duitse volk de schuld van nazi-moorden op zich genomen: wij wisten wat er gaande was, ‘das Wesentliche wurde gewuszt.’ De omvang van de duitse moordpartij is voor ons even onvoorstelbaar als bijvoorbeeld de technologie van een reis naar Mars, laten wij onze voorstelling van wat de joden en de zigeuners, de russen en de polen (om van de nederlanders niet te spreken) geleden hebben, dus drastisch simplificeren. Stel dat één onschuldig kind op afschuwelijke wijze uit elkaar getrokken wordt op een middeleeuws schavot: schuldig aan deze misdaad zijn zij die het slachtoffer vingen, die het gevangen hielden, de soldaten die de afzetting van het publiek vormden, de klerken die een rechtsgrond bedachten en de administratie verzorgden, en ten slotte pas de beul en zijn helpers. Schuldig aan de duitse moorden zijn niet alleen de mannen die de ovens van Auschwitz bedienden, maar ook en evenzeer Krupp, en Globke, en Speidel.