Van het kleine koude front

[p. 197]

Het kleine koude front

Dat Het Parool Stuiveling trachtte bij te springen heeft dit blad kwaad gedaan en heeft, afgezien daarvan, verwondering gewekt. Deze verwondering is misplaatst. Men moet even terugdenken naar november 1956, toen de nederlandse literaire wereld een onvergetelijk schisma onderging. De pen-club, een club van letterkundigen die op dit ogenblik schat ik ongeveer 200 leden telt, onder wie niet één kommunist, werd in Het Parool van 10 november van dat jaar door dit blad uitgeroepen tot ‘een kommunistiese mantelorganisatie waar geen fatsoenlijk mens iets te zoeken heeft’. Men herinnert zich dat een groep schrijvers uit deze pen-club trad. Hiervan heeft zich intussen een aanzienlijk aantal als lid teruggemeld, van wie overigens terecht maar een deel weer werd aangenomen. Een veertien dagen later werd de vergadering van de Vereniging van Letterkundigen gehouden die door Het Vrije Volk een ‘poolse landdag’ werd genoemd, een vergadering die stond onder leiding van Max Nord, door Donkersloot op deze stoel gebracht. Het is in deze vergadering dat Nord toestaat dat een niet nader te noemen figuur zijn lijst van ‘kommunistiese meelopers’ voorleest... waar Donkersloot twee keer op kompareert. Maar Nord valt. Zijn Paroolgroep brengt tegenover de kandidatuur van Van Randwijk Stuiveling op de voorzittersstoel.

Stuiveling tegenover Van Randwijk! Dat was een betekenisvolle keuze in dezelfde dagen waarin Gomperts een grote groep nederlandse, bepaald niet-kommunistiese schrijvers, die het openlijk verzet tegen de diktatuur al eens hadden geriskeerd leden durfde noemen van ‘een kommunistiese mantelorganisatie waar geen fatsoenlijk mens iets te zoeken

[p. 198]

heeft’. Het waren dan ook betekenisvolle dagen. Ik noem enkele merkwaardige gebeurtenissen die de infektheid van veler zogenaamd politieke zorg tekenden. Victor van Vriesland wordt in de nacht opgebeld. ‘Ik ben je altijd goed gezind geweest,’ zegt een vrouwenstem, ‘daarom wil ik jou vragen: wat ga jij doen als de russen komen?’ Vic kan een paar jeneverkoppen die meeluisteren horen hijgen. Hij schat dat haar man er bij is. Hij zegt: ‘Maak je niet ongerust en doe je meeluisteraars de groeten.’ Sandberg is wat hooghartiger tegen het jeneveropbelburo en het komt hem op een golf van molestatie te staan.

Het noc besluit niet naar Melbourne te gaan omdat ook russen meedoen aan de olympiese spelen. De voorzitter die dit besluit bijna huilend van de emotie voordraagt voor de radio is de man die Commissaris der Koningin was in 1940 en na de oorlog niet kon worden herbenoemd. Het zijn de dagen waarin men, zonder risico dit keer, dapper doen kan.

De knvb verzoekt de spaanse voetbalbond of een nederlands elftal in Madrid mag komen spelen ten behoeve van de hongaarse vluchtelingen.

De uit de pen gelopen Elisabeth van Maasdijk, die daar, gezien haar zogenaamde poëzie, overigens nooit lid van had mogen zijn, licht mijn kollega's in over de kommunistiese strekking van mijn gedichten. In ‘Zuid-Holland’ bijvoorbeeld zijn volgens haar denunciatie de vissen kommunisten terwijl de vogels de fellow-travellers voorstellen. In dat vers uit ik volgens haar in kode mijn verlangen naar de komende wereldrevolutie...

Dit schisma in de letterkundige wereld van november 1956 is interessant genoeg voor een analise: ik hoop die eenmaal te voltooien. Voorlopig wil ik vaststellen dat het bestaat en gelding houdt. Het heeft wel te maken met politiek en dus met het grote koude front, maar lang niet alleen met poli-

[p. 199]

tiek. Laten wij eens zien hoe de positie voor mij en voor de mensen die ik acht op dat koude front is.

Vijand nummer één is voor ons wat wij het fascisme zijn gaan noemen, zonder daarbij speciaal aan Mussolini te denken. Dit fascisme is in Italië namelijk pas na de moord op Matteotti van een staatkundige façade voorzien, maar het is helemaal niet tot Italië en tot deze eeuw beperkt. Het fascisme van alle tijden dat ons voor ogen staat, heeft deze kenmerken:

a	de verheugenis in gewelddadige machtsuitoefening;
b	die de Anderen zichtbaar angst aanjaagt;
c	ter bevestiging of verovering van een materiële positie boven Anderen;
d	waarbij de Anderen per definitie inferieur heten.

Dit fascisme kan onvertogen ‘selbstherrlich’ worden gepraktizeerd zonder enige andere verklaring dan: ‘ik ben nu eenmaal de sterkste’, of ‘ik zal jou laten voelen hoe weinig je in te brengen hebt’, ‘jij bent zwart maar ik ben wit’. Christendom en humanisme hebben dit ‘fascisme’ nauwelijks doen afnemen maar het wel een ander uiterlijk gegeven. Zij hebben namelijk voor veel beschaafden of gelovigen een maskéring nodig gemaakt waar vroeger geen behoefte aan gevoeld werd. Het superioriteitsgeloof komt nu minder vaak onvertogen voor. Daar is als maskerade het ‘wetenschappelijke’ bewijs van superioriteit van germanen of de inferioriteit van negers. Het ‘bewijs’ van de waarde, juist ten behoeve van de ekonomies zwakkeren, van een kapitalistiese ekonomie, enzovoort. De gewiekste verbinding van ‘godsdienstige’ met heroïese en imperialistiese belangen was in de tijd van de kruistochten van dezelfde soort als in die van Colijn. In zoverre hebben Yellow Caesar Mussolini en de ss'ers de beschaving ongewild gediend, doordat zij de kwasi-kulturele of pseudo-christelijke sluiers van het sado-fascisme van zovelen hebben verscheurd. Wij

[p. 200]

kunnen nu beter dan ooit weten waar wij aan toe zijn. Wij hebben de geboren korporaals Hitleren Mussolini zien optreden als de condottieri van de Kruppen en Deterdings. Wij hebben prelaten voor het welslagen van hun misdrijven (in Abessynië, in Oostenrijk) horen bidden. Wij weten nu dat het onderzoek van de korrelatie tussen agressiviteit en kapitalisme precies zo belangwekkend is als het voor de zoöloog moet zijn het vreetapparaat van de haai te bestuderen.

Nu zijn er allerlei omstandigheden, die onze positie kompliceren. Het fascisme heeft een wereldoorlog verloren maar is nog niet verslagen. De eerste moeilijkheid is al dat het niet-verslagen fascisme, behalve in Spanje en een paar andere landen ver van ons bed, niet meer in zuivere toestand werkzaam is. Dit vertroebelt het inzicht. Wij zullen de duitsers straks hebben toegestaan, geholpen en gedwongen zich weer te bewapenen, ook met atoombommen, en spoedig genoeg daarop zullen zij ons dwingen met hen het oosten te heroveren. Men ziet dit niet in omdat het in Duitsland op het ogenblik bepaald nog heel anders is dan het onder Hitler was. Maar dat zal verkeren! De oostduitsers, de polen en de russen zien het wel. Zij zijn er op bedacht een zo krachtig mogelijke positie te houden en de middelen te versterken om deze roll-back te kunnen weerstaan. Hierop zal het westen zich weer nog sterker willen maken, waarop het oosten - enzovoort.

Een tweede komplikatie vloeit rechtstreeks voort uit het menselijk tekort. De verdediger van de menselijke waardigheid kan in de hitte van zijn verdediging de sadist in zich ontdekken, de beschermer van het geloof een heidense euforie in het vechten. Het kommunisme heeft als principieel anti-fascisme (avant la lettre) een edele oorsprong, maar de strijdmetoden van het kommunisme verschillen in de praktijk weinig van die van de fascisten. Oorlog is oorlog. Is totaal. Is ‘neutraal’. Het enige dat werkelijk ‘neutraal’ is,

[p. 201]

is de oorlog. Ziehier maar een paar van de vele komplikaties. Het resultaat ervan is voor sommigen een noodzakelijke sterk genuanceerde reaktiviteit naar links èn naar rechts. Ik hoop dat het kommunisme meer chinezen levensgeluk zal geven dan daar dit geluk vroeger deelachtig konden worden. Ik hoop ook dat alle chinezen die bezig zijn Tibet te onderwerpen daar dood vriezen. Ik heb niets tegen de revolutie maar men moet zijn eigen revolutie niet door dwang aan anderen opleggen. Dat is kolonialisme.

Ik geloof niet dat duitsers een inferieur ras vormen maar ik vind wel dat duitsers die gewapend hun grenzen over geweest zijn, te veel geluk gehad hebben als zij nog leven. Ik geloof dat de Sovjet-Unie op voor de wereldvrede gevaarlijke wijze in troebel water vist in Kongo, maar de verijdelde inscheping in Brussel van een detachement oud-ss'ers en oud-Korea-strijders, broederlijk samen, om Tsjombe te hulp te komen, doet óók enig licht op de Kongo-kwestie schijnen. Ik geloof met vele amerikanen dat Eisenhower zich bizonder dom gedragen heeft vóór het mislukken van de topkonferentie in Parijs en ik neem aan dat Chroesjtsjow werkelijk teleurgesteld was. Aan de andere kant is het zeker dat enkele duizenden russiese spionnen tegen de v.s. werkzaam waren op hetzelfde uur dat Powers boven Rusland vloog. Ik ben er zeker van dat Adenauer gelukkig was met het mislukken van dit topoverleg en er levendig toe heeft bijgedragen; maar dat wil nog niet zeggen, dat West-Duitsland op slag kommunisties zou moeten worden. Laat eerst de socialisten het eens proberen. Alleen, wanneer zij nòg meer verwateren en de terugkeer van de nazi's dreigt, dan liever kommunisme. Overigens meen ik dat alle duitse generale-stafleden, voorzover zij óók al tot 1945 in funktie waren, alsnog precies zo dood behoorden te vriezen als de chinezen in Tibet, zie boven, en dat een nato die het van deze meneren hebben moet al zijn veldslagen behoort te verliezen.

[p. 202]

Het zijn vooral ex-kommunisten en ex-fascisten die iemand kwaadaardig over onze instelling, die zij ‘neutralisme’ noemen, lastig vallen. Terwijl neutralisme juist het tegengestelde is van dit voortdurend getuigen van iemands eksistentiële evaluatie, van zijn positie van dag tot dag, ja, bijna van uur tot uur.

Het kleine koude front is er en men kan zijn vijanden nu iets beter onderscheiden, wat een groot voordeel is. Ik wil in deze kleine koude oorlogsrapportage een brief publiceren die ik in 1956 aan de hoofdredaktie van Elseviers Weekblad richtte, en die natuurlijk niet door het blad is opgenomen. Het was de hoofdredakteur W.G.N. de Keizer van dat blad, die het lasterlijke stuk waar ik tegen op kwam, had geschreven. Wie meneer De Keizer is en wat meneer De Keizer beweegt, heeft Propria Cures niet lang geleden onthuld. Hij is géén ex-kommunist. Hij is óók niet op één dag van Het Volk naar De Telegraaf overgestapt zoals ex-sdap'er Lunshof. De Keizer had Hitler al heel jong lief.

‘In uw laatste nummer noemt u mijn naam. Ik zou deel uitmaken van een “triest groepje” dat “zich altijd weer laat horen” om o.a. “het kommunisme te prijzen”. Het zou een schare zijn van hele en half-kommunistiese intellektuelen. Ik moet hierbij vaststellen dat u opzettelijk liegt. Aan mijn geschriften, die u gelukkig onaangenaam waren, hebt u voldoende aandacht besteed om het volgende te kunnen weten: ik ben geen kommunist en geen half-kommunist, ben dat ook nooit geweest en zal dat door mijn wereldbeschouwing ook nimmer worden.

Ik ben voorts niet “even geschrokken van Hongarije” en heb niet “plichtmatig van droefenis getuigd”. De door u valselijk geparafraseerde verklaring geeft u niet het recht deze gevolgtrekking te maken. De wederbezetting van Hongarije door Rusland plus de wijze waarop zij plaats vindt keur ik onvoorwaardelijk en uit de grond van mijn hart af.

[p. 203]

Anders dan u ben ik echter van mening dat de fransengelse aanval op Egypte dom was en een zaak van agressie. Als u de stemmenverhoudingen in de vn over beide kwesties vergelijkt, ziet u dat dit niet zo'n partikulier standpunt is. Erger is dat naar mijn mening de laatste agressie de eerste mee heeft gekonditioneerd. In West-Duitsland hebben hier en daar socialistiese arbeiders betoogd voor de engelse en franse konsulaten met het protest dat de aanval op Egypte de zaak van de hongaren in gevaar bracht. Toen ik de vorige week trouwens een foto in mijn krant zag van de verwoeste straten van Boedapest was mijn verontwaardiging niet geringer dan mijn “droefenis”. In deze gemoedstoestand kwam geen verandering toen ik pas daarna het onderschrift las: het was een foto uit Port Saïd.

Ik wil geen kool en geit sparen, maar ik protesteer van tijd tot tijd zowel tegen de lucht van stinkende geiten als tegen die van rotte kool. Als u dat neutralisme noemt bent u dom of leugenachtig of beide. Na uw heldhaftig stukje laat u, verbluffend genoeg, de zin volgen: “Overigens is de gehele situatie onduidelijk, verward en slecht.” Mijns inziens is zij bizonder slecht, matig verward en niet erg onduidelijk. Uw hoofdartikel echter is verward, uw mentaliteit is slecht, uw beweegredenen zijn zeer duidelijk.’

Dit was dan de brief. De oplage van Maatstaf waarin ik die brief publiceerde schat ik op anderhalf procent van die van Elsevier. Uw belediging kwam dus zeventig maal zo hard aan als mijn antwoord het zal doen. Staat dat blad dus in het voordeel? Nee. De mensen die dat weekblad lezen tellen helemaal niet mee. Die erin schrijven ook niet. Dáár wil ik beslist niets meer mee te maken hebben. Leve het kleine koude front!