Hoe bereidt men een ketter

4. Een konferentie.

Ik ben vergeten wie daar binnenkwam. Het zal wel weer een eekhoorn geweest zijn. In elk geval staat het verhaal in zijn boek over de oorlog, dat volgens Madsen binnen een week uitverkocht was. Zó heb je een gesprek over antisemitisme en zó gaat dat over in een krankzinnig verhaal.

Op het kongres was natuurlijk L.N. Smirnov, de voorzitter van de Hoge Raad van de Sovjet-Unie, en veel genoegen beleefde ik met G.N. Alexandrov, de assistent van prokureur-generaal Rudenko. Jawel, genoegen, want al op de eerste dag was er een receptie waar wij aangespoord werden op ouderwetse manier de buffetten aan te spreken. Ik dronk het eerste uur wodka, uit pure drankzucht, en het tweede uur champanje voor de dorst. Intussen maakte ik een afspraak voor het bespreken van een speciale hoogst belangrijke zaak met Rudenko. Het karakter van een gelag, dat de receptie kreeg, maakte het gemakkelijk tot de afspraak te komen maar er was een moeilijke omstandigheid. Als zij mij vroegen waarover ik dan zo nodig een afzonderlijke bespreking met de prokureur-generaal moest hebben, vooral Alexandrov drong daar op aan maar ook Smirnov kwam er een paar glaasjes op leegdrinken, zei ik: ‘Kom nu, heren, het zou ongepast zijn als ik daar op deze zo vrolijke receptie al over sprak; wij doen eerst de zaken waarvoor wij hier bijeen zijn en na de konferentie wil meneer Rudenko nog even tijd maken voor een andere kwestie die mij na aan het hart ligt. Daar ben ik hem erg dankbaar voor.’

[p. 9]

Onder onophoudelijk toasten, voornamelijk met de spreuk Za Mir! of zoiets dat: Op de vrede! schijnt te betekenen, maakten wij tegen het protokol in toch een partikuliere afspraak zonder dat ik zeggen wilde waarover ik het zou hebben. Voor vrijdagavond - want op zaterdag zouden Martin en ik naar Amsterdam terugvliegen. Martin, die natuurlijk wist waar het over ging, zou er bij zijn. Op donderdag berichtte men ons dat het vrijdag niet kon doorgaan. Eventueel wel op zondagmorgen. Het betekende dat wij maandag pas naar Amsterdam terug zouden kunnen vliegen, maar dat was, dacht ik, de zaak wel waard.

Daar was dr. Ilse Staff van de universiteit van Frankfurt. Martin en ik vonden haar interessant, zo interessant dat ik haar op wat ik een onopvallende wijze achtte, bestudeerde. Zij sprak openlijk en vrij met al die oost-europeanen alsof ze daar bij hoorde, maar aan het einde hield zij toch een toespraak waar die mensen buitengewoon onaangenaam door werden getroffen en die er blijk van gaf dat zij helemaal buiten spel stond. Ze vond het hier allemaal heerlijk zei zij opgewekt en zij hield van ons en juist daarom durfde zij uitspreken wat zij nu ging zeggen. Zij was geschokt, zei ze, te merken dat wij nog altijd dachten dat de Bondsrepubliek nog wel eens weer gevaarlijk zou kunnen worden. Dat de duitsers in het westen nog steeds oorlogszuchtig waren. Dat was jammer, betreurenswaard. Want het was helemaal niet waar. Ook de westduitsers hadden zich absoluut bekeerd van het verleden en waren bereid om zonder enig ressentiment mee te werken aan de wereldvrede.

Dit was een schokkende rede. Niet zozeer omdat het natuurlijk niet waar was wat zij zei. Iedereen wist hoe Strauss zich over ons probleem had uitgelaten, en degenen die het niet wisten, heb ik een interessante uitspraak van Strauss, Adenauers minister, destijds Hitlers officier voor wehrgeistige Führing, over de vervolging van oorlogsmisdadigers, in herinnering gebracht: ‘Goed, vervolg ze dan maar, maar laten we dan ook de geallieerde oorlogsmisdadigers vervolgen.’

[p. 10]

Eén ding mag de nazi Strauss worden toegegeven, een oorlogsmisdadiger moet voor de misdaden die hij pleegde berecht worden, wie hij ook moge zijn. Maar dat is niet wat Strauss bedoelde. Wat Strauss te kennen gaf, is de ontkenning dat de oorlog van Hitler van een speciale orde was, namelijk van een misdadige aard. Het feit is er dat veel duitsers deze oorlog zozeer hebben gevoerd in de mentaliteit van Hitler en diens wehrgeistige officieren, dat hun oorlogsmisdaden dubbelgebeid en -gebakken waren.

Iedereen had gezien dat de opperofficieren, die al onder Hitler gediend hadden, gemoord, kun je beter zeggen, weer opnieuw als generaal paradeerden, behangen met al de onderscheidingen die zij verdiend hadden door het overvallen, onderdrukken en doden van de vaders, moeders, broers en zusters van ons die hier in Moskou bij elkaar waren.

Het lid van de delegatie van de Bondsrepubliek, Karl Sauer, vertelde dat de uit Nederland vrijgelaten duitse oorlogsmisdadigers met muziek en bloemen binnengehaald werden in de Bondsrepubliek. Eén van die vrijgelaten misdadigers heeft op de vraag of hij zich nou weer gelukkig voelde geantwoord: ‘Zodra ik de duitse grond weer onder mijn voeten voelde, wist ik dat mij niets meer gebeuren kon.’

Dat is niet helemaal waar, hem kon nog wel wat gebeuren, de man was te bescheiden. Hij zou generaal of minister kunnen worden.

De rede van deze elegante en vrolijke vrouw was daarom schokkend, omdat zij best wist dat wij wisten dat West-Duitsland nog een keer over de Oder-Neisse-lijn terug wil komen en dat zij daar toch zonder blikken en blozen hups ging staan babbelen. Dat moest toch iets bizonders betekenen. Wat? Heinz Kissinger zou het zeker geweten hebben, maar hij was er niet om het hem te vragen.

De delegatie van de ddr is ekstra zwaar. Minister van Justitie Kurt Wünsche is aanwezig, prokureur-generaal Josef

[p. 11]

Streit, enkele deskundigen op het gebied van het internationale recht en nog een paar andere mensen. Ik krijg het met die mensen van de ddr overigens niet veel minder moeilijk dan met mevrouw Staff. Ons wordt namelijk een konsept-resolutie voorgeschoteld die, dat blijkt al gauw, bereid is in de ddr. Daar zitten wij op één dag vijf uren over te vergaderen en vijf uur lang heb ik strijd moeten voeren tegen mijn kollega's van de ddr. Dat het zo lang duurt is in niet geringe mate mijn schuld. Als namelijk zal worden vastgesteld dat de berechting van de oorlogsmisdaden ook voor de toekomst noodzakelijk is, komen er passages die moeten bewijzen hoezeer de vrede en de demokratie in de wereld bedreigd worden door de ‘guerre d'agression criminelle menée contre le peuple vietnamien, la soldatesque israélienne (the Israeli military clique, der israelische Militärklüngel), des crimes de guerre et ceux de génocide contre les peuples des Etats Arabes...’ Dat gaat zo verder met de fascistiese diktatuur in Griekenland en het racisme in Zuid-Afrika.

Ik heb gezegd dat het er allemaal uit moest. Wij waren hier een juridiese konferentie, vanzelfsprekend zagen wij het politieke belang van ons onderwerp, maar even natuurlijk vormden wij hier geen politieke demonstratie. Daar ben ik niet voor gekomen. De passage over Israël er uit. Vietnam er ook maar uit eigenlijk. En Zuid-Afrika en Griekenland: ook er uit. Hier zal ik verdacht zijn, maar in mijn eigen land weten ze wel hoe ik erover denk. Ik wil nu alleen terug tot het niet-verjaren van oorlogsmisdrijven. De griekse balling en oud-minister, wiens positie ik hier vergelijk met die van Gerbrandy van 1940-1945 in Londen, was nu pijnlijk getroffen: Griekenland wèl in de resolutie, please. Dan ook Vietnam, zei iemand, die sluw naar mij keek, waarop ik dacht: hij bedoelt Israël.

De heer Smirnov die ons kleine gezelschap presideerde, bleef onbewogen, maar je zag zijn ogen denken. Het duurde van 9 tot 2. Ik heb de griekse balling leed moeten doen: de hele opsomming is gesupprimeerd. Verder lukt het me om

[p. 12]

doorgestreept te krijgen ‘au nom du triomphe des idées humaines’ enzo, evenals ‘au nom de la paix universelle’ en kan ik een opruiming bereiken van de vaste adjektieven bloedige misdaden, teugelloos-chauvinistiese propaganda van de revanchisten, de zogenaamde npd enzovoort. Bewoners van de Bondsrepubliek zullen om moeilijkheden te voorkomen de ddr de zogenaamde ddr noemen. Die vaste bijstellingen funktioneren nu eenmaal in het brainwashingproces. Dat deed het epitheton ornans misschien ook wel: iemand kon niet aan Athene denken zonder het woord uilogig erbij te vinden, als je over Zeus sprak werd eerbiedig toegegeven: de bliksem slingerende. Op deze manier leert een hele kultuur gelijk te oordelen. Bij ons prent het Ochtendblad voor Proleten zijn lezers in, demonstranten tegen fascisme langharige werkschuwen te noemen.

Als ik tuisgekomen het eerste radiobericht hoor, een israëliese verklaring, hoor ik weer spreken van ‘de tegen de burgerbevolking terreur plegende arabieren’ en in de eerste krant lees ik in een uit Rusland afkomstig citaat over ‘niets ontziende chinese provokateurs’. Het zal nog wel een poosje bij het oude blijven.