Naar de Barbiesjes

[p. 162]

Hoofdstuk 25
Een geschiedenisles

De volgende ochtend zei Axel: ‘Ik heb vannacht gedroomd over een geweldig groot waterdier met een lijf zo hoog als een huis. Het wist dat het door zijn benen zou zakken als het op de wal liep, daarom woonde het in het water. Omdat hij zo groot was, had hij drie koppen die hij voor het ademhalen aan lange halzen boven water stak. Die koppen, heel spookachtig was dat, spraken met elkaar over ons. Zij vroegen elkaar wat wij hier in hun gebied en in hun tijd kwamen doen.’

‘Haha,’ zei Mani, ‘dat waren die waterboa's die we gezien hebben terwijl zij aan het dingesen waren!’

Tania zei: ‘Het heet gewoon paren, hoor Mani. Wat bedoel je met in hun tijd, Axel?’

‘Weet ik het?’ antwoordde hij. Hij voelde zich opgelaten en had geen zin meer om verder te praten.

En tijd daarvoor hadden ze trouwens ook niet, want er moest heel hard gewerkt worden. Het zorgvuldig uitpakken en langs de rivier naar beneden transporteren van de inhoud van de korjalen kostte een halve dag, en zou de hele dag gekost hebben als de leiders van de expeditie de verhuizing niet zo perfect georganiseerd hadden.

Eerst werd het tentzeil van de grote korjaal losgemaakt en naar beneden gedragen. Daar kwam later alle bagage onder die schade zou kunnen oplopen van regenwater.

Het laten vieren van de korjalen was een adembenemende toer die door Sjom Bok als een generaal werd geleid. Het ging niet naast het water, maar erdoor. Waar de helling al te steil was, maakten ze gebruik van flinke trossen touw. Op sommige plaatsen dienden omgehakte, niet al te dikke bomen als rolpalen, niet alleen voor de kabels, maar soms voor de hele boot.

[p. 163]

Een enkele soela had de hoogte van een flinke kerktoren. Zo kwam het dat de expeditie soms een dag nodig had om in zijn geheel beneden te komen. En aangezien ze maar liefst vijf soela's moesten overwinnen, duurde het wel een week voor ze een flink eind verder waren, maar toen kwam het eind van de tocht in zicht.

In het voorlaatste kamp, Sjom Bok althans hoopte dat het dat zou zijn, was de stemming van de vier jonge reizigers erg onrustig. Monge leek somber en in zichzelf gekeerd. Mani, die net zo gespannen was, vroeg Monge of er iets was. Het gebeurt wel vaker dat iemand, als hij zelf met een probleem zit, een ander vraagt: ‘Heb jij iets?’

‘Jawel,’ zei Mongelawo. ‘Ik ben bijna gered, maar jullie moeten terug. Jullie zijn op reis geweest en dat is nu bijna voorbij. Jullie worden later gestraft, ik niet. Daarom wil ik jou een mondelinge brief meegeven. Luister goed. Straks moet je het herhalen. Beloof me dat je mijn brief zult opzeggen voor je oom.’

Mani giechelde alsof hij gekieteld werd door het vreemde idee. Axel zei: ‘Zeg maar op. Ik zal het voor hem beloven, op voorwaarde dat hij zijn oom ooit zal terugzien.’

Monge schraapte zijn keel, keek in de verte en sprak met plechtige stem: ‘Meester Lowie. Mani is nu terug. Als u hem nog een keer slaat, kom ik ook terug, dat zweer ik. En dan sla ik u dood, ook al kost mij dat het leven.’

Het klonk verschrikkelijk. Er viel een diepe stilte.

Mongelawo drukte zijn vriend zwijgend de hand, maar Mani zei droog: ‘Dank je wel, hoor. Maar ik ben helemaal niet bang meer voor hem. Bovendien, ben je nou een haartje getikt? Ik ga nooit meer terug naar Paramaribo!’ Hij schreeuwde zo hard dat de beide leiders van de expeditie op het groepje af kwamen lopen.

‘Waar zijn jullie het zo oneens over?’

Er viel een ongemakkelijke stilte.

‘Hoe ver zijn we van de oceaan af en hoe ver is het dan nog naar New Amsterdam?’ vroeg Axel toen.

‘Jaja, daar hadden dokter Hahn en ik het vandaag juist met

[p. 164]

jullie over willen hebben: onze plannen voor de nabije toekomst. De rivier is hier al behoorlijk breed, dat hebben jullie gezien. Hij wordt nog breder, en bij de monding is hij een paar mijl breed. Wij varen daar met een ruime bocht een stukje over zee. Nu kan het daar behoorlijk golven en onze vloot is niet direct zeewaardig, dus we wachten op hoog water om dichter langs de kust te kunnen varen. Na een mijl of tien varen we de rivier de Berbice op en dan gaan we op New Amsterdam af.’

‘Weten jullie iets van de Berbice af?’ vroeg dokter Hahn.

‘Het is een county van Guyana waar de slavernij heeft afgedaan,’ zei Tania.

‘Zoals in alle Britse koloniën,’ zei de Pruis. ‘Als ik goed ben ingelicht is de Berbice voor de Hollandse blanken het schrikbeeld van de vrijlating van slaven.’

‘Het land grenst aan Suriname,’ zei Monge, ‘waar zou ik anders heen moeten gaan? Cayenne? Slavernij. Brazilië? Slavernij. De zee op?’

‘Jawel, ik begrijp het. Wij Pruisen hebben geen koloniën en geen slaven en wij staan dus aan jouw kant. Maar ik begrijp best waarom de Hollanders bang geworden zijn van wat er in de Berbice gebeurd is. In 1763, toen de Berbice nog Hollands was, spiesten opstandige slaven de hoofden van plantagebezitters op staken. Het duurde elf maanden voordat een Nederlandse kolonel de zaak weer onder de duim had. En later heb je de opstand van 1823 gehad. Er waren zeker dertigduizend slaven. Veel slavenhouders waren nog Nederlanders, maar er waren ook Fransen en joden. De slaven hadden het slecht, maar dat was niet de enige reden tot opstand. De Engelsen waren, anders dan de Hollanders, zelf niet zo gelukkig met de slavernij. In 1823 werd er al een resolutie aangenomen in het House of Commons. Weet je wat dat is?’

Tania en Axel knikten, maar Monge zei: ‘Misschien kunt u even uitleggen wat dat is,’ bij welk verzoek Mani zich aansloot. Toen Sjom Bok het uitgelegd had, zei Monge: ‘Aha, een volksvertegenwoordiging die nog ouder is dan die van de Franse revolutie! Gaat u verder.’

[p. 165]

De Pruis keek wat verbaasd naar de vrijmoedige zwarte jongen en vervolgde: ‘Die resolutie baande de weg naar afschaffing van de slavernij. De regering in Londen laat dit weten aan gouverneur Murray. Maar gouverneur Murray staat aan de kant van de plantagehouders en moffelt het besluit van Londen weg. En wat gebeurt er?’

‘Nou?’ vroegen de filosofen gespannen.

‘De slaven horen op de een of andere manier toch van die resolutie. Ze merken dat Murray zich verzet en nu komen ze in opstand. Onder leiding van de neger Paris vallen tweeduizend opstandelingen plantages aan. Er wordt brand gesticht en er vallen doden.’

‘Daarom zeggen de Hollanders van iets dat ze verliezen: het is naar de barbiesjes!’ lachte Monge.

‘Er valt niet veel te lachen, jongeman,’ zei Sjom Bok, die Monge niet goed verstaan had. ‘De Britten stuurden troepen en onderdrukten de opstand bloedig. En de Indianen, wat deden die?’

Stilte.

‘De Indianen hielpen de blanken tegen de negers.’

‘Is dat werkelijk waar?’ vroeg Tania pijnlijk getroffen.

‘Jazeker. Daar staat tegenover dat John Smith op de hand van de slaven was. Hebben jullie wel eens van hem gehoord?’

‘Was dat niet een zendeling?’ vroeg Tania aarzelend.

‘Ja, hij was zendeling van een Londense zendingsmaatschappij. Hij gaf de slaven gelijk. Niet in wat ze deden, maar in wat ze eisten. Hij is door de krijgsraad ter dood veroordeeld wegens landverraad. Later heeft koningin Victoria hem gratie verleend, maar toen was hij al dood. Enfin, de slavernij is in 1838 afgeschaft, in de Engelse koloniën tenminste. Ik zal jullie helpen naar de Berbice te komen.’

‘Als we maar niet naar de barbiesjes gaan,’ lachte Mani.

‘Wat zeg jij? Zei jij dat straks ook niet?’

‘Ach, sir, het is een Nederlandse uitdrukking. Een grap.’

Alsof hij er toch iets van begrepen had, zei de Pruis: ‘Het was natuurlijk een roekeloos besluit van jullie, maar het ergste is nu achter de rug. Als ik het zo bekijk, zijn jullie samen voor

[p. 166]

niet meer dan veertig procent blank. Jullie hadden dus gelijk, er vandoor te gaan.’

Mani maakte een bliksemsnelle berekening en zei: ‘Dus de enige die u als helemaal blank ziet, is Axel. Reken maar uit.’

‘Natuurlijk zit er onder jouw overgrootouders in Portugal, Brazilië of Cayenne wel een gekleurd meisje,’ zei Monge.

‘Een Indiaanse?’ vroeg Tania.

‘Laten we het hopen!’ antwoordde Mani. ‘Ik zou er trots op zijn.

‘Je moet nergens trots op zijn,’ zei Axel kritisch. ‘En zeker niet op voorouders. Ik dacht dat wij filosofen waren. Vrijheid, gelijkheid en broederschap!’ Luidkeels antwoordden de andere drie: ‘Leve de republiek! Dood aan de tirannen!’

Sjom Bok zag het verbaasd aan. ‘Pruisen heeft een koning,’ merkte hij op, ‘zijne doorluchtige Majesteit Friedrich Wilhelm. Een tolerant man, hoor. Maar denk niet dat de Pruisen een keizer als Napoleon zouden dulden. Dat ligt niet in de aard van ons volk. Uitgesloten!’

‘Ik help het u hopen!’ zei dokter Hahn.

‘U, u bent door nieuwerwetse ideeën aangestoken!’ brulde Sjom Bok.

Tania begon smakelijk te lachen. ‘Nu het blijkt dat we geen ruzie hebben, moet u beiden die niet gaan maken!’ zei het meisje.

‘Naar bed, jullie,’ zei Sjom Bok.

‘Sir, ik kan toch nog niet slapen,’ zei Tania. ‘Ik zou graag nog iets over de Indianen horen.’

‘Nou, vooruit dan,’ zei Sjom Bok, die graag doorging met vertellen. ‘De Indianen zijn een heel bijzonder ras. Hun behoort Amerika toe, met recht en reden. Maar zij zijn door de Spanjaarden en de kerk uitgeroeid of tot slavernij gebracht. Ik weet waarover ik spreek. Een paar jaar geleden heb ik, bij het fort San Joaquim aan de Rio Branco, zo'n descimento, zo'n slavenexpeditie, zien terugkomen. Ze waren naar een Indiaans dorp geweest, vlak bij de grens met Guyana. De Brazilianen beslopen het dorp en wachtten tot het donker werd. Bij de eerste slaap van de Indianen overvielen ze hen terwijl ze hun

[p. 167]

musketten afschoten. De hutten staken ze in brand. Zij kwamen terug met - ik heb ze geteld - achttien kinderen beneden de twaalf, dertien vrouwen en negen mannen.’

‘Maar de Portugezen en de Spanjaarden hebben toch precies hetzelfde gedaan, sir?’

Hij knikte.

‘En de Engelsen en de Hollanders in Afrika?’

Hij knikte aarzelend.

‘Heeft Pruisen ook een vloot, sir?’ Tania vroeg het heel lief.

‘In elk geval geen koloniën,’ antwoordde Sjom Bok kortaf.

‘Dan gaan ze het misschien op het land proberen.’

‘Wat proberen?’ vroeg Sjom Bok streng.

‘Koloniën veroveren.’

‘Jij praat naar dat je verstand hebt!’ zei Sjom Bok onvriendelijk.

‘O ja?’ zei dokter Hahn. ‘Denk eens aan Polen en Litouwen!’

Het prikkelde de republikeinen aangenaam dat de volwassen mannen het kennelijk niet eens waren.

‘Ik heb gezegd: slapen! Dus stilte nu en onmiddellijk!’ baste de leider van de expeditie.