Trouringh
(1637)–Jacob Cats–
Auteursrechtvrij
[pagina 471]
| |||||||||||||
Selsaem Trou-geval tvsschen een Spaens edelman,
| |||||||||||||
[pagina 472]
| |||||||||||||
Sy quam veel tot Madril of in de naeste steden.
VVant mitse kluchtigh vvas, soo vvertse daer geleden.
Sy had in haer gevolgh al menigh gau verstant,
Soo datse gunst en hulp by al de jonckheyt vant.
Sy stal eens seker kint te midden opter straten,
Dat uyt een edel huys daer eensaem vvas gelaten,
Het vvas een aerdigh dier, maer jongh en vvonder teer,
En 't is maer tvvee jaer out, of slechts een vveynigh meer.
De meyt, vviens ampt het vvas hier op den dienst te passen,
Die gaf de buert een praet, en liet het vvicht verrassen:
Maiombe vvas verblijt, niet om het geestigh kint,
Maer datse rijck gevvaet ontrent syn leden vint.
Sy geeft haer metten buyt in onbekende vlecken,
En vvaer het onguer heir genegen is te trecken.
Doch vvat de moeder socht, en vvaer de vader schreef,
Men hoort niet hoe't haer gingh, of vvaer het meysje bleef.
Hoe nau daer vvort gevraeght, hoe nau daer vvort vernomen,
Men vveet niet vvat geval het kint is over-komen:
VVaer dat men immer sont, of vvaer men vragen kan,
'T is al om niet gepooght, geen mensch en vveter van.
Maiombe liet het kint verscheyde dingen leeren,
VVaer mede dat het mocht syn teere jeught vereeren,
Eerst singen na de kunst, oock springen op de maet,
En vvat na 's lants gebruyck een vrijster geestigh staet.
Het kint vvast ondervvijl, en leerde vreemde saken,
En grepen na de kunst, en veelderhande spraken,
En selsaem hant-gespel, en ick en vveet niet vvat,
VVaer van schier niet een mensch de rechte gronden vat.
Het vvas van schoone vervv, en vrolick in het vvesen,
Daer is een diep vernuf in syn gelaet te lesen:
Het had een vvacker oogh, en svvart gelijck een git,
Syn aensicht even-vvel is uyter-maten vvit.
| |||||||||||||
[pagina 473]
| |||||||||||||
Het kon syn frissche jeught, syn vvel-gemaeckte leden
Tot alderley gedans en alle spel besteden;
In vougen dat het volck, en vvie het maer en sagh,
Sigh van het aerdigh dier als niet versaden magh.
Noch kan de jonge maeght geen kleyne lust vervvecken,
Als sy met haer gesangh de sinnen vveet te trecken:
Men vint dat hare stem een yders herte steelt,
VVanneerse maer een reys een aerdigh deuntjen queelt.
Maer des al niet-te-min sy vvil geen vuyle dingen,
Sy vvil geen dertel jock, geen slimme rancken singen;
Haer mont is vvonder heus, haer oir en sinnen teer,
Al vvat oneerlick luyt en singhtse nimmermeer.
Des heeftse by haer volck soo veel ontsagh gekregen,
Dat sy het menighmael geleyt in beter vvegen:
En schoon dat hun de mont tot vuylheyt is gevvent,
Men hoort geen dertel vvoort als syder is ontrent.
En of oock al het rot tot stelen is genegen,
Sy straft het vuyl bejagh en isser heftigh tegen:
En mits sy vvonder veel met sangh en spelen vvint,
Soo is Maiombe selfs tot spelen niet gesint.
Doch sooder eenigh dingh byvvijlen is genomen,
Sy doetet aen den dagh en voor de lieden komen;
Maer al door sneegh beleyt en met een loosen vont,
Soo datter niet een mensch en vveet den rechten gront.
Sy riep een van den hoop, en liet hem veerdigh draven,
En liet, vvat yemant stal, in eenigh velt begraven,
En dat of by een boom, een hooght of kromme bocht,
Ten eynde men het pant by teyckens vinden mocht.
En vvertse dan gevraeght op 't gunter is gestolen,
En vvie het heeft ontvremt, en vvaer het is verholen,
Soo maecktse voor het volck een vvonder vreemt verhael,
In vvoorden sonder slot in onbekende tael.
| |||||||||||||
[pagina 474]
| |||||||||||||
Maer seyt dan op het lest, dat onder gene linden,
Of aen den naesten bergh het goet is uyt te vinden:
En als men dan het kraem daer uytet aerden track,
Soo vvast dat al het lant van hare vvonders sprack.
Doch sy vvist boven al haer saken aen te leggen,
Om aen de losse jeught geluck te konnen seggen;
Het schijnt dat sy den gront van alle zielen kent,
En schier vvat yder menschin syn gedachten prent.
Sy vvist al vvatter loopt op in de hant te kijcken,
En hoe dat yemants aert kan uyt het vvesen blijcken,
En vvat een kleyn, een groot, een puntigh hooft beduyt,
En vvat men uyt een oogh of ander lidt besluyt.
Oock uyt den neus alleen soo kanse gronden trecken,
VVaer heen dat yemants lust of gulle sinnen strecken;
VVant isse plomp, os scherp, of hoogh, of bijster plat,
Sy heeft van stonden aen syn aert daer uyt gevat.
Sy vvist als op een draet, nae mate van de jaren,
VVat yder over-koomt en plagh te vvedervaren,
En vvat een teere maeght in haer gevvrichte voelt,
En vvat een jonge vvulp ontrent den boesem vvoelt.
Sy vveet (gelijck het schijnt) de gangen van de sterren,
VVaer in het klouckste breyn by vvijlen kan vervverren:
Sy vveet en vvat de son en vvat de mane dreyght,
En vvaer toe sigh het jaer en al den hemel neyght.
Een vvie haer openbaert vvanneer hy is geboren,
Dien vveetse by gevolgh syn leven na te sporen:
Nu spreecktse vvonder breet van druck en ongeval,
En offer yemant arm of machtigh vverden sal.
Sy vveet den leven-streep in yders hant te vvijsen,
Daer uyt een vremt gevolgh en groote dingen rijsen;
VVant is de linij recht en sonder krommen tack,
Soo roemtse stage vreught en nimmer ongemack.
| |||||||||||||
[pagina 475]
| |||||||||||||
Maer valtse dickmael scheef en in verscheyde bochten,
Soo vvort hy dien het raeckt met droufheyt aen-gevochten.
Indiense somtijts rijst, en dan eens neder koomt,
Soo dienter voor gevvis een svvaren val geschroomt.
Sy gaet hier bijster hoogh, sy kent een yders vvesen,
Sy kan oock rijcken selfs uyt hant of vingers lesen:
En somtijts groot verlies, en somtijts grooten schat,
En somtijts vvel een galgh, of oock een schendigh rat.
Sy vvijst een vrijer aen, vvanneer hem staet te paren,
Een vrijster ofse veel of luttel heeft te baren,
En ofse by den man sal vvesen liefgetal,
Dan of hy buyten haer syn lust gebruycken sal.
Dit meynt schier al het volck alsoo te moeten vvesen;
Soo dat haer laegen naem gansch hooge vvas geresen,
En al vermits sy breet in desen handel vveyt,
En van het naer geheym soo klare reden seyt.
Genaeckt men eenigh dorp daer vveetse flucx te vragen,
Hoe sigh in haer bedrijf de meeste lieden dragen,
En vvie sigh daer ontgaet in lust of dertel bloet,
Doch meest vvat over-al de losse jonckheyt doet.
En als sy gasten vint daer yet op valt te seggen,
Soo vveetse na de kunst haer saken aen te leggen;
Sy maeckt aen yder mensch syn feylen openbaer,
Als of uyt syn gesicht het quaet te vinden vvaer.
VVat sy van yemant vveet dat veynst sy als te lesen
Of uyt het oogh alleen, of uyt het ander vvesen:
En dit noch altemael met soo een gauvven streeck,
Dat oock de sneeghste man vervvondert stont en keeck.
Als haer een juffer vraeght, vvat man haer staet te trouvven,
Sy kan het nieusgier volck gansch aerdigh onderhouvven;
Sy spreeckt als door een vvolck en noyt met open mont,
En al haer gansch beleyt dat heeft een loosen gront.
| |||||||||||||
[pagina 476]
| |||||||||||||
Hoe oyt de sake valt sy kan het al verdrayen,
Sy kan de gauste selfs met schijn van reden payen;
En alsse dan een reys de rechte gronden treft,
Dan isset dat men haer tot in de lucht verheft.
Men hielt dat sy gestaegh een geest met haer geleyde,
Die haer als in het oir verholen dingen seyde:
En mits dit al geschiet door soo een jonge maeght,
Soo isset dat het spel hun des te meer behaeght.
'T geviel om desen tijt dat in dien eygen lande
Een jongh een aerdigh dier door jeught en liefde brande,
En hy die haer het breyn en oock den geest besat,
VVas even als de maeght met hare min gevat.
Maer daer en vvas geen raet om oyt te mogen paren,
Vermits sy niet gelijck in goet of staet en vvaren;
De juffer is te rijck, als maer een eenigh kint,
Soo dat haer drouve vrient voor hem geen troost en vint.
Giralde lijckevvel die bleef tot hem genegen,
En is om synent vvil als sieck te bed gelegen;
Maer seyt het niet een mensch vvat haer van binnen schort,
Soo datse menighmael veel drouve tranen stort.
Of schoon een ander lacht, sy kan geen vreughde rapen,
Sy kan haer in den nacht niet geven om te slapen,
Sy klaeght, en (soo het schijnt) sy voelt gestage pijn,
En desen onverlet sy vvil geen medeçijn.
Haer vader niet-te-min die liet een doctor halen,
Maer die gingh even-staegh als in het vvilde dvvalen;
Hy vveet niet vvatter schort, hy vveet niet vvat te doen,
Hy vveet voor hare quael geen sap of heylsaem groen.
Hy staet als buyten spoor, en is geheel verlegen,
En al vvat hy begint dat zijn bekaeyde vvegen:
Dies seyt hy, dat het quaet een langer tijt behouft,
En, siet, hier is het huys ten hooghsten in bedrouft.
| |||||||||||||
[pagina 477]
| |||||||||||||
Iuyst op dien eygen tijt soo quammer Preçiose,
Op datse daer ontrent een goede plaets verkose
Voor haer, voor haer gevolgh, en voor het gansche rot;
Dies vvortse veel gesien ontrent het naeste slot.
De vrouvve van het huys, bevvust van hare saken,
VVou door het aerdigh dier haer dochter vvat vermaken;
En daerom sentser om, en leytse voor het bedt,
En seyde: Niemant vveet vvat dese vrijster let.
Ghy siet eens vvat haer schort, en soo ghy vveet te seggen
Hoe vvy dit selsaem stuck behooren aen te leggen,
Mijn gunste, soete maeght, die sal u zijn getoont,
En ghy van mijner hant ten hooghsten zijn geloont.
Daer vingh het geestigh dier de vrijster aen te spreken
Met vvonder soet beleyt en ongevvoone streken,
Het queelt een geestigh dicht, het speelt een aerdigh liet;
Maer vvat het immer doet ten baet de siecke niet.
Als dit Constancçe merckt sy gaet sigh naerder setten,
Sy gaet in meerder ernst op alle dingen letten,
Sy bid dat al het volck vvil uyt de kamer gaen,
En sprack de siecke maeght in dese vvoorden aen:
Ey lieve segh een reys (ick dien het toch te vveten)
Hebt ghy ontijdigh freuyt of harden kost gegeten,
Of is u svvacke maegh met suycker overlast,
Of hebje by geval te langen tijt gevast?
Of is u 't lijf verdraeyt van op de jacht te rijden,
Of door een harden val gebracht in bitter lijden?
Of is u bloet verhit door al te langen dans,
Of hebje laet gevvaeckt ontrent de maeghde-krans?
Of isser yet verstopt in uvve teere leden,
Daer van ghy die het lijt alleen verstaet de reden?
Of isser yet verstelt in uvven teeren schoot?
Een maeght magh aen een maeght vvel seggen haren noot.
| |||||||||||||
[pagina 478]
| |||||||||||||
Spreeckt ront gelijck het dient van u verholen vvesen,
Ghy sult door mijn behulp in korten zijn genesen;
Ick vveet vvat aen de jeught by vvijlen kan geschien,
En schoon al ben ick jongh ick hebbe veel gesien.
 Giralde seyde neen op al haer snege vragen,
Dies gaet Constançe voort en opent nieuvve lagen;
Hoort (seytse) kenje niet een hups en aerdigh quant,
De schoonste van de stadt, jae van het gansche lant.
Hebt ghy hem menighmael niet geestigh hooren praten,
Of door een gunstigh oogh tot in het hert gelaten?
VVaerom doch soo geveynst, dat ghy soo langen tijt
Hem in bedencken hout en niet te vvil en zijt?
Ey lieve, soo je meent den vrijer oyt te trouvven,
En vvilt hem niet te langh in angst en tvvijffel houvven.
| |||||||||||||
[pagina 479]
| |||||||||||||
Een die syn tanden breeckt als hy een note kraeckt,
Diens vreught is niet te groot schoon hy de keerē smaeckt.
Giralde kreegh een blos, en vvert geheel ontsteken,
Als sy dit geestigh dier van vrijen hoorde spreken;
En schoon sy veynsen vvou, haer bloet is boven haer,
Dat maeckt haer innigh hert ten vollen openbaer.
Haer geest is op den loop, haer pols begon te jagen,
En al met vreemt gevvoel van ongelijcke slagen.
Constançe vvederom: Nu sie ick vvatter schort;
Ghy (vvat ick bidden magh) en doet u niet te kort.
Spreeckt soo de reden eyscht, en laet u moeder vveten,
VVat voor een edel geest u sinnen heeft beseten.
VVant hoe ghy langer svvijght, en meer u sieckte deckt,
Hoe dattet uvve jeught tot grooter hinder streckt.
De siecke vrijster sucht, en al haer leden beven,
Haer sinnen even-selfs die vvorden om-gedreven,
Nu sie ick (sprack de maeght) vvat kunst en vvijsheyt doet;
Ghy vveet, gelijck het blijckt, den gront van mijn gemoet.
Des vvil ick nu voortaen in geenen deel versvvijgen,
VVaer na te deser uyr mijn jonge sinnen hijgen.
VVat dienter meer geveynst? ick ben van liefde kranck,
En dat heeft nu geduert vvel seven maenden lanck.
VVilt dit nu met beleyt mijn ouders openbaren,
En raet hun acht te slaen op mijn bedroufde jaren.
VVant soo ick dien ick min niet haest genieten magh,
Soo is de gront geleyt van mijnen lesten dagh.
My sal geen spruyt, of kruyt, geen sap, of pap genesen;
Ick sal begraven zijn, ick vvil begraven vvesen,
Indien ick niet en krijgh hem die mijn hert bemint,
En sonder vvien mijn ziel geen rust op aerden vint.
Terstont na dit gespreck soo stortse duysent tranen,
Die met een stage veur haer teere vvangen banen.
| |||||||||||||
[pagina 480]
| |||||||||||||
Constançe troost de maeght, en geeft haer goede moet,
En stremt, door so et gespreck, haer gullen tranen-vloet.
Hier op is, des versocht, de moeder in-gekomen,
Die had tot haer behulp een doctor met genomen;
Constançe gaeter by, maer trat bezijden af,
Daer sy haer met bescheyt het stuck te kennen gaf.
Het speet de medeçijn, dat sy de rechte gronden
Van dese maeghde-quael had kunstigh ondervonden;
Te meer, vermits hy vveet dat oock de klouckste man
Dit uyt geen herte-slagh of ader voelen kan.
Maer als hy in gespreck met haer began te treden,
Doen gingh Constançe ront, en gaf hem dese reden:
Een maeght van achtien jaer, af-keerigh van genucht,
Die veeltijts sonder slaep geheele nachten sucht,
Die, als men slechts begint van vrijers yet te spreken,
Verandert in gebaer, en laet haer vvoorden steken,
Die staegh vvil eensaem zijn, en nimmer uyt en gaet,
En, schoon al isse jongh, het soet geselschap haet,
Die geel en deerlick siet, en leeft als sonder eten,
VVat soo een vrijster schort dat heb ick vvel te vveten;
Ick segge, dat geen salf haer oyt genesen kan,
Maer dat haer stil gebreck vereyst een rustigh man.
Hier by koomt dat ick sie haer oogen in-gesoncken,
Maer vierigh even-vvel, gelijck als helle voncken,
Haer pols gevveldigh ras, haer vvater bijster root.
Hoe? kan dit anders zijn als enckel minne-noot?
Voor my ick stel het vast. ghy mooght het overleggen,
V dochter even-selfs sal u de vvaerheyt seggen,
Soo ghy haer recht bevraeght; vvant, na haer saken staen,
De noot die roept om hulp, daer is geen veynsen aen.
De doctor laet de spijt, na dese vvoorden, varen,
En prijst het rijp verstant in soo onrijpe jaren;
| |||||||||||||
[pagina 481]
| |||||||||||||
Soo dat hy naderhant haer niet als eer bevvees,
En met een vollen mont haer snege vonden prees.
Of nu het listigh dier yet van den handel vviste,
Dan of het na de kunst en schijn van reden giste,
En stel ick niet te vast; doch hoe het immer vvas,
De vrijster kreegh een man, en hare koorts genas.
Soo haest de jonge maeght haer vont te zijn genesen,
Soo vvou sy metter daet beleeft en danckbaer vvesen,
Sy let hoe 't heydens volck gansch sober is gekleet,
En 't is haer teere jeught een innigh herten-leet.
Sy sprack haer moeder aen: Van yemant gunst ontfangen
Doet stracx een billick hert met alle vlijt verlangen
Om vveder-gunst te doen. Vrou moeder, 't is bekent
In vvat een drouven stant mijn ziele vvas belent;
Nu ben ick (Gode lof) gesont in al de leden,
Ghy toont een danckbaer hert, dat leert de vvijse reden;
Dit heir is vvonder naeckt, ghy kleet het schamel rot,
Dat sal haer dienstigh zijn, en lief aen onsen God.
Voor al en dient by ons de vrijster niet vergeten
Die u van mijn verdriet de gronden leerde vveten.
Indien ick yet vermagh, soo vveest toch hier beleeft;
Al vvie den naeckten kleet ontfanght meer als hy geeft.
De moeder vvederom: Dit zijn gansch rouvve menschen,
Die om geen prachtigh kleet, en min om rijckdom vvenschen;
Sy dvvalen evenstaegh, dat is haer oude vvet,
Het gelt dient haer tot last, een kleet maer tot belet.
Dus schoon ick haer een kleet vvou om de leden hangen,
Ick houdet voor gevvis men soudet niet ontfangen.
Ké moeder, seyt de maeght, ghy zijt my vvat te taey,
Ey lieve, schenckse vvat al vvaret enckel baey.
Laet haer doch uvve gunst om mijnen t'vvil vervverven,
En laet my des te min vvanneer ghy koomt te sterven;
| |||||||||||||
[pagina 482]
| |||||||||||||
De moeder lougher om, en prees de goede ziel,
Maer soo dat van de gift of niet of vveynigh viel.
Als yemant naer een quael bekoomt syn vorigh vvesen,
En dat een jonge vvulp van krevel is genesen,
En dat een schippers gast sigh op het drooge siet,
Dan smelt een danckbaer hert vvel licht tot enckel niet.
Giralde lijckevvel, nu onder echte vvetten,
Beschonck het geestigh dier met hondert pistoletten,
Eē bruyt-stuck voor dē dienst. Daer lough het gierigh vvijf,
En vont in dit verhael een aerdigh tijt-verdrijf.
Dit maeckt de jonge maeght vermaert in alle steden,
Mits sy de vrijsters kent tot in haer diepste leden,
En 't bracht aen 't gansche rot geen kleyne baten in;
VVant daer Constançe quam daer vvasset al gevvin.
Maiombe die sigh liet haer beste-moeder noemen,
En laet geen vreemde mans ontrent haer nichte komen,
Sy neemt haer evenstaegh met al de sinnen vvaer,
En vvaer de bende reyst, sy slaept benevens haer.
Daer vvas ontrent Madril een buyten-hof te vinden,
Bevrijt met boom-gevvas van alle sture vvinden,
Hier viel om desen tijt een openbare feest,
En daer bevvees de maeght haer uytgelesen geest.
Daer is een prijs geset voor die met aerdigh singen,
Daer is een prijs geset voor die met luchtigh springen
Sou svveven boven al; en 't is de snege maeght
Die aen het nieusgier volck in beyde meest behaeght.
Ga naar margenoot+ De knopjens van yvoir die aen haer vingers vvaren,
Gaen boven alle spel en boven alle snaren;
VVant alss' haer soete stem en rasse vingers roert,
Soo vvort al vvie het hoort door lusten om-gevoert.
'T en is door geen gespreck de menschen uyt te leggen,
'T en is (na mijn begrijp) met vvoorden niet te seggen,
| |||||||||||||
[pagina 483]
| |||||||||||||
VVat schoonheytal vermagh. De kunst is liefgetal,
Maer koomter schoonheyt by soo gaetse boven al.
Daer vvas om desen tijt een ridder in den velde,
Die meest het kleyne vvilt met snege bracken quelde:
En t'vvijl hy in de jacht sigh al te besigh hout,
Soo raeckt hy buyten spoor te dolen in het vvout.
Hy vveet geen jagers meer, hy vveet geen snelle vvinden,
Hy vveet in al het bosch syn pagjen niet te vinden:
Maer t'vvijl hy eensaem dvvaelt, verneemt hy nevens hem
Een vvonder soeten galm, een onbekende stem.
Hy staet een vveynigh stil tot by hem is vernomen
Van vvaer het soet geluyt tot hem vvas af te komen,
En daer op trat hy voort, en met een stillen gangh
Soo quam hy in het dal van vvaer men hoort den sangh.
En mits hy tot de plaets nu dichte quam genaken,
Soo gaet hy door het loof een open ruymte maken,
Ten eynd' hy mochte sien vvie in het naeste gras
Soo vvonder aengenaem van sangh en stemme vvas.
Tvvee vrijsters aen den bergh die pluckten versche rosen,
Die sy tot haer vermaeck uyt al de velden kosen,
En vvat ter zijden af, ontrent een groenen bocht,
Daer sat een jonger maeght die rose-kransen vlocht.
Een vvijf van vreemt gelaet, geseten aender heyden,
Dat quam (gelijck het scheen) het jonge rot geleyden;
En schoon sy mede pluckt, of rosen over-draeght,
Soo heeftse staegh het oogh ontrent de jonge maeght.
En t' vvijl men besigh is ontrent de versche bloemen,
Vernam Don Ian het volck dat vvy heydinnen noemen,
En siet de jonge spruyt die in het groene sat
Heeft op den staenden voet hem door het oir gevat,
Hem door het oogh verruckt. hy siet haer geestigh vvesen,
En hoort haer soete stem, en heeftet bey gepresen.
| |||||||||||||
[pagina 484]
| |||||||||||||
En t' vvijl hy staet en dut en op de vrijster siet, Soo hief sy vveder aen, en songh een ander liet.
SChoon bloem-gewas, en edel kruyt
Van 's hemels dau gevoet,
En al wat uyter aerden spruyt,
Ghy wort van my gegroet.
Ick koom hier aen der heyden gaen,
Daer souck ick mijn vermaeck,
Ick gae op u mijn oogen slaen,
En 't schijnt dat ick ontwaeck.
Ick sie mijn beelt in uwe jeught,
Dat my eerst heden blijckt.
Ick schep mijn lust uyt uwe vreught,
Vermits ghy my gelijckt.
V schoone verw en frissche glans
Verçiert het gansche velt.
En, naer het seggen van de mans,
Ben ick oock soo gestelt.
Maer daer is noch een ander stuck,
Dat med' ons beyde raeckt;
Dat is dat ramp en ongeluck
Gansch licht tot ons genaeckt.
Besiet hoe ras een bloemtje sterft,
En plat ter aerden sijght:
Besiet hoe licht syn glans verderft,
En dorre plecken krijght.
Besiet hoe dat een frissche roos,
(Ick meyn een jonge maeght)
Een die men onder duysent koos,
En al de jeught behaeght,
Besiet hoe licht een schoone blom
Verliest haer eersten glans;
Schoon sy was lief en wellekom
By alle jonge mans.
Wel roosjens, çiersels van het velt,
Kan dit alsoo geschien?
En ist met u alsoo gestelt,
Soo dienter in versien.
Maer segh wat kan u beter zijn,
Als datje wort gepluckt?
Niet door een bock of gortigh swijn,
Om soo te zijn verdruckt.
Maer om te zijn een hupsche kroon,
Ter eeren van de jeught.
Vw plucker tot een soete loon,
En tot een stage vreught.
En of u tijt is wonder kort,
Maeckt daerom geen getreur;
Want schoon een frissche roos verdort,
Sy hout een soeten geur.
Wel nu wy staen in eenen graet,
O çiersel van het wout,
Koom geef my doch van uwen raet
Die ghy voor sekerst' hout.
Moet oock mijn bloemtje t' syner tijt
Van yemant zijn gepluckt?
Iae, vryster, soojet weerdigh zijt,Ga naar margenoot+
En soo het u geluckt.
Daer zijnder niet dan al te veel
Die staegh ten toone staen,
Sy bieden ons een groene steel,
Maer niemant wilder aen.
Daer sweeft haer blat dan met den wint,
Als stof gemeenlick doet.
Ach 't bloemtje dat geen plucker vint,
Dat treet men met den voet.
Wel hoe! wat koomt hier voor geluytGa naar margenoot+
Geresen uyt het wout?
My dunckt hier sit een slimme guyt
Gedoken in het hout.
Het mocht wel zijn de bocx-voet Pan,
Die woont hier in het groen.
Dat is van outs de rechte man
Om vrijsters leet te doen.
Wel lincker wie ghy wesen meught,
Ick bid u weest gerust
Mijn bloem, mijn roem, mijn teere jeught
Is niet voor uwen lust.
Ick wachte voor mijn beste pant,
Tot troost van mijn verdriet,
Ick wachte vry een weerder hant;
Maer u en wacht ick niet.
Tervvijl hem dit gebeurt met vvonder groot vernougen,
Soo koomt de nachtegael sigh by de vrijster vougen,
En queelt daer uyte borst met soo een bly geschal,
Dat haer vermenghde stem verheught het gansche dal.
| |||||||||||||
[pagina 485]
| |||||||||||||
De ridder onderdies gevoelt syn geest beroeren,
Tervvijl hy op de maeght alleen heeft sitten loeren.
VVel of dit heydens kint (seyt hy met vollen mont)
Eens op syn hoofs gekleet voor ons ten toone stont,
VVaer sou haer schoonheyt gaen? van soo een aerdigh vvesen
En is (gelijck ick meyn) in geenen tijt gelesen.
Hier op soo treet hy toe, en geeft hem by de maeght,
Die hy na syn gevolgh en na de jagers vraeght.
Sy, met een heus gelaet, seyt geensins yet te vveten
VVaer syn geselschap is; maer daer te zijn geseten
Ten eynde sy een krans van groene kruyden vlocht,
Die haer dan op het feest tot çiersel dienen mocht.
Maiombe die alreeds den ridder had vernomen,
Begon van stonden aen voor hare nicht te schromen,
En maeckt haer daer ontrent, op datse mocht verstaen
VVat haer de ridder seyt, en hoe de saken gaen.
Constançe vvas begaeft met soo een aerdigh vvesen
Dat niemant haer gelaet genough en heeft gepresen,
Daer vloeyt uyt haren mont soo aengenamen lagh,
Dat sy de gunste vvon van die haer maer en sagh.
Haer zeden zijn beleeft, haer reden vvel gebonden,
Haer spraeck is enckel geest en niet als soete vonden;
In't korte, vvatse doet en vvatse neemt ter hant,
Dat toont een goeden aert en ongemeen verstant.
De ridder onderdies ontstelt door heete voncken,
Heeft op dien eygen stont het soet vergif gedroncken;
En daerom als hy vvist vvie dat Maiombe vvas,
Soo is hy nevens haer gesegen in het gras:
Soo is hy met het vvijf in veelderhande reden,
En met Constançe selfs in langh gespreck getreden;
Ten lesten berst hy uyt: V schoonheyt, geestigh dier,
Vervveckt in mijn gemoet een vvonder selsaem vier.
| |||||||||||||
[pagina 486]
| |||||||||||||
Ick vvou, indien ick mocht, u trouvve dienaer vvesen,
En soo u dat beviel, soo vvaer ick haest genesen,
Soo vvaer ick metter daet een gansch geluckigh mensch,
En had door uvve gunst mijn vollen herten-vvensch.
Het vvoort is nau geseyt, de soete Pretiose
Die kreegh hier op een blos gelijck een versche rose,
Haer gramschap en met een haer schaemte zijn vermenght,
Als haer beroert gemoet hem dus syn antvvoort brenght:
Heer ridder (naerick hoor) ghy zijt vol hoofsche treken,
En hebt (naer ick vermoe) meer vrijsters uyt-gestreken;
Ick vveet (als ghy een maeght om hare schoonheyt vleyt)
Ick vvetet, lieve vrient, al vvattet is geseyt.
Ick vveet dat eens de vos bedroogh den slechten raven,
Als hy na spijse socht om hem te mogen laven;
De raef had lecker aes en drough het in den beck,
Dit sagh de loose vos, en speeld' hem desen treck:
Hy seyt hem, Aerdigh dier dat geestigh vveet te singen,
En zijt van outs geleert in alle soete dingen,
Ey schenckt ons nu een reys een deuntjen na de kunst,
Dat sal ons heden zijn een teycken uvver gunst.
De raef, eylaes verlockt met dese troutel-reden,
Die vought sigh om te doen gelijck hy vvas gebeden;
En mits dat hy den beck tot singen open stelt,
Soo viel het lecker aes te midden op het velt.
Dat greep de slimme vos, en sonder langh te beyden
Begaf hy metten roof sigh midden opder heyden,
Daer at en lough het dier, en al met vollen mont,
Tervvijl de malle raef bedrouft en eensaem stont.
Ick ken (al ben ick jongh) den aert van 't listigh prijsen,
En vveet vvat ongemack hier uyt sou mogen rijsen,
Ick vveet het vvatje soeckt, als ghy my gunste biet;
Maer schoon ghy zijt de vos, ick ben de rave niet.
| |||||||||||||
[pagina 487]
| |||||||||||||
Ick ben een heydens kint veracht van alle menschen,
Hoe kan u hoogh gemoet om mijn geselschap vvenschen,
Als slechts op desen gront, ten eynd' u geyle lust
Tot oneer mijner jeught eens mochte zijn geblust?
 Maer neen, gelooftet vry, geen man sal my belesen,
Dat ick in geyle lust hem sal ten dienste vvesen.
Acht my voor die ghy vvilt, en dat ick vvesen magh,
Ick ben een vyandin van alle vuyl bejagh.
Dat sal ick eeuvvigh zijn. vvel gaet dan elders jagen,
Voor u en is geen kans mijn eere vvech te dragen;
VVeet datter onder 't volck dat ghy voor heydens groet
Noch is een reyne ziel en onbevleckt gemoet.
Ghy dan, nadien ghy zijt genegen om te jocken,
Gaet naer het dertel hof, en streelt de sijde rocken,
| |||||||||||||
[pagina 488]
| |||||||||||||
Soeckt dier bequame stof voor u ongure vreught,
En laet my 't edel pant van mijne reyne jeught.
Als 't vvijf op desen toon de vrijster hoorde spreken,
Heeft sy haer peck-svvart hair een vveynigh op-gestreken,
Als bly van dit gespreck. Ey, seytse, lieve vrient,
Hier is geen lichte koy die hoofsche linckers dient.
De joncker als verbaest van soo gestrenge vvoorden,
Die hem als door het oir tot in het herte boorden,
Sagh op het fier gelaet van soo een jeughdigh dier,
En voelt te meer de kracht van syn invvendigh vier.
En naer hy sonder spraeck een vveynigh heeft geseten,
Soo laet hy syn besluyt de strenge vrijster vveten,
En dat op desen voet; hy treckt van syner hant
Een ringh, een rijck juvveel, een hellen diamant.
En seyt haer: Schoone maeght, ick svveere by mijn leven,
En by het ridderschap my van den prins gegeven,
Ick svveere by het pant dat ghy voor oogen siet,
Dat u mijn trouvve ziel oprechte liefde biet.
'K en vvil u, schoone blom, niet als een by-sit houvven,
Ick vvil u na den aert van onse vvetten trouvven,
En tot een vast gemerck, siet daer een eeuvvigh pant,
Draeght dat tot mijnder eer aen uvve rechterhant.
Te midden in het vvoort soo biet hy Pretiose
Een schoonen diamant. Sy, na een lange pose
Het stuck in haer gemoet te hebben overdacht,
Heeft dus, met heus gelaet, haer antvvoort in-gebracht:
VVel joncker, na my dunckt, ghy schijnt het stuck te meenē,
Maer ghy sult uvven staet in my te seer verkleenen;
Ghy daerom letter op, eer dat ghy vorder gaet,
Hier dient niet in gegaen als met besetten raet.
Maer noch al boven dat, soo magh ick niet vergeten
Dat u in dit geval is dienstigh om te vveten,
| |||||||||||||
[pagina 489]
| |||||||||||||
En dat ick noodigh acht voor al te zijn gedaen,
Eer dat vvy tot besluyt in desen handel gaen.
Ghy moest tvvee jaren langh in ons geselschap leven,
En u aen onse vvet ten vollen over-geven:
Ghy moest benevens ons gaen dolen achter lant,
By vvijlen sonder gelt en sonder eenigh pant:
Ghy moest u machtigh goet en uvve groote staten,
Ghy moest u prachtigh kleet geheelick achter laten,
Ghy moest in volle daet, en niet in loosen schijn,
Een spot, gelijck als vvy, van al de vverelt zijn;
En dit al, goede vrient, om vvel te mogen letten,
Of nut en dienstigh is u sin op my te setten,
En med' aen d'ander zy, of my oock dienen sou
Met u dit vry gemoet te binden aen de trou.
Siet dit is ons gebruyck, ick spreke sonder veysen,
Ghy, soo het u belieft, gaet op de sake peysen;
Dit moet de preuve zijn van uvve liefde, vrient,
Of anders stelt het vast, dat ghy my niet en dient.
Soo haest de ridder hoort het slot van dese reden,
Hem rilt een koude schrick door al de gansche leden.
Dies seyt hy: Dit ontvverp dat ghy hebt voort-gebracht,
Gaet verde, soete maeght, en dient te zijn bedacht.
Ick vvil met rijp beraet het stuck gaen overleggen,
En u in ronde tael mijn antvvoort komen seggen,
En dat te deser plaets, en in dit eygen dal,
Soo haest de gulde son hier vveder schijnen sal.
Daer mede breeckt hy af; vermits hy had vernomen,
Dat boven van den bergh syn jagers neder komen;
Die vvenckt hy metter hant; soo dat het gansche rot
Met hem koomt af-gedaelt tot aen syn vaders slot.
Hier treet de ridder in, en, schoon dat al de knechten
Zijn besigh op een ry de schotels aen te rechten,
| |||||||||||||
[pagina 490]
| |||||||||||||
Hy des al niet-te-min onthout hem van den dis,
Vermits hy, soo het schijnt, geheel onlustigh is.
Hy sluyt syn kamer toe, en gaet een vvijle treden,
Hy spreeckt tot syn gemoet, en al in losse reden,
En dus, en vveder soo, al sonder vast besluyt,
En berst noch op het lest in dese vvoorden uyt:
Eylaes! vvat gaet my aen aldus te liggen mallen,
En op soo lagen plaets mijn oogh te laten vallen,
Mijn oogh, mijn dertel oogh, mijn ongetoomde lust,
Die niet aen dese kant en dient te zijn geblust?
Sal ick mijn edel huys, mijn staet, en eere laten,
En met soo vuylen hoop gaen loopen achter straten,
Gaen loopen door het rijck, en menigh ander lant,
Alleen maer uyt een tocht van geyle minne-brant?
Sal ick, een Christen mensch, tot heydens my begeven,
En leyden nevens haer een rou en beestigh leven?
Sal ick een macker zijn van desen vuylen hoop,
Een smaet van onsen God, en van den reynen doop?
Sal ick mijn naeste bloet tot mijnen haet vervvecken,
En door het gansche rijck mijn voorstel doen begecken?
Sal ick de schande doen aen mijn vermaerde stam,
Dat ick een heydens vvijf in mijn geselschap nam?
Dat ick, als tot een spijt van alle Christen-vrouvven,
Met soo een vuyl gebroet genegen ben te trouvven?
Neen neen, ô hoogh gemoet, en doetet nimmermeer,
Let op uvvs vaders huys en op u eygen eer.
Ghy houft voor u geen vvijf by dit gespuys te soecken,
En maken dat het volck u trouvven sal vervloecken.
Hier in dees rijcke stadt en in dit machtigh hof,
Daer is tot u gerief al vry bequamer stof.
Indien ghy zijt gepast met vvel-gemaeckte leden,
Koomt, als het u bevalt, maer uyt u huys getreden,
| |||||||||||||
[pagina 491]
| |||||||||||||
Daer vvoont de schoonheyt selfs, en dat in groot getal,
Daer u naeu-keurigh hert vernougen vinden sal.
Indien ghy zijt vermaeckt met vvel en net te spreken,
En dat oock evenselfs en sal u niet ontbreken.
Indien ghy gelt begeert, of anders machtigh goet,
Ghy vint het even daer, en dan oock edel bloet;
Ghy vintet altemael, en vvatter is te vvenschen,
Treckt maer u grilligh oogh van dees ongure menschen,
Gaet kiest dat u betaemt, en trout met uvvs gelijck;
Ghy vint tot u gerief het gansche koninghrijck.
Maer vvat magh ick, och arm! mijn jonge sinnen quellen,
En mijn ellendigh hert in dese prangen stellen?
Ick sie het klaer genough vvat dienstigh is gedaen,
Maer vvie kan in de jeught syn tochten vvederstaen?
Ick prijse reyne tucht en alle goede zeden,
Maer ick en kan de lust niet buygen na de reden:
Al ben ick met de jeught gedurigh in geschil,
Ick vvorde vvech-geruckt oock daer ick niet en vvil.
Ick vvord', eylaes! vervoert, en schoon ick vvil het vveren,
Ick rake buyten spoor oock tegen mijn begeren.
Het vleesch is vvonder sterck, en 't is een deftigh man,
Die hier het velt behout en meester blijven kan.
Ick gae dan vvederom, ô schoone Pretiose,
Mijn hert vermagh het niet dat ick een ander kose;
Ick ben in dat gepeys te verre vvech geleyt,
Ick hael het vveder in al vvat ick heb geseyt.
Soo haest u geestigh oogh, u soet en aerdigh vvesen
Koomt als een helle son in mijnen geest geresen,
En dat ick sie den glans van u beleeft gelaet,
Dan isset sonder kracht al vvat u tegen gaet.
Geen mensch kan immermeer in desen my beschamen,
Als of soo slechten maeght my niet en sou betamen,
| |||||||||||||
[pagina 492]
| |||||||||||||
En dat mijn grilligh hert hier sonder reden malt,
Vermits mijn rouvve jeught hier in te lage valt.
Ey draeyt doch eens het oogh, en siet na d'oude jaren,
Het stuck dat sal gevvis sigh anders openbaren;
VVat isser doen ter tijt, vvat isser al bedocht,
Om by een geestigh dier te vinden dat men socht?
Iupijn, vvel eer geseyt de grootste van de goden,
Is uyt syn hoogen troon tot in het vvout gevloden,
En heeft daer aen-gedaen het vvesen van een stier,
Of van een vvilde svvaen, of ander selsaem dier.
Heeft niet Alcmenaes soon, die monsters had vervvonnen,
Den spin-rock aen-geveert, en als een vvijf gesponnen,
En vry al meer gedaen dat noyt een deftigh man,
Bezijden dit geval, ter eeren duyden kan?
Hoe menigh edel vorst, een kroon gevvoon te dragen,
Is inder haest verruckt door heete minne-vlagen,
Niet door een hoofsche maeght, of groote koningin,
Maer, ick en vveet niet hoe, een sloir een harderin?
Daer is, men vveet niet vvat, in onsen geest verholen,
En doet al menighmael de vvijste lieden dolen,
Het brenght hen in den geest een aengename pijn,
En seyt: Dat Gode vought vvien kan het schande zijn?
Soo haest het groote licht de sterren heeft verdreven,
Soo gaet de jongelingh sigh op den vvegh begeven,
Hy vint het oude vvijf, hy vint de jonge meyt
Ter plaetse daerse bleef en daer het vvas geseyt.
Hy viel, tervvijl hy gaet, in veelderley gedachten,
Die hem syns vaders huys vry hooger deden achten,
Die hem van nieuvven aen gaen brengen in den sin,
Syn vremde dvveepery en noyt bekende min.
Dies valt hy in beraet, of hy sal vveder keeren,
Dan of hy syn gemoet sal laten overheeren;
| |||||||||||||
[pagina 493]
| |||||||||||||
En, siet, de reden vvan, de vremde liefde vveeck,
En, soo het schijnen mocht, syn eerste lust besvveeck.
Maer juyst in dit gepeys doen sagh hy Pretiose,
En scheen in haer gelaet gelijck de versche rose,
Oock schoonder alsse plagh. Dies als hy nader quam,
Soo vvert van desen roock terstont een helle vlam.
Iuyst soo gelijck een keers te voren eens ontsteken,
VVaer van dien eygen stont het leven is gevveken,
Indiense maer een reys genaeckt een hellen brant,
Is op den staenden voet in haren eersten stant;
Soo vaert de jongelingh. Hy koomt tot haer getreden,
Hy seyt haer: VVeerde maeght, ick schenck u dese leden,
Ick ben bereyt te doen vvat ghy bevelen sult,
En vvatter komen magh te dragen met gedult.
Ick ben van nu bereyt u vvijsen aen te vangen,
Laet my terstont een kleet van u geselschap langen;
Ick sal om uvven t'vvil met blijdschap onderstaen
Dat nimmer edelman of ridder heeft gedaen.
Dit seyt hy, en terstont began hy uyt te trecken
Al vvat syn edel lijf voor desen plagh te decken;
Soo dat hy eer een uyr daer op den velde staet
In als soo toe-gerust gelijck een heyden gaet.
Stracx koomt het gansche rot den man bevvellekomen,
En hy vvort onder hen als broeder aen-genomen;
Daer vvort syn hooft gevviet te midden in de schaer,
Maer al met naer geheym en vvonder vremt gebaer.
De naem die hem vvel eer vvas in den doop gegeven,
Om als een Christen-mensch voortaen te mogen leven,
VVort by hem voor het volck ten vollen af-geleyt,
Soo dat hy nu voortaen Andreas vvort geseyt.
Een met een grijsen kop die quam tot hem getreden,
En biet hem veel gelucx, en seyt hem dese reden:
| |||||||||||||
[pagina 494]
| |||||||||||||
Ghy, die als nieuvvelingh in ons geselschap treet,
'Tis nut dat ghy den gront van onse rechten vveet.
Ick dan, een opper-hooft van onse med' gesellen,
VVil voor u klouck verstant ons vvetten open stellen.
Voor eerst en heeft ons volck geen dingh voor hun alleen,
VVat yder vvint of vint dat is voor ons gemeen.
De vrouvven neem ick uyt; die mogen na de vvetten
Haer bedde nimmermeer in eenigh deel besmetten.
VVant als haer eenigh vvijf hier in te buyten gaet,
Dat vvort van stonden aen gelevert aen den Raet,
En die laet overluyt terstont het vonnis lesen,
Dat sy onvveerdigh is op aerden meer te vvesen.
Dies houft men beul, noch galgh, noch svveert, noch engen strop,
De jonghste van den hoop die breeckt haer flucx den kop.
Men tijght ons dieften op, en vvonder slimme streken,
Maer 't is niet vvel geseyt, men moeste sachter spreken;
VVy stellen overal gemeenschap in het goet,
En nemen ons behouf van rijcken overvloet.
VVy zijn gelijck een spoor voor haveloose menschen,
En krijgen even soo al vvat vvy konnen vvenschen.
VVant die op syn bedrijf niet vlijtigh toe en siet,
VVanneer hy vveder koomt, soo vint hy dickmael niet.
Ons tuygh vvort noyt gerooft. 't is qualick yet te stelen,
VVanneer den huys-vveert selfs die rolle vveet te spelen;
Al knaeght de grage slangh al vry een lange vvijl
Voor haer en is geen aes te krijgen van de vijl.
VVy leeren alle daegh de gront om vvel te leven,
En vvat men aen den buyck of rugh behoort te geven,
VVy hebben inder daet nu menighmael beprouft,
Hoe vveynigh dat het lijf tot noodigh voedsel houft.
Het is een groot gemack, bekent aen vveynigh menschen,
Niet in dit aerdsche dal te vreesen ofte vvenschen:
| |||||||||||||
[pagina 495]
| |||||||||||||
VVy vinden dat men eerst dan onbekommert leeft,
VVanneer men niet en soeckt, oock als men niet en heeft.
Dies zijn vvy niet besorght om goet by een te rapen,
Maer konnen onverlet en sonder vreese slapen.
VVy spitten nimmermeer, vvy kennen geenen plough,
En des al niet-te-min vvy vinden broots genough.
VVy preesen noyt een mensch die na den rijckdom snelde,
VVy leven van den dau, als bloemen op den velde.
Ons ziel is niet beducht om gelt of machtigh goet,
VVy rapen onsen kost gelijck een vogel doet.
VVy plucken sonder gelt de vruchten van de boomen,
VVy trecken sonder kost de vissen uyt de stroomen,
VVy krijgen vvilts genough en vogels uyt het vvout,
De keyen geven vier, en al de bossen hout.
Ons huysraet meestendeel bestaet in snelle bogen.
VVy koken daer het valt, vvy slapen daer vvy mogen;
En schoon het niet en gaet gelijck het yder lust,
VVy des al niet-te-min vvy stellen ons gerust.
VVy konnen noorden vvint, en alle sure vlagen,
VVy konnen harden vorst, oock sonder hinder dragen;
Soo dat ons gansche lijf geen koud' of hit en kent.
Soo veel vermagh de tijt en daer men toe gevvent.
Schoon dat het gansche rijck vvou krijgh en oorloogh voeren,
'T en sal ons even-vvel de sinnen niet beroeren.
VVant schoon of dese vvint, en die verliest den slagh,
Het gaet ons even-vvel gelijck het eertijts plagh.
VVy staen noyt vrouger op om eenigh heer te groeten,
Of dat vvy door de stadt een prins geleyden moeten,
VVy streelen niet eē mensch, oock niet den grootstē vorst,
Dat is maer voor het volck dat na den eer-sucht dorst.
Ons geest is nimmermeer gequelt met hooge saken,
Om ons door al het lant een grooten naem te maken,
| |||||||||||||
[pagina 496]
| |||||||||||||
Of ons de vverelt prijst, of ons de vverelt laeckt,
VVy zijn als buyten schoots en vverden niet geraeckt.
Al is de gansche kust van roovers in-genomen,
Noch zijn vvy niet beschroomt om daer ontrent te komen;
VVy singen menighmael oock in het dichste vvout,
Daer sigh een vinnigh heir van felle moorders hout.
VVy zijn niet eens beducht, schoon al de vvinden blasen,
VVy leven onbeschroomt hoe seer de baren rasen:
VVy vreesen geenen brant of hoogen vvater-vloet.
Die niet verliesen kan vvat schaet hem tegenspoet?
Schoon dat het gansche rijck moet tol of schattingh geven,
VVy leyden even-vvel een onbekommert leven,
Geen hooft-gelt op het volck, geen lasten op het lant
En vvorden oyt geverght aen onsen vrijen stant.
VVat dienter meer geseyt? vvy zijn geduchte lieden,
Die geen verheven vorst, geen prins en kan gebieden.
Al vvaer de gulde son de vverelt open doet
Daer gaen vvy sonder schroom, als op ons eygen goet.
VVy leven over-al als prinçen van den lande;
Niet hebben even-vvel en is hier niemant schande.
VVy trecken t' onsen dienst geheel het aertsche dal,
VVy hebben niet een sier, en vvy besitten 't al.
Ick heb u, edel helt, ons vvijse nu beschreven,
Ghy let of ghy begeert met ons daer in te leven,
Dan of ons strengh gebruyck is tegen uvven aert;
VVant siet het staetje vry te blijven datje vvaert.
De grijse kop die svveegh. Andreas gaet beginnen,
Spits-broeders, seyt de man, met al de gansche sinnen
VVord' ick u bont-genoot, en tot een vaste peyl,
Hier is een volle beurs die ick u mede deyl.
Siet, als ick uytte stadt tot u ben af-gekomen,
Soo heb ick desen bucht in voorraet met-genomen:
| |||||||||||||
[pagina 497]
| |||||||||||||
Ontfanght dit kleyn geschenck, en vveester vrolick van,
En hout my voor u vrient en voor een rustigh man.
Een dingh vvil ick alleen hier in bedencken brengen,
En bidden, vvat ick magh, dat ghy het vvilt gehengen;
Ick treed' in dit verbont, alleen om dese maeght,
Laet die voor my alleen indien het u behaeght.
Ick sal tot aller tijt, vvaer dat vvy henen trecken,
Haer voor een trouvven vrient, en voor een hoeder strecken,
Ick sal haer leyder zijn en hier en over-al,
Soo dat haer teere jeught geen hinder lijden sal.
Een van den svvarten hoop begon hier op te vvrocken,
En seyde: Lieve vrient, soo ghy begeert te jocken
In eere sonder hoin, het vvert u toe-gestaen;
Maer, vvat ick bidden magh, en vvilt niet hooger gaen.
VVeest heus in u gebaer, en vvilter in volherden;
Of anders, houtet vast, het sal u beurte vverden;
VVy lijden onder ons by vvijlen soet gelach,
Maer ontucht nimmermeer, en geensins vuyl bejach.
Dies soo de jonge maeght van u vvert uyt-gestreken,
VVy sullen u gevvis den kop aen stucken breken;
Maer sooje trouvve meent, en niet als eerbaer zijt,
De maeght sal uvve zijn, en dat te rechter tijt.
Dit nam Andreas aen ten vollen na te komen,
En heeft op dit bespreck de vrijster aen-genomen;
Een yder riep geluck en maeckte groot gebaer,
En vvederom geluck, geluck, geluckigh paer.
Maer hy versoeckt terstont, dat haer de gansche bende
Vertreckt uyt dat gevvest en elders henen vvende,
VVt vreese soo hy bleef of vvoonde daer ontrent,
Dat hy van eenigh mensch eens mochte zijn bekent.
Daer gaet hy metten hoop in vreemde landen dvvalen,
En hy en mist niet eens syns vaders hooge zalen,
| |||||||||||||
[pagina 498]
| |||||||||||||
Hy acht geen ongemack, geen schande, geen verdriet,
VVanneer hy maer een reys syn Pretiose siet.
Hy voelt syn ingevvant, hy voelt syn herte springen,
Als sy maer uyt de borst een deuntjen plagh te singen,
Het bitter even-selfs dat is hem suycker soet.
Ey siet eens vvat de jeught, en vvat de liefde doet!
Don Ian noch even-vvel, oock in dit vvoeste leven,
En vvil hem tot bedrogh of diefte niet begeven;
Maer vvat dit selsaem volck of hier of elders haelt,
Dat vvort al menighmael by hem alleen betaelt.
Hy vvil geen vuylen jock in haren praet gehengen,
Maer pooghtse met beleyt op beter vvegh te brengen;
Soo dat hy metter tijt haer rouvve sinnen vvint,
En sigh by al den hoop in grooten aensien vint.
Maer t'vvijl dit selsaem volck op hare vvijse leefde,
En sonder vaste plaets in alle landen svveefde,
Een maeght van Murçia die sagh den edelman,
En hoe hy al de jeught in schoonheyt overvvan.
En hoe syn heus gelaet en syn beleefde zeden,
Syn oogh, syn hoofsche tael, syn vvel-gemaeckte leden
Zijn anders in gestel als oyt een heyden plagh,
Of alsse daer ontrent een heer of ridder sagh.
Haer geest die vvort beroert, haer sinnen om-getogen,
De loop van haer gepeys is buyten haer vermogen,
Sy voelt 'k en vveet niet vvat ontrent haer grilligh hert,
Sy voelt hoe dit gevvoel allencxen grooter vvert.
VVat sal de juffer doen? Sy vveet niet vvat te maken,
Sy voelt een selsaem vier door al de leden blaken;
Dies als sy op een tijt den ridder eensaem vont,
Soo opent sy aldus tot hem een heuschen mont:
Bevallick jongelingh, vvat magh u doch bevvegen,
Dat ghy tot desen hoop soo bijster zijt genegen?
| |||||||||||||
[pagina 499]
| |||||||||||||
Dat ghy by dit gespuys u soete jeught verslijt,
Ey geeft eens beter vreught aen uvven jongen tijt.
 Gebruyckt u geestigh lijf en dese schoone leden,
Daer ghy, tot uvver eer, die nutter sult besteden,
En soo ghy zijt geneyght te gaen met goet beleyt,
Ick vveet een beter staet voor u alleen bereyt.
Hier zijn veel edel-lien die my tot trouvven vergen,
VVant ick heb over-al veel vvijngaerts aen de bergen,
En bossen in het vvout, en boomgaerts in het dal,
En ossen op het velt, en peerden in den stal,
En schapen op het schor, en geyten aender heyden,
En hinden in het perck, en koeyen in de vveyden,
En knechten tot de jacht, en honden in het kot,
En voor mijn eygen huys een schoon en lustigh slot.
| |||||||||||||
[pagina 500]
| |||||||||||||
In 't korte machtigh goet. magh ick u maer genieten,
Ick sal in uvven schoot geheele schatten gieten,
Dit vvout, dit vruchtbaer lant, soo ver u oogen sien,
Dat sal u eygen zijn, en ick noch boven dien.
Ick die een dochter ben van edel bloet geboren,
Heb u, door enckel gunst, voor alle mans verkoren.
Siet, dat de beste jeught voor desen heeft gesocht,
VVort u alleen gejont, en in den schoot gebrocht.
Ontfanght mijn rechter-hant, ontfanght mijn frissche leden,
Die ick in u vermaeck na desen vvil besteden,
Ontfanght mijn herte selfs, en stelt my buyten pijn,
En spreeckt een eenigh vvoort, en ick sal uvve zijn.
Andreas hoordet aen, maer kon het geensins prijsen,
Dat uyt haer teeren mont soo vrije vvoorden rijsen.
O vrijsters, vvatje doet, siet datjet niet en vraeght;
VVant als een vrijster vrijt dat is te veel gevvaeght.
Me-juffrou, seyt de man, ick danck u duysent vverven,
Mijn liefd' is eens geset, en daer in vvil ick sterven;
VVeet oock dat onder ons geen mensch en vvert gepaert,
Als met ons eygen volck of een van onsen aert.
V gunste, niet-te-min, die ghy my komt betoonen,
Die vvensch ick dat u God ten vollen vvil beloonen;
Doch, vvat my raken magh, set elders uvven sin,
Mijn hert is u ontseyt, daer vvoont een ander in.
Gohanna met den slagh van soo een drouve reden,
Gevoelt een koude schrick haer rillen door de leden,
Gevoelt een diep verdriet; sy gaet ter zijden af,
Daer sy haer drouf gemoet in dese klachten gaf.
VVat ben ick voor een sloir? vvat heb ick gaen beginnen?
Kan ick geen heyden selfs bevvegen om te minnen?
Och! God, vvat hanght my uyt, dat ick geen schamel man
Met al dat ick besit tot myvvaerts trecken kan?
| |||||||||||||
[pagina 501]
| |||||||||||||
Ben ick dan soo mismaeckt, soo leelick aen te schouvven,
Dat my een slecht gesel ontseyt een vvettigh trouvven?
Ben ick soo vuyle slons, of vvel een oude queen,
Dat ick verstooten vvord' en loop een blauvve scheen?
Neen seker; 'k heb terstont mijn lijf en gansche vvesen,
Mijn oogh, en rooden mont, mijn geestigh hair gepresen,
Als ick ontrent den noen en midden op den dagh
Mijn leden overslough, en in den spiegel sagh.
Voorvvaer een eerlick man die sou hem des vernougen,
Indien ick maer en vvou tot hem mijn leden vougen:
Ick ben vvel kussens vveert, en soo ick maer en vvou,
Ick vvaer oock heden selfs versegelt in de trou.
Daer zijnder vry genough die my des komen vragen,
En die noch boven dat mijn vrienden vvel behagen:
Ick ben voor rijck, en schoon, en eerbaer hier bekent,
En heb soo veel versoucx als yemant hier ontrent.
Maer dat is niet genough. Men kan geen liefde setten,
Ter plaetsen daer men vvil; vvant die is buyten vvetten,
En gaet daer 't haer bevalt. De sin die isset al;
En gansch de vverelt dvvaelt in dit ellendigh mal.
Ick ben soo dvvaes gevveest dat ick heb uyt-verkoren
Een die my niet en acht. ach! vvaer ick noyt geboren.
O! 't is een hart gelagh, vvanneer een jonge maeght,
Haer vvil niet hebbē magh, schoon sy't haer minder vraeght.
Ach! dat's een vvrange spijt. ach mocht ick heden sterven!
VVant ick en sal geen troost mijn leven oyt vervverven.
Hy is een selsaem hooft, hy is een rouvve gast,
Die op geen schoone vervv en op geen rijckdom past.
Maer vvaerom dus ontset om niet te vvillen leven?
En vvaerom doch den moet soo veerdigh op-gegeven?
Het gaet noch als men vrijt gelijck het eertijts plagh,
Daer vvort noyt eycken boom gevelt met eenen slagh.
| |||||||||||||
[pagina 502]
| |||||||||||||
Ick vvil eens vvederom ick vvil de saeck beprouven,
Hy sal niet andermael mijn teere ziel bedrouven;
Ick sal hem mijn çieraet, mijn schatten boven dien,
Ick sal hem diamant en peerels laten sien.
Ick sal gelijck een klis hem aen de leden hangen,
En met een soet gevley hem streelen aen de vvangen,
Ick sal hem. Maer, eylaes! hoe meer een vrijster vleyt,
Hoe datse meer verveelt, en lichter vvert ontseyt.
Syn hert is niet aen haer; het vvert, eylaes! beseten,
Van eene die ick merck hy noyt en sal vergeten.
'T is dan om niet gepooght, al vvoel ick bijster seer;
VVant voor mijn treurigh hert en is geen hope meer.
Het lieven is een dingh van vvonder groot vermaken,
'K en vveet op aerden niet dat beter plagh te smaken;
Maer liefde sonder hoop van oyt gelieft te zijn,
Dat is een boose plaegh, en meer als helsche pijn.
Dan ick ben niet gesint dit quaet in my te voeden,
Het geesselt mijn gemoet als met gestage roeden.
Gevvis dit moeter uyt; en om hier vvel te gaen,
Soo moeter in de plaets en haet, en vvraeck-lust staen.
VVel, haet, ontsteeckt mijn hert, en stelt u om te vvreken,
Dat zijn van overlangh dat zijn de rechte streken
Van een die qualick mint, of ongeluckigh vrijt,
Ontseyde gunst ontbrant in gal en enckel spijt.
En dat knaeght aldermeest de sinnen van de vrouvven,
Die zijn hier als vervvoet, en konnen vvonder brouvven.
Een vvijf is bijster ergh; en vvaer men lagen smeet,
Daer is geen nicker selfs die slimmer gangen vveet.
Dit moet ick heden selfs dit moet ick gaen beprouven,
Ick vvil hem metter daet, ick sal hem gaen bedrouven
Die my de vreught ontseyt. Stae by nu, vrouvven-list,
En stort in mijnen geest dat noyt verrader vvist.
| |||||||||||||
[pagina 503]
| |||||||||||||
Dat noyt een spoker dacht, of boose geesten vonden,
Mijn breyn is op den loop, mijn sinnen ongebonden,
Mijn kop die suysebolt, daer is geen houvven aen,
Daer moet oock desen dagh vvat selsaems omme-gaen.
Ick, ick, moet vvrake doen, en hy syn straffe dragen,
Al sou het gansche rijck van desen handel vvagen,
Al soud' ick heden selfs my brengen in den noot;
Stil leven kan ick niet, ick vvare liever doot.
Hoort vvat de juffer doet. Sy laet haer jongen letten,
VVaer dat Don Ian syn mael gevvoon is in te setten,
Een mael die niet en sluyt, en slechts van ossen leir;
VVant koffers vint men noyt ontrent dit selsaem heir.
Hier van vvel onderricht, soo laetse moye dingen,
Gout, peerels, hals-çieraet, daer in den huyse bringen,
En binden in het kleet van onsen jongelingh,
Tervvijl hy in het dorp of op den velde gingh.
Andreas vvel bevvust hoe dat de vrouvven vvoeden,
VVanneer men haer ontseyt haer lusten aen te voeden,
Gebiet dat al het volck terstont in rassen spoet,
Oock op dien eygen dagh, van daer vertrecken moet.
Dit nam de juffer vvaer, en als hy meynt te reysen,
Begon sy met beleyt op haer bedrogh te peysen;
Sy stroyt door al het dorp dat sy uyt hare kist,
Gout, peerels, eenigh gelt, en veel juvveelen mist.
Stracx zijn op haer geklagh de boeren aen-gekomen,
Die eyschen vvederom al vvatter is genomen:
De rackers van de schout zijn mede daer ontrent,
Die na den vreemden roep de strenge rechters sent.
Daer gaet men 't heydens rotten nausten ondersoecken,
De vrouvven in haer keurs, de mannen in de broecken,
Maer, siet, de loose maeght die vvees den ridder aen,
En seyt het slim bejagh by hem te zijn begaen.
| |||||||||||||
[pagina 504]
| |||||||||||||
Als dit Andreas hoort soo komt hy toe-getreden,
Hy lough de juffer toe, en seyd' haer dese reden:
Komt souckt, vriendinne, souckt al vvat gy souckē meught;
By my is anders niet als trou en vvare deught.
Indien ick van bedrogh hier schuldigh vvort bevonden,
Soo ben ick vvel getroost om vast te zijn gebonden,
En soo te zijn gestraft gelijck men guyten doet,
Die soecken haer bejagh op ander luyden goet.
Ick sal noch boven dat u seven-mael betalen,
VVat ghy van u çieraet hier uyt sult konnen halen:
Door souckt vry dese mael, en vvatje vorder siet,
Een peert dat niet en let en vreest den ros-kam niet.
Hier op soo gaet de schout, en syne rappe gasten,
De male van den vrient vvel happigh ondertasten,
En, siet, van stonden aen soo komt het aen den dagh,
Al vvat voor aerdigh tuygh daer in verholen lagh.
Don Ian op dit gesicht is vvonderlick verslagen,
Noyt vvas hy soo verbaest van al syn leven-dagen;
Hy staet gelijck een steen met droufheyt overstort,
Eylaes! de jongelingh en vveet niet vvaer het schort.
Stracx riep de juffer uyt: Koomt vanght ons dese bouven,
Die met haer vuyl bejagh het gansche lant bedrouven.
Maer grijpt eerst desen gast, die eerst soo moedigh sprack,
Hy is de rechte gront van al het ongemack.
Hier vanght den rechter aen den ridder seer te schelden,
Hy noemt het heydens volck een plage van de velden,
Een peste van de stadt, een schroom van yder huys,
Een schuym van bouve-jacht en alle vuyl gespuys.
Daer stont een krijghs-man by die sigh des gingh bemoeyen,
VVech (seyt hy) met den bouf, hy dient te leeren roeyen.
En even met het vvoort soo geeft hy hem een slagh,
Soo dapper als hy kan, soo vinnigh als hy magh.
| |||||||||||||
[pagina 505]
| |||||||||||||
Andreas suysebolt, syn hersens zijn bevvogen,
Syn geesten al gelijck door gramschap op-getogen,
Hy denckt niet vvaer hy is, hy vveet niet vvat hy doet,
Syn geest die speelt alleen ontrent syn edel bloet.
Hy stelt hem dan te vveer, en gaet den krijghs-man tegen,
Hy valt hem op het lijf, en vat syn eygen degen,
Hy treft hem in het hert met soo een diepen steeck,
Dat hem de leven-kracht van stonden aen besvveeck.
Daer schreeut men overhoop. Andreas vvort gebonden,
En al het heydens rot na Murçia gesonden;
Daer is het hals-gerecht van dat geheele lant,
Soo dat men daer ontrent geen hooger rechter vant.
Tervvijlen dit gebeurt, Constançe, gansch verslagen,
Is van den bleycken angst als buyten haer gedragen,
Daer is een killigh svveet dat uyt haer aders schiet,
Vermits sy haren vrient aldus gebonden siet.
Maer desen onverlet soo vvortse mé genomen,
En is met al het rot tot in de stadt gekomen;
Daer krielt men overhoop al vvaer de vrijster quam,
Vermits een yder lust in haer gesichte nam.
De fame van de maeght aen alle kant gevlogen,
Heeft oock de lant-vooghdin tot in het hert bevvogen,
Sy maeckt haer veerdigh op, sy gaet tot haren man,
Daer seytse voor de maeght al vvatse seggen kan;
Al met soo grooten ernst dat haer vvort toe-gelaten,
Het jongh, het geestigh dier te nemen van der straten,
Te brengen op het slot. Maiombe vvasser by,
En vvas om dit geval van ganscher herten bly.
Sy meynt, soo maer de vrou hoort Pretiose spreken,
Dat haer noch goet onthael noch gunste sal ombreken.
En soo als sy het gist soo vvasset dattet viel,
Me-vrou ontfingh de maeght als met een open ziel.
| |||||||||||||
[pagina 506]
| |||||||||||||
Sy blijft gelijck verdvvelmt in hare soete vvangen,
Sy blijft aen haer gelaet met al de sinnen hangen,
Sy neemtse byder hant, sy leytse door de zael,
Sy valt haer om den hals en kustse menighmael.
Sy spreeckt Maiombe toe, sy vraeght verscheyde saken,
Maer verre boven al die Pretiose raken,
Sy vraeght hoe out sy vvas. Het vvijf dat antvvoort haer,
Dat nu haer nichte quam ontrent de vijftien jaer.
Hier op is in de vrou een drouve luym geresen;
Dus oudt soud' even nu mijn vveerde dochter vvesen,
Indien de goede God dien uytgelesen schat
(Dit sprack vrou Giomaer) aen ons gelaten had.
Maer, laes! nu is het kint in syne jonge dagen
Met listen vvech-geruckt, en uytet lant gedragen.
Constançe vvaerje zijt, of immer komen meught,
God zy door synen geest ontrent u teere jeught.
De maeght gingh onderdies me-vrou de handen kussen,
En bid haer evenstaegh haer druck te vvillen blussen;
En t'vvijl vrou Giomaer vast sit op haer en sagh,
Ontsluyt het aerdigh dier aldus syn drouf geklagh.
Indien ghy, vveerde vrou, hebt eenigh vvelbehagen
In mijne teere jeught, soo hoort mijn angstigh klagen,
En mijn bedroufde stem. De goede jongelingh,
Dien in het naeste dorp de lant-drost heden vingh,
Dat is mijn vveerde vrient, in trou aen my gebonden,
Daer vvort geen beter mensch in al het lant gevonden;
Al is de krijghsman doot het is syn eygen schult,
Hy bracht den vromen helt tot enckel onverdult.
Hy slough hem met een vuyst dat hem de tanden bloeden,
Soo dat syn edel hert hierom begon te vvoeden.
Hy is geen rouvve gast die oyt syn leven stal,
Gelijck men metter tijt vvel ondervinden sal.
| |||||||||||||
[pagina 507]
| |||||||||||||
Hy is een edelman. laet alles overvvegen,
En ondersoeckt het stuck gelijck het is gelegen,
Ghy sult met oogen sien, en tasten metter hant,
Dat niemant oyt bedrogh in al syn handel vant.
Soo dese jongelingh gedvvongen is te sterven,
Soo moet ick van gelijck mijn jonge leven derven,
Mijn hert is al te vveeck, mijn vvesen al te teer,
Als hy syn leven laet, vvil ick geen leven meer.
Ick bid u, vveerde vrou, met al de gansche leden,
Om u verheven stam, om u beleefde zeden,
Indien oyt soete min, indien oyt reyne vlam
In uvven geest ontstack, in uvven boesem quam;
Soo slaet een gunstigh oogh op tvvee soo jonge menschen,
Die geensins hoogen staet of machtigh gelt en vvenschen,
Maer poogen een te zijn in vreught en ongeval,
Tot dat de bleecke doot haer eenmael scheyden sal.
Met dat de jonge maeght haer reden heeft gesproken,
Zijn haer met groot verdriet veel tranen uyt-gebroken,
Soo dat het siltigh nat een stroom, een gansche beeck,
En aen vrou Giomaer een stage vloet geleeck.
Sy dan, mits dit geklagh, gevoelt haer gansch bevvogen,
Gevoelt haer innigh hert als uyt het lijf getogen;
Daer is, 'k en vveet niet vvat, dat haer de sinnen roert,
En dat haer angstigh hert gevveldigh omme-voert.
Men siet in dit gepeys men siet haer oogen vlieten,
Soo dat haer in den schoot de druppels henen schieten.
De lant-vooght onderdies koomt treden in de zael,
Vervvondert dat hy sagh den druck van syn gemael.
En hier op koomt de maeght hem vallen aen de voeten,
En gaet nem insgelijcx met drouve vvoorden groeten;
Sy vveent, en bid, en smeeckt, met soo een heuschē mont,
Dat hem de goede man al med' ontsteken vont.
| |||||||||||||
[pagina 508]
| |||||||||||||
Hy kan, met alle kracht, syn tranen niet bedvvingen,
Die hem, als tegen danck, op mont en vvangen springen;
Hy staet geheel verbaest, hy staet een vvijle stil,
Onseker vvat hy doen, of vvat hy laten vvil.
Maiomb' hout onderdies haer sinnen op-getogen,
En vvough haer drouven stant met al haer gansch vermogen.
Sy rijst ten lesten op, en seyt: Eervveerde vrou,
My dunckt ick vveet behulp voor desen svvaren rou.
VVilt ghy een kleynen tijt hier uyte zael vertrecken,
Ick sal u metter daet een vvonder stuck ontdecken,
Hoort my een vvoort alleen, hoort vvat ick seggen sal,
Ghy sult een eynde sien van dit bedrouft geval.
Maiombe sonder meer begaf haer uyter zalen,
En gingh van stonden aen een aerdigh doosjen halen;
En alsse vveder quam daer Giomara stont,
Soo knieltse veerdigh neer, en opent haren mont.
Vergeeft my, seyt het vvijf, dat ick eens heb bedreven,
En dat ick nu ter tijt u vvil te kennen geven,
Of soo ick na de vvet ben vveerdigh harde straf,
Soo geeft my aen den beul, en sent my naer het graf.
Ick sal (hoe dattet gaet) de rechte vvaerheyt spreken,
Ghy mooght aen desen romp u leet en droufheyt vvreken;
Ick sal tot aller stont verdragen met gedult
VVat ghy my voor verdriet hierom doen lijden sult.
Het is nu derthien jaer, of luttel min geleden,
Dat ick mijn reyse nam door al de Spaensche steden,
En door het platte lant, ick sochte mijn bejagh,
Tot dat ick in Madril een aerdigh meysjen sagh,
Een kint nau tvvee jaer out behangen met juvveelen,
Daer ick, na mijn verstant, behoorde van te deelen,
De voester, soo ick sagh, die stont daer op de straet,
Met seker kamer-maeght vervverret in de praet.
| |||||||||||||
[pagina 509]
| |||||||||||||
Ick greep het jonge schaep, en sonder lange dralen
Soo reysd' ick inder haest in onbekende palen:
En als ick vvas ter plaets daer ick my seker vont,
Doen leyd' ick in beraet, vvat my te plegen stont.
Ick had eens vast gestelt (ick vvil de vvaerheyt seggen)
Het kint, van als ontbloot, tot vondelingh te leggen,
Om al syn rijck çieraet, en vvattet vorder had,
Te houden voor een roof, en als mijn eygen schat.
Maer als ick recht doorsagh syn geest en frissche leden,
Doen vond' ick mijn gepeys te strijden met de reden;
En daer op nam ick voor het meysjen op te voen,
Op hope dattet ons eens voordeel mochte doen.
Ick hebbet dan besorght, ick hebbet laten leeren,
Al vvat te rechter tijt haer jonckheyt mocht vereeren,
Soo dat het geestigh dier veel schoone dingen kan,
En is (mijns oordeels) vveert den besten edelman.
Maer vvat is quaet te doen! vvat heb ick drouve slagen
Om dit ondeugend' vverck in mijne ziel gedragen!
Hoe vvas ick evenstaegh gepijnight in den geest!
VVat heb ick niet gesorght! vvat heb ick niet gevreest!
VVat heb ick menighmael mijn herte voelen beven,
En drillen als een riet van harden vvint gedreven!
Ick schroomd' (oock in den slaep) van haest te zijn beklapt,
Of door een snegen schout alree te zijn betrapt.
VVel, ick ben des geleert, en hebbe voor-genomen,
Noyt in soo bangen praem mijn ziel te laten komen;
Ick vvil aen al ons volck en vvie my raken magh,
Ontraden dit bedrijf en alle vuyl bejagh.
VVel doen is rechte vreught; maer alle slimme gangen
Zijn doodelick vergif die ons de ziele prangen.
Hier is dan nu de tijt dat ick mijn schult beken,
Vermits ick op den vvegh van beter leven ben.
| |||||||||||||
[pagina 510]
| |||||||||||||
Mijn heer, siet dit juvveel, en dese goude keten,
Ghy sult van stonden aen den ganschen handel vveten:
Of vvijst die niet genough den gront van dit geval,
Soo leest eens desen brief dien ick u geven sal.
Soo haest als sy het schrift den lant-vooght had gegeven,
Hy siet van stonden aen al datter is geschreven;
Hy lasset overluyt en met een open mont,
En dit vvas inder daet dat hyder in bevont.
HEt jongh dochterken dat by my is, en dat ick den naem van Pretiose gegeven hebbe, hiet eygentlick Constançe, en is een eenigh kint van Don Ferdinando d'Assevedo Ridder van Calatrava, ende van vrouw Giomara di Menesez. Ick stal het selve kint in de stadt van Madril op Hemelvaerts - dagh, ten elf uren, in't jaer duysent vijf hondert vijf en tnegentigh. Het kint hadde doen ter tijt aen dese juweeltjens die in dit kofferken leggen. Ick hebbe korts daer nae dit alsoo vernomen, en goet gevonden, 't selve by memorie te stellen, misschien of het schier of morgen te passe mochte komen. Met dat vrou Giomaer haer man dit hoorde lesen,
Soo is in haer gemoet een nieu gevvoel geresen.
Sy kent het kleyn çieraet, sy kustet menighmael,
En sijght uyt enckel vreught in onmacht op de zael.
De lant-vooght recht haer op, verbaest van dese saken,
En staet een lange vvijl, onseker vvat te maken.
Me-vrou, nu vvat verquickt, hoevvel noch flau genough,
Vraeght stracx: VVaer is het kint dat desen keten drough?
Het vvijf seyt: VVeerde vrou, die met u heeft gesproken,
Iuyst doen u metter daet syn tranen uyt-gebroken,
Dat is het aerdigh dier in desen brief vermelt,
En dat tot heden toe u drouve sinnen quelt.
Dat is u eygen kint, by my vvel eer gestolen,
En door mijn slim beleyt tot heden toe verholen.
Ick bidde tvvijffelt niet, maer neemt u dochter aen,
En laet na desen tijt u drouve klachten staen.
| |||||||||||||
[pagina 511]
| |||||||||||||
Terstont vrou Giomaer, met yver aen-gesteken,
Is uyt het stil vertreck in aller ijl gevveken,
Sy gaet met grooten ernst en uytermaten ras,
En geeft haer na de zael daer Pretiose vvas.
Die sat daer vast omringht met al de kamer-maeghden,
Die met een treurigh hert de jonge maeght beklaeghden,
Soo om het drouf geval, als om haer soeten aert,
En dat haer teere jeught met heydens is gepaert.
Me-vrou gaet sigh in ernst na Pretiose strecken,
Gaet aen de jonge maeght den boesem open trecken,
En siet haer vvitte-borst. men vont een kleyne vrat,
Die sy ter slincker hant ontrent den tepel had.
En als men haer den voet ter aerden dede setten,
En met een vlijtigh oogh daer op bestont te letten,
Soo bleeck het metter daet, dat tvvee van hare teen
Zijn als een svvane-poot gevvassen tegen een.
Me-vrou is buyten haer. De teyckens hier gevonden,
De vrat op hare borst, haer teenen dus gebonden,
En 't gunt men uyt het schrift met klare vvoorden las,
Versekert haer genough vvie Pretiose vvas.
Sy grijpt haer in den arm, sy kustse menigh-vverven,
Sy voelt een diepe vreught, en schijnter in te sterven,
Sy gaet tot haren man, die sy van herten mint,
En seyt hem: VVeerde vrient, siet hier u eenigh kint;
Hier is u vveerde vrucht, die ick u heb gedragen,
Daerom ghy hebt getreurt soo veel bedroufde dagen;
Hier is het eenigh pant van onse soete jeught,
Ontfanght het nu ter tijt, en dat in rechte vreught.
De teyckens al gelijck, aen my terstont gebleken,
En laten mijn gemoet niet meer in tvvijffel steken.
Sy is het even-selfs die ick u heb gebaert,
Haer lichaem vvijstet uyt, en haer geheelen aert.
| |||||||||||||
[pagina 512]
| |||||||||||||
Voor al soo komt my voor, hoe dat ick vvas bevvogen,
En ick en vveet niet hoe, als buyten my getogen,
VVanneer ick eerst het kint ontrent ons deure sagh,
En hier noch onbevvust in dese venster lagh.
De man (die even soo een vvonder hart bevvegen
Had door syn gansche lijf en in de ziel gekregen,
Iuyst doen het aerdigh dier hem eerst voor oogen quam)
Seyt dat hy dese maeght voor syne dochter nam,
Seyt dat hy aen het vvijf haer diefte vvil vergeven,
En haer oock bystant doen, om vvel te mogen leven,
Mits datse nu voortaen vvil stillen haren loop,
En haer geheel ontdoen van desen vreemden hoop.
O Heere, seyt hy voorts, vvie kan u vvonder vvercken,
VVie kan, gelijck het dient, u hooge daden mercken!
Ghy hebt ons langen tijt gespijst met tranen-broot,
Ghy hebt ons af-geleyt tot aen de bleecke doot.
Ghy hebt ons eenigh kint, nu soo veel drouve jaren
Gedurigh om-gevoert in veelderley gevaren;
Ghy hebtet niet-te-min ghy hebtet noch gespaert,
Ghy hebtet, lieve God, tot onse vreught bevvaert.
Het vvas ons sonden schult, dat vvy u felle slagen
Dus hebben uyt-gestaen, en lange moeten dragen.
VVy hadden vry al meer tot onse straf verdient;
Maer ghy zijt onse God, ons heyl, en vvare vrient.
'T is uvve gunst alleen, 't is u genadigh vvesen,
Dat vvy uyt dese doot ten lesten zijn geresen,
Dat ghy tot onsen troost dit vvonder laet geschien,
Dat vvy ons vveerde pant alhier in vreughde sien.
Sy vvas, eylaes! gegaen, sy vvas gelijck verloren,
Maer sy is vvederom als op een nieu geboren.
Ghy hebt ons eens gebracht tot aen het duyster graf,
Nu vvast ghy vvederom ons drouve tranen af.
| |||||||||||||
[pagina 513]
| |||||||||||||
VVilt ons van heden aen, vvilt ons nu danckbaer maken,
Op dat toe uvven dienst ons herte magh ontvvaken,
Op dat vvy nu voortaen in daet en in de schijn,
V dienaers, lieve God, u kinders mogen zijn.
Canstançes hert ontloock tervvijlen dit gebeurde,
Haer dacht 't en vvas geen tijt dat sy nu langer treurde;
Haer dacht sy vont behulp dat haren druck genas,
Vermits haer vader selfs daer eerste lant-vooght vvas.
Haer dacht in volle daet, het stuck vvas nu gevvonnen,
Vermits haer saken staen soo vvel sy immer konnen.
Maer t'vvijl sy in den geest hier mede besigh sit,
Soo treet haer vader toe, en seyt haer vveder dit:
God heeft ons grooten troost en blijdschap toe-gesonden,
Om dat ghy, vveerde kint, ten lesten zijt gevonden,
Om dat ghy noch gesont en in het leven zijt;
Maer daer is echter vvat dat my in't herte snijt.
Ick sie, eylaes! ick sie dat uvve domme sinnen
Een heyden (vvat een schand'!) een rouvven heyden minnen,
Een heyden sonder doop, die niet en heeft geleert,
Hoe dat men God den Soon met reyne sinnen eert.
Met oorlof, seyt de maeght, hoort my een vveynigh spreken;
Ick vveet van stonden aen u droufheyt af te breken.
De vrient aen my vertrout en is geen heydens man,
Maer die in volle daet de Christen leere kan.
Hy is noch boven dat van edel bloet geboren,
En heeft my, soo ick vvas, uyt enckel min gekoren.
En vvat na dit geval noch vorder is geschiet,
En seyd' ick na den eysch den ganschen avont niet.
Maiombe nam het vvoort, en gaet de man vertellen,
Hoe dat de jongelingh quam onder haer gesellen,
Hoe dat hy synen staet en vaders huys verliet,
Vermits hem syn gemoet tot Pretiose riet.
| |||||||||||||
[pagina 514]
| |||||||||||||
Hoe dat hy nevens haer alreede lange dagen
Had vorst, en heete son, en alle leet gedragen;
En dat dit al gelijck maer vvas een kleyn begin,
Een preuf, en ondersoeck van syn getrouvve min;
Dat hy geen dertel spel de vrijster mochte vergen,
Noch met ongure jock haer teere sinnen tergen,
En dat hy door de lust noyt op en vvas gevat,
Maer dat hy sigh in als met eer gequeten had.
In't korte dese vrou verhaelt in lange reden
Al vvat de jongh gesel voor desen heeft geleden;
Soo datse voor het lest ten vollen openbaert,
Hoe dat syn ridders kleet by haer noch is bevvaert.
Dit vat de lant-vooght op, en, sonder langh te dralen
Laet stracx het rijck gevvaet daer in de kamer halen.
Het vvijf dat gaeter om soo veerdigh alsse magh.
Siet dus koomt op het lest de vvaerheyt aen den dagh.
De lant-vooght onderdies gaet Pretiose vragen
Op al den omme-gangh van hare jonge dagen,
Op al des vverelts loop, en hoe haer dit beviel,
En vvat sy des gevoelt ontrent haer jonge ziel.
Sy antvvoort over-al met soo besette reden,
Met soo een goet bescheet en in soo volle leden,
Dat (soo de jonge maeght syn dochter niet en vvaer)
Hy streckte voor gevvis de sinnen over haer.
Hy vont sigh in den geest van hare min bevangen,
En bleef aen haer verstant en hare schoonheyt hangen.
Maer nu het geestigh dier als dochter hem bestont,
Soo is hy gansch verheught tot in syns hertsen gront.
En t'vvijl de man aldus in blijdschap is geseten,
Soo koomt het oude vvijf en brenght een gouden keten,
En brenght het hant-çieraet, en vvat den jongelingh
Te voren om den hals of aen de leden hingh.
| |||||||||||||
[pagina 515]
| |||||||||||||
Als dit de lant-vooght siet, en hoort den ridder noemen,
En vveet van vvat geslacht dat hy is afgekomen,
Gevoelt hy ander-mael dat syn besvvaerden druck
Is, door des Heeren gunst, verandert in geluck.
Hy danckt God ander-mael met al de gansche sinnen,
Dat soo een edelman syn dochter gingh beminnen,
En dat syn trouvve gunst noyt eens in hem verdvveen,
Schoon dat de jonge maeght een heydens dochter scheen.
Dit heeft terstont de Faem ten luytsten uyt-gekreten,
Sy liet het vreemt geval aen alle menschen vveten;
Oock aen de vrijster selfs die aen den jongelingh
Voor desen hare ziel en gansche sinnen hingh.
Die gaet daer aen de vvet ten vollen openbaren,
Dat sy, eylaes! vervoert van hare groene jaren,
Vermits de jongh gesel haer quale niet genas,
Hem hadde na geseyt dat hy een roover vvas.
En schoon het selsaem luyt dat by haer is bedreven,
Het vvort haer evenvvel in volle daet vergeven;
Andreas spracker voor, de lant-vooght nam het aen,
Dies mochtse sonder straf en vreedsaem henen gaen.
'T vvas al te blijden dagh, geen mensch en mochte treuren,
Daer magh niet als vermaeck en soete vreught gebeuren.
De man-slagh vvert versoent, de ridder vry gestelt,
En alle die het raeckt ontfangen machtigh gelt.
De banden, die den helt benaeuden aen de leden,
Die vvorden los gemaeckt of veerdigh af-gesneden;
En voor het duyster hol, dat hem gevangen hout,
Soo komt hy voor den dagh geçiert met enckel gout.
Syn vader vvert terstont daer in de stadt beschreven,
En die heeft metter daet sigh op de reys begeven,
Die koomt in haesten aen, verheught en vvel gesint,
Vermits hy synen soon soo vvel verselschapt vint.
| |||||||||||||
[pagina 516]
| |||||||||||||
Ga naar margenoot+ Daer is geen edel geest die oyt heeft leeren dichten,
Of hy valt aen het vverck met alle syn gevvrichten;
Al vvat of spits vernuf, of kunste geven magh,
Dat koomt om desen tijt ten vollen aen den dagh.
Men hoort door al de stadt, door alle groene velden,
En door het gansche rijck van desen handel melden,
De snelle vveder-klanck die roeptet in het vvout,
En al de vverelt juyght dat Pretiose trout.
| |||||||||||||
Aenmerckingen Op het vvonderbaer houvvelick voren geroert.
Philogamvs. WEl hoe, Sophronisçe? is mijn huys een haven om soo voor-by te zeylen met een loopende spriet? Soph. Ick en had u niet ghesien, Philogame, dan juyst als ick u stemme hoorde, en recht voor u deure quam. Phi. Soo was dan u voornemen niet, naer ick hoore, om my de eere van u versouck te geven. Dan ick en wil nu des geen vorder ondersouck doen, behoudens dat ghy met my binnen treet, en dat ghy (naer ons laetste af-scheyt) my nu openinge wilt doen van uwe in-vallen op het selsaem houwelick van den Spaenschen edelman met het heydinneken. Soph. Eerlicke lieden zijn ghewoon haer beloften gestant te doen, schoon het haer by wijlen ongelegen is. Wel aen, treet binnen, en seght my daer wat ghy van my versouckt. Phi. Op de gelegentheyt van de voornoemde geschiedenisse, wilde ick voor eerst (soo het u wel geviele) een weynigh verstaen, wat ghy hout van dese lant-loopers, die men heydens noemt, en van waer de selve haer begin en oorspronck hebben genomen; want sulcx dunckt my aenmerckens weert te wesen. Soph. Daer wert verscheydenlick vanGa naar margenoot+ gevoelt, lieve Philogame. Ghy siet hier van E. Pasquier in syn 4. bouck in't 17. cap. van het Ondersouck van Vranckrijck; die verhaelt uyt d'oude schrijvers, dat dese menschē in 't jaer 1427. in Vranckrijck eerst zijn gesien, en dat de selve alsdoen verklaerden ge- | |||||||||||||
[pagina 517]
| |||||||||||||
sproten te zijn uyt het laegh Egypten, onlangs t'onder-gebracht van de Christenen, en gedwongen het Christen geloove aen te nemen: datse sulcx hebbende belooft korts daer na weder van de Saraçijnen waren verwonnen, sonder tegens de selve eenigen sonderlingen tegen-weer te hebbē gedaen: vervallende alsoo weder van het Christen gheloove aen de Saraçijnen. Dat sulcx gekomen zijnde tot kennisse van de Christen vorsten, dat sy luyden wederom zijn aen-getast ende verwonnē, en de Saraçijnen verdreven; niet willende de Christen vorsten toe-staen (vermits haer lichtveerdigheyt ende ontrouwe) dat de selve in haer landt souden blijven, ten ware sy haer eerst haddē vervought na Roomen, om aldaer van den Paus t' ontfangen soodanigen ordre als daer goet soude gevonden werden hun te geven; dat de selve daer op kleyn en groot na Roomē waren vertrocken, en dat de Paus (alles gehoort eñ overwogen hebbende) de selve hadde op-geleyt, tot haer boete en beteringe, seven jareē langh te mogen gaen dwalen door de werelt, sonder middelertijt op bedden te mogen slapen; lastende hun even-wel, om eenighsins hun te mogen generen, dat yder kruys-dragende Bisschop ofte Abt hun soude hebben te gevē voor eenmael thien ponden tournois. Datse in den voorsz. jare 1427. in den Oughstmaent tot Parijs komende verhaeldē vijf jaren alreede te hebbē gedwaelt. Pasquier verhaelt vorder uyt het vertellen van die gene die sulcx als doen gesien hebbē, dat de mans gansch swart waren, met swart gekrult hayr, hebbende in elck oir eē ofte twee silvere ringekens: dat de vrouwē mede voor het meerendeel mismaeckt eñ leelick warē, met hayr geheel swart, als eē peert-steert, gansch slordigh ende ongedaen in haer kleedinge, een lappe lakens om 't lijf gebonden hebbende met koorden vast gemaeckt; ende in 't korte een vreemt gespuys van menschen. Noch wijders, datse veel haer werck maeckten van de lieden in de hant te kijcken, ende yder te seggen wat hun voor geluck ofte ongeluck gebeuren soude, ofte alreede gebeurt was: datse veel onruste tusschen man ende wijf verwecktē ende vreedsame houwelicken vol twist maecktē, de mans in-beeldende dat de vrouwen quaet garen sponnen; van gelijcken datse door quade kunsten het gelt uyt de lieden beurse in de heure konden doen komen: ende eyntelick dat de Bisschop van Parijs ten lesten sigh tegens de selve stelde, ende een deftige predicatie tegens haer bedrijf dede doen door een prediker monick genaemt le petit Iacobin, de welcke onder andere seer berispte alle de gene die sigh in de handē van dit volck hadden sien laten, en de selve gheloof waren gevende: en tot besluyt datse van daer spoedelick mosten vertrecken eñ haren wegh nemen nae Pontoise. Munsterus verhaelt datse in Duytstant eerst zijn gesien anno 1417. En soo ghy breeder bescheet hier van souckt te weten, mooght den selven met andere schrijvers nae sien, soo 't u gelieft. te weten Camerar. hist. medit. part. 1. cap. 17. Gesner. in Mitridat. AEneam Sylvium &c. Phi. Ick sal my derhalven vergenought houden met dat ick van u gehoort hebbe, en wil nu komen tot de geschiedenisse selfs. Ick hebbe voor eerst gelet in 't lesen van het eerste deel deser geschiedenisse, dat Pretiose (soo het scheen) behendelick wiste uyt te vinden saken die selfs een doctor in de medeçijnē niet en konde bemercken; te weten, dat Giralde door liefde vervoert moeste wesen, en dat sulcx d'oorsake was vā hare sieckte. Nu by dese gelegentheyt wilde ick wel onder-recht wesen, ofte nae de kunsten derGa naar margenoot+ medeçijnēn, ofte van de ondersouckers der naturen, offer eē sekere bysondere slagh van pols zy, of eenige gewisse teyckens in de slagh-ader daer uyt yemant (die de kunste verstaet) sekerlick soude konnen weten ofte een jonge deerne verlieft ofte met liefde bevangen is, dan niet. want indien sulcx gheleert konde werden, ick wildet my wel gelt en tijt laten kosten om sulcx te weten, om redenen die ick daer toe meyne te hebben. Ten anderen soo ben ick begerigh te weten, of men door waer-seggers, of diergelijcke soorte van menschen ondersoeck magh doen op houwelickse ofte andere toe-komende saken. Soph. Dit is een vrage die het geheym en verborgentheyt van de medeçijnē raeckt, en die midtsdien best by de meesters van de selve kunste beslecht soude konnen werden: niet-te-min om u niet verlegen te laten, en vermits ick al somtijts mede eē weet-gierigh oogh hebbe laten gaen over bouckē van die gelegentheyt, soo kan ick seggen dat eenige van de ervarenste in die wetenschap, en by namen de geleerde Avicenna, en met den selven Franciscus Valesius lib. 3. Controvers. Philos. & medic. cap. 14. Iaques Ferrand Arge- | |||||||||||||
[pagina 518]
| |||||||||||||
nois de la maladie d' Amour ou melancholie Erotique.) een groot Spaens doctor, met verscheyde andere van de gheleerste in die kunste vast stellen, datter geen bysondere ader-slagh en is, oock geen sekere teyckens in de selve, waer door die sieckte eygentlick bekent soude konnē werden. En voor reden wort by de selve in-gebracht, dat de liefde, soo lange die in de palen van de redelickheyt blijft, is een genegentheyt die in het breyn haer woon-plaetse is houdende: maer buytē ofte bovē reden en regel gaende, dat de selve dan in de lever ende niet in het herte sigh onthout, ende dien volgende dat uyt de pols ofte slagh-ader (die uyt het herte haer beweginge heeft) geen vaste teyckenē en konnen werden genomē, om te wetē of yemant met de minne-koortse gequelt is, dā niet; en noch min, wie daer van d'oorsake mochte wesen. Phi. Gewisselick het is my leet dat de kunste soo verre niet en gaet, en dat de geesten in soo scherp-sinnigē eeuwe, als wy beleven, (daer 't al schijnt ondersocht te werdē ) noch soo hooge niet en zijn geklommē ; te meer vermits ick bemercke, dat al lange in voorlede tijden een groot deel van dese kunst is ondeckt geweest, even by oude vrouwen die wat geslepen waren. Ick sie dat Canace in dit gast-huys sieck leggende klaer uyt seyt (als Ovidius verhaelt) Min voester heeft den brant van mijn bedeekte wonden,
Wt ick en weet niet wat, behendigh ondervondert;
Die seyde my in 't oir: Ick sic het datje mint,
En dat u jeughdigh hert tot vrijen is gesint.
En dat alsoo zijnde, soo dunckt het my vreemt dat alle onse groote doctoren hier in noch maer als mollen en zijn, daer een oudt wijf al van doen af soo klaer in sagh. Soph. Al sachtjens, lieve jongelingh. want al ist soo, dat ick uyt de getuygenissen van de geleerde hebbe geseyt datter geen eygē pols-slagh en is die juyst op de liefde past, soo en volcht daer niet uyt dat de kunstenaers uyt andere gelegentheden (jae oock uyt de pols selfs) niet al merckelicke dingen en souden konnē ontdecken, daer uyt men yemants gestalte soude konnen weten. jae ick segge u in tegen-deel, datter veel ervaren medeçijns eertijts zijn geweest ende noch zijn, die door middel van de kunst ten klaerstē hebben weten t'ondervinden, dat yemant van die wespe gesteken was. Avic. lib. 3. cap. de amore. En noch meer als dat, Soranus van Ephesen (als in het leven van Hippocrates te lesen is) ondeckte klaerlick de liefde die de koningh Perdiccas drough tot Phyla, een by-sit van syn vader; en dat evē op deselve maniere gelijck Erasistratus uyt-vont de brandende genegentheyt van Antiochus tot Stratonice syn stiefmoeder. (Val. Max. l. 5. cap. 7.) Galenus in syn bouck, daer hy handelt van de gene die den sieckaert maken, beroemt sigh te hebbē konnen ondervinden den heymelicken minnebrant van een Romeynschen ridder, die de selve geset en gewet hadde op de by-sit van eē van de groote aldaer. Van gelijckē roemt de selve Galenus te hebben weten na te sporen de liefde vā eē voornamelicke jonckvrouwe tot eenen schoonen jongelingh Philades genaemt. Iaques Ferrand, een geleert Frans medeçijn, seyt in den jare 1604. behendelicken ondervonden te hebbē de malle minne-driften die een jongh student (een groot edelman zijnde) heymelick drough tot eē schoone jonge deerne een kamer-maeght in den huyse daer hy sigh onthiel, daer van hy de vordere geschiedenisse breeder verhaelt in syn bouck by hem op dese stoffe beschreven. Phi. Wel, na dese exempelē uyt-wijsen, soo en soude men door de kunst niet alleen konnen uyt-vinden of yemant liefde drough, maer oock tot wien. Ick bidde segh my doch hoe dat toe gaet; want my dunckt dat sulcx een jonghman van myne ghelegentheyt van grooten gebruycke soude konnen wesen. Soph. Wel aen, dewijle ghy des soo begerigh schijnt te wesen, soo wil ick u seggen 't gene icker van bemerckt hebbe. Wilt ghy weten of yemant met liefde is bevangen, en op wien ('t zy dan man of vrouwe; maer ick sal nu van de persoon van eē vrouwe sprekē ) soo siet dat ghy soetelick en behendelick in u hant krijgt de hant van de gene daer ghy de preuve van nemen wilt, ende leght dan u vinger al sachtjens op hare pols, ende daer na soo brenght in u reden te passe den naem van de gene die ghy meynt dat haer meest aen 't herte leyt; spreeckt van den selvē, loffelick prijsende des selfs schoonheyt, geestigheyt, oste andere goede gaven, en t' elcken als ghy dien naem noemt, let dan neerstelick wat veranderingh ghy in haer oogē, wesen, ende sonderlinge aen haren pols-slagh sult gevoelen: daet is geen twijffel aen, soo de minnepijl haer recht ghetroffen heeft, of ghy sult een ongelijcken dril, ende een veranderlicken pols gewaer worden, die geen regel of slagh en sal houden. (Paul. AEginet. lib. 3. cap. | |||||||||||||
[pagina 519]
| |||||||||||||
17. de amore.) Ghy sult oock meer andere teyckenen uyt haer wesen, en sonderlingh uyt haer oogen, konnen af-nemen, die eer zijn te mercken, als te schrijven. Maer dan loopter noch wat op dat vry aen-merckens weert is, en van grooten ghebruycke; maer daer van op beter gelegentheyt. Phi. Ick bidde u en spaert doch geen broot voor de vrienden, ende en laet niet onder u tonge 'tgene ick soo seer begeere te horen als yet dat ick nu ter tijt weet. Soph. Neen, vrient, soo plagh men eē boer syn kunst af te vragen: alle dingen en dienen niet uyt geseyt aen soo grage gasten als ghy en uws gelijcken zijt; En dufdanige verborgentheden en willen soo op een bot en met eenen adem niet geleert wesen. Phi. Ghy en hebt even-wel dit geenen dooven geseyt; Eñ nu ick den draet hebbe, ick hope het kloen wel te sullen vinden. Ick kan oock lesen (God danck) en hebbe u schrijvers hooren noemen die te vinden zyn, ick meyne die nae te sien en te letten watter in steeckt. want ick sie alreede wel soo veel, dat dit ondersouck niet alleen by de medeçijnen, maer by de gene die wat kennisse van saken hebben, kan gedaen werdē. Het komt my nu binnē dat ick gelesen hebbe, dat Erasistratus (daer ghy te vorē van gewagh deet) de liefde vā Antiochus gewaer wiert, vermits hy vernam dat syn ader-slagh t'elcken veranderde als Stratonice syn stief-moeder in de kamer ofte ontrent het bedde quam, daer hy sieck lagh. De poëten hebben daerom wel geseyt, Wie is die heeten minne-beant
Behendigh in syn boesem sluyt?
De liefde past op geenen hant;
Sy wil, sy sal, sy moeter uyt.
Soph. Dat is tot daer toe goet, soete jongelingh; maer ondertusschē isset geraden u niet te seer te willē vergapen aen de beweginge van de slagh-ader, om altijt daer uyt een besluyt te maken (als de selve buyten gewoonte verandert, en rasser af harder slaet op dē naem oste door de aenkomste van eenigh persoon) dat t'elcken een uytmuntende liefde hier van de oorsake ware. Ghy sout lichtelick (soo doende) konnen vervallen in een selsame ongelegentheyt, als ick eens verstont een jonge doctor gheraeckt te zijn, uyt ghelijcke oorsake. Phi. Hoe gingh dat toe, weerde Sophronisçe? Soph. De selve jongen doctor onder andere hebbende eē wijle vergeselschapt een vermaerden medeçijn, als hy by de siecken gingh (als in Italien tot bericht vā de studenten veel geschiet) en gewaer zijnde gheworden, dat de doctor (als hy de pols vā de siecken getast hadde) wiste te seggen waer door de sieckte was veroorsaeckt, als door eten vā meloenen, noten, appelen, vijgen, ofte diergelijckē fruyt, bad ernstelick den man, hem te willen openbaren waer uyt hy sulcx wist, als hy seyde. De doctor, na des hem te hebben laten bidden, seyde hem, dat hy ontrent de sieckē komende neerstelick was gewoon acht te nemen, of hy in of ontrent de kamer van de siecken met eenige scheleē van noten, meloenen, of diergelijcke vruchten en vernam; en die siende, dat hy daer op dan aengingh. De nieuwe doctor, dese lesse wel meynende onthouden te hebben, ende die willende in 't werck stellen, was korts daer na geroepen over eenen schamelen arbeyder, sieck te bedde leggende; voor wiens hutte hy een vers esels-vel siende leggē, hadde daer op den patjent syn pols geraeckt, ende geseyt dat hy gansch swaerlick sieck was, en dat sulcx hem niet vreemt en docht, dewijle hy soo harden ende onverdouwelicken kost, te weten esels vleesch, hadde bestaen te eten. De siecke, des verwondert zijnde, seyde, dat de doctor geheel van den wegh was. want (seyde hy) ick en hebbe in acht dagē en langer geen esel gesien, ten ware mijn heere den doctor. De mislagh van de jongelingh quam daer uyt, dat hy den regel dien hy gehoort hadde al te breet en sonder bescheydentheyt in 't werck stelde. En voor u, lieve Philogame, staet te letten, dat ghy niet in gelijcke dwalingen en valt. Phi. Is daer voor te vreesen Sophronisçe? Ghy hebt my verklaert dat veel gheleerde medeçijnen vast stellen, dat indien op den naem van eenigh persoon de pols van een jonge juffer, en oock haer wesen, seer verandert, dat daer uyt vastelick te besluyten is datse van desselfs liefde bevangen is. Soph. Maer of het gebeurde dat yemant een jonge deerne onteert, en haer daer na verlaten, ofte andere schamperheyt aengedaen hadde, ende dat sy daer uyt in quellinge zijnde gevallen, een doctor (als ghy) haer daer op quame te besoucken, en dat de selve sprekende van den voorsz. persoon, gevoelde de slagh-ader van de voorsz. jonghe | |||||||||||||
[pagina 520]
| |||||||||||||
deerne heftiger slaen, als te voren; soude hy niet een grooten misslagh doen daer uyt te besluytē, dat sulcx uyt liefde geschiede, daer het uyt het tegen-deel, dat is, uyt louteren haet, syn oorspronck soude hebben? 'T is seker, dat jae. Want dewijle het voren is vast gestelt, datter geen bescheyden en eygen beweginge in de slagh-ader te vinden is die juyst alleen past op de minne-sieckte, en dat daerom met omsichtigheyt en vernuft alle omstandigheden moetē werden overwogen, eer men yet sulcx besluyten kan, soo siet ghy wel hoe los u op-genomen kunste gaet. Phi. Ick sie wel ghy sout my geerne wederom van 't stuck leyden; maer ick en meyn het daer by niet te laten, maer moet het vogeltjen (soo men seyt) onder de steertGa naar margenoot+ sien, en dan dagh en raet. Maer wat is u gevoelen, of men uyt yemants hant ofte andere leden, uyt de strepen en linien van de selve, yet sulcx ofte andere saken, rakende yemants innerlicken aert, nae de kunste kan uyt-vinden? en of het een Christen geoorloft is syn handen te laren sien om eenige voorsegginge in 't stuck van syn houwelick daer uyt te mogen verstaen? of dat hy andere middelē vermagh te gebruycken, om van toe-komende dingē de uyt-komste te weten? Mart. Delrio disq. Mag. lib. 4. cap. 5. Hier op wat berichts, weerde Sophronisçe. Soph. Wat het eerste aengaet, ick weet datter geleerde gevonden werdē die hier van groot werck makē, en dese kunste (indiense weerdigh is soo genaemt te werden) oock met de schrifture willen bevestigen, daer toe treckende de plaetsen Iob. 37.7. mitsgaders Exod. 13.9. Dan de oversettinge van Hieronymus spreeckt hier klaerder af als de onse doet, en dient daerom na-gesien. Even-wel Monsr. Pasquier de recher. de Franc. lib. 17. cap. 39. verhaelt eenige sonderlinge dingen van dese gelegentheyt. Doch wat my aengaet (uyt-genomen alleen het gene dat in dese gelegentheyt uyt natuerlicke redenen duydelick kan besloten en bevestight werden) soo meyne ick dattet al beuselingē zijn, daer ick geen tijt in en soude willen besteden, als alleenlick om de ydelheyt van de menschelicke verstandē daer in te bemercken: anders weet ick dat onder dit bejagh quade kunsten wordē gepleeght, en daerom en wil ick niemant raden sich hier toe te begeven. Phi. Maer sout ghy dan geheelick verstaen te verwerpē de kunste van Phisiognomie, dat is, de wetenschap om uyt het wesen, gestalte, ofte gelaet van een mensche, syn innerlicken aert te kennen? daer nochtans verscheyde wijse lieden veel van zijn houdende, daer oock d'ervarentheyt vry wat van getuygen kan. Soph. Dat is een geheel ander werck, als het gene waer van wy nu gesproken hebben, en ick en ben jegenwoordelick niet gesint om in het ondersouck van het selve te treden. Maer in plaetse van sulcx soo hebbe ick juyst hier nu by my een bysonder trougeval van onsen tijt, my onlanghs by een vrient ter hant gestelt, daer in te sien is datter lieden zijn die alleen op het gevoelen van de uyterlicke gestalte des lichaems, selfs sonder behulp van oogen, een vrouwe weten te verkiesen. Phi. Ey langht my dat herwaerts, soo het u belieft, weerde man, ick sal't by mijn selvē overlesen, om u geen tijt te doen verliesen. Soph. Wel aen daer is het gene dat ghy begeert, ick heb jegenwoordelick wat te doen by een vrient hier ontrent; overleest middelertijt dit geval, ick wil haest weder hier zijn, om dan onse begonnē reden te volvoeren. Phi. Ick wil soo doen, Sophronisçe; soo en sal mijn wachten niet sonder vrucht zijn. ghy doet middelertijt uwe saken.
Daer mede vertreckt Sophroniscus, ende Philogamus, hem uyt-geleyt hebbende, began te lesen als volght. | |||||||||||||
[pagina 521]
| |||||||||||||
Liefde Sonder sien verweckt, en schoonheyt blindelinghs verkoren.
MEn heeft van outs gemeynt, dat als de lieden minnen,
Het oogh haer noodigh is als leyder van de sinnen;
VVant sonder dat behulp en vveet de mensche niet,
VVat dat met reden schoon of vvatter leelick hiet.
Maer hier in dit verhael daer is een selsaem vvesen,
Daer in den ouden tijt noyt van en vvert gelesen;
Koom siet hier, soete jeught, een blint en handigh man,
Die sonder oogh-behulp vvat schoon is vveten kan.
De stadt die voert den naem van handen vvech te vverpen,
Die moet te deser uyr ons domme sinnen scherpen,
Die moet op dese reys yet brengen aen den dagh,
Dat hier in desen bouck een plaetse vullen magh.
Tervvijl in haren tijt de vvater-rijcke Schelde,
Veel schepen aen de kaey en op de stroomen telde,
En dat haer rouvve jeught is over-al verdeylt,
En met een snelle kiel de vverelt omme seylt,
Doen vvas Vermander een van dese rappe mannen,
Die tot een staegh gevvin de gansche sinnen spannen.
Hy had een langen tijt gehandelt over zee,
En staegh tot synen dienst veel schepen op de ree,
En gelden in de kas, en vvaren op de solders,
En huysen op het lant, en landen in de polders;
| |||||||||||||
[pagina 522]
| |||||||||||||
En vvaerom meer geseyt? De beurse vvaeghter van,
Hy vvas in syn beroep een groot en deftigh man.
Maer siet! het soet geluck dat yemant plagh te streelen,
En met een volle maet syn gaven uyt te deelen,
Is veel gelijck een roock, gelijck een teer gelas,
En maeckt tot enckel gal dat eertijts honigh vvas.
De man die valt te bed van heeten sucht geslagen,
Soo dat hy in gekerm verslijt geheele dagen,
Soo dat de soete slaep op hem niet meer en sijght,
Vermits hy t'aller uyr vernieude prangen krijght.
Men roept van stonden aen, men haelt ervare luyden,
Die mengen onder een de krachten van de kruyden,
En gom, en vinnigh sap, dat niet en is bekent,
En vvat den Indiaen van oost of vvesten sent.
Maer 't quaet vervvon de kunst, en scheen gestaegh te vvassen,
En op geen medeçijn voortaen te vvillen passen.
Hier door vervalt de vrient als in den lesten noot,
En voelt (gelijck het scheen) de prickels van de doot.
Daer treurt het gansch geslacht. Daer zijn verscheyde saken,
Die rou en open staen en effen zijn te maken,
En dat door hem alleen. Dit quelt den goeden man,
Dat hy soo rijcken boel niet suyver laten kan.
Hier op vvert over-al voor hem als staegh gebeden,
Ten eynd' hy komen mocht tot syn gesonde leden,
De dochters boven-al zijn dapper aen het vverck,
En maken van het huys gelijck een kleyne kerck.
Daer quam om desen tijt een meester sigh vertoonen,
Die vraeght of hem de man genegen is te loonen,
Indien hy hem genas. Hy vvil niet zijn betaelt,
Tot dat hy beter is en ruymer adem haelt;
Tot dat hy vvederom door krachten van de leden
De kaye sal begaen, de beurse sal betreden,
| |||||||||||||
[pagina 523]
| |||||||||||||
En dat men seggen magh, en al met vollen mont,
Dat hy tot aen het mergh ten vollen is gesont.
Hy die hem dit vermat vvas steke-blint geboren,
Syn oogen (soo het scheen) die vvaren uyt-gesvvoren
Oock in de moeder selfs; en des al niet-te-min
Hy vvas een rappe ziel, en dede groot gevvin.
Soo haest dit in het huys by yemant is vernomen,
Men haelt Galenus daer, men laet hem binnen komen,
Men vraeght hem met bescheyt of hy sigh kracht vermeet,
En of hy vasten raet voor dese sieckte vveet.
Men seyt hem boven dat: Kan hy het quaet genesen,
Men sal hem na den eysch beleeft en danckbaer vvesen,
En vvat hem vvert belooft dar sal hem zijn getelt,
Oock eer hy synen voet daer uyt den huyse stelt.
Vermander (seyt de man) ghy moest hier anders spreken,
Of ick en vvil geen hant aen uvve leden steken,
Het loon dat ick begeer en is u gelt of goet,
Het loon dat ick begeer dat is u eygen bloet.
Ick vveet dat hier in huys drie dochters zijn te vinden,
Die moesten nevens u te samen haer verbinden,
Dat als ghy zijt gesont en buyten ongeval,
Ick eene van de drie mijn eygen maken sal,
En dat te mijner keur. Dien loon moet ick genieten,
Stelt my dat heden vast: of soudet u verdrieten
Aen my gelijck ick ben een dochter toe te staen,
Ick sal u dienaer zijn en vveder henen gaen.
Dit klonck den goeden man vry selsaem onder d'oiren,
Hy seyd', Ick moet voor-al hier op de dochters hooren,
Die raeckt de sake meest. De man vvert uyt-geleyt,
De vrijsters in-gebracht, en alle dingh geseyt.
De vader doet het vvoort: Eylaes! mijn svvacke leden
Die vvorden alle daegh gedurigh af-gereden,
| |||||||||||||
[pagina 524]
| |||||||||||||
Ach! kinders, na my dunckt, ick sie van heden af,
Ick sie de svvarte baer, ick sie een open graf.
'T en kan, naer ick mijn voel, 't en kan niet lange duren,
Ick moet de leste pijn ick moet den doot besuren;
Hierom zijt ghy bedrouft, en sucht den ganschen dagh,
Meer als u teeren aert en jonckheyt dragen magh.
En nu is hier een man die geeftet niet verloren,
Al is hy steke-blint van 's moeders lijf geboren,
Men hout dat hy vernuf in synen boesem heeft
Meer als oyt meester plagh die opder aerden leeft.
Die stelt, by Godes hulp, dat hy my sal genesen,
VVil ick slechts milde zijn, vvil ick slechts danckbaer vvesen;
Maer hy begeert vry meer als eenigh meester plagh,
Soo dat ick, na my dunckt, hier in niet treden magh.
VVat dunckt u van het stuck? Sy roepen allegader,
Ach! soo ons bidden gelt, verschoont u, lieve vader;
Belooft het niet alleen, maer geeft het aen den man
Al vvat hy oyt begeert, jae vvat hy vvenschen kan.
De vader vvederom: Maer hy vvil hooger singen,
Hy vvil geen somme gelts tot synen loon bedingen;
Hy vvil tot syn gerief de keuse van u drien,
En of u dat behaeght dat hebje nu te sien.
Dit luyt de juffers vreemt, sy staen gelijck verslagen;
Maer stracx soo roepter een: Ick sal de kanse vvagen.
(Sy vvou haer vader sien getogen uyt de pijn,
En vvou om synen t'vvil een blindens vrouvve zijn.)
Hy isser oorsaeck van dat ick op aerden leve,
'T is reden dat ick hem mijn lichaem vveder geve,
Of stelle t'synen dienst. De reste staet beschaemt,
En spreken even-selfs gelijck het haer betaemt.
Een yder stelt het vast haer vvoort te sullen houvven,
En na de keuse valt den blinden man te trouvven;
| |||||||||||||
[pagina 525]
| |||||||||||||
Behoudens dat den man geen loon genieten magh,
Voor dat haer vader is gelijck hy eertijts plagh.
Doch hier by vvil de vrient het stuck niet laten blijven,
Hy latet altemael met goeden inct beschrijven.
De vader teyckent eerst, de juffers op een ry,
Die stellen even daer haer soete namen by.
Doen vvas de man gerust, en gaet het stuck beginnen,
En op den vijfden dagh soo schijnt hy yet te vvinnen.
En vvaerom langh verhael? 't en is geen langen tijt
Vermander is den dorst en heete koortse quijt.
Hy is voortaen niet meer bevochten vander hitten,
Begint oock door den dagh een vveynigh op te sitten.
De maegh begint haer vverck; dies eet hy sachte kost,
En is den tienden dagh van alle brant verlost.
Vermander is verheught, en laet den Heere dancken,
Dat hy niet meer en is gerekent by de krancken:
Hy noot oock boven dat syn vrienden altemael,
En recht een langen dis te midden op de zael.
De meester boven-al en isser niet vergeten,
Maer is by synen vveert met groote lust geseten.
Vermander sprack en lough, Vermander dranck en at
Soo vvel als eenigh mensch die aen de tafel sat.
Te midden in de vreught, tervvijl de gasten droncken
Al vvat de rijcke kunst ter eeren vvas geschoncken,
Soo stont de meester op en nam een schoon gelas,
En vraeghde synen vveert, of hy genesen vvas,
En of hy nu gevoelt de lust en oock de krachten,
Dat hy een frisschen dronck van hem sou vvillen vvachten?
Iae meester, seyt de man, ick drinck het liever uyt,
Als vvat u kunste brouvvt van gom of bitter kruyt.
Ick ben nu recht gesint eens lustigh af te spoelen
Al vvat my in de maegh soo bijster plagh te vvoelen.
| |||||||||||||
[pagina 526]
| |||||||||||||
Hy dede dat hy sprack, en dronck met groote smaeck,
En dat gaf al het volck een vvonder groot vermaeck.
VVat dunckt u, sey de man, is dese vrient genesen?
Sy roepen altemael hem jae gesont te vvesen;
De daet die vvijstet uyt. VVie kent een siecken man,
Die vvijn en goede spijs in vreughde nutten kan?
Hier gaet de meester aen: VVel is de koorts verdvvenen,
Soo is te deser tijt mijn loon alree verschenen,
Siet daer is ons verdragh. hy langht terstont het schrift,
En dat vvort door-gesien en vvonder nau gesift.
Maer vvie het over-sagh, of vvie het hoorde lesen,
Die heeft terstont het loon den meester toe-gevvesen,
De vader voughter by: Ick ben een eerlick man,
Die vvat ick heb gedaen niet vveder-roepen kan,
Niet vveder-roepen sal. T'sa laet de dochters komen,
Op datter van de drie magh eene zijn genomen;
Maer niemant koomter by of steeckter handen toe,
Op dat de meester selfs alleen syn keuse doe.
VVant soo light ons verdragh. Galenus is te vreden,
Mits dat hy metter hant magh raken hare leden,
Eer hyder een verkiest. het vvort hem toe-gestaen,
En stracx is voor het volck den handel aen-gegaen.
Men liet daer op een ry de drie gesusters setten,
Men liet den blinden man op haer gedaente letten,
Niet door een vvacker oogh (vvant hy is steke-blint)
Maer soo hy by den tast haer teere leden vint.
Die outst van jaren vvas die quam daer aen-getreden,
En recht gelijck een keers en deftigh in de zeden;
Maer efter niet te schoon. de tvveede vvas mismaeckt,
Doch geestigh uyter aert, en vvonder net bespraeckt:
Haer aensicht is besaeyt met duysent grauvve sprooten,
Maer haer beleefden aert die kondet al versoeten:
| |||||||||||||
[pagina 527]
| |||||||||||||
Haer een oogh had een schel dat bijster selsaem stont,
Maer dat en is geen feyl dat oyt een blinde vont.
Haer tanden vvaren geel, maer recht in hare reken,
En dat is van gelijck geen blinden oyt gebleken;
Het is genough bekent, noyt gaet een blinde vast
In dat men niet en voelt of met syn handen tast.
De jonghste van den hoop die had de beste gaven,
Om aen een vierigh hert syn brant te mogen laven;
Sy is van blijden geest en van een snegen sin,
Sy vvas van lijve schoon, en geestigh niet-te-min.
Maer seker aerdigh quant uyt Spaengjen eerst gekomen,
Die had haer jeughdigh hert ten vollen in-genomen,
En sy besat het zijn op soo een vasten gront,
Dat hy tot aen de ziel aen haer verzegelt stont.
De vrijer even-selfs vvas eene van de gasten,
Maer voelt syn innigh hert met droefheyt overlasten,
Vermits syn vveerste pant moet in perijckel staen,
En dat oock over haer het kiesen heeft te gaen.
Hy troost hem lijckevvel om datse van den blinden
Niet aen en is te sien, niet uyt en is te vinden:
Hy leet eerst groote vrees', maer scheyter vveder van,
Om dat men metter hant geen schoonheyt voelen kan.
Maer siet, de jongelingh die vint hem gansch bedrogen,
Syn vrijster vvort gemijnt, en uyt den hoop getogen;
VVant na de blinde-man een yder heeft geraeckt,
Soo ist dat hy terstont de jonghste syne maeckt;
De jonghste flucx omhelst, en noemt haer uytverkoren,
Die God tot syn behouf heeft vveten op te sporen,
Die God tot synen troost op heden heeft gejont,
Om met hem aen te gaen een vvettigh trou-verbont.
Hy neemtse byder hant en pooghtse vvech te leyden,
En vvil en van het volck en uyt de kamer scheyden;
| |||||||||||||
[pagina 528]
| |||||||||||||
Hy gaet in als te vverck gelijck als yemant doet
Die hooge macht gebruyckt ontrent syn eygen goet.
Maer segh eens, mijn vernuf, vvie salder konnen schrijven
Hoe dat men dese tvvee te samen sagh verstijven,
VVat voor een koude schrick door al de leden gingh,
Soo aen de soete maeght als aen den jongelingh.
 Sy staen gelijck versteent en dat ter vveder zijden,
Men siet een groot gevvoel in hare leden strijden;
Dan is de vrijster bleeck, dan isse vveder root,
En dan eens op een nieu gelijck de bleycke doot.
De vrijer is gestoort en vvonder seer verslagen,
Hy kan het drouf geval in stilte niet verdragen,
Hy ruckt met grammen sin den hoet van synen kop,
Hy goyt hem in het zant, hy treter boven op.
| |||||||||||||
[pagina 529]
| |||||||||||||
Hy treckt hem by den hair, en, naer het mochte schijnen,
Hy vvou daer voor het volck uyt enckel leet verdvvijnen.
Maer yemant uyten hoop begaf sigh nevens hem,
En blies hem in het oir een reden sonder stem.
De doctor onder dies, ter zijden af-gevveken,
Began syn innigh hert vvat vrijer uyt te spreken:
Maer Opvvijck quammer by, en met een gauvven treck
Groet dus den medeçijn en seyt hem syn gebreck:
Heer doctor, veel gelucx. ghy kont een vrijster vvinnen
Alleen door uvve kunst en sonder bange sinnen;
Maer vvy ellendigh volck zijn slaven jaren langh,
Soo dat ons stage jacht is dickmael sonder vangh.
Ick heb dit vveerde pant, een langen tijt geleden,
Gedurigh aen-gesocht, gedurigh aen-gebeden;
Soo dat ick op het lest haer teere sinnen vvan,
En sy, tot my geneyght, en vvil geen ander man.
Dies, eerje vorder gaet, soo dient u dit gevveten,
De ziel van dese maeght die vvort van my beseten;
Al vvie haer vorder raeckt dat is haer enckel last.
VVant sy is buyten my met niet een mensch gepast.
VVat ick u bidden magh laet u een vveynigh raden,
Dat sal my voordeel zijn en u niet konnen schaden;
Verkiest een frissche blom die vrije sinnen heeft,
En die met haren geest in niemant anders leeft.
Het is een harde saeck aen haer te vvillen komen,
VViens hert dat al-bereyts met liefd' is in-genomen;
Sy helt staegh na den man tot vvien sy vvas gesint.
Ghy let dan, lieve vrient, vvat spel dat ghy begint.
Als Opvvijck stille svveegh soo gingh de doctor spreken:
Ghy pooght my, na ick merck, vvat in de vuyst te steken;
Ick sie, al ben ick blint, ick sie u loosen raet,
Die niet en is gegront als slechts op eygen baet.
| |||||||||||||
[pagina 530]
| |||||||||||||
Ghy vvilt my buyten spoor en van den vvege leyden,
Maer ick meen van de bruyt soo licht niet af te scheyden;
Al sie ick niet een steeck, vveet dat een jonge maeght,
(Schoon niet aen mijn gesicht) aen mijnen geest behaeght.
Ick heb de frissche blom hier vveten uyt te kiesen,
En die, hoe dattet gaet, en vvil ick niet verliesen.
VVaerom vvord' ick benijt? al is de vrijster schoon,
'T is mijn gevvonnen prijs en mijn verdiende loon.
Schoon ick haer noyt en sagh, haer beelt is my beschreven,
En 't staet als binnen my geschildert naer het leven,
Geprent in mijn gemoet; soo dat ick evenstaegh
Haer mont en geestigh oogh in mijn gedachten draegh.
Ick sie haer heus gelaet, ick sie haer rappe gangen,
Soo dat aen haer alleen mijn gansche sinnen hangen.
VVeet, als God eenigh mensch met drouve blintheyt slaet,
Dat hy in diep gepeys dan vry vvat hooger gaet.
Het is hier met den mensch op aerden soo gelegen,
Oock even uyt het leet soo rijster dickmael segen;
Ghy daerom quelt my niet en stelt u hooft gerust.
VVant in dat ghy begeert bestaet mijn gansche lust.
De vrijer vvederom: Ick moet vvat vrijer spreken,
Hoe! kent een blinde-man dat noyt hem is gebleken?
Of vveter eenigh mensch die noyt syn leven sagh,
VVat root, vvat aerdigh vvit, vvat schoonheyt vvesē magh?
Gelooftet, vveerde vrient, dit zijn maer sinne-vlagen,
Die yder setten kan en vveder henen jagen,
Al naer het hem bevalt, en naer een yder beelt
Hem om het deusigh breyn of in den boesem speelt.
De schoonheyt die ghy meynt in dese maeght te vvesen,
En die (gelijck het schijnt) u pijne sal genesen,
Bestaet, vvat u belanght, niet in een jeughdigh vleys,
Noch yet dat vvesen heeft, maer slechts in u gepeys.
| |||||||||||||
[pagina 531]
| |||||||||||||
VVilt ghy de preuve sien? verset maer u gedachten,
En kiest een ander vrou, ghy sultse schoonder achten;
VVant ghy die niet en siet besit soo rooden mont
Als ghy die met den geest in u vervvecken kont.
Dit kan een blinde doen en niet gemeene menschen,
Ghy maeckt een aerdigh beelt, en dat naer eygen vvenschen;
Gebruyckt maer u verstant. is maer een lichaem vvel,
Soo hebje volle macht ontrent het buyte-vel.
Ghy kont een vvacker oogh en schoon gebloosde kaken,
Ghy kont een vvitten hals en roode lippen maken,
Ghy kont al datje vvilt. siet vvat een groote macht
Heeft u in dit geval de blintheyt aen-gebracht.
Ghy dan en uvvs gelijck moet lieven door gevoelen,
En kont alsoo den brant van uvve lusten koelen;
Ey kiest een frissche maeght van leden vvel gemaeckt,
En die met vrije vvil tot uvve koets genaeckt.
Doch vvat dan vorder raeckt den blos van hare vvangen,
Het vvaes van haren mont, de drift van hare gangen,
Beelt u dat krachtigh in soo schoon het u behaeght,
En schept in u gemoet een gansch volkomen maeght.
Ghy dient, naer mijn begrijp, ghy dienter een te trouvven
By niemant oyt versocht by niemant onderhouvven,
Die niet en heeft gemalt en niet en heeft gemint,
Maer die tot u alleen ten vollen is gesint.
En siet, geleerde man, soo ghy het vvilt gehengen,
Ick sal u soo een vvijf in uvve kamer brengen,
Niet uyt een slechten hoop, of ick en vveet niet vvie,
Maer uyt dit eygen huys en eene van de drie.
Sy is vet, lijvigh, gaef, en van gesonde leden,
Sy is oock van de jeught begaeft met goede zeden,
Sy heeft een rappe tongh en is van soete tael;
Soo ghy het vvel begrijpt, ghy hebtet altemael.
| |||||||||||||
[pagina 532]
| |||||||||||||
'T gesicht is u verstopt, vvat kan u schoonheyt baten?
Tracht na een soete mont die geestigh vveet te praten,
Die sal u beter zijn. ghy hebt een vvacker oir,
En vvat het oogh ombreeckt vint dat door u gehoor.
'T is vry geen kleyn vermaeck als jonge vrouvven spreken
Met reden, met verstant, met aengename streken;
Men segge vvat men vvil, geen schoonheyt heefter by,
Het maeckt een treurigh man en drouve sinnen bly.
VVel konj' u, lieve vrient, soo vvel met haer generen,
Soo konje, na my dunckt, de mijne vvel ontberen;
Gebruyckt maer uvven geest, ons tvvist die is gestilt,
En ghy hebt evenvvel een vrou gelijckje vvilt.
De vader hoordet aen al vvat de doctor seyde,
En hoe de jongelingh syn reden vveder-leyde;
Hy quam vvat naerder by, en sey den blinden aen
VVat dat naer syn begrijp hier noodigh is gedaen.
De gasten evenselfs die komen hier gevveken,
Die komen voor de maeght en voor den vrijer spreken,
Die roepen overluyt, dat ja de blinde-man
Oock sonder ongerief de sake rechten kan;
Dat jae het soo betaemt en soo behoort te vvesen,
En dat syn heusche daet tvvee lieven sal genesen,
Tvvee lieven vrientschap doen en brengen uyten noot,
Iae haer benaeude ziel verlossen van den doot.
Hy staet een vvijle stil, onseker vvat te maken,
Om uyt dit vreemt gevvoel ten lesten eens te raken;
Hier op begint hy dus: Het vvare groote schant
Indien ick laten moet dit uytverkoren pant.
VVie kan syn eerste min soo veerdigh omme-keeren?
VVie kan, als met gevvelt, syn driften overheeren?
My dient al langer tijt, en vry al meerder kracht,
Op dat soo grooten stuck magh vverden uyt-gevvracht.
| |||||||||||||
[pagina 533]
| |||||||||||||
Dit greep Antelmus op, een van de naeste vrienden,
Die tot een goet besluyt van desen handel dienden,
En gingh den doctor aen: Ey vveest hier niet beschaemt,
Dat van u vvert versocht heeft prinçen eerst betaemt.
Als David aen den reus den kop had af-geslagen,
En hem een frissche maeght stont op te zijn gedragen,
VVas Merop niet gesint tot soo een jongen helt;
Soo dat in hare plaets haer suster is gestelt,
Haer suster, vviens gemoet tot David vvas genegen,
En, siet, de vvijse vorst en hadder geensins tegen,
Hy nam het vrouvvelijn dat tot hem vvas gesint,
Daer in hy synen vvensch met groot vermaken vint.
Op schoonheyt veel te sien, en nau te vvillen letten,
En op soo svvacken gront syn hert te vvillen setten,
Dat is een ydel dinck, en niet als enckel vvaen,
Daer op een deftigh man noyt vast en heeft gestaen.
De schoonheyt, lieve vrient, daer van de lieden rasen,
Bestaet, naer mijn begrijp, in rechte vijsevasen;
Men tvvist noch evenstaegh, men tvvijfelt over-al
VVat dat men in den mensch voor schoonheyt keuren sal.
Daer is nau eenigh volck, of 't heeft verscheyde gronden,
Daer op dat yemant schoon of leelick vvert bevonden.
D'een noemt een vrijster moy, vermits een aerdigh vvit,
Een ander prijst een hair, soo svvart gelijck een git.
Ick heb een kust beseylt daer plat-gestreckte neusen,
En oiren niet bequaem als voor de grootste reusen
Zijn in den hooghsten prijs, en daer een jonge maeght,
Vermits een grooten mont, de malle jeught behaeght.
Ick heb een lant gesien daer niet als lange borsten,
En even soo gestelt gelijck als boere vvorsten,
Zijn lief-tal aen het volck. Een ander vvilse ront.
Maer al vvat schoonheyt raeckt, zijn dingen sonder gont.
| |||||||||||||
[pagina 534]
| |||||||||||||
Daer vvoont een seker volck ontrent de noortsche klippen,
Dat vvil geen teeren mont, maer vvenscht om dicke lippen;
Een ander prijst een krop al isse bijster groot,
Een ander vvil een hooft gelijck een suycker-broot.
D'een vvil syn vrouvve vet, een ander vvilse mager,
Een ander vvilse snel, een ander vvilse trager,
Een ander prijst de maet; en geen soo vvijsen man
Die op dat schoonheyt hiet een regel setten kan.
De schoonheyt vvert gevat of na de geesten svveven,
Of na de landen zijn daer in de menschen leven;
Doch vvatter yemant kiest, een vvit of bruyner vel,
'T is al maer los gepeys, en enckel sinne-spel.
En dit gelt even soo ontrent de gaeuste menschen,
Die met haer oogen doen al vvatse konnen vvenschen:
VVat sal hem dan geschien die noyt den hellen dagh,
Die noyt een jonge maeght in haer gestalte sagh?
Maer vvaerom meer geseyt van dese vreemde slagen?
De schoonheyt (segh ick noch) bestaet in sinne-vlagen,
In enckel dvveepery. Siet hoe de vverelt malt!
Voor my, ick noeme schoon vvat yemant vvel bevalt.
En seker vvilj' het stuck na rechten eysch bemercken,
V geest moet andersins ontrent de schoonheyt vvercken
Als yemant van het volck, als Fop of Lubbert doet,
VVant die gaen niet te vverck als op den ouden voet.
Maer ghy, die niet en siet, moet binnen u gedachten
Vast stellen schoon te zijn dat nau geen menschen achten,
En dat meest al het volck niet eens voor schoonheyt kent,
Dient u, eervvaerde man, voor schoonheyt in-geprent.
VVant soo ghy voor u neemt tot u vermaeck te trouvven
Een van de soetste jeught of van de schoonste vrouvven,
Ey segh my doch een reys, vvie dese vreught geniet?
Ghy troutse voor het volck, mits ghy haer noyt en siet.
| |||||||||||||
[pagina 535]
| |||||||||||||
En dat is anders niet als kriele lusten vvetten,
En 't vorder datter volght en konje niet beletten;
VVant die geen menschen siet oock midden op den dagh,
Die geeft een dertel mensch al vvat hy vvenschen magh.
Een poeselachtigh lijf, en tvvee gesonde vvangen,
En hair dat geestigh krult, en herten vveet te vangen,
Een boesem niet te grof en niet te bijster teer,
Neemt dat tot u vermaeck. en vvat doch eysje meer?
Alst bol en vleesigh is, al vvatter is te voelen,
Daer kan een eerlick man syn hitte vvel verkoelen;
En sooder een die siet het qualick meynt te staen,
Heer doctor vveest gerust, 't en gaet u geensins aen.
V mont vint haer gerief, ghy kont u lippen vougen,
V hant die vvort gevolt, dat moet u vergenougen,
Al vvatter vorder rest, en vveet een blinde niet.
VVat kander leelick zijn voor een die niet en siet?
Hier gaet een blinde man een siende mensch te boven,
VVie siet en kan geen jeught voor eeuvvigh sigh beloven;
VVant als de schoone vervv in vrijsters henen gaet,
Een die niet blint en is verneemtet metter daet.
Maer een die niet en siet (hoe-vvel de jaren komen)
En dat een schoone vrou haer luyster is benomen,
Die vint haer edel vvaes gedurigh even net,
Vermits haer eerste beelt is vast in hem geset.
Maer vvatter eenigh mensch voor gronden mochte leggen,
Galenus bleef geset, en liet hem niet geseggen,
Hy stont gelijck een rots. Als dit de vrijer sagh,
Soo gingh hy vveder aen, soo dapper als hy magh:
Heer doctor, naer ick sie, ghy laet u niet bevvegen,
En vvilt juyst dese blom daer ick toe ben genegen,
En ghy slaet vander hant al vvatter yemant seyt,
Ey let eens vvat een plaegh hier voor u vvort bereyt.
| |||||||||||||
[pagina 536]
| |||||||||||||
Ick sou (soo ghy haer kreeght) mijn onrecht moeten vvreken,
Ick sou niet ledigh staen haer veel te komen spreken,
En dan en scheyd' ick noyt als met een hupsen soen,
En vvat sult ghy, eylaes! hier tegen konnen doen?
Ick heb de vrijster lief als uyt geheele krachten,
En sy en haet my niet. prent dat in u gedachten;
VVant 't is voorvvaer een stuck daer op te letten staet
Voor een die dertel jock en mede-vrijers haet.
Tvvee herten eens gesint en tot haer drift genegen,
Daer baet geen stage sorgh, sy vinden duysent vvegen,
Haer sinnen altemael die zijnder op gevvet;
Al saeter Argus by, hy deede geen belet.
Galene, zydy vvijs, soo kiest de naeste suster,
Dat sal u nutter zijn, en vry al vvat geruster
Dan of ghy mijne kreeght; vvant, vrient, soo dat geviel,
Ghy bracht een stage sorgh op u benaude ziel,
En al noch sonder vrucht. meer heb ick niet te seggen,
Ghy vvilt eens voor het lest de saken overleggen,
Het raeckt u aldermeest. De man, dus aen-getast,
VVort in den geest gedruckt als met een svvaren last.
Gelijck een hoogen boom bevochten van de vvinden,
Die midden in den storm geen rust en vveet te vinden,
Staet eerst een lange vvijl en vvaggelt over kant,
Maer valt ten lesten om en deckt het naeste lant.
Dus is de man gestelt. syn hert begon te beven,
En syn beroert gemoet dat scheen het op te geven.
Hy sijght daer op een stoel, en t'vvijl hy neder sit
Verhaelt hy synen geest, en seyt ten lesten dit:
Van al dat is geseyt en heeft my niet bevvogen,
Noch van mijn eerste lief de sinnen af-getogen,
Als dat ick hier verstae dat sy een ander mint,
En nu geen vrije ziel in haren boesem vint.
| |||||||||||||
[pagina 537]
| |||||||||||||
VVat hier uyt rijsen kan dat is vvel af te meten,
By alle die maer yet van desen handel vveten,
De vverelt is te boos, en voor een blinden man
Is dit de meeste plaegh die yemant dencken kan.
VVel aen, indien je kont, laet hier een vrijster komen
Die van voorgaende min niet in en is genomen,
Die niet en heeft gemalt, maer staet in haer geheel,
Die sal noch heden zijn mijn uytverkoren deel.
Het vvoort vvas stracx gevat, en sonder langh te dralen
Men laet van stonden aen de tvveede suster halen,
Men seyt haer vvatter schuylt, en hoese nu een man
Met eer en vrienden raet voor haer bekomen kan.
Men seyt haer dat de kans dient vvaer te zijn genomen,
Vermits die noyt soo schoon haer voor en vvas gekomen,
Men seyt haer dat het luck is uytermaten glat,
En dat het is een dingh dat haest dient op-gevat.
Men seyt hoe-vvel de man syn oogen heeft verloren,
Dat hy noch efter dient by haer te zijn verkoren;
Dat schoon al is hy blint, haer dat geen hinder doet,
Mits hy door syn gesicht den kost niet vvinnen moet.
Dat jae de blintheyt selfs hem leyt tot hooge saken,
Hem leert de rechte kunst tot in de gronden raken;
Dat niemant met het breyn soo veerdigh spelen kan,
Als een die niet en hoort, of als een blinde-man.
Dat in voorleden tijt een van de vvijste menschen,Ga naar margenoot+
Om best te mogen sien, de blintheyt dorste vvenschen;
Dat hy soo lange socht tot dat hy naderhant
Syn oogen in de son heeft vvilligh uyt-gebrant.
Dat hier nu dient gelet, dat haer ongalick vvesen
By niemant vvert versocht, by niemant is gepresen,
En datse voor gevvis moet leven sonder man,
Ten zyse nu ter tijt het jae-vvoort geven kan.
| |||||||||||||
[pagina 538]
| |||||||||||||
Men seyt dat sy behoort een blinde-man te trouvven,
Om vvel te zijn onthaelt, gelijck de schoonste vrouvven,
Vermits dat uyter aert haer leden syn gemaeckt
Niet om te zijn gesien, maer om te zijn geraeckt.
Hier koomt de vader by, die looft haer moye dingen,
Iuvveelen om den arm, en vvonder schoone ringen,
En ander vrouvven-tuygh. Fidelle boven al
Die seyt, dat sy voor-eerst haer spaer-pot hebben sal;
Dat sy het eerste kint, dat God haer sal verleenen,
Een keten geven vvil geçiert met rijcke steenen,
En noch een gulden kop, soo groot gelijck een kint,
De schoonste die men vveet, of in de vvinckels vint.
De vrijer boven dien gingh haer de sinnen tergen,
Hy looft haer vvonder veel, hy looft haer goude bergen,
Hy looft haer, soose vvil ontfangen desen man,
Dat hy noyt geven sal, en noyt haer geven kan.
Sandrine vvel bevvust hoe dat haer saken stonden,
En dat niet aengenaems in haer en vvert gevonden,
En datse lijcke-vvel het eensaem leven haet,
Seyt, dats' haer ondervverpt haers vaders vvijsen raet.
Seyt, noch dat haer gemoet in vryheyt is gelaten,
Mits dat noyt jonge vvulp by haer is komen praten,
Seyt, datse suyver is, en voor een eerlick man
Een vry een reyn gemoet ten echte brengen kan;
Dat vrijsters veel besocht, gestreelt, gevleyt, gebeden,
Zijn dickmael niet te pluys ontrent haer teerste leden;
Maer dat een frissche blom, die 't noyt en is gevraeght,
Is in de vvare dat een recht volkomen maeght.
Dat vvas voor-eerst genough. Galenus ondertussen,
Die bood syn rechterhant, en quam de vrijster kussen;
Hy seyt voor al het volck, dat sy hem liefgetal,
En hy haer echte man voor eeuvvigh vvesen sal.
| |||||||||||||
[pagina 539]
| |||||||||||||
Daer rijst een nieuvve vreught en vvonder groot vernougen,
Vermits hen dese tvvee soo vvel te samen vougen.
Maer dat is niet genough; vvant Opvvijck komter by,
En toont hem gansch verheught en uytermaten bly;
Maer peyst des niet-te-min, en vry niet sonder reden,
Dat hy oock even nu syn yser heeft te smeden.
Hy gaet den vader aen, hy doet hem syn beklagh,
Vermits hy syn verdriet niet langer dragen magh.
Hy seyt, dat hy syn huys vry langh nu heeft betreden,
De vrienden heeft versocht, de dochter heeft gebeden,
Hy seyt, dat nu de maeght tot hem ten lesten helt,
En dats' het gansche stuck aen haren vader stelt;
Hy bid, dat hy voortaen eens vreughde magh genieten,
De vrijster, echte vrou, en hem syn vader hieten:
Hy bid hem voor het lest, dat soo een blijden dagh
Hem mede tot geluck, en eere dienen magh.
De vader, aengetast op syn bequaemste stonden,
En heeft syn heus versoeck niet ongerijmt gevonden;
Hy dient hem van den tijt. En met een kort besluyt,
Op eenen avont-stont soo vvorter tvvee de bruyt.
Men seyt ons dat de maeght die met den blinden troude,
En onder syn beleyt den echten acker boude,
Veel soete kinders kreegh, en dat het lieve paer
Had vrede, sonder tvvist, en menigh vrolick jaer.
De ruste van het bed is in des Heeren segen,
Niet in, 'k en vveet niet vvat, in schoonheyt niet gelegen.
De schoonheyt is een blom die al te licht vergaet;
Ghy, let op vvare deught, die op u trouvven staet.
| |||||||||||||
[pagina 540]
| |||||||||||||
PHilogamus en hadde nau het voorsz. trou-geval door-gelesen, ofte Sophroniscus vvas al vveder aen-gekomen. Hy dan bevvillekomt ende neder gheseten zijnde, seyde tot Philogamus, VVel laet ons nu den draet van ons voorgaende gespreck hervatten; vvant al isset soo dat op u nu gelesen trou-geval vvel eenige goede bedenckingen konnen vverden voort-gebracht, soo heeft nochtans de geschiedenisse van de Spaense heydinne de oudtste brieven, ende mitsdien oock het voor-recht van eerst af-gehandelt te vverden. Wel aen dan, wat uwe vordere vrage belanght;Ga naar margenoot+ te weten, of het geoorloft is op de uyt-komste van toekomende dingen ondersouck te doen, en tot dien eynde aen waerseggers ofte hant-kijcksters raet te vragen, daer op segh ick rondelick, dat neen. Ick stae u toe dat wijse en kloucke mannen, uyt ervarentheyt met lanckheyt van tijde verkregen, door voor-teyckenen ende sonderlinge op-merckinge yet wes in dese gelegentheyt vermogen. Maer sulcx by spokers, toovenaers, waer-seggers, of diergelijcken slagh van volck te willen gaen onder-vragen, is beyde by Goddelicke en menschelicke wettē opentlick verboden. Gods woort spreeckt klaer Deut. 18. De gemeene Rechten van gelijcke: ende de redenen zijn, vermits het volck lichtelick door dusdanige voor-segginge gaende wert gemaeckt, ende tot nieuwigheyt genegen zynde tot onruste van de staet wert gedreven. Doch soo ghy meer hier van begeert te lesen, soo siet Lips. in exemplis & Monitis Polit. cap. 4. quaest. liceaine in eventus inquirere. Phi. Maer het bysonderste dat uyt dese gheschiedenisse in bedencken behoort te komen, is de vraghe, of yemant behoort, ofte vermagh eē houwelick aen te gaen met wilde,Ga naar margenoot+ woeste, ende rauwe menschen, ofte met de gene die buyten het verbont wesende, afghesondert zijn van het ware Christelick geloove. Op dit gewichtigh point u oordeel, weerde man. Soph. Ick en wil my geensins ontrecken, goede jongelingh, hier op myn gevoelen rondelick te verklaren, alsoo het selve onder al dat wy te samen gesproken hebben als eē hoost-stuck behoort gerekent te werden. Ick segge daerom, nademael dat het houwelick is een onverbroken bant, ende dat niet alleen de menschē, maer oock God door het selve kinderen werden verweckt: dat mede selfs de onderlinge verbintenisse tusschen den Heere Christum eñ de Kercke, mitsgaders alle geloovige zielen, door het houwelick wert af-gebeelt; soo moet noodelick des Heeren mont in die gelegentheyt niet alleenlick om raet werden gevraeght, maer behoort oock de selve raet volkomelick te werden gevolght, ten eynde Godes vrede ons mochte by-woonen in onse huvshoudinge. 'T is nu kennelick dat in Godes woort (1. Corint. 7.) klaerlick wert bevonden ons te zijn bevolen te trouwen in den Heere: dat is, in de vreese des Heeren, ende volgens desselfs in-settinge: gelijck by het selve mede geboden wert geen jock te trecken met den ongeloovigē, dewijle het licht met de duysternisse niet gemeens en heeft, noch Christus met Belial. 2. Corint. 6.14.15. Maer hoe kan yemant in den Heere geseyt werden te trouwē, die met syn trouwen selfs toont dat hy een verachter Gods is, ende als tot syne vyandē over-gaet? voorwaer indien men op eenige gelijckheyt in de saken van trouwen behoort te letten, de gelijckheyt in het stuck van den Gods-dienst is verre boven al te wegen, sonder eenigheyt in de welcke geen soetigheyt, ware vreughde, of vrede tusschen de getroude en is te verhopen, geen over-een-komste in 't op-voeden van de kinderen, maer dagelicx stoffe tot onruste ende oneenigheyt: alsoo dwalingen en waerheyt met den anderē als erf-vyandē zijn, en staegh onderlinge gewoon zijn te worstelen; (Licet vir non oderit uxorem, error tamen odit veritatem. Salvianus.) en in dien gevalle siet men dat den haet van de sake op de personen selfs | |||||||||||||
[pagina 541]
| |||||||||||||
koomt te vallē, de wijle elck het syne pooght voor te spreken. Arnisaeus de jur. connub. cap. 6. sect. 5. Heeft men niet gesien dat in dusdanige houwelickē de vrouwen zijn af-geradē geweest van de houwelickse gemeenschap met haren man te plegen, als aen de selve onreyn ende niet geoorloft zijnde? en dat de vrouwen oock sulcx in 't werck hebben gepooght te stellen? en hoe kan in soodanigen huys-houdinge een kleyne kercke door gemeene gebeden en het lesen van Gods woort gehoudē werdē, gelijck sulcx onder de Christenen betaemt, en van Paulus in 't huys van Philemon wert gepresen? en hoe kan doch soodanigē houwelick (tot troost van de gehouden) geseyt werden te wesen een beelt en gelijckenisse van het verbont met dē Salighmaker? (Molin au Traicté des Mariages illicites.) sekerlick in geender manierē. Ick segge daerom, indien yemant van edelen huyse wesende sigh tot kleynheyt toe-rekent, indiē men hem een houwelick soude vergen beneden de weerdigheyt van syn geslachte, dat des te meer in desen gevalle behoort in achtinge te komen, dat men dien geestelicken adel in de gemeenschap der heyligen niet en verkorte. Phi. Ick bevinde uwe redenen van gewichte te wesen, weerde Sophronisçe; maer hoort men niet sodanigen houwelick goet te vinden, immers te lijden, op hope dat een woest en ongeloovigh mensche, door syn partuyr tot sedigheyt en tot het geloove sal werden gebracht, en datter alsoo winste van een ziele sal gedaen mogen werden? Soph. Dit wort veel tot verschooninge van dusdanige houwelickē by gebracht, lieve Philogame: Maer segh my doch een reys, plagh men wel een houwelick aen te gaen met yemant die kael en beroyt is, op hope dat hy wel eens rijck soude mogen werden? Phi. Neen sekerlick, weerde Sophronisçe, de lieden gelooven in dien deele datse sien en tasten, en anders niet: de hope wert maer waen geacht in dese gelegentheyt. men moet hier vry al vaster gaen. Soph. Wel indien men op hope van toekomendē tijdelicken rijckdom geen houwelick en wil gronden, naer onse maniere van leven; dient men dan wel sulcx te doen op hope van dien onwaerdeerlicken rijckdom in 't geestelicke? Phi. Ick was daer gevat, weerde Sophronisçe, eer ick 't recht gewaer wert. En, om de waerheyt te seggen, my dunckt dat uwe redenen al vry wat slots hebben. Maer onderentusschen soude ick misschien wel by exempelen konnen bewijsen, dat de man het wijf, ende het wijf den man tot den waren geloove eyndelick heeft gebracht; het welck dan nootsakelick een groot vernugen moet geven ter weder-zijden. Soph. Ick en wil niet ontkennen, weerde Philogame, sulcx niet somwijlen geschiet te zijn, maer als het gebeurt soo doet God even het selve dat hy in de eerste scheppinge gedaē heeft, treckende het licht uyt de duysternisse. Maer hier tegen is te bedencken, dat niet eenige voor-vallende sakē, die somwijlen eens gebeurē, maer Gods gebodt een regel moet wesen van ons bedrijf. Het quaet en is niet te doen op datter goet van kome; en wat segen Gods heeft die te verwachten die Godes raet niet en volght? Waer by ick dan noch vrage, nademael het quaet (God betert) soo vruchtbaer is, als de ervarentheyt leert; of het niet te vreesen en staet, dat de geloovige van de ongeloovige eer beschadight soude mogen werden, als dat de ongeloovige door den geloovigen soude werden gebetert? Is sulcx niet gebeurt den wijsen ende machtigen koningh Salomon? (1. Reg. 11.) ghy weet dat wel, jongelingh, en wat sal dan gemeene ende geringe verstanden niet konnen over-komen? De eerste eertzvaders die om hare uyt-nementheyts wille kinderen Gods van Moyses ghenaemt waren, siende de dochteren der menschen datse schoon waren, onderstonden die ten wijve te nemen (Genes. 6.3) en zijn alsoo vleeselick, ja vleesch geworden, en hebben na hen getogen dē onder-ganck van den geheelen aert-bodem. En Iacob, die groote helt en Gods worstelaer, hebbende getrout de dochters Laban, heeft hy niet gewaer geworden dat een deel van de afgoderije van de selve de syne heeft aen-gekleeft? Gen. 35.4. Phi. Ick vernoughe my uwer redenen, weerde Sophronisçe, en 'tis (mijns oordeels) onnoodigh hier toe meer te seggen: het out spreeck-woort is hier en elders niet dan al te waerachtigh. 'T nachtegaeltjen op de peul
Dat vermagh te bijtter veul.
Efficaces preces mulierum.
Ick daerom uwe aen-merckinge op mijne gedaene vrage vast stellende, sal u des ten hooghsten bedancken, en de selve in mijn boesem op-schrijven, ende door Godes genade sien in 't werck te stellen. |
|