnen Prudentia noemen, verstaetmen wat anders: die daer is een kennisse vanden dingen diemen begeeren oft vlieden mach. Maer de wijsheyt (die de latijnen Sapientia noemen, ende ick der duechden princesse gheheeten hebbe) is een kennisse van Godlijcke ende menschelijcke dingen, in haer behelsende die ghemeenschappe die

+ Die hem selfs alleen leeft, is ter werelt onnut.

[fol. 60r]

tusschen gode ende den menschen is, ende die si onderlinghen hebben. Indien dese duechde dan onder allen de meeste is (so si oock ghewisselijc is) so moet notelick sulcke behoorlickheyt ooc d'aldergrootste zijn die wt sulcke ghemeenschappe voort compt. Ende voorwaer soo vintmen de kennisse ende aenscouwinge der naturen onvolcomen als of die eerst begonnen ware, daer geen werckinge der dingen, noch goede daden na en volgen: welcke werckinghe hem aldermeest verthoont int vorderen ende voorstaen van smenscen oorbaer: daeromme dese ooc de gesellicheyt oft ghemeenscap metten menscheliken gheslachte aengaet, ende is om dies willen ooc bouen sulcke kennisse te houden: twelc yegelic oprecht ende duechdelic mensch also oordeelt ende metter daet bewijst. Wie isser doch so seer begeerlijck int ondersoecken ende doorgronden vande nature der dingen, indien hy int beschouwen zijnde (ooc van d'alder waerdichste saken) verhoorde dat zijn vaderlant, ouders ofte vrienden in noot ofte pericule waren, ende sulcx in zijnder macht stont af te keeren, die niet terstont om zijn vaderlandt te verlossen alle de dinghen verlaten ende verwerpen soude, al mocht hy oock des werelts grootheyt meten, ende de sterren des hemels te vollen tellen: waer wt dan wel

[fol. 60v]

blijct, dat de officien ende hanteringhe van rechtuaerdicheydt (die tot des menschen oorbaer strecken ende bouen al behoren ghepleecht te werden) d'officien ende oeffeningen van kennisse verre te bouen gaen. Oock mede soo en hebben die ghene, die oyt alle haer leuen ende arbeyt tot der dinghen kennisse besteden, niet ghelaten den oorbaer ende profijte der menscen te vorderen. Want si hebbender vele geleert ende onderwesen omme daer te beter ende nutter burgher voor tghemeen weluaert af te maken. Also leerde Lysias Pythogoreus, Epaminundam, Plato Dionem van Siracusa, ende veel andere anderen. Ia die selfde weldaet die de stadt Romen door my gheschiet is (indien icse anders yet goets gedaen hebbe) compt van mijn meesters: door wiens onderwijs ick te geschicter totter regeringhe ghecomen ben. Want de leeraers oft meesters niet alleen de leerghierighe ionghers en onderwijsen in huer leuen ende teghenwoordicheyt: maer leeren ooc met hun boecken langhe nae huer ouerlijden. Noch si en hebben niet achtergelaten oft versuymt van alle tgene dat tot de wetten, tot de zeden oft gewoonten, oft tot de onderwijsinghe van tgemeen weluaert diende: daer door si met huer ledicheyt ons nv inde becommernissen nut ende oorbaerlic

[fol. 61r]

schijnen te wesen. Alsoo comt nv het verstant ende wijsheyt der geenre, die hun so gantsch totter leeringhen ende wijsheydt begauen, noch alle man te nut ende te bate. Daeromme ist beter sinen sinne claer ende oueruloedelick te connen wtspreken (alst wijsselic geschiet) dant is opt alder scherpste ende vernuftichste yet te connen bedencken sonder welsprekentheydt: ouermidts dat de gedachten oft het nadencken alleen by hem seluen blijft: ende de welsprekenheit ooc behelft de genen daer wi in ghemeenschappe mede vereenicht zijn. Ende ghelijck als de swermen der byen niet en vergaderen om honich te telen, maer den honich maken om dat si van naturen gesellich zijn, alsoo oock mede ende noch veel meerder de menscen vergadert zijnde door cracht der naturen, zijn cloeck ende naerstich om yet te doen ende te bedencken. Aldus dan, indien dese duechde van gherechticheyt, die daer begrepen staet inde bescherminge der menschen ende ghesellicheyt van tmenschelic gheslacht, haer niet en verselt met de kennisse der dingen: so blijft die kennisse eensaem, woest ende onuruchtbaer. Soo is oock de grootmoedicheyt, indien si vande ghesellicheydt ende menschelijcke ghemeenschap verscheyden is, niet dan een wiltheit ende wreetheydt. Daer wt sietmen dat de

[fol. 61v]

ghesellicheyt ende ghemeenschap der menschen het ondersoeck vander kennissen te bouen gaet. Noch en is niet warachtich (so eenighe segghen) dat dese ghemeenschap onder den menschen is, ouermits de noodtruft om dat nyemant sonder den anderen leuen, noch zijn behoefte vercrijgen mach: ende waert so dat wy sonder eenige moeyte met wenschen cost ende cleederen mochten verweruen, dat dan die edelste verstanden alle ander saken verlatende hun totter kennisse ende ondersoeck van wetenheyt begheuen souden: neen dit en is also niet. Want sulcke souden d'eensaemheydt vlieden ende ghesellen tot haer oeffeninge ende hanteringhe soecken: oft elck sou ander willen leeren, oft van ander leeren, ende oft hooren, oft segghen willen. Hieromme is alle officie twelc d'eendracht ende gemeenschappe der menschen onderhouden ende beschermen mach, te stellen bouen het officie dat inde kennisse ende wetenheyt alleen begrepen staet.