Van het kleine koude front

[p. 331]

Hermes & Thanatos

Het is in het jaar 1958, het is acht uur en het ziet er uit of het vandaag niet helemaal licht zal worden. Ik drentel in de brede straat die Boulevard Raspail heet. Op het middenstuk van de boulevard, onder bomen en in een motregen, zijn vrouwen bezig hun marktstalletjes in te richten. Mooi fruit. Ik ben de eerste klant en eet een peer. Je hebt naderhand een hele zakdoek nodig maar dàt zijn pas peren.

De bistro die ik zocht is gelukkig al open. Hier ben ik niet de eerste klant: naast mij staat een man een bruinige borrel door zijn koffie te mengen. Ik meen dat ik niet kan vragen wat het is. Al ben ik dan niet de eerste, ik ben wel zó vroeg dat ik armslag heb om mijn aantekeningen te maken. Ik liep namelijk daarnet langs een boekverkopersetalage en moet nu gauw gaan opschrijven, want ik heb in de regenmist lang stilgestaan voor de schoolkaart van Noord-Afrika. Bestemd voor franse kindertjes. Zoals vroeger onze kaart van Nederlands Oost-Indië met het aparte benedenstuk met Java op grotere schaal. Stoomvaartlijnen, als vroeger bij ons. De diepten van de zee in de bekende kleur, terrassen van wit tot telkens dieper blauw. Hatier heet de uitgever. Dus zo'n soort franse firma Noordhoff. Interessant. Er is ook een andere kaart van Afrika: machtig grote gebieden hebben die fransen daar voor zich gereserveerd, zoals goudzoekers claims voor zich uitzetten in een woestijn. Het verschil is dat hier toevallig ook mensen wonen. Of die negers die toevallig binnen de claim vallen, het goed vinden of niet, er zàl wat groots met hen verricht worden!

Twee met blik versterkte gaten aan weerszijden bovenaan: daar kunnen de kaarten aan worden opgehangen. Het is precies zoals het was. Na de bijbelse geschiedenis krijgen

[p. 332]

we aardrijkskunde. Kom voor de klas, Jean Machin, neem de kaartstok en wijs aan: wat is allemaal van ons? Na de school, het leger. Na de inbezitneming, opstand. Na de pacifikatie, oorlog. Na de eksercities: de dood. De dood van één Jean Machin. Tegenover zeventien negers wellicht, zodat de éér van Frankrijk gered wordt. Maar als er geen Arc de Triomphe meer overeind staat om de zege bij Timbouctou te laten inbeitelen, wat dan? Ach, wat. Ik drink nog een koffie en speel even voor 20 frank op de pin-ball-tafel; 4.600.000 deze keer, wéér te weinig voor een extra beurt.

Het was halfnegen, er waren weinig mensen op straat en het motregende nog steeds toen ik, dicht langs de gevels lopende, weer voor een boekwinkel stond. Club du Livre Réligieux, Renseignez-vous...

Nu, die renseignementen lagen in de etalage. Ik zocht een stuk papier in mijn zakken en schreef meteen de titels, vlak onder mijn neus, op, die ik nu in het net overneem. De inlichtingen hadden niet duidelijker kunnen zijn. Les apparitions de Notra Dame à... aan wie of waar, dat kan ik niet lezen, er ligt een ander boek half overheen. Dat is niet zo erg, want ik kan verzekeren dat zij nergens ooit verschenen is. Dat zou trouwens ook helemaal onjuist van haar geweest zijn. Dit is het ogenblik waarop ik dat knipsel uit Neues Deutschland kan gebruiken. Het moet in mijn tas zitten. Hier heb ik het, het gedicht van Nazim Hikmet.

Auf dem XX. Parteitag erschien Genosse Lenin,
stand lächelnd eine Zeit lang an der Tür,
betrat, kurz bevor es anfing, den Saal,
setzte sich auf die Stufen

enzovoort. Zie je nu wel dat er toenadering groeit tussen Rome en Moskou? Nee jongens, Lenin is óók niet verschenen. Het zou ook onjuist van hem geweest zijn, zich pas

[p. 333]

weer op die XX. Parteitag te laten zien.

Terug naar Notre Dame. Het boek dat over haar heen ligt is La Vie exemplaire de Philippe PETAIN. Wel ja! Geschreven door generaal Hering. Toe maar. Daarnaast ligt Thérèse Neumann, La stigmatisée, en daarnaast Le drame de l'Afrique du Nord et la conscience chrétienne. Ik ben niet benieuwd naar dit christelijke geweten. Ik loop door. Het is augustus en het is kwart voor negen in de ochtend. Mist het nu of motregent het? Een coup de rouge, dat kan nu langzamerhand wel. De wereld is na de oorlog toch nog niet veel vrolijker geworden. Ik ben graag in Frankrijk, maar gisteren kreeg ik het gevoel dat dit niet meer Frankrijk is en met dat gevoel ben ik vanmorgen opgestaan. Men ontkomt niet meer aan de overtuiging dat een gevaarlijk deel van de fransen uit rotmoffen bestaat. Het ziet er naar uit dat het vandaag niet helemaal licht zal worden.

Het is nu begin 1962. Al maanden lang plegen de franse ss-ers elke dag hun moorden. Wat een onzin is het, om nu nog te zeggen: ik ben anti-duits. Men zou op dezelfde gronden moeten zeggen: ik ben anti-frans. Het is goddank iets eenvoudiger. Het is helaas zelfs zo eenvoudig dat de zaak er gekompliceerd door wordt.

Er leeft namelijk een verkeerd ventje in de mens, een Oude Adam, een rotzakje. Dat is de fascist-avant-la-lettre. Wij hebben het al uitvoerig over hem gehad, maar men zou nog veel langer stil willen blijven staan bij zijn uiterlijke signalementen, want hij verkleedt zich meestal.

Nee, hij verkleedde zich niet bij de fascisten uit de Mussolini- en de Hitlertijd. Het onthullende van die era was juist de vrijwillige zelfontmaskering van de rotzak als rotzak.

De verkleding die ik op het oog heb wordt ook niet gevormd door het feit, dat Thanatos en Hermes zo'n vast en suksesrijk koppel vormen. Als kommercie en agressiviteit

[p. 334]

hand in hand gaan, als men in het onderwerpen van technies minderontwikkelden zijn klieren lekker kan laten lopen en tegelijk een vermogen verzamelen, verenigt men dan niet op hoger nivo het nuttige met het aangename?

In hoeverre is, als je mij een ekskurs toestaat, de polariteit van Eros en Thanatos, waarmee Freud onze wetenschap verrijkte, te vergelijken met de firma die Hermes en Thanatos vormen?

Leveren de twee mitologies gedenomineerde driftsoorten een verbinding op, een vermenging of legering die de mens ingeplant is met alle puzzels die daaruit kunnen ontstaan, als wij over de maatschap Hermes & Thanatos spreken hebben wij een bekwaam kompagnonschap voor ogen. Wij worden er niet in geboren. Men kan het (in en met zichzelf) sluiten of afwijzen. Daarbij zullen de persoonlijkheidskondities die ons, bij wijze van spreken, meer of minder geschikt maken voor een participatie in of de vorming van een firma Hermes & Thanatos, op hun beurt in sterke mate door de polariteit Eros & Thanatos bepaald worden; maar dat is een andere kwestie.

Het verschil wordt het duidelijkst zichtbaar wanneer men denkt over de ‘Entmischung’ waarover Freud spreekt. Schept de Entmischung van de bedoelde polariteit patiënten, de ontbinding van de firma waar ik het over heb, is heilzaam en kan gezonde mensen opleveren.

In het hoofdstuk ‘Het Bataafse kristendom’ heb ik niet alleen aangetoond hoe de beide firmanten elkaar ondersteunen en versterken in empire-building en soortgelijke ondernemingen. Ik heb in dit unieke geval de bedrieglijkheid van Hermes (deze ‘Goddelijke bedrieger’; zie W.B. Kristensen) als de op de voorgrond tredende kracht van de vennootschap, de verzorger van de public relations, gezien. De firma noemde zich in het geval van de Heereboer in het Rijk der Voorzienigheid namelijk ‘kristelijk’, wat een komplikatie

[p. 335]

insloot. Het is een zaak van objektiviteit de kwestie ook zonder deze komplikatie te bezien. Het is rechtvaardig ook een gepersonifieerde firma Hermes & Thanatos te demonstreren die niet Colijns kristelijke uithangbord heeft. Dat kan. Wij hebben bijvoorbeeld een Chassé.