Trouringh
(1637)–Jacob Cats–
Auteursrechtvrij
[pagina 424]
| |||||||||||||||||
Verhael behelsende
| |||||||||||||||||
[pagina 425]
| |||||||||||||||||
Hy sagh een jonge maeght die hare schapen vvies,
Tervvijl de koele vvint in hare vlechten blies:
Maer vlechten sonder kunst, niet door het vier gedvvongen,
Met poeyers niet bestroyt, niet over een gevvrongen;
Maer luchtigh uyter aert gelijck Diana drough,
Als sy het vluchtigh vvilt uyt hare bossen jough.
 De prins op dit gesicht quam veerdigh aen-gereden,
Hy siet een jeughdigh lijf en vvel-gemaeckte leden,
Hy siet een geestigh root, hy siet een aerdigh vvit,
Hy siet een lustigh vvaes dat op haer vvangen sit.
De vorst in dit gesicht gevoelt syn hert ontvvaken,
Gevoelt in syn gemoet een heymelick vermaken;
Maer onder dit gepeys het peert gaet synen tret,
En hy draeght in den geest het schoon gesichte met.
| |||||||||||||||||
[pagina 426]
| |||||||||||||||||
Doch eer hy op het velt soo verre vvas gereden,
Als yemant schieten kan met uyt-gestreckte leden,
Soo keert hy vvederom, en gaf hem op de baen,
Dien hy met groot vermaeck te voren heeft gegaen.
Maer hy noch even-vvel en lietet geensins blijcken,
VVaerom hy uyt het dal niet schijnt te konnen vvijcken,
Hy veynst dat hy vermaeck in 't klare vvater schiep,
En 't vvas de schoone maeght die hem daer henen riep.
De vrijster, als de prins daer eerstmael vvas gekomen,
En had op 't hoofs gevolgh geen acht met al genomen,
Doch mits de groote sleep soo langh ontrent haer svveeft,
Soo ist dat sy vertreckt en sigh in huys begeeft.
De vorst doet noch een keer te midden in de velden,
Tervvijl hem in het breyn de nieuvve luymen quelden;
Maer daer op staet hy stil en staeckt syn vorder reys,
En geeft hem na de stadt niet sonder na-gepeys.
De nacht koomt onderdies de velden overtrecken,
En met haer duyster kleet de gansche vverelt decken,
Een yder gaet te bed en geeft hem tot de rust,
Alleen de jonge vorst en heeft geen slapens lust.
Hy light gestaegh en vvoelt, hy geeft hem op en neder,
Hy vvent hem om en om, hy keert hem gins en vveder,
Hy roept ten lesten uyt: VVat isset dat my let,
En dat mijn angstigh hert in dese prangen set?
VVat vvil dit vreemt gepeys, en al dit selsaem vvoelen,
Dat my, 'k en vveet niet vvat, doet in de leden voelen?
VVat isset voor een spoock dat my de sinnen quelt,
En mijn onrustigh hert in vreemde bochten stelt?
Hoe! sal een slechte maeght een prinçen hert beroeren,
Een vorstelick gemoet met tochten omme-voeren?
Hoe! sal een harders kint my leggen in den sin?
Dat is voor mijn beroep dat is te lagen min.
| |||||||||||||||||
[pagina 427]
| |||||||||||||||||
Geen schoonheyt van het hof, geen prinçelicke zeden,
Geen uyt-gelesen glans, gekoren uyt de steden,
My oyt soo ver ontstack, of tot haer liefde riet
Dat ick om harent vvil een uyre slapens liet.
En schoon ick somtijts scheen in minne-drift gevallen,
'T en vvas maer jonckheyts vverck en niet als enckel mallen,
'T en vvas geen diepe sucht, maer slechts een losse vlam,
Die inder haest verdvveen en gingh gelijckse quam.
Ick vont in dit geval die my ten besten rieden,
Ick liet een dien ick vvouvv in mijn vertreck ombieden,
Die quam van stonden aen alleen op mijn bevel;
Dies vont ick noyt verdriet, maer enckel minne-spel.
VVaerom dan sal ick nu hier op dus leggen malen?
VVaerom en laet ick niet dit harders meysjen halen?
En vind' ick dan misschien vermaeck in haer gelaet,
VVaerom en doe ick niet gelijck de minne raet?
VVaerom en sal een prins niet hebben dat vermogen,
VVanneer syn jeughdigh hert in lusten is getogen?
VVaerom niet boven al ontrent een slechte maeght?
Nu stilt u mijn gemoet, en doet vvat u behaeght.
Hier op svveegh Vlderick, en scheen te sullen rusten,
Om dat hy meynt te sien een uyt-komst syner lusten;
Maer schoon hy door het bed syn moede leden streckt,
Soo vvort hy niet-te-min al vveder op-gevveckt.
Hoe! (seyt hy) sal een vorst een harder van den lande,
Sigh, om syn geyle jeught, vermaken in de schande?
Sal ick een rechte duyf die in de velden leeft,
En die noch uyt het hof geen list gesogen heeft,
Sal ick een eerbaer hert in boose lusten trecken?
Sal ick een suyver lijf met vuyle dracht bevlecken?
Sal ick een harders kint, die hof en vveelde vliet,
Gaen stellen buyten eer, en rucken in verdriet?
| |||||||||||||||||
[pagina 428]
| |||||||||||||||||
Neen, dat is ongerijmt: God vvil het niet gehengen
Dat ick een reyne blom ter schande soude brengen:
Sy is (na dat ick hoor) haer vaders eenigh kint,
Aen vvie de goede man syn innigh herte bint.
Sal ick van dat vermaeck den huysman gaen berooven?
Neen seker, mijn gemoet, ick kan het niet gelooven,
Ick vveet dat dit gepeys geen prinçen oyt betaemt,
Dies schrick ick van de daet, en bender in beschaemt.
De juffers van het hof, die met geçierde rocken,
Die met een dertel oogh ons kriele sinnen locken,
Verdienen 't ongeluck dat ons haer vvesen verght;
Maer dit onnoosel dier en heeft my noyt geterght.
Het is hier uyt de stadt na 't eensaem velt gevveken,
Het mijdt het dertel hof en alle slimme streken,
Het is, gelijck ick vveet, een duyve sonder gal.
Hoe kan ick dan bestaen dit schendigh ongeval?
Voor vvaer ick ben beducht, soo ick met losse sinnen
Dees schennis ondernam, dit onheyl gingh beginnen,
Dat my uyt Godes naem sou vverden aen-geseyt,
De straffe die vvel eer op David is geleyt:
Ghy die in u gebiet hebt menigh duysent schapen,
Sult ghy door slim beleyt een eenigh lam begapen,
En slepent met bedrogh in uvven ruymen stal,
Daer stracx de suyver vvol haer glans verliesen sal?
Gevvis ghy hebt verdient een harde doot te sterven,
En ghy en sult van God geen segen meer vervverven.
Dit hoor ick, na my dunckt, dit spreeckt mijn eygen hert,
Tervvijl het door het vleesch met lust bestreden vvert.
Van hier dan vuyl gepeys en alle quade lusten,
Laet mijn vermoeyde ziel, laet mijn gedachten rusten;
Een prinçe, die het recht in synen boesem draeght,
En magh geen onrecht doen ontrent een rechte maeght.
| |||||||||||||||||
[pagina 429]
| |||||||||||||||||
Hier op soo gaet de vorst sigh om te slapen stellen;
Maer syn onrustigh hert dat koomt hem vveder quellen,
Hy voelt een bangen geest, hy voelt een grilligh bloet,
Geen slaep ontrent syn oogh, geen stilt in syn gemoet.
VVel! dit's een vvonder saeck (dus gaet hy vveder spreken)
Kan soo een beusel-mart eens koninghs ruste breken?
Kan soo een los gesicht my brengen in gequel?
Voorvvaer eens menschen hert dat is een vreemt gestel.
VVy zijn (gelijck het schijnt) als goden op der aerden,
Maer seker onse vreught die is van kleynder vvaerden;
Al svvemt ons vveeligh hert gelijck in volle lust,
Ey siet, de minste drift die maecktet ongerust.
Iae schoon vvy zijn verblijt en dat in volle leden,
Ons eygen herte selfs dat sal ons quellingh smeden,
Het vvort, 'k en vveet niet hoe, van binnen op-gevat
Met eenigh kleyn beslagh en ick en vveet niet vvat.
Ellendigh als vvy zijn! een van de minste saken
Die kan een grooten vorst in als verdrietigh maken.
VVel hoe het vvesen magh of vvatter sal geschien,
Ick moet dit harders kint eens voor mijn oogen sien.
Daer op soo rijst de vorst, en roept syn lijf-travvanten,
En tvvee by hem vertrout die sent hy als gesanten
Nae 't dal van Appelheym en Phares kleyn gebou,
Ten eynd' hy met de maeght na Prage komen sou.
De bootschap is gedaen, de lantsman is gekomen,
En heeft syn vveerde pant Bocena mé genomen.
Syn hert is niet verbaest, tervvijl hy henen gaet,
Hy vreest geen harde straf, hy vvacht geen hoogen staet.
VVat is een goede ziel, een stil een effen leven?
God heeft geen meerder schat op aerden oyt gegeven.
De mensch die hoop en vrees heeft onder hem geleyt,
My dunckt dat hy te recht geluckigh vvert geseyt.
| |||||||||||||||||
[pagina 430]
| |||||||||||||||||
Als Phares en de maeght den koningh quam genaken,
Sy slaet haer oogen neer en krijght beschaemde kaken,
Hy buyght hem voor den prins niet als een edelman,
Maer soo hem is geleert, en als een harder kan.
De vorst die siet haer aen, hy voelt syn hert bekoren,
Hy voelt syn geest beroert, oock dieper als te voren,
Hy meynt dat hy in haer al vry vvat anders siet
Als dat men in het hof van edel bloet geniet.
Ist niet een selsaem dingh? de koningh is verslagen,
Hy scheen een jongelingh die 't niet en dorste vragen.
Men hout van ouden tijt dat liefd' en hoogh gesagh
Noyt in een eenigh hert te samen vvoonen magh.
Ten lesten, na syn volck te hebben doen vertrecken,
Soo gaet hy syn gemoet aldus aen hem ontdecken:
VVel, seyt hy tot den man, vvel harder lieve vrient,
Soo ick met dese maeght eens mochte zijn gedient,
Sout ghy tot mijn gerief de soete vrijster laten?
Het sal u gansch geslacht en haer oock mogen baten.
Hier mede svveegh de vorst; vvant siet tervvijl hy sprack,
Soo voelt hy dat de maeght in hem een vier ontstack.
De lantsman niet beschaemt om syn belangh te seggen,
Die gaet met goet bescheyt den prinçe vveder-leggen.
Ist niet een vvonder saeck? de koningh is bevreest,
En soo een ront gesel behout een vrijen geest.
En schoon hy niet en vveet van 't hof of hoofsche streken,
Noch heeft hy moets genough om voor een vorst te spreken.
Met oorlof (seyt de man) dit is mijn eenigh kint,
Daer in dat mijn gemoet alleen vermaken vint.
'T en vveet (gelijck ghy siet) van stuypen ofte nijgen,
'T en kan niet op syn hoofs ter aerden neder zijgen,
'T is slecht en sonder ergh, jae ront gelijck een kloen,
VVat dienst kan soo eē maeght aen prins of koningh doen?
| |||||||||||||||||
[pagina 431]
| |||||||||||||||||
Ghy hebt in dese stadt soo menigh duysent vrouvven,
Geleert oock vander jeught om prinçen t'onderhouvven,
Kiest daer naer uvven vvensch al vvien het u behaeght,
En laet my, machtigh vorst, en laet my dese maeght.
Indien het anders gaet, ick vveet het sal gebeuren
Dat mijn ellendigh hert sal eeuvvigh moeten treuren;
VVant al de buerte seyt, en houtet voor gevvis,
Dat dese, die ghy siet, niet al mismaeckt en is.
En blijftse dan in 't hof en vvortse daer geslepen,
En leertse metter tijt (dat ghy noemt) hoofsche grepen,
Soo staetse voor gevvis om eens te zijn verrast,
Of van een hoofschen vos of van een slimmer gast.
En als haer beste pant sal vvesen af-genomen,
Dan salse vvederom tot haren vader komen,
Onteert, vuyl, ongesont, gevvent tot slim bedrijf,
Voor eeuvvigh onbequaem te zijn eens harders vvijf.
Ick bidde vvat ick magh, laet dese saken blijven,
En laet het harders kint haer vaders schapen drijven.
Dit seyt de goede man vry met een drouve stem,
En knielde voor den vorst en Phryne nevens hem.
De prins, tervvijl hy hoort den goeden huysman spreken,
Voelt schier op yder vvoort syn herte meer ontsteken,
En als hy op de maeght en haer gedaente let,
Be vint hy dat de lust haer noch al dieper set.
De tranen in haer oogh, de droufheyt in haer vvesen,
Dat vvort al van den vorst met stillen mont gepresen.
Ist niet een vvonder stuck? hem dunckt dat haer gelaet,
Oock om de droufheyt selfs, haer des te soeter staet.
De liefd' is als de klim; sy vvetet al te grijpen,
Sy vveet aen alle kant haer rancken in te nijpen,
Het zy een houte schut of vvel een harde vvant,
VVaer yet maer open is daer hecht sigh dese plant.
| |||||||||||||||||
[pagina 432]
| |||||||||||||||||
De prins doet even soo, en syn bekoorde sinnen
Die vinden over-al een oorsaeck om te minnen,
VVat dat hy aen haer siet 't vvort al tot goet geduyt,
En hierom spreeckt de vorst syn opset klaerder uyt.
Vrient (seyt hy) vvilt den angst van uvve sinnen vvenden,
Geen lincker van het hof en sal u dochter schenden.
Hy die nu met u spreeckt is tot de maeght gesint,
En salder in versien dat haer geen ander mint.
Laet vry aen hem de sorgh; hy salse vvel bevvaren,
En ghy en u geslacht en sult niet qualick varen:
Denckt vry dat u de kans nu vvonder schoone dient,
'T en is geen kleyne saeck een koningh tot een vrient.
Gunt my dit vveerde pant om nevens my te slapen,
Ghy sult haest meester zijn van duysent vette schapen,
Van vveyen na den eysch en landen voor den plough,
Voor u, voor u gesin, voor al u bloet genough:
Iae voor het kleyn vertreck daer in ghy zijt geseten
Sult ghy van nu voortaen in ruyme zalen eten.
Gaet siet noch heden uyt naer eenigh schoon kasteel,
Het sal in korten zijn u vvettigh erref-deel.
Ghy kont u, soo ghy vvilt, van stonden aen verrijcken,
Ten zy ghy nu ter tijt u kanse vvilt verkijcken.
Kom eygent maer alleen de maeght aen mijnen schoot,
En ghy en vvat u raeckt is nu te samen groot.
Tervvijl de koningh sprack, in plaetse van vervverven,
Hy siet den ouden man hy siet de maeght besterven,
Hy siet angst in haer oogh en in haer gansch gelaet,
Hy siet dat syn versoeck gansch buyten hope staet.
Hier op verslough syn hert en is geheel bevvogen,
En vvert van quade lust met krachten af-getogen;
Dies is hy tot de man vvat naerder af-gegaen,
En nam hem byder hant, en sprack hem vveder aen:
| |||||||||||||||||
[pagina 433]
| |||||||||||||||||
Ick svveere by de kroon die God my geeft te dragen,
(Indien ick u bedriegh, syn hant die moet my plagen)
Ick svveere dat u kint sal blijven in haer eer;
Ghy daerom, lieve vrient, en hebt geen vreese meer.
Ghy, doet na vvijsen raet het sal u vvel gelucken,
Geen hant en sal de blom van dese maeghdom plucken,
Als door een vasten bant van onbevleckte trou,
Sy sal geen by-sit zijn, maer vvel een echte vrou.
Daer is een seker slot niet verre van der heyden,
Al vvaer een machtigh vee en uvve schapen vveyden,
Hier vvoont een groote vrou, vvel eer eens prinçen vvijf,
Die staegh een hoofsche jeught heeft onder haer bedrijf.
Die vvort daer op-gevoet en vlijtigh ondervvesen,
En vvie daer heeft gevvoont vvort over-al gepresen,
Daer is de teere jeught van alle lagen vry,
Geen joncker macher in, geen man en koomter by.
Hier sal u dochter zijn, ick salder haer bestellen,
Ghy vvilt u maer alleen in geene saken quellen.
VVant naer een korten tijt sult ghy ten vollen sien,
VVaer dit al henen vvil en vvatter sal geschien.
Nu gaet dan uvves vveeghs, ick sal u doen geleyden,
Ick sal voor dese maeght een plaetse doen bereyden,
Vaert vvel en zijt gegroet. Dit stilt de goede man,
Hy danckt hier van den prins ten besten dat hy kan.
Hy neemt syn dochter met, hy gaet met vrije treden,
Verlaet het prachtigh hof en geeft hem na beneden;
Maer t'vvijl hy uyter stadt op syne vvegen gingh,
Soo vint hy nevens hem des koninghs kamerlingh,
Die leyt haer in het slot gelijck het vvas bevolen,
Om buyten alle sorgh aldaer te zijn verholen,
Hy seyt haer synen last en vvat den vorst behaeght,
En vvat men voor onthael sal geven aen de maeght.
| |||||||||||||||||
[pagina 434]
| |||||||||||||||||
VVat kleer sy dragen moet, vvat peerels haer geleken,
VVat steenen in het hair of in haer oir te steken,
VVat ketens om den hals, vvat baggen op de mou,
Om eens te mogen zijn een vorstelicke vrou.
Al vvat Achates seyt is vlijtigh aen-genomen,
Dies gaet hy vvederom van daer hy vvas gekomen:
Maer eer hy noch vertreckt, beveelt hy boven al
Dat niet een eenigh man tot haer genaken sal.
Al dit sagh Phares aen, en gingh hem doen bereyden
Om van syn vveerde pant en uyt het slot te scheyden,
En of hy schoon de maeght daer siet in goeden staet,
Hy vveent noch even-vvel om dat hy van haer gaet.
Bocena gaet terstont haer gansche tijt besteden
In 't vougen van het lijf, in 't rechten van de leden,
In 't stellen van den gangh; soo dat in korten stont
Men geene van den hoop soo heus en geestigh vont.
Me-vrou die 't slot bestiert doet op Bocena passen,
Doet veel met rieckent nat haer gansche leden vvassen,
Bespoyt haer alle daegh met reuck en edel kruyt,
En dit gaf aen de maeght al vry een blijder huyt.
Gelijck een vvilde plant gevvassen aender heyden,
Daer niemant met den plough den gront en koomt bereyden,
Die niemant oyt en mist of van het vviet ontlast,
Is schrael, is ongesien, en van een rouvven bast:
Maer als een hovenier, aen vviese mocht behagen,
Haer gaet in alle vlijt in beter aerde dragen,
En kuystse van den mosch, verbuyghtse metter hant,
En vrijtse van den vorst en van den sonne-brant;
Dan koomt het aerdigh kruyt vry schoonder op-geresen,
Het krijght een ander vervv en toont een blijder vvesen,
Het schiet een geestigh loof, en vry al volder blat
Alst in het schrale zant en dorre bemden had.
| |||||||||||||||||
[pagina 435]
| |||||||||||||||||
Soo gaetet met de maeght, sy in het lant geboren,
VVort door het goet onthael vry schoonder als te voren.
VVant na de jonge vorst haer voor syn liefste koos,
Ontloock haer gulle jeught gelijck een versche roos.
Sy in het slot bevvaert, en in het huys gesloten,
Van hitte niet verbrant, van regen niet begoten,
Niet aen het lijf verhart van kou of schralen vvint,
En is niet meer gestelt gelijck een harders kint.
Achates onder dies tot Phryne vvel genegen,
Beleyt het gansche stuck door vvonder vreemde vvegen,
Hy let op al haer doen, hy soeckt en ondervraeght
Hoe sigh het harders kint ontrent de juffers draeght.
En schoon hy al verneemt hoe ver sy is gekomen,
En dat haer eerste glans al vry heeft toe-genomen,
Noch vvil hy geendervvijs haer brengen aen den dagh,
Voor dat men haer gelaet aen vorsten toonen magh.
Hy kent des prinçen hert en alle syn manieren,
Hy siet vvaer hem de geest en al de sinnen svvieren,
En mits hy oock den aert van onse Phryne vveet,
Soo ist dat hy den gront van al den handel meet.
Hy siet van heden af het eynde deser saken,
En hoe hy na den eysch den prinçe moet genaken:
En mits hem boven al Bocena vvel behaeght,
Soo stiert hy alle dingh ten goede van de maeght.
De prins is ondervvijl met lusten in-genomen,
Om sonder langh vertreck tot haer te mogen komen;
Maer schoon hy dat besluyt als met een vollen sin,
Achates even-vvel die hout den koningh in.
Hy pooght met goet beleyt, en met geheele krachten,
Te raden aen den vorst een beter tijt te vvachten,
En eerst te vvillen sien (om niet te zijn bespot)
Hoe dat syn harderin sal komen uytet slot.
| |||||||||||||||||
[pagina 436]
| |||||||||||||||||
Daer vvas op desen tijt een steeck-spel aen te rechten,
Daer viere tegen vier te samen souden vechten,
Hier toe soo vvort een dagh van koninghs vveegh geleyt,
En al het hof-gesin dat vvorter toe bereyt.
Men recht toneelen op, van vvaer de groote vrouvven
Het ridderlick gevecht vermochten aen te schouvven,
En na dat op het stuck ten vollen is gelet,
VVort yder na het dient syn plaetse daer geset.
Achates (die een vvijl nu hadde voor-genomen,
Bocena tot een preuf eens uyt te laten komen,
Ten eynd' hy vveten mocht het oordeel van het hof,
Het zy tot haren smaet, het zy tot haren lof)
Die vvil van haer gelaet de vverelt hooren spreken,
En, soo het noodigh is, versetten haer gebreken;
En siet tot dese prouf gebruyckt hy dit geval,
En meynt dat hem de feest hier dienstigh vvesen sal.
Hy seytet niet een mensch het geen hy vvil beginnen,
Maer dat hy meynt te doen dat vveeght hy met de sinnen,
Hy brenght haer in de stadt een vvijle voor de feest,
Om dat hy voor bedrogh en slimme lagen vreest.
Maer als het ridder-spel ten lesten quam te naken,
Soo laet hy na den eysch Bocena veerdigh maken,
Hy schickt haer kleeren toe vol alderley çieraet,
En vvatter alderbest een edel juffer staet.
Hy doet een schoon toneel alleen voor haer bereyden,
En laetse door het volck by seven ridders leyden,
Al geestigh uyt-gerust met eenderhande kleet,
Maer op een vreemde vvijs en uytermaten breet.
Maer haer gevvaet voor al geeft yder groot vernougen,
Dan 't vvas niet op de vvijs als doen de juffers drougen,
Het scheen uytheems te zijn en van een verre kust,
En even dat vervveckt een meerder oogen-lust.
| |||||||||||||||||
[pagina 437]
| |||||||||||||||||
Bocena vvert gevolght van negen kamer-maeghden,
Die aen het gansche volck ten hooghsten vvel behaeghden;
Maer sy bleef noch bedeckt tot datse boven quam,
En onder haer gevolgh de voorste plaetse nam.
Doen gafs haer aensicht bloot met soo een aerdigh vvesen
Dat yder meynt een son doen eerst te zijn geresen,
En dat (vermits haer glans daer op de plaetse scheen)
Al vvat eerst schoonheyt hiet van stonden aen verdvveen.
Sy treckt op haer alleen het oogh van alle menschen,
Die maer een kleyn gesicht van hare schoonheyt vvenschen.
Een yder ondersoeckt, een yder ondervraeght,
Van vvaer dat komen mocht soo uyt-gelesen maeght.
Maer niemant vvie het zy en vveter yet te seggen,
En vveter aen het volck een vasten gront te leggen,
Geen mensch kent haer gevolgh en minder haer geslacht,
Sy schijnt daer in het spel als uyt de lucht gebracht.
De prins komt onder dies met grooten sleep gereden,
En vvort van al het volck met ootmoet aen-gebeden,
En mits hy nam syn vvegh juyst daer Bocena sat,
Soo vvort syn innigh hert van stonden aen gevat.
Bocena gaf haer op en al haer maeghden resen,
Op datse na den eysch den koningh eer bevvesen,
Sy neegh met soo een svvier en soo een heus gelaet,
Dat stracx op dit gesicht de prins vervvondert staet.
Hy vont yet in haer oogh dat niet en is te seggen,
En dat hy niet en vveet met vvoorden uyt te leggen,
En dat noch even-vvel syn herte soo bevanght,
Dat hy tot in het merch na hare jeught verlanght.
Siet vvat is hoofs te zijn en vvel te konnen leven,
En aen een moedigh vorst syn rechten eysch te geven!
Velt-nymphen vvie ghy zijt, men segge vvat men vvil,
Hier is u schoonheyt uyt, hier staen u gaven stil.
| |||||||||||||||||
[pagina 438]
| |||||||||||||||||
De prinçe van Tirol vvas eene van de bende,
Die vraeght de jonge vorst of hy de juffer kende?
Hy seyt, Ick saghse noyt, maer vviese vvesen magh
Sy is de schoonste maeght die ick mijn leven sagh.
Maer siet op desen tijt soo gaen de trommels rasen,
Men hoort trompetten slaen, men hoorter hoorens blasen.
De koningh neemt de plaets die voor hem is gestelt,
En daer op vvijckt het volck en maeckt een open velt.
Vier ridders in het groen verçiert met vvitte veren,
Die komen eerst ter baen en vellen hare speren,
Vier in het root gekleet genegen om te slaen,
Zijn even daer ontrent, en rennen op de baen.
Men siet hen tegens een met groote krachten steken,
Men siet in korten stont de stijve lançen breken,
Men siet het essen-hout verstuyven in de lucht,
De ridders in het zant, de peerden op de vlucht.
Drie van den rooden hoop die vallen op der eerden,
Maer desen onverlet sy trecken hare svveerden,
En vveder aen den man, al even ongesint;
Maer des al niet-te-min de groene bende vvint.
Een van dit moedigh rot die best sigh had gequeten,
Quam rennen aen de plaets daer Phryne vvas geseten:
Hy seyde, Schoone maeght, vvie dat ghy vvesen meught,
Hebt deel van mijnen roof, hebt deel van mijne vreught,
Hebt deel van mijnen lof. ghy hebt my kracht gegeven,
En met een stille spoor mijn sinnen aen-gedreven.
VVant als ick maer een reys op uvve schoonheyt sagh,
Soo vvasset dat terstont mijn vyant neder lagh.
Dit seyt hy, en met een soo laet hy tot haer komen
Een schoonen veder-bos een ridder af-genomen,
Hier door vvert op een nieu van alle kant gevraeght,
VVie dat de gever vvas, en vvie de schoone maeght.
| |||||||||||||||||
[pagina 439]
| |||||||||||||||||
Het steeck-spel is gedaen, het vechten na-gelaten,
En eer het yemant merekt is Phryne vander straten,
Achates haren vrient die haddet soo bestelt,
Dat sy is inder haest genomen uyt het velt.
Hoe dat het hof verlanght, hoe dees of gene sochten,
VVat vlijt de ridders doen, vvat middel sy bedochten,
'T is al vergeefsche sorgh en moete sonder vrucht,
De maeght is, soo het schijnt, verdvvenen in de lucht.
Geen levend mensch en vveet vvaer heen sy is getogen,
Sy schijnt aen al het volck als uyt de stadt gevlogen,
De koningh even-selfs, met al den ganschen raet,
En vveet de gronden niet of vvatter omme-gaet.
Hier door is in den vorst een vreemde luym geresen,
Het dunckt hem als een droom of nacht-gesicht te vvesen,
Het dunckt hem spokery, vermitser niet een man
Van al het vreemt beleyt de reden geven kan.
De prins hierom ontset gaet sigh alleen vertrecken,
Dunckt vvien hy dit geheym ten besten sal ontdecken,
En t'vvijl hy sit en dubt soo koomt de kamerlingh,
En sagh hoe dattet hooft van synen koningh hingh.
De vorst in dit gepeys die vvort den ridder siende,
En mits hy hem gestaegh in groote saken diende,
En dat met trouvve sucht, soo sprack de jonge vorst,
Daer is een vreemde sorgh die perst my op de borst,
Die vvoelt my in het breyn. ick moetet u vertellen,
Ghy mooght (indienje kont) mijn hert in ruste stellen,
My is op desen dagh een selsaem dingh geschiet,
Dat brenght mijn gilligh hert in ongevvoon verdriet.
Ick heb in 't ridder-spel een jonge maeght gevonden,
Daer op (gelijck ick sagh) vvel duysent oogen stonden,
Sy vvas schoon (als het bleeck) in alle menschen sin,
Van heus en soet gelaet, maer deftigh niet-te-min.
| |||||||||||||||||
[pagina 440]
| |||||||||||||||||
Als sy my eere boot ick sagh haer geestigh vvesen,
Deught, heusheyt, eerbaer root dat vvasser in te lesen,
My docht dat haer gesicht my in het herte slough,
En daer in enckel brant en heete stralen jough.
Hier op vvord' ick bekoort om haer te mogen spreken,
Maer sy is inder haest bezijden af-gevveken:
Hoe dat ick heb gesocht of vvien ick vragen kan,
Geen oogh heeft haer gesien, geen mensch en vveter van.
Dit is my groote spijt. vvant vvist ick haer te vinden,
My dunckt ick vvaer gesint mijn lust aen haer te binden.
Ons harderin is schoon, maer dees heeft volle lof
Van schoonheyt by het volck, van heusheyt in het hof.
Gevvis kan eenigh dingh my van Bocena trecken,
Siet dese sou misschien mijn geest hier toe vervvecken.
Maer hoe dit vvesen sal, ghy brenght yet aen den dagh
Dat my in dit geval een uyt-komst geven magh.
Als dit Achates hoort hy vveet nau vvat te seggen,
Hy gaet met diep gepeys syn antvvoort overleggen,
Hy vveeght met groote sorgh, hoe dat hy dit geval
Ontrent een grilligh hert ten besten stueren sal.
Hy seyt dan: Machtigh vorst, 'ken vvil geen onlust brouvven,
'K en vvil oock uvven geest niet langh in tvvijffel houvven,
Het uyt-gelesen beelt dat ghy op heden saeght,
Dat is Bocena selfs, dat is de soere maeght,
Die ghy tot uvver vreught die ghy eens hebt gekoren,
En seker, na my dunckt, sy is voor u geboren,
Ghy hebt haer eens gesien gelijck een harders kint,
En ghy hebt, edel prins, haer even doen bemint.
Ghy hebt haer nu gesien verçiert gelijck de vrouvven
Die leven in het hof en prinçen onderhouvven,
En vvis men heeft gemerckt dat sy na dat gevvaet
Kan stellen haren gangh, en vougen haer gelaet.
| |||||||||||||||||
[pagina 441]
| |||||||||||||||||
Ghy siet dat hare jeught in schoonheyt is gevvassen,
En dat haer hoofsche dracht en rijcke steenen passen,
Ghy siet dat sy haer draeght gelijck een prinçen vrou,
Ia dat een schepter selfs haer vvel betamen sou.
De prins op dit verhael en kan niet langer svvijgen,
Hy voelt syn jeughdigh hert in hooge lusten stijgen,
Hy seyt: Is dese maeght, die ick op heden sagh,
Bocena, die vvel eer my in het herte lagh?
Is sy dat harders kint dat ick u had bevolen,
En die nu schier een jaer is in het slot verholen?
Is sy dit even-selfs? Ick bidde segget my.
Sy isset (seyt de man) en anders geen als sy.
Neemt my ten besten af, dat sonder u gehengen
Ick in het ridder-spel haer hebbe laten brengen:
Ick heb hier in gedaen als eens een schilder plagh,
Die, eer syn konstigh vverck te brengen aen den dagh,
Dat stelde voor het volck, en hoord' een yder spreken,
En vuld' op dese preuf al vvatter mocht ontbreken.
Dit is mijn vvit gevveest vvaer op ick heb gesien,
En daer is noch een vvoort te seggen boven dien.
De prins heeft geen gedult; hy valt hem in de reden,
En seyt: 'K en vvil geen tijt in vvoorden meer besteden,
Seght my vvaer is de maeght; vvant, soo het kan geschien,
Ick moet oock heden selfs haer aerdigh vvesen sien.
Daer is geen seggen aen, de prins is op-geseten,
Hy vvil (gelijck hy seyt) van als de gronden vveten.
De vvijse kamerlingh die voeght hem by den vorst,
En stilt (soo veel hy kan) syn omgeroerde borst.
Hy seyt hem: Edel prins die rijcken kont vervvinnen,
Betoomt te deser uyr den loop van uvve sinnen.
Ghy rijt nu tot een maeght, de schoonste die ick ken,
Aen vvien ick over langh met eedt verzegelt ben,
| |||||||||||||||||
[pagina 442]
| |||||||||||||||||
Ten aensien van haer eer. die moet ick haer bevvaren,
Soo langh de goede God my sal het leven sparen:
Maer soo nu eens het vier ontrent het stroo geraeckt,
Daer is geen tvvijffel aen de vlam die is gemaeckt.
De prins, na dit gespreck, en naer een kort bedencken,
Belooft de schoone maeght in eere niet te krencken,
Hy seyt te zijn vernought als hyse maer en siet,
En als hy haer gesicht een kleyne tijt geniet.
Hier op soo doet de vorst syn peerden snelder drijven,
Laet in het naeste dorp meest al syn heeren blijven,
En koomt als sonder sleep tot aen het maeghde-slot;
Maer niemant laet hem in als door een hoogh gebot.
Hun vvert daer aengeseyt, als dat de juffers aten,
En in een stil vertreck alleen aen tafel saten;
Doch soo de kamerlingh de maeghden vvilde sien,
Men vvees hem seker plaets, het konde daer geschien.
De prins is onbekent (dit vvas soo best gevonden)
Achates (soo het schijnt) als van den prins gesonden,
Die leyt den jongen vorst daer hy Bocena sagh,
En daer sy lijckevvel hem niet ontdecken magh.
Arete vvas gevvent veel dingen op te vverpen,
Om sprake met verstant haer maeghden in te scherpen,
En dit tervvijl men at; en juyst op desen tijt
Soo ist dat haer de jeught hier in ten besten quijt.
De koningh siet de maeght en hare reyne zeden,
Verneemt haer soete tael en haer besette reden,
En dit in een vervat dat maeckt hem soo gesint,
Dat hy syn harderin niet als ter eeren mint.
Hy spreeckt Achates aen (na veelderhande saken,
Te hebben overmerckt) 'k en sal haer niet genaken,
Noch harer, seyt de prins, genieten in het bed,
Voor dat ick haer de kroon sal hebben opgeset.
| |||||||||||||||||
[pagina 443]
| |||||||||||||||||
Ghy oeffent u verstant, en opent goede vonden,
Om hier in vvel te gaen en dat op vaste gronden.
Vint ons een middel uyt hoe dat men dit geval
De Stenden van het rijck met glimp doen smaken sal.
Hier op vertreckt de prins en geeft hem na beneden,
En tot het naeste dorp in haesten af-gereden
Bleef met den hoofschen sleep aldaer den ganschen nacht,
Die hy meest sonder slaep met dencken overbracht.
Maer als de gulde son quam van den hemel schijnen,
En doet het minder licht door haren glans verdvvijnen,
Soo rijst de koningh op en geeft hem in het velt,
Daer hy noch voor een tijt het vvilt met honden quelt.
Niet dat hy inder daet genegen is te jagen,
Of dat hem even doen de velden noch behagen;
Maer op dat syn gevolgh, tervvijl de koningh jough,
Niet ondervinden sou vvat hy in 't herte drough.
Achates onder dies die gaet hem vast bereyden,
Hoe dat hy dit begin ten eynde sal beleyden,
Hy kent het nijdigh hof en vvatter omme-gaet,
Hy kent niet dan te vvel de tanden van den haet.
En daerom vint hy goet een deel geslepe gasten
Het stuck ontrent het volck te laten ondertasten,
Ten eynd' hy vveten mocht, vvat van soo lagen trou,
En van het gansch beleyt de vverelt spreken sou.
Hy gaet van stonden aen by tvvee vertroude vrienden,
Die even doen ter tijt den jongen koningh dienden,
En als hy yder een hier op bysonder vraeght,
Soo vont hy dat het volck niet over een en draeght.
De eersten dien hy sprack die gingh den koningh prijsen,
Dat hy den lagen staet vvil eere gaen bevvijsen:
Hy seyt: Doen Adam dolf, en Eva sat en span,
VVaer vont men doen ter tijt den trotsen edelman?
| |||||||||||||||||
[pagina 444]
| |||||||||||||||||
VVy zijn van eene stof, uyt eene klomp geschapen;
VVaerom en sal de prins niet vreughde mogen rapen
Daer hem de lust geleyt? gelijck een yder doet,
Nadien dat rechte trou haer vryheyt hebben moet.
De sin die isset al in diergelijcke saken,
De spijs die yemant kiest die plagh hem best te smaken.
De trou is al te vast en duert te bijster langh.
Men dient hier niet te doen als buyten alle dvvangh.
Ick achte dat de prins is uyt het hof gevveken,
Tervvijl hy daer ontdeckt soo veel bekaeyde streken;
VVant pracht en dertelheyt, en ick en vveet niet vvat,
Die vvoonen even daer en heerschen in de stadt.
En sooder reyne tucht ter vverelt is gebleven,
Die vint men heden niet als in het buyten-leven.
Eylaes! hier in het hof is alle dingh ontstelt,
Deught, een vout, eerbaer root zijn vruchten van het velt.
Daer is de schaemte noch, daer zijn gesonde leden,
En vrientschap sonder gal, en onbevleckte zeden.
VVie daer een maeght bekoomt die hem vernugen magh,
Die krijght een groot geschenck op synen bruylofs dagh.
Een vvijf van hooge stam en vvil voor niemant buygen,
De daet en reden selfs die kan het ons betuygen;
Sy trotst, sy overdvverst, sy ringelt haren man,
Maer die syn minder trout die isser meester van.
Doch hoe het immer gaet, vvie sal gestrenge vvetten,
VVie sal een machtigh vorst een regel konnen setten?
VVie sal een moedigh prins hier tegens vvillen gaen?
Het trouvven is gevvoon een yder vry te staen.
Als dit Achates hoort, het is hem groot vermaken,
Vermits hy meynt te sien een uytkomst in de saken.
Hy bid den edelman dat hy, vvanneer het dient,
In 't hof en in den Raet vvil zijn des koninghs vrient.
| |||||||||||||||||
[pagina 445]
| |||||||||||||||||
Daer mede treet hy voort en hoort den tvveeden spreken,
Maer vint met herten-leet dat hier de saken steken,
Hy vint hoe desen man hier anders in gevoelt,
En tegens synen vont met al de leden vvoelt.
Hoe! seyt hy, sal een prins een boeren dochter trouvven,
Tot schand' en enckel smaet van alle groote vrouvven?
VVie heefter in het hof soo mallen stuck bedacht,
En uyt een grilligh hooft den koningh aen-gebracht?
Voor my, indien ick oyt in u dit kan bemercken,
Ick sal met alle macht ick salder tegen vvercken:
En vvis ghy sult u sien van alle man verfoeyt,
Om dat u slim beleyt met dese dingen moeyt.
Al vvat van adel is dat sulje gansch verbelgen,
En niet een hoofsche maeght en sal de smaet versvvelgen:
Ghy daerom (zijdy vvijs) voorsiet u ongeval,
En vveeght in u gemoet vvat u gebeuren sal.
VVie kander maller stuck syn leven oyt versinnen,
Als dat een machtigh vorst een sloire sal beminnen,
Een jole van het lant? die noyt en heeft geleert
Hoe dat men in het hof of by een prins verkeert:
Die niet van eer en vveet, maer al haer gansche leven
Of geyten heeft gevveyt, of koeyen heeft gedreven,
Of schapen heeft gevvacht, of svvijnen heeft gestout,
Een lichaem sonder ziel, een klompe sonder zout.
En vvaerom vvert de sloir den koningh aen-gevvesen?
Alleen om dat het dier niet leelick schijnt te vvesen.
Maer segh my nu een reys, VVat is de schoonheyt doch?
Een peerel van gelas, een lieffelick bedrogh,
Een blom van teeren aert, die lichte kan verdvvijnen,
Soo maer een heete son daer op begint te schijnen,
Soo maer een koude vorst daer over neder sijght,
Of datse maer een vvorm ontrent de vvortel krijght.
| |||||||||||||||||
[pagina 446]
| |||||||||||||||||
Maer ick sou noch misschien de schoonheyt konnen prijsen,
Als sigh een jonge maeght had laten ondervvijfen,
En vvas naer eysch geleert hoe sy haer dragen moet
By vorsten van het rijck of by het edel bloet.
Maer vvat is schoone vervv, vvanneer beleefde zeden
Gebreken aen den geest, gebreken aen de leden?
Voorvvaer 't is anders niet als slechts een ydel beelt,
Dat yder die het siet van stonden aen verveelt.
VVilt ghy een mellick-dier aen onsen koningh geven,
Dat is de bleecke doot gekoppelt aen het leven,
Dat is by een gevought een gansch verscheyden aert,
Die noyt als met verdriet te samen vvert gepaert.
Ey, vvat ick bidden magh, laet Blaes en Iopjen trouvven,
En laet de boere jeught haer lompe vrijsters houvven;
Maer laet eens prinçen hert, en al het edel bloet
Sigh paren na den eysch en daer het paren moet.
De vorst moet edel zaet voor syn geslachte vvinnen,
En dient daerom een maeght van edel bloet te minnen:
Boerinnen hoe het zy die brengen boeren voort;
Dus segh van dit beslagh my noyt een enckel vvoort.
Ick sal den hemel selfs eer metter aerden mengen,
Als dat ick dese smaet mijn leven vvil gehengen:
VVie dit oyt in den Raet of by den koningh drijft,
'Ken vvil geen ridder zijn, soo hy te hove blijft.
Maer soo misschien de prins, om vvilde vreught te rapen,
Een meysjen uyt het velt heeft lust te gaen beslapen
Dat geef ick aen den vorst en aen syn gulle jeught,
Maer voor een kleyne tijt en voor een korte vreught.
Achates als hy hoort dit hart en vinnigh spreken,
Hy denckt in syn gemoet, hier moet vvat achter steken:
Hy breeckt syn reden af, en maeckt hem van den man,
Ten soetsten dat hy magh, ten besten dat hy kan.
| |||||||||||||||||
[pagina 447]
| |||||||||||||||||
Hy gaet dien eygen stont ontrent syn naeste magen,
VVat dat hier schorten magh ten nausten ondervragen;
En als hem seker vrient hier van de gronden vvees,
Soo vont hy metter daet van vvaer dien yver rees.
Hy vont hoe dat de prins vvel eer had onderhouvven
Een van des ridders bloet, een van de groote vrouvven,
En dat sy even doen noch in vervvachten stont
Van 's koninghs hooger gunst en naerder trou-verbont.
Ach (seyt de kamerlingh) dit zijn de rechte streken,
Die sullen nimmermeer hier in het hof ombreken;
Men spreeckt, gelijck het schijnt, ten goede van den staet,
En die het recht doorsiet en vint maer eygen baet.
Maer ick en vvil den vrient hier in geen onrecht geven,
Al koomt hy tegen my gevveldigh aen-gedreven;
Hy vist op syn gety, hoe kan het anders zijn?
Maer ick heb onderdies te letten op het mijn.
Maer hier dient sacht gegaen en door bedeckte vvegen,
Of ick krijgh al het hof en al den adel tegen:
De man van vvien ick kom heeft aenhangh in den Raet,
En 't is een harden quast die op syn punten staet.
'T is beter (naer ick merck) een vveynigh hier te strijcken,
En van soo fellen rots in stilheyt af te vvijcken:
'T is beter dat een mensch syn harde tochten dvvinght,
En liever omme-keert, eer dat hy qualick springht.
De vorst, die noyt en laet hier op te liggen malen,
Sent boden inder haest en laet Achates halen;
En als de kamerlingh is in het hof gebracht,
Vraeght hem de jonge prins vvat raet hy heeft bedacht.
Hier op bestaet de man syn meeningh uyt te spreken,
En seyt: Het stuck, ô vorst, en dient niet uyt te leken.
Daer zijnder in het rijck die gaender tegen aen,
Men dient in dit beslagh een vaster vvegh te gaen.
| |||||||||||||||||
[pagina 448]
| |||||||||||||||||
Ick heb in Godes bouck een schoon verhael gelesen,
Dat sal (na mijn begrijp) den koningh dienstigh vvesen;
Ghy doet gelijck een vorst van Meden eens bestont,
Als hy sigh in beraet op desen handel vont.
Hy liet uyt al het rijck in syn vergulde zalen,
Hy liet van alle kant veel schoone maeghden halen,
En als het aerdigh rot voor hem vvert op-gebracht,
Soo koos hy voor een vrou die hem de schoonste dacht.
Gaet even dus te vverck, en laet hier vrijsters komen
VVt steden, uyt het lant, uyt al het rijck genomen,
En set Bocena selfs oock onder haer getal,
Ick houde dat de maeght de schoonste vvesen sal.
Treet dan in u vertreck met seven uvver heeren,
En laet het gansche stuck met haer beleyt vereeren,
En als ghy kiesen vvilt gebruyckt dan haren raet,
En hoort of aen het volck de maeght te sinne staet.
Ick hou dat niet een mensch haer glans sal tegen spreken,
En dan en is het stuck by niemant oyt te breken;
VVant ghy en hebt geen vvijf in dvvaesheyt op-gevat,
Maer hebter prinçen raet en vvijsheyt by gehadt.
De vorst heeft in den vont een vvonder groot behagen,
En liet niet aen den Raet de sake voor te dragen:
Hy seyt hoe syn gemoet tot trouvven is gesint,
Indien men na syn hert een soet geselschap vint.
Dit vvert met vreught gehoort: dies sont men in de steden,
En vvaer men maeghden vveet begaeft met schoone leden,
De blom van al het lant vvort in het hof gebracht,
Daer yder haer geluck met groot verlangen vvacht.
Maer op den eygen tijt dat al de maeghden saten,
En stelden in het vverck al vvat haer mochte baten
Tot glans en frissche jeught, soo gaet de kamerlingh,
En geeft hem in de zael en let op alle dingh.
| |||||||||||||||||
[pagina 449]
| |||||||||||||||||
Hy siet den maeghden-bergh in helle klaerheyt blincken,
Dat hem voor Phryne selfs de moet began te sincken;
VVant t'vvijl hy juffers sagh van uytgelesen glans,
Ach! seyt hy in syn hert, voor ons is vveynigh kans.
Ick sie dit vryster-heyr, het straelt gelijck de sterren,
Soo dat mijn geest verdvvaelt, mijn oogen hier vervverren.
Ick heb al vvat te veel op onse maeght gestaen:
Ick ducht de jonge vorst die mocht vvel elders gaen.
Hier is soo veel te sien en voor hem uyt te kiesen;
Hoe lichte sou de prins syn oordeel hier verliesen?
Hoe lichte sou een maeght van dit geslepen hof
Verstellen ons bedrijf en nemen onsen lof?
Hoe lichte sou een oogh genegen om te mallen
Verkeerde vvegen gaen en elders henen vallen?
VVie keur heeft is bevreest en staet gelijck en drilt,
Onseker vvat hy doen of vvat hy laten vvilt.
De man in dese praem gaet by de schoonste maeghden,
En die meest (soo het scheen) aen alle man behaeghden;
En mits hy vvonder scherp op al haer vvesen let,
Soo vint hy inder daet haer vvangen vol blancket.
Hy svvijght (schoon hy het merckt) en gaet het overleggen
VVat hy in dit geval den koningh heeft te seggen,
En hoe voorts by den Raet de sake dient beleyt,
En staende by den vorst soo heeft hy dit geseyt:
Een kooper edel prins die houft vvel hondert oogen,
Of anders sonder dat soo vvort hy licht bedroogen:
Ghy soeckt op desen tijt voor u een echte vvijf,
En dat en is voorvvaer geen ydel tijt-verdrijf.
Het is een vaste knoop die niet en is te slaken,
Die met geen loosen vont oyt los en is te maken;
Soo dient dan op het stuck met alle vlijt gelet,
En door een goet beleyt de sake vast geset.
| |||||||||||||||||
[pagina 450]
| |||||||||||||||||
Men vinter in het hof die met blanckette vvangen,
En met gemaeckten glans de menschen konnen vangen;
En dat is slim bedrogh, en niet als enckel schijn,
Het dient vvel in-gesien en na-gespoort te zijn.
Al die van dese list syn oogen laet verblinden,
Die sal een ander vvijf in korte dagen vinden.
VVant dese morsery en dient maer voor een vvijl,
En al vvat aerdigh scheen verdvvijnt in enckel quijl.
Ghy let dan op het stuck. De prins, geheel beladen,
Die vraeght den kamerlingh, vvat best hier is geraden?
Achates maeckt hem sterck te breken desen slagh,
Indien hy na den eysch het stuck beleyden magh.
De prins die staetet toe, en laet terstont gebieden,
Dat vvat de man beveelt sal inder daet geschieden;
Hy seyt het aen het hof, hy seyt het aen den Raet,
Hy seyt het al het volck dat in de kamer staet.
Stracx doet de kamerlingh een gouden becken halen,
En set een rap gesel ten eynde vander zalen,
Die schonck daer edel nat van vvonder soeten geur;
Maer hy en syn gevolgh beset de gansche deur.
Daer roept men over-luyt de juffers by de namen,
Op datse tot den vorst en voor de Raden quamen,
Niet met een grooten hoop en slordigh in 't gemeen,
Maer yder voor haer selfs, en niet als een voor een.
Maer onder dit beslagh soo doet Achates passen,
Dat niemant in en koomt of moet haer eerstmael vvassen:
Dat is een oude vvijs (gelijck de joncker seyt)
Daer van Assuerus selfs de gronden heeft geleyt.
Iuyst op dien eygen stont soo komt daer aen getreden
Een maeght van fieren aert en vvonder schoone leden,
Die geeft haer na de deur, en pooghter in te gaen;
Maer die het is belast die hout de juffer staen.
| |||||||||||||||||
[pagina 451]
| |||||||||||||||||
Achates komter by, en doet haer vvater bieden,
Sy vveygert even-staegh, en schijnter af te vlieden.
VVast, seyt de kamerlingh, ons dient hier geen verschil,
Het is een soeten reuck, en 't is des koninghs vvil.
Hy laet (als 't haerder eer) het edel vvater gieten,
En doet het even-selfs op hare vvangen vlieten.
Maer vvat een selsaem dingh! tervvijl de juffer vvies,
Soo leet haer schoone vervv een vvonder groot verlies.
Haer uyt-gelesen glans, haer roos-gelijcke vvangen
Zijn van een dellu bleyck als van de doot bevangen:
Soo dat geheel haer glans, die eerst soo lustigh scheen,
Vergingh gelijck een schim, en als een roock verdvveen.
Dat selsaem mengel-moes viel in het goude becken,
En vvat haer over-bleef en zijn maer vuyle plecken.
Een pagie daer ontrent, die al den handel sagh,
Die riep de juffer toe soo schamper als hy magh:
Ongure morssebel, u sou geen kroone passen,
Van kuyssen vvortje vuyl, en leelick van het vvassen.
Al vvie bedriegen vvil en dient hier niet ontrent,
De koningh vvil een maeght die geen pinçeel en kent.
De juffer is beschaemt, en vvil te rugge treden,
Maer by den kamerlingh en vvort het niet geleden,
En (schoon het haer mishaeght) hy doetse binnen gaen,
Hy doetse voor den vorst en voor de Raden staen.
Eylaes, vvat salse doen? sy moet gehoorsaem vvesen.
Dies komt haer innigh bloet haer in het hooft geresen:
Sy sagher selsaem uyt, om datse vvas bepleckt,
En des al noch te meer, om datse vvert begeckt.
De tvveede dieder quam, en meest al die haer volgen,
Zijn even soo gestelt, en even dus verbolgen;
En schoon men onder haer oock frissche maeghden vint,
Noch is het meerendeel ten hooghsten ongesint.
| |||||||||||||||||
[pagina 452]
| |||||||||||||||||
Het spijt haer al gelijck, dat soo een selsaem vvassen
Haer door een loos beleyt ontijdigh quam verrassen;
Dies lijt het maeghden-rot, of in haer net gevvaet,
Of in haer geestigh hair, of in haer soet gelaet.
Achates onder dies, tot Phryne meest genegen,
En gingh in dit beleyt niet al te rechte vvegen;
VVant koomter oyt een maeght die hem te schoone dacht,
Die vvert dan eenigh leet of hinder aen-gebracht.
Een jongen uytet hof door list en slimme treken
Die vvort als onverhoets haer op het lijf gesteken,
Die krenckt haer lob, of kant, of ander poppe-goet,
En daerom is de maeght ontstelt in haer gemoet.
Sy krijght een ander vervv, sy krijght een vinnigh vvesen,
Daer spijt, daer innigh leet, en vvraeck in is te lesen;
Soo datter geen van al ontrent den koningh quam
Of scheen gevveldigh stuer of uyttermaten gram.
De leckers ondervvijl die dese rancken dreven
Die vverden des bestraft en vvonder hart bekeven;
Doch al maer in den schijn; vvant in de vvare daet
Soo vvas het stuck beleyt met voor-bedachten raet.
Ontrent op desen tijt soo liet men Phryne komen
Die noch in al het hof geen mensch en had vernomen:
Daer vvas een stil vertreck hier quam de vrijster uyt,
En drough in haer gelaet gelijck een volle bruyt.
Haer oogh is geestigh bly, haer frissche vvangen blosen,
En schijnt niet ongelijck met versch-gepluckte rosen:
Haer kleet is sonder pracht, maer uyttermaten net,
Haer vlechten sonder gout, maer geestigh op-geset.
Sy vvies haer voor het volck gelijck de juffers deden,
Maer niet een hoofsche guyt en raeckt haer aen de leden;
En mits haer soet gelaet met vvassen schoonder vvert,
Soo vvans' een yders gunst en oock des koninghs hert.
| |||||||||||||||||
[pagina 453]
| |||||||||||||||||
Het ooge van den prins is stracx op haer gevveken,
En niemant van den Raet en konder tegen spreken;
VVant als men nevens haer de gansche bende sagh,
Niet eene van den hoop die haer bereycken magh.
Dit geeft den jongen vorst een vvonder groot vernougen,
Dies gaet hy tot de maeght syn herre naerder vougen;
Hy treckt van synen hals een keten dien hy drough,
Die hy met groote vreught haer om de leden slough.
 Een keten soo gemaeckt, dat over alle kanten
Niet anders vvert gesien als groote diamanten;
Hier doet hy vvoorden by, die passen op de daet,
En maecktse koningin te midden in den Raet.
De feest die vvas bereyt en dat met volle leden,
En daer gingh al het rijck veel dagen in besteden:
| |||||||||||||||||
[pagina 454]
| |||||||||||||||||
Men sieter groote kost en vvonder groote pracht,
En Phryne vvort bevrucht oock van den eersten nacht.
Achates onderdies gaet veederley juvveelen
Met vvoorden na den eysch de juffers omme-deelen,
De juffers die de prins by-een geroepen hadt,
En dit geschenck beliep al vry een groote schat.
De vos die vvas beducht dat hy de slimme kuren,
In dit beleyt gepleeght, eens lijdigh sou besuren,
Indien hy sonder eer en met een quaden gront
De maeghden uyt het hof in hare steden sont.
Dies gaet hy op een ry haer in 't bysonder groeten,
En met een open hant haer vvrange spijt versoeten;
Hier bleef een peerel-snoer een vvonder edel pant,
En daer een schoon kleynoot geçiert met diamant.
In 't korte, niet een maeght en vvort te huys gesonden
Die onder haer çieraet geen aen-vvas heeft gevonden,
En dat al door de gunst van onsen kamerlingh,
Die (mits dat hy het gaf) hier van den danck ontfingh.
Soo haest de loose gast de juffers heeft beschoncken,
Begint des koninghs gunst oock over hem te voncken;
Hy denckt vvat dese man al moeyten heeft gedaen,
En vvat hy door het hof voor onlust heeft begaen.
Dies vvort hem van den prins een bruyt-stuck toe-gevvorpen,
Dat vvas een lant-vooghdij met hondert schoone dorpen,
En noch een machtigh slot dat op de grensen licht,
Soo diep vont hem de vorst aen desen man verplicht.
Maer schoon hem dit geschenck is van den prins gekomen,
En dat het even soo van hem is aen-genomen,
Het vvas de koningin die met een soet beleyt
De sinnen van den vorst te voren had bereyt.
De negen maenden gaen, de tijt is om-gekomen,
De nijders vvort de stof van alle spot benomen,
| |||||||||||||||||
[pagina 455]
| |||||||||||||||||
Bocena baert een soon tot vreughde van het rijck,
En die in yder deel syn vader is gelijck.
Dit doet den jongen vorst in hare liefde vvassen,
En al het hof-gesin op hare diensten passen,
Het maeckt haer vvel gesien door al het gansche lant,
Soo dat sy in het rijck haer nu bevestight vant.
God liet de jonge vrou veel blijdschap vvedervaren,
Sy kreegh een geestigh kint oock boven syne jaren,
Soo dat men vvert gevvaer oock in syn eerste jeught
Syns vaders edel bloet, syns moeders vvare deught.
Dit heeft de snelle faem ten luytsten uyt-gekreten,
En liet het vreemt geval door al de landen vveten.
De nieuvve koningin, gekomen uyt het velt,
VVort als een vvonder stuck een yder voor-gestelt.
De vrienden boven al, en die haer naest bestonden
Die hebben in het vverck een groote lust gevonden,
Sy stellen voor gevvis, dat oock de beste staet
En rijckdom niet-te-min nu voor hen seker gaet.
Daer op soo gaet het volck te samen overleggen
VVat dat de koningin is dienstigh aen te seggen,
En daer op naer het hof; en naer een kort besluyt,
Druckt een op dese vvijs haer aller meyningh uyt:
Al zijt ghy (lieve nicht) ons nu al vry ontleken,
Hoort ons des niet-te-min, hoort ons een vveynigh spreken;
Ghy vvaert gelijck als vvy ('t is maer een kleyne tijt)
Nu sien vvy dat ghy vrou van dese landen zijt.
Ghy draeght een goude kroon en vvonder rijcke kleeren,
Ghy kont, indien ghy vvilt, ons mede nu vereeren;
VVant dat u God verheft is niet voor u alleen,
VVy meynen 't is voor ons een segen in 't gemeen.
VVy sien de kamer-maeght die ons hier quam geleyden,
En die vvy ons belangh met ronde vvoorden seyden,
| |||||||||||||||||
[pagina 456]
| |||||||||||||||||
Die is soo moy gekleet en van soo rijcken glans,
Dat in haer slippen steeckt meer als een houve lants.
Neemt ons oock in het hof, en geeft ons groote staten,
Soo mogen vvy voortaen de boere-neringh laten,
Soo mogen vvy in lust verslijten onse jeught;
Dat sal u eere zijn en ons een groote vreught.
Bocena sagh haer aen, en met een vrolick vvesen
Heeft aen den plompen hoop haer soeten aert bevvesen,
Sy hietse vvellekom, en doetse goet onthael,
Maer stelt haer antvvoort uyt tot aen het middagh-mael.
De vrienden algelijck, oock eer men heeft gegeten,
Vernieuvven haer versoeck en vvillen antvvoort vveten,
Sy vvillen, soo het schijnt, en hoe het immer gaet,
Sy vvillen meerder goet en vry een hooger staet.
De soete koningin, hoe vvel tot hun genegen,
Seyt: Vrienden laet het stuck vvat naerder overvvegen;
Ick hebbe goeden vvil, en oock misschien de macht,
Dat ghy mooght in het hof tot eere zijn gebracht.
Maer laet u van den schijn het ooge niet verblinden,
Dat ghy hier meynt te zijn en isser niet te vinden.
Ick vveet, als ghy my siet, ghy beelt u vvonder in,
En al dit hoofs beslagh dat speelt u in den sin.
Maer sooje metter daet de sake koomt te prouven,
Ghy sult al menighmael u vrolick hert bedrouven:
Ghy siet ('t is vvaer) aen my een rijck en prachtigh kleet,
Maer dat men niet en siet is innigh herten-leet.
Het hof gelijckt een schoen vergult aen alle kanten,
VVaer van de roosen zijn vol schoone diamanten,
Soo dat meest al het volck, en vvie haer luyster siet,
Daer op het ooge slaet, daer aen het herte biet.
Maer krijghter eenigh mensch de voeten eenmael binnen,
Die vinter knobbels in, en dickmaels harde pinnen;
| |||||||||||||||||
[pagina 457]
| |||||||||||||||||
Soo dat hy menighmael van pijne schier versmacht,
Tervvijl een die het siet hem vry geluckigh acht.
Eer ick vvas uytet lant in desen staet getogen,
Doen vvas ick even soo gelijck als ghy bedrogen;
My docht het vveeligh hof dat vvas een paradijs,
En 't is een boos, een loos, een broos, een nietigh ijs.
Ick dacht, Als ick een kroon sal op den hoofde dragen,
Dan sal ick zijn bevrijt van alle sture vlagen,
Van hooft-svveer, van gequel, van alderley verdriet,
Maer vvat ick heb vervvacht ach dat en vind' ick niet.
Ick heb mijn teere vrucht met smerten moeten dragen,
En oock in barens noot mijn leven moeten vvagen,
Ick hebbe pijn gevoelt door al mijn gansche lijf
Gelijck een slechte vrou, en als een harders vvijf.
En nu ick ben verlost, en vvil men niet gedoogen
Dat ick met eygen borst het kint sal mogen soogen;
De moeder van de vrucht en magh geen voester zijn,
Een ander heeft de vreught en sy alleen de pijn.
Dit heeft de grootsheyt in, en duysent vreemde rancken
Daer van mijn vry gemoet sigh niet en kan bedancken;
VVat suer is blijft ons by, vvat soet is dat verdvvijnt.
O vrienden, hoofsche glans en is niet datse schijnt.
Gelooftet sooje vvilt, ick leyd' een soeter leven
Doen ick met eyger hant mijn schaepjens heb gedreven,
Doen ick het vveeligh vee sagh vveyden in het gras,
En buyten hoofsche pracht en in gerustheyt vvas.
Schoon ick doen niet en sagh verscheyde tafels rechten,
En niet en vvas gedient van hondert flucxe knechten,
Het kruyt, het moes, het freuyt dat op de velden vvast
Heeft my genough gespijst, maer nimmer overlast.
Al dronck ick geenen vvijn gebracht uyt verre landen,
Die blakert om het glas, en schijnter in te branden;
| |||||||||||||||||
[pagina 458]
| |||||||||||||||||
Ick koos in eenigh velt een vliet een klare beeck,
Daer in ick even-selfs mijn gansche leden keeck.
Al hoord' ick noyt gesangh op gulde snaren spelen,
Al hoord' ick geen musijck van afgerichte kelen;
Een nieu gesneden riet, daer op een harder blies,
Gaf dat mijn druck versmolt, en dat mijn vreughde vvies.
Al had ick geen paleys gestelt op groote bogen,
Beplant met boom-gevvas, met hagen omgetogen;
Een boom die koelte gaf, en toond' een jeughdigh blat,
VVas my een koninghs hof als icker onder sat.
Schoon ick doen nimmermeer en dronck uyt goude schalen
Die glimmen in het oogh, en door de kamer stralen,
Een kopje net gedraeyt uyt effen bucken-hout
Gaf my doen meerder lust als nu het prachtigh gout.
Al had ick doen geen bed geçiert met rijcke spreyen,
Gelijck Egypten-lant vvel aerdigh vveet te breyen;
Een slaepjen in het hoy, of in het vveeligh groen,
Plagh my al beter deught en meerder vreught te doen.
Al vvas ick niet gekleet in sijd' of goude laken,
Gelijck men in het hof genegen is te maken;
Een kleet van onse vvol genaeyt met eyger hant
Daer in vvas't dat ick hulp voor kou en hitte vant.
Al vvas ick niet omringht met hoopen van travvanten,
Die spiessen als een bosch ontrent den koningh planten;
Mijn lijf-schut vvas een hont die om de kudde gingh,
En dan noch eenigh vvilt voor onse keucken vingh.
Had ick niet om den kop een kroone van rubijnen,
En vvatter aen het volck is groot gevvoon te schijnen;
Een tuyltje net gevought, en alle daegh ververst,
Heeft staegh mijn hooft verfraeyt, en noyt mijn breyn geperst.
Al vvas ick niet gestreelt en dickmael onderhouvven
Van juffers uyt het hof en hondert groote vrouvven;
| |||||||||||||||||
[pagina 459]
| |||||||||||||||||
De vrijsters van het dorp, een onbeveynsde jeught,
Die gaven my vermaeck en dat in reyne vreught.
Let vry op dese kroon, daer onder licht verborgen
Nijt, afgunst, yver-sucht, en duysent vreemde sorgen:
Daer is geen diamant die in de kroone steeckt
Die my niet hondertmael den soeten slaep en breeckt.
Ick dencke menighmael, vvat kan my rijckdom geven?
Geen rust, geen vvare lust, en vry geen beter leven;
Maer in het tegendeel verdriet en ongemack.
Ach! vrienden, groot te zijn dat is een lastigh pack.
Ist niet een soeter dingh een kransjen op te setten
Van roosen vers gepluckt, van nieuvve violetten,
Van bloemen uytet dal, van kruyden uyt het vvout,
Als met een treurigh hooft te suchten onder gout?
Ist niet een soeter dingh te sitten aender heyden,
Daer op het lustigh gras de vette kudden vveyden,
Als op een dor tapijt, of ander selsaem kleet,
Te smelten evenstaegh van innigh herten-leet?
Ist niet een soeter dingh met onbedvvonge leden
Nu in het open velt, dan in het bosch te treden,
Als schier het gansche jaer in huys te zijn gebocht,
Gebannen van het vvout, en uyt de vrije locht?
Men segge vvat men vvil, de kostelicke steenen
En zijn soo lustigh niet gelijck de lieden meenen;
De kroon de svvare kroon die perst ons in het hooft,
Soo dats' ons menighmael van alle vreught berooft.
Al ben ick aen den disch met groote pracht geseten,
VVat heb ick van den dranck of van het lecker eten?
Men heeft my doen verstaen dat even in den vvijn
Hier dickmael niet en is als doodelick fenijn.
Dat in de beste kost, dat in de goude vaten,
En vvatter yemant prijst ontrent de groote staten,
| |||||||||||||||||
[pagina 460]
| |||||||||||||||||
Is gif en draken-bloet, is vuyl en slim bejagh,
Soo dat men sonder vrees geen spijse nutten magh.
Maer siet het lustigh vvout is vry van dese lagen,
Men hoort daer noyt een mensch van desen handel klagen:
Ick dencke nu ter tijt, en segge menighmael,
Een teyl van rooden kley en kende noyt regael.
Is oyt in 't groene vvout een nachtegael gevangen
Die in een gulden koy moet op-gesloten hangen,
VVat baet hem dese glans? eylaes, het aerdigh beest
En singht niet als het plagh, maer toont een drouven geest.
Het gaet oock my aldus. ick vvilde liever svvieren,
En soecken mijn vermaeck ontrent de soete dieren:
Ick ben in mijn gemoet oock heden soo gestelt,
Ick koos (indien ick mocht) al noch het open velt.
Maer nu de groote God my heeft de kroon gegeven,
Om by een machtigh prins hier in het hof te leven,
Soo moet ick (en ick vvil) verbuygen mijn gepeys,
En leven (vvat ick kan) hier na den rechten eysch.
VVat kan ick slechte vrou, of vvie doch kan het mercken,
VVat God door mijnen dienst gesint is uyt te vvercken?
En vvat misschien het kint dat ick noch baren magh,
Ten goede van het rijck, sal brengen aen den dagh.
Ick kan (belieftet God) ick magh een Hester vvesen,
En van een drouve quael het gansche lant genesen,
Die goede koningin is my hier in gelijck;
Sy vvas een slechte maeght, en kreegh een machtigh rijck.
Ick vvil voortaen met haer vervvachten Godes segen,
'K en hebbe dese kroon met geen bedrogh gekregen,
Met geen gevvelt verkracht; dies ben ick onbeschroomt,
VVat my in desen staet van yemant overkoomt.
Maer ghy die aen het hof u schijnt te vvillen bieden,
Denckt vvat de vverelt is, en vvatter kan geschieden:
| |||||||||||||||||
[pagina 461]
| |||||||||||||||||
Ghy loopt na dit gevvoel, van niemant des versocht,
En dat heeft menigh mensch in grooten rou gebrocht.
Ey vvat ick bidden magh, indien ghy zijt te raden,
Soeckt niet door eygen vvil een pack op u te laden;
Blijft liever daer ghy zijt, en hout u doch gerust,
Daer is ontrent het hof meer schijn als rechte lust.
Iuyst op dit eygen vvoort soo koomt Achates binnen,
En kust met hoofs gebaer de hant der koninginnen;
Seyt vorder hoe de prins, en noch een groot getal
Van adelick gevolgh, daer haest verschijnen sal.
Daer op soo laet me-vrou het gansche rot beschencken,
En bid hen (tot besluyt) sy vvillen sigh bedencken,
Sy vvillen niet bestaen als met een rijpen sin;
En stracx na dit gespreck soo quam de koningh in.
| |||||||||||||||||
Tovts Op 't houwelick van koningh Vlderick met Phryne Bocena:
|
| 1. | OF groote prinçen wel doen, sigh in houvvelick met gheringe personen te versellen. |
| 2. | Of gelijckheyt van gebreken goet is tot eendracht van de houwelicken. |
| 3. | Of het beter is dat een gierigh, een quistigh, een haestigh man neme een milde, een suynige, en een langhmoedige vrouwe; dan of de selve in gelijckheyt van gebreken met hem dient te staen. |
| 4. | Of een geset en vast gelaet de jonge deernen beter past, als de schaemte: en of sulcx oock plaetse heeft in hoofsche jonckvrouwen. |
| 5. | Of men op het oogh, of wel op het oir behoort een partuyr te verkiesen: ende van de vordere preuven die voor een houwelick dienen te gaen. |
| 6. | Het queesten in sommige quartieren van Hollant gebruyckelick, wat het zy. |
| 7. | Of hy min sondight die met een schoone vrouwe sigh verloopt, als die met een mismaeckte sigh ontgaet. |
| 8. | Bedenckinghen op de schoonheyt der vrouwen. |
Philogamvs.
DIt was een groot houwelick voor een geringe harderinne, en voor my soo isser groote twijffelachtigheyt of by koningh Vlderick hier in wel of qualick gedaen is: ick vvensche u oordeel hier over te verstaen, ick bids u seght my des u gevoelen, ick wil u sonder tusschen-sprake geheel uyt-hooren.
Soph. Wel indien het u soo gevalt, ick wil kortelick mijn redenen voorstellen: ghy kont daerna de uwe in-brengen, soo ghy sulcx goet vint.
Op 't ondersouck dan van 't houwelick inGa naar margenoot+ desen geroert koomt eygentlick in bedencken, of het prijselick is dat vorstelicke en andere voortreffelicke personen sigh in houwelick versellen met dochters van geringe afkomste; en dat ter sake van schoonheyt van leden, bevalligheyt van wesen, ofte diergelijcke: al het welcke by wijlē geschiet te zijn, selfs met goede uyt-komste ende tot verneugen van die sulcx gepleeght hebben, getuygē de historien van alle tijden. Assuerus groot-vorst van Persen en Meden (anders Artaxerxes ghenaemt) met Ester eene van de gevangen Iodinnen, om haer schoonheyts wille in houwelick getreden, heeft wel ende geluckelick met haer ende sy met hem geleeft, als uyt hare historie onder de boecken des ouden Testaments te sien is: Aspasia een arme maeght by Cyrus soo verre bemint, dat hy de selve als een gesellinne beyde syns beds en syns rijcx heeft aen-genomen, dede haren heer en man het hooghste vergeneugen van haer genieten; als van gelijcke desselfs volger in't rijck. (gelijck AElianus in't twaelfde boeck syner historien is getuygende.) Een Marquis van Saluçen op de jacht wesende, en seker huysmans dochter haer vaders vee weydende in 't velt ontmoetende, heeft soodanigen bevallickheyt in haer gevonden, dat hy sigh aen de selve in echte wettelick heeft verbonden. (als AEneas Silvius 1. Epist. 45. is verhalende.) Meer exempelen souden over dese gelegentheyt konnen werden by-ghebracht; doch de vrage hier niet zijnde of sulcx geschiet is, maer wel of sulcx nut en dienstigh is gedaen te werden, soo staet vorder op de redenē van soodanigen bedrijf hier op kortelick te letten. 'Tis wel waer (soo na de geschreven rechtē, als naer het gebruyck der volckē onder de welcke wy woonen) dat slechte en geringe vrouwē in houwelickenstate sigh versamelende met edele ende welgeboren mans, door soodanigen houwelick werden verstaen veradelt te werden: dewijle de vrouwe harē glans en luyster wort geseyt te krijgen door de eer-stralen van de man: in vougen dat soo haest een koningh of prinçe sigh in trouwe koomt te vereenigen met een geringe vrou-persoon, de selve dadelick niet meer geringe en onedel, maer verheerlickt en veradelt wolt verstaē te wesen; sulcx dat daer door de ongelijckheyt soude mogen schijnen wech genomen te zijn. Desen evenwel niet tegenstaende soo gevoelender vele dat niet geloochent en kan worden, of prinçen (soodanige geringe personen aenslaende) werden verstaen te verduysteren (immers te beschaduwen) den glans ende luyster van haerder vorstelicker af-komste. Waer by komende dat de verstandige van alle eeuwen in 't stuck van 't houwelick altijt hebben geoordeelt, dat gelijckheyt van gelegentheyt en staet de beste gronden zijn van onderlinge vrientschap en eenigheyt in dese versamelinge: ende in tegen-deel van dien dat lieden van verscheyde op-voedinge, of middelē, of beroep, gansch beswaerlick wel te samen zijn te vougen: ofte alreets gevought zijnde, telcken op voor-vallende ongelegentheden lichtelick tegen den anderen uyt-vallen, ende ontspringen in allerley onstuymigheyt ende bitterheyt; soo houde ick best te zijn, oock hier dien algemeenē regel vast te stellē.
Phi. Ick bekenne dit veel gebruyckelick geweest te zijn onder de meeste volckē: ende 't magh zijn dat hier op gesien is geweest by die van Calicutia ende andere omleggende natien, die met de gront-wetten van haren staet duydelick hebben doen vast stellen, dat geen edel-lieden met on-edelen sigh in houwelicke soudē bestaen te versellē. Maer even-wel soo loopt hier op (mijns oordeels) dit bedencken, of niet een man (een vrouwe trouwende van minder gelegentheyt als hy is) niet dan met meerder eerbiedinge van de selve en wert bejegent, dan of hy syn meerder ofte syns gelijcke genomen hadde; alsoo het schamper woort, Madame vaut bien Monsieur, daer mede schijnt wech te zijn genomen.
Soph. 'T en gaet niet vast, lieve Philogame, dat vrouwē van nederige gelegentheyt en af-komste sigh des gevougelicker stellen onder het gebiet van haren man, dewijle men soo veel exempelen is vindende die het tegen-deel uyt-wijsen. Het wijf van
Fulvius uyt de slavernije tot soo een eerlick houwelick verheven zijnde, heeft niet gelaten haren man trotselick te bejegenen, jae opentlick te beschuldigen. Fulgos. lib. 5. cap. 3. Taura eens armen huysmans dochter by Cato in houwelick aengenomen, heeft onvriendelick en met hardigheyt met hem omgegaen. Plutar. in't leven van Cato. Ager noch maer een by-sit wesende, soo haest sy bevrucht wert, is trots geworden, en pleeght hooghmoet, en stoort de gewoonlicke ruste in 't huys van Abraham. Genes. 16.4. Ende diergelijcke exempelē van den ouden ende nieuwen tijt konnender meer by werdē gebracht. Soo besluytē wy dan andermael, dat het voor koningen, prinçen, ende soodanige verheven personagien, ongelijck bequamer is, hier in mede te volgen den voorsz. gemeenen en ouden regel: en dattet daerom best is, dat mieren met mieren (gelijck de ouden seydē ) en dat elefanten met elefanten te samē paren: dewijle dat gelijckheyt van gelegentheyt is de rechte en eygen moeder van eendracht ende onderlinge goetwilligheyt, en ongelijckheyt van het tegen-deel. De schepper aller dingen, ende de in-setter des houwelicx, heeft ons van den beginne dien grontsteen geleyt, Laet ons (seydt hy) den mensche een hulpe maken die hem gelijck zy. Hier op dan te bouwen en te trouwen stelle ick best te wesen.
Phi. Ick en vinde geen redenen om u in desen seer tegen te sprekē: en segge daerom tot bevestinge van 't gene by u geseyt is, dat ick onlanghs een soet geval las dat hier by kan dienen. Een eerlick jongelingh goede kanse siende om voor hem tē houwelicke te mogen bekomen van drie vrijsters eene; te weten, een dochter van adel, of eene van grooten rijckdom, ofte eene van syn eygen ghelegentheyt (door de eerste konde hy hoogelick gevordert werden, door de tweede konde hy geraken tot in-koop van ampten en staten (als in Vrancrijck geschiet) door de derde konde hy gelijckmatigheyt van gelegentheyt bekomen dat (als geseyt is) soet eñ aengenaem wert geoordeelt) niet konnende by sigh hier op besluyten, vraeght raet aen een out en wijs man: die wijst hem nae de mart daer de kinderen te samē haer vermaeck namen op haer maniere, die terstont op syn aen-komste hem toe-riepen niet met hem, maer met huns gelijcke te willen spelen: 't welck hy op-nemende sigh tot een lesse, voughde hem met syns gelijcke, na den raet van den Philosooph Cleobulus. En wat de nieuwe schrijvers aengaet, don Antonio de Guevara stelt van gelijcke vast, dat het de sekerste regel is om minnelick in den houwelicken-staet te leven, dat een man neme soodanigen vrouwe, en de vrouwe soodanigen man, die hun meest gelijckt in geslachte, in staet, en oock in middelen. Want (seyt hy) in gevalle van ongelijckheyt in dese saken, die de minste is sal onverneught leven: en die de meeste is sal ghevvis berou hebben. Een koopman die syn dochter houvvelickt aen een ridder, en een rijck huysman die syn kint geeft aen een edelman, die brengen gewisselick in haer huysen uyt-roepers van hare gebreken, krenckinge van haren goeden naem; en dat meer is, ghemeenlick oock verkortinge van haer eygen leven. &c.
Soph. By de redenen van dē Spaengjart by u verhaelt, wil ick vragen het bedenckenGa naar margenoot+ van een Hollander: welcke twee natien hoewel nu een lange wijle seer onderlinge oneenigh zijn gheweest, even-wel in dit stuck gansch eendrachtigh bevonden werdē. Onsen Erasmus mede seer prijsende de gelijckheyt inde houwelicken, verhaelt een sonderlingh exempel tot aenradinge van de selve. Hy seydt, datter een seker eerlick man, een Engelsman wesende, soo qualick aen de beenen gestelt was, dat hy gedurigh in een stoel gedragen moest werdē ; de selve des niet-temin sigh ten houwelick genegen vindende, troude een vrouwe die blint was. De redenen van sulcx syns doens gevraeght zijnde, Op dat wy te beter over een souden dragen (antwoorde hy;) want elck van ons syn gebreck wetende en bedenckende, soo en sullē wy malkanderen niet hebben te verwijten. 'T is even na syn seggen uyt-gevallen; want sy hebben onderlinge vvel en vreedtsamelick geleeft, ende zijn daerenboven met elf kinderen van Gode gesegent geweest, de welcke alle gesont van leden, ende wackere jonge-lieden zijn geworden. Om dese redenen hebbē de Grieckē van outs voor eē spreeckwoort gehadt, dat arm met arm, ballinck met ballinck, en een dienst-knecht met een slavinne behoorden te houwelicken, om alsoo best eens te wesen. En hier toe dient het gedicht gemaeckt op het exempel van Antiphilus een oudt Griecx poëet. (Cypraeus de Sponsalibus cap. 13. §. 69. Num. 2.)
Phi. Ick sie dat dit oock by de Françoysen soo goet wert gevonden: haer spreeckwoort wijst sulcx uyt, A un boiteux, femme qui cloche. Sulcx dat ick besluyte, dat ghelijckheyt van gelegentheyt in desen deele veel vermagh tot t' samen-vouginge van de gemoederen. Ick hebbe van een gheloofweerdigh man verstaen, dat, ten tijde de stedē van Vlaenderen voor desen staet en tegen Spaengjen hielden, seker eerlick jongelingh aldaer ten houwelick versochte een jonge dochter die schoon ende lieffelick was, en dan noch van meerder middelen als den versoecker: ende daer op wert het versochte houwelick hem afgeseyt. Kort daer nae als de stadt van Gent by den Prinçe van Parma gewonnen was, ende veel rijcke en vermogen luyden in Vlaenderen alle hare middelen door den oorloge verloren hadden, geviel het datter veel van de selve in Engelant haer woon-plaetsen gingen nemen, en onder andere mede de ouders van beyde voorsz. gelieven: de welcke sigh in't voorsz. koninghrijck quamen te bejegenen in een en de selve herberge, alwaer die beyde (als meest al het hare verloren hebbende) wierden onthaelt in een slecht vertreck. De jonghman op dese gelegentheyt acht slaende, en de voorsz. jonge dochter wat ter zyden genomen hebbende, seyde haer, dat sy hem niet en hadde mogen gebeuren, ten tijde hare ouders wistē rekeninge te maken dat hy minder was in rijckdom als sy; dat nu het ongeluck van dē tijt hare ouders ter weder zyden genoughsaem al het heure hadde af-genomen; sulcx datse nu dienthalven in gelijckheyt stonden: dat onder dies syn goede genegentheyt op haer was blijven staende, en staende soude blijven (soo 't haer maer en geliefde) voor eeuwigh: dat sy nu in een vreemt rijck was, en wel hulpe van doen hadde; dat hy de gene was die haer synen dienst van nieus aen-boot, en met een syn trouwe. In't korte, hy wister soo veel toe te seggen, dat de voorsz. ongelegentheyt hem de gelegentheyt aen-bracht; want eerst de dochter op 't wel behagen van haer ouders, ende dadelick daer na de ouders selfs de saken goet gevonden hebben: sulcx dat uyt het voorsz. ongeluck quam te volgen een geluckigh houwelick, met groot verneugen ter weder zyden, ende aen-was van middelen hen lieden by den goeden God in't voorsz. rijck verleent.
Soph. Wy zijn dan hier in tot noch toe eens, soo ick sie: maer desen onvermindert ben ick van gevoelen, dat selfs ongelijcke houwelicken door eenige goede hoedanighedē aen de eene zyde meer als aen de andere zyde wesende, tot gelijckheyt gebracht konnen werden. Als by exempel, soo wanneer een geleert jongelingh, eē kunstigh meester in syn bedrijf, ofte diergelijcke, ten houwelicke koomt begeeren een vryster van meerder middelē, van aensienlicker gelegentheyt, ofte yet sulcx; dit meyne ick geen ongelijck houwelick genaemt te moeten werden, gelijck onsen Erasmus mede sulcx oordeelt. Maer dat meer is, de selve Erasmus meynt datter een sekere sorte van ongelijckheyt vanGa naar margenoot+ aert onder de gehoude somtijts geheel dienstigh is voor de huys-houdinge: te weten, als een man wat quistigh, of wat te bly-moedigh, of wat te wacker zijnde, gegeven wert aen een sparige, stille, en gesette vrouwe. Dit oordeelt Erasmus, een goede temperature te maken. Daer toe oock dienen de volgende versen:
Phi. Wat is nu u vorder bedencken op dese geschiedenisse?
Soph. Ick mercke dat Phryne Bocena als vreesachtigh, eerbaer, en beschaemt hier wert voor-gestelt, ende dat de selve in die gestalte de genegentheyt van dē koningh des te meer tot haer heeft ghetogen; in vougen dat de selve eyndelick, tot haerder eeren, uyt
soo lagen en geringen staet tot koninginne is verheven geworden.
Phi. Wat besluyt meynt ghy hier uyt te maken, goede Sophronifçe?
Soph. Geen andere, lieve Philogame,Ga naar margenoot+ dan datter niet beter en vought aen alle jonge deernen, als schaemte ende een eerbaer en stil wesen.
Phi. Maer dat en is geensins na de wijse van de hoven en de maniere van leven aldaer, weerde Sophronisçe; maer sulcx wert huyden-daeghs gerekent voor een over-blijfsel van de slechte ende eenvoudige werelt: daer in het tegen-deel een geset en vast gelaet, dat sonder verbleyckē of verblosen een reden wel ten propooste weet uyt te brengen, voor wie het soude mogen wesen, voor recht hoofs wert gerekent; gelijck eē yder, die oyt by noofsche jonckvrouwen sigh heeft laten vinden, dagelicx gewaer kan werden.
Soph. 'T en is niet geheel langh geleden dat ick op dese gelegentheyt, in seker goet geselschap wesende, hoorde een onderlingen reden-strijt tusschen een verstandige hoofsche jonckvrouw en een soet gheleert jonghman, die op dit stuck niet eens van gevoelen scheen te wesen: de jonckvrouwe drijvende, dat het de jonge dochters beter voughde vast, geassureert, en resoluyt (gelijck sy sprack) in haer doen en seggen te wesen, als blood' ende vreesachtigh te zijn, ende bykans op yder woort schaem-root te werden: en dit sonderlinge ten aensiene van de gene die te hove ofte anders by deftige luyden dagelicx hebben te verkeeren. De jonghman hiel het tegen-deel, ende socht door syn redenē vast te maken, dat schaemte, stilheyt, en neerslachtigheyt alle jonge vroulieden sonder onderscheyt beter voughde.
Phi. Ick hadde dit discours wel eens willen hooren, en dewijle sulcx niet vallen en kan, maeckt my deelachtigh (soo het u belieft) watter omgingh.
Soph. Daer werden goede redenen ter eender en ter anderer zyden by-gebracht, en de jonckvrouw en bleef vry aen den joncker niet met allen schuldigh. wantsy was verstandigh, wel-sprekende, en daer toe ervaren in sodanige bejegeninge. 'T sou te langh zijn alles op te halen watter geseyt wert: maer dat my in dese reden-kavelinge wel beviel, was, dat de jonghman onder andere sakē bybracht, dat alle oude ende verstandige schrijvers, als poëten, en diergelijcke geesten die werck maken van wel te konnen oordeelen van de gaven die de jonge juffrouwen best vougen, dat segh ick de selve altijt voor een gewoonte hebben (als sy een frissche maeght op haer aengenaemste willen af-beelden) de selve te beschrijven, datse by yemant aengesproken wesende, en sonderlinge by mans-personen, t' elcken eenigh teycken van eerbiedigheyt van haer geeft, datse eē soet blosjen krijght, d'oogen neder-slaet, ende geensins en toont die vastigheyt in haer wesen, die te hove gepresen wert. Daerom siet men in dusdanige gelegentheyt dat Virgilius, Ovidius, Statius, ende andere poëten, sprekende van jonge deernen, aldus spreken:
Phi. Maer spreken dese oock van de hoofsche jonckvrouwen?
Soph. Ick segge jae, ende dat sulcx by de selve oock wert gedaen ten aensiene van de gene die in hoven van prinçen zijn verkeerende.
Phi. Maer sy zijn misschien selfs niet seer hoofs geweest, maer wel goede bouckmans, en anders niet.
Soph. Gelooft dat, soete Philogame; maer wilt ghy hovelingen selfs hooren spreken, ick weet u geholpen. Een groot hovelingh (don Ant. de Guevara Epist. ad Mosen Pache.) heeft op dese gelegentheyt eertijts aldus geschreven: Ick stelle vast, dat aen een vrouwe die eerbaer in beschaemt is, vveynigh is te berispen: vvederom. dat aen eene die onbeschaemt is, niet met allen en is te prijsen: in vougen dat het beste houvvelicx-goet, het beste besterf, het beste juvveel datse hebben kan, is, beschaemt en sedigh to vvesen. En een ander hovelingh ten naesten by van onsen tijt (Mich. de Montainge liu. 3. chap. 5.) seyt aldus: Onse voor-ouders beleyden het gelaet en het geheel vvesen van jonge deernen tot vreese en schaemte, en haer gemoederen en driften van ghelijcken; vvy in tegen-deel tot stoutmoedigheyt en onversaeghtheyt. Gevvisselick vvy en verstaen ons stuck niet met allen in desen deele. De Sarmaten gaen soo te vverck, die geen vrijster toe in laten een man te nemen, ten zy de selve alvoren met eyger hant een van de vyant om den hals heeft gebracht. Daer is tot dien eynde
aen-merckens weerdigh, dat de keyser Theophilus verkiesinghe vvillende doen van een vrouwe voor hem selfs, uyt een groot deel van de uyt-nemenste maeghden, daer toe by een gedaen versamelen, stont als gereet om een gulden appel, die hy in de hant hadde, te geven aen eē jonge ende geleerde maeght Icasia ghenaemt, tot een teycken dat hy de selve voor syn gemale was verkiesende: maer de selve op sekere reden die hy voor-wierp hoorende spoedelick en met een geset wesen antwoorden, veranderde dadelick van voornemen, en gaf den selven gulden appel aen een andere jonge vrijster Paphlagonia geheeten, die met een stil en sedigh gelaet benevens haer was sittende: waer door de voorsz. Icasia soo was verbelght, dat sy, haer selven als verknijsende, haer in een klooster begaf, met een af-keerigheyt van alle houwelicken. Siet Tiraq. l. 9. connub. nu. 152. Cyprae. cap. 11. & alibi.
Phi. Maer aen een anderen vorst soude misschiē eē deftig en recht prinçelick wesen in syn toe-komende gemael wel bevallē hebben, als beter passende op den staet van een prinçesse, als die in-getogenheydt en beschaemtheyt daer ghy van spreeckt.
Soph. Wat een ander mochte gedaen hebben is onseker, lieve Philogame; maer dat is seker, dat dese en andere prinçen oock in haer eygen vrouwen die stoutmoedigheyt voor verdacht houden, vermoedelick sulcx hun by haer Raden ofte jeught-bestierders zijnde in-geprent; dewijle dat die van de leere der zeden oyt hebben geschreven, als mede de gods-geleerde, even zijn van dit selve gevoelen. Dese vrouwe (seyter een) houde ick voor de wel-sprekenste die (alsse tot manne-volck te spreken heeft) met een eerbaer root haer geheele vvangen over-stort, en die door verbaestheyt en schaemte de vvoorden koomen te ontbreken. Vives de Christ. matr. lib. 1. cap. quomodo foris aeget mulier. Eerbaerheyt moet door schaemte verciert vverden: en (dat het bysonderste in de vrouvven is) laet sedigheyt de hooghste vvesen onder uvve deughden. Hieron. ad Celant. lib. 20. epist. 20.
Phi. Wel ick wil dat in syn weerde laten staen, ter tijt toe ghy eens tijt sult hebben my redenen van de andere zijde mede te verhalen; want daer van en maeckt ghy geen gewach met allen: en nochtans seght ghy dat de jonckvrou die het tegen-deel dreef, den joncker niet met allen schuldigh en bleef: en dewijle sy vernuftigh, en wel-sprekende, en daer-en-boven oock ervaren was in die bejegeninge, soo laet ick my duncken datse haer strenge wel getrocken sal hebben. Dan daer van op een anderē tijt, dewijle ick nu geerne u verstant soude hooren op de maniere van doen die hier de koningh Vlderick gebruyct, ende die in oude tijden de koningh Assuerus, ende gemeenlick de groote vorstē van Moscovien zijn gebruyckende; dat is, een groot deel van de schoonste vrouwen te samen te brengen, om eene uyt de selve tot een vrouwe te verkiesen. Wat my aengaet (om dat voor af te seggen) is dit een sake van de hooghste macht, en van de meeste vermakelickheyt die een groot prinçe in al syn heerschappijen magh hebben: dat is, uyt alle de schoone van het lant de schoonste van allen sich selven te mogen toe-eygenen.
Soph. Ghy valt vvederom op de schoonheyt, soete Philogame, als ghy oockGa naar margenoot+ t'anderen tijden hebt gedaen: en daer toe sal oock hier wat geseyt konnen werden. Dan wat de verkiesinge selfs aengaet, die sie ick dat in dese gelegentheyt alleen by het oogh geschiet: dat is, dat men alleen syn ooghmerck heeft wie de aengenaemste van huyt is, sonder meer: ende daer op heeft soo een doorluchtigh houwelick synen voortganck.
Phi. Wel is dat niet een bysonder voorrecht voor een prins, dat hy sigh magh toeeygenen de schoonste vrouwe van 't geheele rijck? wesende sulcx het aengenaemste dat men op aerdē hebbē kan; dewijle de schoonheyt soo aen-lockende is, dat oock de onredelicke dieren selfs worden bevonden met groote genegentheyt daer toe gedreven te werden: gelijck het my gedenckt sulcx by de natuer-ondersoukers gelesen te hebben. (AElian. lib. 4. Histor. Animalium.) Sulcx dat het een blinde-mans vrage is, te willen onder-soecken, waerom men schoone menschē voor andere lief heeft.
Soph. De wijse, goede Philogame, die berispen nochtans de gene die door de oogē, en niet liever door de oiren, bewogen werden een wijf te nemen: dat is, sy oordeelen dat onwijsselick wert gehandelt by de gene die alleen door het uyterlick wesen, en niet door innerlicke goede deughden ende gaven, tot eenigh houwelick werden aengedreven. En als men de sake wel in siet, is het niet een gansch los werck van de prinçē, op een eenigh gesichte, een vrou-mensch
die men anders niet en kent als van de uytterlicke huyt, tot een wettigh bed-genoot voor altijt aen te nemen?
Phi. Maer ick en geloove niet dat het soo slechtelick by de prinçen af plagh te loopen, oock niet dat de selve het soo op een simpel gesichte hebben laten aen-komen: ghelijck op het exempel van den koningh Assuerus, mijns oordeels, wel kan werden afgenomen.
Soph. Hoe soo, Philogame? seyt niet de schrifture, doen Vasthi versteken was dat de jongelingen des konincx seydē: Men soecke den koningh schoonejonge maeghden, ende de koningh bestelde toe-sienders in alle landen synes koninckrijcx, dat sy alderley jonge schoone maeghden te samen brachten, op den burgh Susan in't vrouvven getimmer. Ester 2.2. Siet daer wortet al op de jonckheyt en schoonheyt genomen, gelijck ghy siet dat de text spreeckt: daer by koomt noch, dat Ester aen Hegai des konincx kamerlingh, besorger deser vrouwen, wel beviel; die de selve ten dien aensiene oock voordeel gaf boven andere. Ester 2.4.
Phi. Maer men siet mede duydelick uyt de historie van Ester, dat soodanige maeghden geheele twaelf maenden langh moesten als voor-bereyt werden in't vrouwen getimmer, met verçiersel, met reuck-werck en speçerije; en dat al eer de selve tot den koningh in quamen: en dat en liep vry niet af met een simpel gesichte, maer de koningh nam van yder een goede preuve tot in 't bedde selfs, wie hem al daer best aenstont.
Soph. Hebt ghy dat alsoo in den Bibel gelesen, Philogame? of kont ghy sulcx uyt de beschrijvinge van de historie beweren?
Phi. My dunckt jae, weerde Sophronisçe: want al is't sake dat van 't beslapen van de voor-seyde maeghden niet duydelick en wert geseyt, soo dunckt my nochtans dattet als met handē te tasten is, dat het met de selve even soo is toe-gegaen; want ick sie dat de text seyt, dat als de twaelf maenden om vvaren, ende dat de bestemde tijt quam dat een maget tot den koningh Assuerus komen soude, soo dede men haer (in cieraet) vvat sy hebben vvoude. En vvanneer eene des avonts daer in quam die gingh des morgens van hem in het ander vrouvven ghetimmer, onder de hant Saasgas des konincx kamerlingh, der by-vrouvven hoeder; en sy en moeste niet vveder tot den koningh komen, het en lustede dan den koningh. Ester 2.12. Wat dunckt u weerde Sophronisçe, van dit verhael: te weten, tot den koningh des avonts komen, en des morgens van hem gaen in eē ander vrouwen getimmer, en dat onder de hant van den hoeder der by-wijven, en niet weder te mogen komen ten lustede dan den koningh, &c. wat wil dit anders seggen, als dat de koningh soodanigē preuve van haer nam als ick te voren hebbe geseyt?
Soph. Ick en weet niet of dat also vast gaet, lieve Philogame, als ghy wel meynt: ick soude u misschien andere bedenckingen daer op konnen voor brengen, die het tegen-deel souden uyt-winden; maer neemt het daer voor dat het soo geschiet sy als ghy meynt, is dat niet eē slechte preuve om daer op een houwelick te gronden? en dat ghy misschien sout meynen, dat de twaelf maenden hebbē gedient om te lettē op de maeghden te ondersoucken wie sy waren, van wat af-komste, en hoe op-gevoedt, dat is al buyten waerschijnelicheyt; dewijle men niet eer en wiste dat Ester een gevangē Iodinne was, voor datse alreede koninginne was gekroont, Ick segge daerom, dat soodanige verkiesinge te doen op soo lossen preuve, geensins en betaemt, sonderlinge, niet soo verheven personagjen.
Phi. Wel dunckt u niet dat het queestenGa naar margenoot+ van het Noorder-quartier schier op dese of gelijcken voet tot-gaet?
Soph. Behalven dat alle geregelde lieden gestaegh tegens die maniere van doen zijn geweest, en noch zijn, soo was dat noch een geheele andere sake: want de jonge lieden en plegen malkanderen soo na niet te komen, ofte sy en kenden malkanderen al vorē door dagelickschen omme-gangh: sulcx dat niet geseyt en kan werden, dat oock de selve alleen sich op de uyterlicke schoonheyt verlieten, daer van in verre nae soo veel niet en wert gehouden als ghy en meest al de jonge lieden doen. Onder andere komt my veel in den sin een plaetse van D. Hieron. (in 2. cap. Malach.) aldus luydende: Devvijle (seyt hy) dat ghy vruchtbare vrouvven hebt, en dat ghy u vermakelickheyt schept in de kinderen by de selve gevvonnen, vvaerom doch schoonheyt gesocht, die voor de hoeren en lichte koyen bequamer is als voor wettige huysvrouwen? En waer mē vā schoonheyt by de rechtsinnige koomt te spreken, soo vint men dat dit woort in 't gemeen vast wert ghestelt, dat de schoone vrouwen veel hooveerdigh en trots zijn, datse gevaerlick zijn voor hare mans, datse verdacht zijn in
hare eerbaerbeyt, als in 't ooge spelende van alle man: datse veroorsaeckt onmatigheyt in 't gebruyck van 't houwelicx bedde, het welck veel ongelegentheden aen ziel ende lichaem placht in te brengen, daer van ick hier niet breeder voor als nu en ben gesint te spreken.
Ga naar margenoot+ Phi. Men segge wat men wil, schoonheyt in een vrouwe is een groote gave: en wat de onheylen aengaet daer ghy van ghewaeght, ick hebbe ghelesen, dat yemant die hem vergeet met een vrouwe die schoon is, soo grooten sonde niet en begaet als die hem verloopt by een die mismaeckt is. Basianus in. c. 14. quaest. 6. Iohan. And. in. c. ea quae fiunt. col. 2. de reg. jur. in 6. & alij.
Soph. En wat redenen zijn daer toe, lieve Philogame? daer men wel veel redenen voor het tegen-deel soude konnen in brengen.
Phi. Hoe, weerde Sophronisçe, isset niet seker dat yemant die door gansch krachtige aen-drijvinge tot sonde verruckt wert, minder quaet doet, als de gene die alleen met ghemeene en slechte bekoringe wert vervoert? Ick sal even soodanigen minder een overspeelder heeten (seyter een oudt-vader) die sich by een koninginne of princesse ontgaen heeft, als die door een slechte sloir tot een val is ghebrancht ghevveest. Een schoone vrou en een ghescheurt schortekleet heeft veel aenstoots, seydt het spreeck-woort: en dien volgende dunckt my met de reden meer over een te komen, dat die minst sondight die door de meeste aen-drijvinge is vervoertgeweest; het welck ontwijffelick meer door een schoone, als mismaeckte ofte andersins geen aenlockende gedaente wert gedaen: en ick en houde het ghevoelen van sekeren biecht-vader niet vreemt, die aen een jonge nonne vergevinge van hare sonde toestont, nae dat de selve in haer biechte verklaert hadde, dat sy haer verloopen hadde in de maent van Mey, onder een bloeyenden boom, met een jongh en fris edelman, en dat de selve geen vergevinghe en wilde toe-seggen aen een oude bagijne, die haer hadde laten misbruycken in de winter-tijt, onder een dorren boom by een vervallen kercke, en dat door een ouden kaes-jager van hare gebuerte. Want sigh in het eerste geval te verloopen, hadde (boven 's menschen aen-geboren swackheyt) groote aendringinge: ende in 't tweede sigh te vergeten, was als tegens wint en stroom op te dringen, ende met opset quaet te doen. Van gelijckē soo meyne ick, dat soo yemant sigh ontgaet in dronckenschap, by gelegentheyt van eenigē uyt-muntenden goedē wijn die hem geschoncken wert, minder misdoet als yemant die sigh versuypt in alderhanden slechten dranck; het eene komende door verlockinge van soo een aengenamē dronck, het andere uyt enckele sletterije, ofte, om beter te seggen, uyt puere beestigheyt.
Soph. Ghy weyt hier al wat breet, Philogame, en ick soude u in tegen-deel wel in bedencken derven geven, als yemant uyt den regel wil gaen om hem en eenigh schepsel te misbruycken, offet niet beter en minder quaet en is, een slecht als een uyt-nemende ende goet maecksel daer toe te misbruycken. Als de knechts van een groot en rou huys-gesin te samen rousmousen, isset niet beter datse malkanderen een slecht aerden vat naer het hooft werpē, als eenigh sonderlingh en naeukeurigh stuck huys-raets van outs in 't geslachte bekent? Maer dit soude ons af-leyden van ons voor-genomen wit, dat is, of men in't verkiesen van syn partuyr, soo grooten werck behoort te maken van de schoonheyt? ende daer toe veel geseyt konnende werden, wil ick dit alleen nu brengen by 't gene op andere gelegentheyt hier van is gesproken: te weten, dat ick met bondige redenen nae de kunste van reden-kavelinge, u vast kan stellen, dat de gene die een ongedaene ofte mismaeckte vrouwe trouwen, beter doen als die sich met een uyt-nemende schoone komen te versellen.
Phi. Dat is een wonder-reden in mijn oiren; dies verwachte ick van u hoe ghy dat sult vast maken.
Soph. Voor eerst soo en sal ick geen swarigheyt maken u toe te staen met de lief-hebbersGa naar margenoot+ van de schoonheyt, dat een man meer vermakelickheyts kan hebben van een schoon als van eē mismaeckt vrou-mensch: maer ick woude die selve lief-hebbers wel eens gevraeght hebben, of het niet beter en is noyt vrolick ende geluckigh geweest te zijn, als de vreught ende gheluck (van de welcke men te voren in 't besit is geweest) wederom plotselick te verliesen? Voorwaer indien de selve de reden plaetse willē geven, sy sullē sulcx sonder tegen-spreken toe-staen; dewijle by alle wijse wert geoordeelt, dat het eene van de grootste ongelucken is, geluckigh te zijn gheweest. 'Tis dragelicker
(seyter een van de wijsen) niet te verkrijgen, als verkregen hebbende vvederom te verliesen. En dat vast ghestelt zijnde, soo koomter by een tweede point, dat mede by de selve niet en is te ontkomen: te weten, dat de gene die hare vermakelickheyt hebben in schoone vrouwen, de selve seer weynigh tijts in dat waesjen konnen gebruycken. Het schoonste bloemtje schier soo haest het selve gepluckt is, soo isser alreede een groot deel van synen glans vergaen. Het selve van vrouwen te seggen en ware niet buyten redenē ; soo teer, swack en verganckelick is al dat men onder ons schoonheyt noemt: een koortse, een geswel, jae een puysje kan de lieffelickheyt daer van doen verliesen. En ick bid u, siet eens met een gesont ooge aen den staet van een schoone vrijster, en in hoe enge palen al die soete lieffelickheyt (als 't al ten besten gaet) besloten is, en hoe ras die verslenst, verslonst, en verdort is. Begintse te ghebruycken tot haer twintigh jaren of daer ontrent (want eer en heeftse hare volheyt niet) na de vijf, jae ick derf seggen na de drie-entwintigh jaren en isser noyt vrouwe schoonder geworden, maer is van die tijt aen (oock buyten geval van sieckten ofte andere ongevallen) gedurighlick af-gegaen, en in haer lieffelickheyt vermindert: en boven allen desen soo zijn alle wereltsche dingē van dien aert, datse terstont door het gebruyck vervelen, en als tegens worden. Rijcke lieden hebben veeltijts maer acht of thien dagen haer lust in een schoon getapisseerde kamer; want als het ooge sulcx maer eens gewent en is geworden, soo is dat schoon gesichte, nu als in een gewoonte verandert zijnde, geheel onlustigh geworden. Men wort oock moede taerten en pasteyen te eten, seyt de Fransman: en de lieffelickheyt van de somer selfs soude ons terstont vervelen, soose langer bleef duren alsse gemeenlick doet. Tiraq. ad. l. 2. connub. nu. 14. En om niet langer te wesen, soo siet ghy mijn besluyt: te weten, dattet nutter is, alleen om de redenen wille voren verhaelt, een vrouwe van een mismaeckt, immers van eē middelbaer gedaente, ten wijve te nemen, als eene van uyt-nemende schoonheyt: en dat alles houde ick sonderlinge plaetse te moeten grijpē ten opsiene van geleerde lieden, ofte immers die haer werck maken van veel met boucken omme te gaen: want daer en wert niet een soo grooten beletsel gevonden voor luyden van letteren als een schoone vrouwe. Een groot rechts-geleerde eertijts gevraeght synde, waerom hy nu getrout zijnde niet soo veel tijts en vlijts en bestede ontrent syn beroup, als te voren? hy antwoorde, vermits ick een vrouwe getrout hebbe. En daer tegens geseyt zynde, dat Socrates mede getrout is geweest, maer dat hy dies niet tegenstaende niet af en liet syn neerstigheyt in de Philosophie te doen, als te voren. Xantippe (seyde de docter) was norts en onvriendelick, en daer en boven (soo ick meyne) oock leelick; maer de mijne is vriendelick, en schoone.
Phi. Ick ben te grooten lief-hebber van de schoonheyt, om langer tot haren nadeel te hooren spreken; hoe-wel ick in twijffel stelle, of het leste by u verhaelt tot haren nadeel is, dan niet. Doch hoe het zy, laet ons komen tot de naest-volgende geschiedenisse.
Soph. Mijn saken roepen my nu elders, jongelingh: oock soo hebbe ick het volgende trou-geval onlangs door-lesen, en mits de selsaemheyt van het selve wel rijpelick daer op gelet. Ghy leest het by u selven: ende als wy den anderen wederom by gelegentheyt sullen komen te besoecken, soo willen wy van die vraegh-stucken daer uyt ontstaende naerder spreken, soo het u ghevalt.
Phi. Vwen voor-slagh vinde ick goet, weerde man, en gae my van nu af aen daer nae schicken.
Soph. Doet soo, Philogame, ende vaert wel.
- margenoot+
- 1.
- margenoot+
- 2.
- margenoot+
- 3.
- voetnoot(a)
- Vt aqua vino admixta reddit illud moderatius, & sobria Nympha deum temulentum compescunt; sic in matrimonio fervorem mariti uxor tepida temperet. Plutarch.
- voetnoot(b)
- Eyeren met beyeren (seyt het spreeckwoort) is den houwelicken staet.
- margenoot+
- 4.
- margenoot+
- 5.
- margenoot+
- 6.
- margenoot+
- 7.
- margenoot+
- 8.