Voor kinderen van ezeldrijvers

Duitsers en nazi's

En de gewone soldaat? Hij bepaald in veel mindere mate, maar helemaal onschuldig is hij pas als hij probeerde te vluchten, saboteerde of weigerde. Dat zou, ik geef het graag toe, van een ongehoord grote kwaliteit getuigen. Welnu, ik ken een paar duitsers die het gepresteerd hebben. Zij waren

[p. 22]

Men kan zeggen: hij was nog zo jong. Dat waren mij dierbaarder dan de meeste nederlanders. Zij hebben het overigens niet zo gemakkelijk in de Bondsrepubliek, die duitsers die niet mee moordden, maar de vervolgden hielpen. Voor een man als Ernst Bruno Motzko, die joden verborg, is er in 1965 een aktie van de nederlandse radio, de vara, nodig om hem een onbezorgde oude dag te garanderen, maar in 1965 besluit Bonn wèl, dat de spaanse vrijwilligers in Hitlers oorlog tegen Oost-Europa, bijzonder duidelijke moordenaars dus, van Duitsland een jaargeld groot ongeveer tweeduizend gulden zullen ontvangen. Daarom sta ik uiterst gereserveerd tegenover de republiek van Adenauer & Globke. Niet minder dierbaar dan de nederlanders zijn mij ook die hedendaagse duitse jongeren die met de oorlog niets te maken gehad hebben en er hun afschuw voor uitspreken. Daarom zijn wij dus niet anti-duits. Maar die duitsers die het onvoorstelbaar misdadige fascisme hebben gediend (als miljonair in 1924, als Ministerial-direktor in 1934 of als generaal in 1944) nemen wij niet zonder meer om onze sympathie op. Het staat vast, dat de vervroegde invrijheidstelling van Krupp even onjuist was als het vonnis dat in de ddr over Globke is uitgesproken juist, en dat Speidel nog altijd moet worden veroordeeld.

Maar de gewone soldaat, zegt u ongeduldig en u verwijt mij dat ik afdwaal. Neem mij niet kwalijk. Betoogd is al, dat wij hem nu graag zouden willen omarmen, als hij maar iets gedaan heeft dat zijn weer-

[p. 23]

zin tegen de duitse moord op Europa signeerde. Als hij dit teken niet heeft willen geven, had hij verdiend te sneuvelen. Heeft hij het niet kunnen of durven geven, dan hoeft hij niet in alle gevallen alsnog te worden gestraft, maar toch zal er iets gedaan moeten worden om te markeren dat de mensheid werkelijk met de oorlog wil afrekenen, zodat hij in elk geval met een veroordeling belast moet blijven. Het kurieuze, ja, paradoksale, is, dat de humaniteit hem die last weer afneemt op hetzelfde ogenblik waarop hij de veroordeling aanvaardt. Als Von Amsberg in het tv-vraaggesprek de historische woorden ‘Ich habe es nicht gewuszt’ uitspreekt, hoeft dit niet te zeggen dat hij zich hiermee in de soort plaatst van de Conrings, die deze zin ook in de mond nemen. Conring was een plichtsgetrouwe vertegenwoordiger van Hitler in het geterroriseerde nederlandse gebied en Conring vertegenwoordigt nu in Bonn de cdu. Men kan genoeg vertrouwen hebben in koningin Juliana om aan te nemen dat Amsberg met mensen als Conring niet mag worden vergeleken, Amsberg heeft eenvoudig niet geweten hoe zwaar deze uitspraak ‘ich habe es nicht gewuszt’ belast is - maar misschien mochten wij van een duitser die betrekkingen met de nederlandse kroon gaat onderhouden verlangen dat hij de gevoelswaarde van deze vaste slogan voor medeplichtigen aan genocide wèl kende. Een van de vele ingezonden-stukken-schrijvers drukt zijn konditie als volgt uit: (Von Amsberg) ‘is opgegroeid in, is ten dele ge-

[p. 24]

vormd door en heeft ten dele aktief deelgehad aan een misdadige samenleving...’ Deze schrijver gaat verder: ‘...die de feitelijke vernieling heeft nagestreefd van dezelfde eenheid en kontinuïteit die prins Claus nu moet gaan symboliseren’. (vn 3 juli 1965).

Wat wij van Von Amsberg zeker weten is, dat hij tot midden 1965 werkzaam was bij een van de bruinste instellingen van de Bondsrepubliek, namelijk het Ministerie van Buitenlandse Zaken, een blok dat weigert de te Potsdam vastgestelde grenzen met Polen te erkennen en dat zich in zijn aktiviteiten gericht houdt op het herstel van de grenzen van 1937. Overigens heeft de minister-president Cals tijdens de konferentie met hoofdredakteuren van de dagbladpers gewag gemaakt van tenminste één feit waaruit bleek dat de heer von Amsberg zich in dit bruine milieu bepaald niet thuis voelde, ja, toonde met racistische uitlatingen van een kollega geen genoegen te nemen. Ik geloof dat de heer Cals veel meer had kunnen doen om de persoon van Von Amsberg meer aanvaardbaar te maken. Het zou bijzonder goedkoop staan als deze nu zèlf kwam vertellen dat hij zich altijd al ongelukkig heeft gevoeld met zijn milieu, met zijn minister, met zijn regering. Dat Von Amsberg er echter in juni nog geen notie van had van wat in het nederlandse volk omgaat, bleek, toen hij in een vraaggesprek geen bezwaar zag in zijn deelneming aan onze nationale herdenking op de komende vierde mei ‘omdat er in Duitsland toch ook herdenkingen zijn

[p. 25]

van slachtoffers van het nazi-regime’. Hij maakt zich dan schuldig aan een vervalsing van de geschiedenis, door de splitsing van duitsers en nazi's. Het is te begrijpen. Maar zij die wij plegen te herdenken, vielen als slachtoffers van het militaristische Duitsland, dat zich een nazi-regime op de hals haalde, er zich voor inzette en het tot het laatste toe in stand hield. Von Amsberg mee inbegrepen. Wij doen goed er rekening mee te houden, dat wij in het vervolg onze eigen 4-mei-herdenking zullen moeten organiseren.

Hier past overigens nog een kanttekening. Minister-president Marijnen heeft in het voorjaar van 1965 een uitspraak gedaan die nu veelbetekenend wordt: wij zouden op de vierde mei niet alleen de slachtoffers van het anti-humanisme (nee, zo zei deze excellentie het niet) moeten herdenken, maar allen die ‘in het belang van het koninkrijk’ gevallen zijn. Dat zijn de jongens die in de indonesische oorlog gesneuveld zijn, de Korea-vrijwilligers, en straks misschien de nederlandse Vietnam-strijders of het San Domingo-legioen. G.H. Slotemaker de Bruïne merkte hierover op: ‘Moet soms de mythe dood dat de doden die wij herdenken zich verzet hebben tegen het nihilisme?’ Een aparte 4-mei-herdenking zal er dan toch moeten komen; onze doden hebben niets te maken met ‘het belang van het koninkrijk’.