Trouringh
(1637)–Jacob Cats–
Auteursrechtvrij
[pagina 392]
| |||||||||||
Man-dragende maeght, ofte beschryvinge van het Hovwelick van Emma, Dochter van den keyser Charlemagne, ofte Karel de Groote, Met Eginhart desselfs Secretaris.
Ga naar margenoot+ ALs Karel met gevvelt de Gotten hadt verdreven,
En nu als vverelt-vorst in pays vermocht te leven,
Stont gansch het leger stil, en al de Fransche jeught
En socht maer tijt-verdrijf en niet als losse vreught.
Men siet geen svveerden meer, men siet geen schildē blincken,
Men hoort geen hel trompet ontrent de grensen klincken,
Men vint geen adelborst die lans of spiese drilt,
En al dat vvapen hiet en is niet meer gevvilt.
Maer Venus kint alleen behiel syn gulde pijlen,
Die gingh het dertel vvicht vvel happigh sitten vijlen,
| |||||||||||
[pagina 393]
| |||||||||||
Begaf sigh in het hof, en quetste menigh helt,
Die noyt in al den krijgh ter aerden vvas gevelt.
VVat magh hem, seyt het vvicht, de keyser laten dencken,
Dat ick geen macht en heb om hem te mogen krencken?
En dat hy maer alleen geheele rijcken vvint?
En dat men syns gelijck oock elders niet en vint?
Gevvis hy is verdoolt. Ick kan oock vvapens voeren,
En vorsten neder-slaen, en landen omme-roeren,
Ick vvil oock aen het volck gaen toonen vvat ick kan,
En dat ick beter schiet als eenigh vvacker man.
VVel vorst, die uvven naem doet in de vverelt klincken,
VVeet dat u los gesvvel in haest sal moeten slincken,
VVeet dat ick boven my geen hooger macht en ken,
Maer dat ick nevens u een vverelt-dvvinger ben.
Ghy vviert my veel te los, en van te grooten vveelde,
Indien ick in het hof mijn rolle niet en speelde;
Nu leert oock van een kint hoe 's vverelts saken gaen,
Geluck en groote vreught en kan niet lange staen.
Dit seyt het dertel vvicht, en stelt hem om te vliegen,
En soeckt door al het hof vvie dattet sal bedriegen,
En vvat het voor een greep sal brengen aen den dagh,
Daer van de groote vorst de smerte voelen magh.
EEn vvacker edelman die geestigh vvist te schrijven,
En na de rechte maet de penne konde drijven,
Kreegh in het Frans gebiet, by middel van de kunst,
Een naem by al het volck, en by den koningh gunst.
Syn penne vvert gebruyckt in alle groote saken,
En vvaer een deftigh schrift by vorsten vvas te maken:
Al vvat hy neder-stelt heeft pit en groote kracht,
Soo dat om syn geschrift hem al de vverelt acht.
Het rijck vvas doen ter tijt in lusten uyt-gelaten,
Geneyght tot alle spel en dertel boven maten,
| |||||||||||
[pagina 394]
| |||||||||||
Soo datter nacht-geloop, en vreemde mommerien
Zijn in het vveeligh hof en over al te sien.
De vorst schiep even-selfs een vvonder groot vermaken
In vrouvven, in gedans, en diergelijcke saken.
Siet daer een geyle tijt. Al vvat de koningh doet,
Dat vint het hof-gesin en al de vverelt goet.
Dit vvijst de stage daet, dit leert de vvijse reden,
Als 't hooft niet vvel en is soo quelen al de leden:
Het vvas een out gebruyck, het is een nieuvve vont,
Gelijck de juffer is soo is oock haren hont.
'T geviel om desen tijt dat tvvintigh edel-lieden
Bestaen een nieu gedans den koningh aen te bieden,
Sy koomen in het hof, als harders uyt-gereet,
Maer geestigh even-vvel en vvonder net gekleet.
Men sagh het geestigh volck met tvvintigh harderinnen
In's koninghs ruyme zael een nieuvven rey beginnen.
De leyder van den dans dat is de bocx-voet Pan,
Die alderhande spel en harders deuntjens kan.
Daer siet men vreemt gesvvier en duysent nieuvve sprongen,
Dan los (gelijck het scheen) dan vveder in-gedrongen.
Dan is het gansche rot gemengelt onder een,
Dan toont de maeghden-rey haer vvederom alleen.
De ridder Eginart is eene van de gasten,
Die op dit harders spel en op de mate pasten,
Men sagh aen syn gelaet te midden in den dans,
Dat hy een çiersel is van alle jonge mans.
Hier quam doen Venus soon hem by de reyers vougen,
Soo kluchtigh in gebaer dat al de juffers lougen.
Het sprongh, het liep, het vloogh, het maeckt een bly gesanck,
Maer dede soo het plagh, en scheyde met een stanck.
De dochter van den prins, die met de groote vrouvven
De spronge van de jeught is besigh aen te schouvven,
| |||||||||||
[pagina 395]
| |||||||||||
Die vvert door hem geraeckt en in de borst gevvont,
Eer datter eenigh mensch de reden ondervont.
Sy let op Eginart en syn volmaeckte leden,
En hoe hy op de zael quam geestigh aen-getreden,
En hoe hy boven al den ganschen rey vereert;
En stracx is haer gesicht op hem alleen gekeert.
Het reyen heeft gedaen, de mommers gaen vertrecken,
Maer sy voelt des te meer het vier in haer vervvecken;
En schoon sy is alleen, sy voelt een aerdigh beelt,
Dat haer ontrent het oogh en door de sinnen speelt.
Sy vveet nu vvie hy is, en hoe in't hof gekomen,
Dat had het vrouvvelijn al inder haest vernomen;
En schoon of sy bemerckt haer ongelijcken staet,
Noch voeltse dat het vier allencxen hooger gaet,
Noch voeltse dat een brant, in haesten op-geresen,
Vervveckt in haer gemoet een vvonder selsaem vvesen.
VVat raet in dit gevaer? sy leeft in stage pijn,
Sy kan niet by het volck noch in haer kamer zijn.
Gelijck een vluchtigh hart, dat, van een vvey-mans jongen
Getroffen met een schicht, begint met losse sprongen
Te rennen door het vvout, en dvvaelt een lange vvijl,
Maer voelt staegh in de borst een diep geschoten pijl.
VVat baet het aen het beest, vvat baet syn veerdigh loopen,
Het moetet met verdriet en met de doot bekoopen,
Syn pijn blijft vvaer het gaet, het smelt in heeten dorst,
En staegh soo vaert het stael hem dieper in de borst.
Dus leeft de jonge maeght vol ongevvoone kuren,
Sy kan op eene plaets als geenen tijt geduren,
Haer breyn is op den loop, haer gansche ziele maelt,
Het schijnt haer geest die rust, vvanneer haer lichaē dvvaelt.
Sy vveet tot dit gevvoel geen stil vertreck te vinden.
VVant sy en heeft geen macht haer tochten in te binden;
| |||||||||||
[pagina 396]
| |||||||||||
En t'vvijl in desen angst haer gansche leden slaen,
Soo spreeckts' op dese vvijs haer eyge sinnen aen:
Ick vvas voor desen bly dus hoogh te zijn geboren,
Maer nu heb ick de lust van dese vvaen verloren,
Ick ben mijn edel bloet en groote vaders gram,
Ick vvensch een lager huys en vry een minder stam;
Ick vvouvv, indien ick mocht, van minder adel vvesen,
Of vvensch dat Eginart mocht hooger zijn geresen;
VVant soo ick minder vvaer, of hy een meerder vorst,
Soo sagh ick heden kans te lessen mijnen dorst.
Maer nu ons saken staen op ongelijcke gronden,
Soo vvorter geen behulp geen troost voor my gevonden,
Ick moet van heden af versmelten in den druck;
VVant hoogh en machtigh zijn dat is mijn ongeluck.
Maer vvat is dit geseyt? vvaer gaen mijn domme sinnen?
Sal ick door een gesicht my laten overvvinnen?
Sal ick een slecht gesel ontfangen in de ziel
Die ick van alle brant tot heden suyver hiel?
Ey vvat ick bidden magh laet dese grillen varen,
En biet geen lossen toom aen uvve gulle jaren,
Snijt af, brant uyt het quaet, dat in u leden sit,
Eer dat het u de borst en al het lijf verhit.
Ghy voelt een stil vergif door uvve leden rillen,
Ey tracht dit nieu gevvoel in u gemoet te stillen,
Vergeet u goeden naem u reyne plichten niet;
Een vonck dient uyt-geblust voor die een vlam ontsiet.
De sieckte dient verjaeght als die begint te komen,
Aleer door haer gevvelt het bloet is in-genomen:
Het onkruyt dient verdelght en uyt te zijn geruckt,
Eer dat het vvortels krijght en beter kruyt verdruckt.
VVie is doch Eginart, dat ick my sal ontstellen?
Dat ick om synent vvil mijn ziel behouf te quellen?
| |||||||||||
[pagina 397]
| |||||||||||
Al vvat hem achten doet dat is alleen de pen,
Daer ick in volle daet een keysers dochter ben.
Daer ick in korten stont kan hondert vorsten trecken,
En met een gunstigh oogh haer gunst tot my vervvecken,
Het vvare sloiren vverck soo los hier in te gaen,
En hem te vvillen doen dat prinçen dient gedaen.
Hoe vvouvv in dat geval, hoe sou de vverelt spreken?
Hoe sou my al het volck met felle tongen steken?
Hoe sou het schamper hof my vallen op het lijf,
En spellen mijnen naem tot enckel tijt-verdrijf?
VVat sou mijn vader doen, als hy begon te mercken
Dat op soo lagen stof mijn hooge sinnen vvercken?
Dat ick een schrijver gaf, een schrijver onderstont
Dat niet als aen een vorst of keyser dient gejont?
Maer svvaer-hooft als ick ben, vvat isser aen gelegen
Dat ick in mijn gemoet tot vrijen ben genegen?
Dat ick vvat liefs verkies, daer in mijn hert verblijt,
'T is jonge lieden vverck, en dat van ouden tijt.
De ridder Eginart is geestigh in de zeden,
En niemant syns gelijck, in al de naeste steden;
Schoon ick hem gunstigh vvaer, vvat leyter yemant aen?
Dat ick op heden doe, is langh voor my gedaen.
VVat sal my doch de pracht, vvat sal de grootheyt baten?
'K en vvil om dit bejagh mijn liefde niet verlaten,
'K en vvil geen slave zijn, maer doen vvat my bevalt;
Geen eer en heeft ontsagh vvanneer de jonckheyt malt.
De nacht komt onder dies het gansche lant bedecken,
En met een duyster kleet den hemel over-trecken,
De slaep sijght op het volck, en yder is gerust,
Maer sy noch even-vvel en heeft geen slapens lust.
Sy geeft haer op het bed, maer gaet daer leggen malen,
En laet 'k en vveet niet vvaer haer sinnen henen dvvalen;
| |||||||||||
[pagina 398]
| |||||||||||
Doch vint noch efter niet hoe sy in dit geval
Met glimp en goet beleyt haer saken redden sal.
Ten lesten koomt de vaeck haer oogen overvvinnen;
Maer sy malt lijckevvel met haer verdvvaelde sinnen,
Sy droomt 'k en vveet niet vvat, sy droomt en is beschaemt,
Om dat soo geylen droom geen jonge maeght betaemt.
(Al is de vvey-man stil en geeft hem om te rusten,
Noch keert syn vvoeligh hert tot syn bekende lusten,
Hem dunckt dat hy een haes of vluchtigh harte siet,
Oock als hy in het bed een vollen slaep geniet.
Sy, als het schemer-licht nu aen begon te breken,
Bevont haer brandigh hert maer des te meer ontsteken.
Sy meynt dat sy voor al moet spreken haren vrient,
En dat haer syn gesicht alleen tot ruste dient.
Hier toe vvert sy gestaegh en krachtigh aen-gedreven,
En heeft daer op een brief aen Eginart geschreven,
En seyt hem door de pen, dat hy in alle spoet
Daer in het vrouvven-hof en by haer komen moet.
Sy gaet na dit geschrift ten naeusten over-leggen,
VVat hem, vvanneer hy koomt, is dienstigh aen te seggen;
Nu kiestse dit gespreck, en dan een ander tael,
En vvatse spreken vvil dat prouftse menighmael.
De ridder, na den brief te hebben over-lesen,
En laet niet inder haest in't vrouvven-huys te vvesen,
Hy klopt voor haer vertreck, eē maeght, die hem vervvacht,
Ontsluyt terstont de deur en heeft hem in-gebracht.
Maer Emma vvert van angst ten hooghsten in-genomen,
Soo haest als Eginart tot haer begon te komen,
Sy beeft, sy suysebolt, sy stont gelijck bekaeyt,
Het schijnt dat gansch het hof en al de kamer draeyt.
Haer voorstel, haer ontvvorp, en vvatse meynt te spreken
VVas in de lucht gegaen, en uyt haer breyn gevveken,
| |||||||||||
[pagina 399]
| |||||||||||
Nu vinghs' een reden aen, dan lietse vveder af,
Soo dats' aen Eginart een vreemt bedencken gaf.
Maer als, na dit gevvoel, haer geesten vveder quamen,
En na den rechten eysch haer eerste plaetse namen,
Doen schiep sy vveder moet, bedenckt een nieuvven vont,
En opent met bescheyt aldus haer rooden mont:
Ick heb een langen tijt mijn sinnen onderhouvven,
Met priem-en-naelde-vverck, een hant-spel van de vrouvven,
En daer in vond' ick lust, en 't docht my vvonder net,
Te steken aerdigh tuygh van sijd' of van sayet,
Van gout en peerels selfs. maer diergelijcke saken
En konnen nu voortaen mijn sinnen niet vermaken.
VVat nieus verheught den geest, gelijck ick heden merck,
Dies soeckt mijn nieusgier hert gedurigh ander vverck.
Ick hebbe tot de pen een grooten lust gekregen,
En daer is mijn gemoet nu vvonder toe genegen,
Om dat ick lestmael sagh een schrift van uvver hant,
Daer in ick groote kunst en soete streken vant.
Ghy vvilt, tot mijn gerief, een voorschrift toe-bereyden,
Ick sal na u ontvvorp mijn penne sien te leyden.
Maer als ghy door den dagh niet al te besigh zijt,
Soo jont my doch een deel van uvven vrijen tijt.
Koomt siet hoe ick het maeck, en betert mijn gebreken,
Ick vvil het naelde-vverck een vvijle laten steken,
En spelen met de pen. dat stel ick heden vast,
Ick vveet dat ledigh zijn geen jonge maeght en past.
Hier svveegh het vrouvvelijn, en even na het spreken
Soo is haer gansch gelaet gelijck een vier ontsteken.
Maer siet! dien eygen stont haer aerdigh blosje vveeck,
En sy vvert lely-vvit, die eerst een roos geleeck;
En dat gingh overhant tot drie verscheyde reysen,
Dies vvert de jongelingh onseker vvat te peysen,
| |||||||||||
[pagina 400]
| |||||||||||
Onseker vvat te doen. hy voelt van stonden aen
Al med' een grilligh bloet hem in de leden slaen:
Hy voelt een vreemt gevvoel, een vvonder hart bevvegen,
Dat quam hem door het oogh tot in het hert gesegen,
Hy voelt een selsaem vier, een nieu ontsteken brant,
Die hy in syn gemoet voor desen niet en vant.
Hy tijt daer op te vverck, en heeft een dicht geschreven,
Daer achter, midden, voor, haer naem is in-gevveven,
'T vvas Emma vvaer men sagh, en des al-niet-te-min
'T en bracht geen ongemack, geen hinder aen den sin,
Geen nadeel aen het veers; dat bleef al even vluchtigh,
En vvas by vvijlen soet, by vvijlen vvonder kluchtigh,
By vvijlen al te geyl; maer vvat de juffer las,
Het scheen dat al het vverck haer niet als honigh vvas.
De letters even-selfs van al de loose dichten
Zijn beelden in den schijn van kleyne Venus-vvichten,
En diergelijcke stof, soo dat (al vvaer men sagh)
Men sporen tot de lust in allen vinden magh.
Al vvat de joncker dicht daer leyt hy slimme gronden,
Daer leyt hy angels in en al met nieuvve vonden,
De letter had een steert gelijck een schorpioen,
Soo dat haer leste deel kan innigh hinder doen.
Hy schreef een A B C, met vvonder vreemde trecken,
Bequaem een killigh hert tot lusten op te vvecken,
Hy schreef, en vvat hy schreef dat ketelt haer gemoet.
En 't leste dat hy schreef dat gingh op desen voet.
A Adem mijner ziel, B Blom van onse steden,
C Ciersel van het rijck, D Dal vol soetigheden,
E Eer van onsen tijt, F Fackel van de jeught,
G Glans van al het lant, H Hof van alle vreught.
I Iont my dat ick vvensch, K Komt tot my genaken,
L Laeft mijn dorre ziel, M Mint tot ons vermaken,
| |||||||||||
[pagina 401]
| |||||||||||
N Neemt mijn smerte vvech, O Oeffent minne-strijt,
P Prouft vvat gunst vermagh, Q Quist geen nutten tijt,
R Roosje noyt gepluckt, S Schoonste van den lande,
T Troost van mijn gemoet, V Vonck door vvien ick brande,
VV VVellust van mijn hert, Y Yder eens vermaeck,
Z Zee van honigh-raet. ach had ick eens de smaeck!
Hier staet mijn penne stil, ick laet het dichten blijven,
Daer zijn geen letters meer; hoe kan ick vorder schrijven?
Prinçesse 't is genough, mijn A B C is uyt,
Ghy jont my voor het lest een kusje tot besluyt,
Een kusje, vveerde maeght, dat noyt en is gegeven,
Als daer het innigh hert te pande vvas gebleven,
Een kusje duysentmael, en duysentmael gekust,
Dat staegh het vier ontsteeckt, en nimmer uyt en blust.
Als Emma dit geschrift met aendacht heeft gelesen,
Sy kreegh een vrolick hert, sy kreegh een lustigh vvesen,
Sy prees het geestigh dicht, sy prees den nieuvven vont,
En bracht het aerdigh veers aen haren rooden mont.
Sy kustet duysentmael; doch haer gedurigh kussen
En had niet machts genough om haren brant te blussen,
Sy voelt noch grooter vier en staegh een heeter dorst;
Dies ley sy 't aerdigh vverck ontrent haer vvitte borst,
Iuyst daer het herte speelt, en daer de geesten vvoelen,
En meynde voor gevvis het sou haer brant verkoelen;
Maer sy bleef even-vvel gedurigh ongerust,
En onder dit gevvoel soo kreeghse dichtens lust.
Siet vvat een selsaem vverck! de liefde maeckt poëten,
Oock hen die van de kunst de gronden niet en vveten:
De liefde geeft verstant, en vvijst de menschen aen
VVat dienstigh is geseyt, en noodigh is gedaen.
Vooreerst soo let de maeght hoe dat de vvoorden loopen,
En hoe een aerdigh veers te samen is te knoopen:
| |||||||||||
[pagina 402]
| |||||||||||
Sy krijght de lul in 't hooft, en op den eygen trant
Soo vvast dat sy het vverck aldus te samen bant:
A Aes van mijne jeught, B Blust mijn vierigh minnen,
C Cust haer die u lieft, D Drenckt mijn dorre sinnen,
E Edel uyter aert, F Frissche jongelingh,
G Geest van mijnen geest, H Heus in alle dingh,
I Ieught van mijne jeught, K Kroon van alle staten,
L Lof van onsen tijt, M Mont vol honigh-raten,
N Noyt genoegh gelooft, O Offert aen de min,
P Puyck van alle mans, Q Quelt noyt uvven sin,
R Roem van al het rijck, S Schat van schoone leden,
T Tuyn van alle vreught, V Vloet van soete reden,
VV VVensch van mijn gemoet, Y Yemant slae mijn doot,
Z Zeer geminde vrient, laet ghy my in den noot?
Maer denckt niet, jongelingh, al heb ick dit geschreven,
Dat ick mijn beste pant u ben gesint te geven;
Neen, vrient, en dencktet niet, ick ben van keysers bloet,
Ick vveet dat ick mijn jeught voor prinçen sparen moet.
Ick lijde datje speelt, ick vvil oock kluchtigh schrijven;
Maer des al-niet-te-min soo vvil ick eerbaer blijven.
Ghy draeght dan eere toe haer die u gunste biet,
Iockt, dat is u gejont; maer, ridder, hooger niet.
Een kusje lijckevvel, ontrent mijn teere vvangen,
Dat sal ick om de kunst en t'uvver eer ontfangen;
Maer laet het eerbaer zijn, en van soo reynen aert,
Of ghy mijn naeste bloet, een nicht of suster vvaert.
VVant anders soo de soen vvert harder aen-gedreven,
Ick sal u voor gevvis u kusje vveder geven,
Op dat geen slim fenijn, uyt uvven mont ontstaen,
My kan tot in het bloet of aen mijn herte gaen.
VVel leert dan, zijdy vvijs, een keysers dochter mijden,
Of anders (houtet vast) ghy sult de straffe lijden,
| |||||||||||
[pagina 403]
| |||||||||||
De straffe nu geseyt: en soojet vveder doet,
Soo vveet dat oock mijn vvraeck al hooger rijsen moet.
Ick sal in volle maet, ick sal u laten smaken,
VVat spel het yemant maeckt een vrouvvelijn te raken,
Ick sal u, maer het is my beter dat ick svvijgh,
Tot ick eens nieuvve stof tot gramme sinnen krijgh.
'K en vvil niet voor den tijt mijn stille ziel verstoren.
Hier door heeft menigh hert syn soetste vreught verloren.
Nu, ridder Eginart, ick vvensch u goeden dagh,
Doet hier en over-al gelijck een ridder plagh.
Daer stont een lessenaer die, na den eysch gebogen,
VVas met een groen fluvveel ten vollen overtogen.
Hier op schreef Eginart als hy daer binnen quam,
En van haer soeten mont een kus te pande nam.
| |||||||||||
[pagina 404]
| |||||||||||
Hier leyt de maeght haer veers vvel netjens uyt-geschreven,
Soo datter niet een lack of klad en vvas gebleven.
En siet dien eygen tijt soo quam de joncker daer,
En vvert van stonden aen het aerdigh schrift gevvaer.
Hy nam het veerdigh op, hy ginget over-lesen,
En 't scheen hem als een droom, een selsaem dingh te vvesen,
Een vvonder stuck te zijn, dat sy, een teere maeght,
Soo hoogh gesvveefden geest in haren boesem draeght.
Hier op ontbrant syn hert, hy kan niet langer vvachten,
Hy grijpt haer in den arm als met geheele krachten,
Hy druckt haer aen den mont met soo een gullen soen,
Dat sy daer uyt verstont vvat hyse vvenscht te doen.
Dus speelt het vveeligh volck met vrije minne-treken,
Tot dat de reyne tucht allencxen is gevveken.
De penne met den inct, geschrift en geestigh boeck,
Vervallen op het lest, en leggen in den hoeck.
VVant op den loosen gront van vvel te leeren schrijven,
Soo gingh men naderhant een vreemden handel drijven.
VVant onder desen schijn, door middel van de kunst,
Soo dringht de joncker in tot aen haer diepste gunst.
Hy koomt de jonge maeght schier even-staegh besoecken,
Hy brenght haer nieu gedicht, en alle soete boecken,
Hy brenght haer alle dingh, oock midden op den dagh,
En vvat haer gulle jeught tot vreughde dienen magh.
Hy sprack een vreemde tael vol ongevvoone streken,
Die maeghden hinder doen, en herten konnen breken.
Hy schreef een minne-brief, hy dicht een aerdigh liet,
Daer in men slim beleyt en hoofsche rancken siet.
Hy doet al vvat hy kan om haer te mogen trecken,
Om haer tot syne gunst en vrientschap op te vvecken.
Al vvat syn inct, syn pen, syn hant, syn hooft vermagh,
Dat brenght de loose gast te samen aen den dagh.
| |||||||||||
[pagina 405]
| |||||||||||
Sy, die tot heden toe in net geschreven boecken
Haer lust en tijt-verdrijf maer is gevvoon te soecken,
Staet eerst geheel verstelt, als haer de schrijver geeft
Een schrift dat vvilder gaet, en gulle treken heeft.
De sprongen van de pen, en al de vreemde svvieren,
Daer met dat Eginart syn letter vvist te çieren,
Verleyden haer het oogh, en des al-niet-te-min
Sy vint in korten tijt en vveet den rechten sin.
Daer is geen beter vont om schrift te mogen lesen,
Als door een vrijers hant veel aen-gesocht te vvesen.
Een duyf een slechte duy, (geeft haer een soete lief)
Die noyt geen schrift en las, die leest een minne-brief.
Sy vveet het eygen vvit van datter is geschreven,
Hoe vveeligh syne pen haer sprongen heeft gedreven,
Hoe geyl sy heeft gespeelt. Siet, jonge-lieden, siet
VVat doet de stage vlijt, vvat doet de liefde niet?
Maer schoon dat aen de maeght de letters vvel bevallen,
Hy die de letters maeckt behaeght haer boven allen.
Sy let niet op het schrift, maer sagh den schrijver aen,
Daer is dat haer gemoet en al de sinnen gaen.
Sy dede menighmael al vvillens quade streken,
Om hem, die somtijts svveegh, te mogen hooren spreken.
Sy schreef haer voor-schrift na, en mits sy dickmael schreef,
Soo ist dat haer de gif als in-gevvortelt bleef.
Sy drinckt met groot vermaeck, en als met vollen monde,
Dat haer tot aen het mergh de gansche ziel doorvvonde.
Een dertel minne-dicht en dan een snege pen
Dat is het slimste gif dat ick op aerden ken.
Dit heeft haer teer gemoet soo verre vvech-getogen,
Dat sy van heden af is buyten haer vermogen.
Sy geeft hem nu voortaen geen naem van Eginart;
Sy noemt hem even-staegh haer ziel en eygen hart.
| |||||||||||
[pagina 406]
| |||||||||||
Maer onder dit gevvoel (hoe kan het anders vvesen?)
Begon haer dese gast een ander boeck te lesen:
Hy is een dertel quant, en sy te bijster schoon,
En hy en vvil voortaen niet dienen sonder loon.
Soo haest sy na de kunst een letter heeft geschreven,
Hy seyt dat hem voor al een kusje dient gegeven,
Hy seyt dat hem terstont syn school-gelt dient betaelt,
Vermits haer teere pen soo schoone letters maelt.
Hy seyt haer vvonder veel, hy seyt haer vreemde grepen;
Ach! een die danssen vvil is haest genoegh gepepen.
'T is vvaer, de jonge maeght die vveygert manighmael,
Doch al met heus gelaet, en met een soete tael.
Haer neen is sonder ergh, en schijnt hem maer te tergen,
Om, ick en vveet niet vvat, hem op een nieu te vergen;
En dit gingh metter tijt soo verre buyten schreef,
Dat hy daer menighmael tot in het duyster bleef.
De losse vryheyt vvast, de schaemte vvort verdreven,
De maeghdom langh geterght begon het op te geven,
De nichte van Pepijn vergat haer edel bloet,
Soo dat sy haren lust en syn begeerte doet.
De jeught, de min, de nacht, zijn drie verscheyde saken,
Die als een snelle vvint de lusten gaende maken.
Ach! vvaer men desen hoop by een vergadert siet,
Daer gaetet over kant, en vvat gebeurter niet?
Eens keysers eygen kint, verruckt door losse sinnen,
Liet door een schrijvers pen soo veel op haer gevvinnen,
Dat hy door slim beleyt tot in haer bedde quam,
En daer haer besten schat voor hem te pande nam.
Sy had 'ken vveet niet vvat, door af-gerechte vonden,
Haer maeghden vvijs gemaeckt en uyt het hof gesonden,
Soo dat het grilligh paer, als uyt een volle lust,
Haer geyle minne-plicht en gragen honger blust.
| |||||||||||
[pagina 407]
| |||||||||||
Maer t'vvijl op haer gemack de jonge lieden mallen,
Soo isser uyt de lucht een dichte snee gevallen,
Een snee die al het lant met hare vlocken deckt,
En met een vvinter-kleet de velden overtreckt.
Maer Emma staegh besorght gaet onder dies bemercken,
Hoe snel de stille nacht bevveeght haer svvarte vlercken,
Op, seytse, ridder, op; 't is tijt en meer als tijt,
Dat ghy hier van het bed en uyt de kamer zijt.
Dit is een bitter vvoort ontrent de jonckers ooren,
Hy magh van geen vertreck, en niet van scheyden hooren,
Het bed is sacht en vvarm, 't geselschap vvonder goet,
En 't onderlingh onthael is uytermaten soet.
Hy soeckt haer, soo hy kan, met vvoorden om te leyden.
Tvvee lieven eens gesint, hoe nood ist datse scheyden!
Sy vveder: Ridder op, ick hoor den hane kraeyt,
VVis soo ghy langer blijft, soo isset al bekaeyt.
Ick ducht dat in het hof licht yemant sal ontvvaken,
En die sal hier een deur of venster hooren kraken.
Ghy rijst dan, joncker, rijst, en maeckt u op de reys,
Daer sijght in mijn gemoet een vvonder svvaer gepeys.
Ick hoor 'k en vveet niet vvat, ick hoor sigh yemant roeren,
Ick vreese dat gevvis ons yemant sal beloeren,
En al het stuck verspien: en soo ons dat geschiet,
Soo is u leven, vrient, en mijnen roem te niet.
De ridder is bedrouft, en stelt hem om te klagen,
Dat hem de snelle tijt quam uyt het bedde jagen:
Hy schelt den dage-raet, dat hy te veerdigh rent,
Hy schelt den blinden nacht, dat hy geen liefd' en kent,
Hy schelt den vrougen haen, dat hy bestont te kraeyen,
Hy schelt den hemel selfs, vermits syn vvacker draeyen,
Hy schelt al vvatter is; en soo hy mocht begaen,
Hy liet een stage nacht op al de vverelt staen.
| |||||||||||
[pagina 408]
| |||||||||||
Maer als het vvesen moest, doen gingh de joncker rijsen;
Doch hy en laet niet af haer vrientschap aen te vvijsen,
Dan maeckt hy drouf gesucht en dan een soet gevley,
En dan eens vvederom een soentjen tusschen bey.
Maer als het vrouvvelijn haer deure gingh ontsluyten,
En dat de ridder volght en trat ten lesten buyten,
Soo vvert het lieve paer in haer gemoet ontstelt,
Vermits een dicke snee bedeckt het gansche velt.
Eylaes! (dit seyt de maeght) nu isset al verloren,
Men sal ons voor gevvis hier vveten na te sporen,
Men sal hier in de snee ontdecken uvven voet,
Gelijck men uyt het spoor de vvilde dieren doet.
Het hof is bijster slim, en hondert loose gasten
Die sullen tot den gront ons saken ondertasten,
Die sullen al het stuck ten vollen open doen;
VVant die den draet ontdeckt die vint vvel haest het kloen.
Soo ghy hier door de snee gaet uyt de kamer treden,
Soo moeter ongemack en schande zijn geleden;
VVant als men hier verneemt den gangh van eenigh man,
'T is domheyt, soo men niet de reste dencken kan.
VVat raet hier Eginart? Daer staet de man verslagen,
Hy vveet ter vverelt niet als syn verdriet te klagen,
Syn geest is uytter har door soo een vreemt geval,
Hy vveet niet vvat hy doen, of vvat hy laten sal.
Hy vvouvv tot syn behulp gesvvinde veren vvenschen,
En svveven in de locht en boven alle menschen,
Hy vvouvv, indien hy kon, gelijck een vvilde svvaen
Gaen maken door het svverck een onbekende baen.
Hy vvouvv, indien hy kon, met tvvee getoomde draken,
Voorby de bleecke maen een snelle reyse maken,
Tot in een ander rijck, hy vvouvv, indien hy kon,
Gaen mennen door de locht de vvagen van de son.
| |||||||||||
[pagina 409]
| |||||||||||
En schoon hy namaels viel tot in de soute baren,
Gelijck als Icarus te voren is gevaren,
'Ten vvaer hem geen verdriet, vvaer hy maer uyt dē noot;
En, (vvaerom meer geseyt?) hy vvenst de bleecke doot.
'T is nu geen suchtens tijt; hier dient in korte stonden,
En op den staenden voet een middel uyt-gevonden,
Een middel (seyt de maeght) om niet te zijn beklapt,
Of even op de daet hier niet te zijn betrapt.
T'sa, sit my op het lijf, ick sal met stille schreden,
Van hier tot in den hof, tot aen de poorte treden:
Al ben ick niet gevvoon te dragen eenigh pack,
Ick sal het echter doen oock sonder ongemack.
Prinçes, seyt Eginart, sult ghy dit lichaem dragen,
Dat ick tot in de doot voor u behoor te vvagen?
Hoe sal ick dat bestaen? Ey lieve, seyt de maeght,
De noot is sonder vvet, de kanse dient gevvaeght.
Sit op, en vveest gerust. De vrient laet hem geseggen,
En gingh syn vveeligh lijf haer op de schouders leggen,
Maer vvenst in syn gemoet, en met een stil beklagh,
Dat hy van minder last en lichter vvorden magh.
Maer Emma draeght het pack, en gaet met stille schreden,
En door de koude snee, en door het vvater treden;
Doch voelt geen ongemack. siet liefdes selsaem vverck!
Sy maeckt de bloode stout, sy maeckt de svvacke sterck.
De maen vvas eerstmael dof, en sonder gulde stralen,
Maer liet dien eygen stont haer oogen neder dalen,
Sagh op het prachtigh hof en op het lieve paer,
En stracx op dit gesicht soo vvert den hemel klaer.
Diana nam vermaeck in datse sagh gebeuren,
En hiet daerom de lucht en al den nevel scheuren,
En maeckt het duyster svverck gelijck een helle dagh,
Soo dat men al het spel in volle leden sagh.
| |||||||||||
[pagina 410]
| |||||||||||
'T geviel om desen tijt dat veelderhande sorgen,
(Die in der prinçen hert gedurigh zijn verborgen)
Den koningh hinder doen, en prangen aen de ziel,
Soo dat geen soete slaep op syn gevvrichten viel:
Hy keert hem dickmael om, hy kan niet stille vvesen,
En is na langh gevvoel ten lesten op-geresen;
Maer, siet, hē dunckt hy hoort (doch vveet niet vvat) geluyt,
Hy gaf hem van het bed, en keeck te venster uyt.
 Daer siet hy door de snee een juffer komen kneden,
En, siet, een jongelingh die sit haer op de leden,
Hy siet haer ongekleet, en lucht daer henen gaen,
En 't scheen sy had alleen haer onder-zieltjen aen.
Dit vont de keyser vreemt, en gaet daer over peysen,
VVaer heen dit jonge paer genegen is te reysen,
| |||||||||||
[pagina 411]
| |||||||||||
Hy vveet niet hoe het koomt, dat soo een jonge maeght
Een rappen jongeling op hare schouders draeght.
Het stuck dient onder-tast. Hy sent de rouvve gasten
Die even inder nacht op syne diensten pasten,
Die roepen: Vrijster stae, vvie ghy oock vvesen meught,
VVy komen tot behulp van uvve teere jeught.
Geeft ons dit vvichtigh pack, dat ghy bestaet te dragen,
Ghy dient hier in de kouvv u leden niet te vvagen.
De juffer kreegh een schrick in haer benaude ziel,
Soo dat haer vveerde vrient ter aerden neder viel,
Te midden in de snee. hy vvert terstont gevangen,
Maer sy bleef niet-te-min hem aen de leden hangen.
Daer vvert het jonge paer den koningh toe-gebracht,
Die met een nieusgier hert de jonge lieden vvacht.
En mits sy binnen zijn, en hem vvat naerder komen,
Soo heeft syn vvacker oogh op alles acht genomen;
Maer hy vvort stracx gestoort en dapper ongesint,
Vermits hy in het spel syn eygen dochter vint,
Syn dochter die hy meynt een stille maeght te vvesen,
En die hy menighmael hier over had gepresen,
Ach! dese siet de prins in schande voor hem staen,
En haer vermeynden roem verkeertin enckel vvaen.
Hy, die haer heeft gesien een jongen ridder dragen,
En houft geen saken meer hier op te komen vragen;
Het vveynigh dat de vorst van desen handel siet
Getuyght hem klaer genoegh al vvatter is geschiet.
Syn ongestuymigh breyn begon hem om te loopen,
Dies raemt hy metter daet vvie dattet sal bekoopen,
Hy sagh den schrijver aen, en hieltet voor gevvis,
Dat hy van al het vverck den gront en vinder is.
Hy snelt hem tot de vvraeck en doet hem daer bevvaren,
Tot dat hy synen vvil sal naerder openbaren.
| |||||||||||
[pagina 412]
| |||||||||||
Daer mede treet de vorst in seker ander zael,
En met een grammen sin begon hy dese tael:
Ach hier light nu mijn glans, om dit oneerlick mallen,
Hier light mijn hooge faem ter aerden neer-gevallen,
Mijn dochter is onteert, hier stae ick nu verstelt,
Vermits haer vuyl bejagh mijn eere neder velt.
Ick hadde nu een vorst begonnen op te sporen,
Die groot, die machtigh is, en vvonder hoogh geboren:
Dat vvaer een dingh gevveest dat my en haer betaemt,
Maer siet! ellendigh mensch, nu stae ick hier beschaemt.
Het stuck dat is verbrot, mijn luyster vvech-genomen,
'T is schande, 't is verdriet, dat my is over-komen,
Het is een leelick vverck, een schendigh ongeval,
Dat my, door enckel leet, ten grave brengen sal.
VVat is een koningh zijn, en al het lant gebieden,
Nadien oock spot en spijt een koningh kan geschieden?
Men seyt oock menighmael dat vvy als goden zijn;
Maer al die groote glans en is maer enckel schijn.
VVy moeten even-selfs verdriet en harde slagen,
Soo vvel als eenigh mensch, in onsen boesem dragen,
Hier is geen onderscheyt van slecht of edel bloet,
Als dat een hooger stam te lager vallen moet.
VVat heb ick buytens lants al svvarigheyt te lijden?
VVat heb ick binnens rijcx al ongemacx te mijden?
VVat heb ick binnens huys dat my gedurigh quelt?
En dat mijn drouve ziel in vreemde bochten stelt?
De schrijver, die ick heb met alle mijn vermogen
Gevordert, groot gemaeckt, en uyt den dreck getogen,
Die heeft my voor een loon gebracht in dese smaet,
Soo dat het leven selfs my heden tegenstaet.
Ick vvil den slimmen guyt tot hutspot laten kappen,
Soo kan hy mijn verdriet niet elders loopen klappen,
| |||||||||||
[pagina 413]
| |||||||||||
Ick vvil hem gansch het lijf te pletter laten slaen,
Soo dier sal desen bouf de loosen handel staen.
Ick vvil hem boven dien tot assen doen verbranden,
En stroyen 't vuyle stof door al de Fransche landen.
Hoe kander pijns genough hem vverden aen-gebracht,
Die niet als voor een sloir eens keysers dochter acht?
Maer holla, mijn gemoet, eer ick te seer ontbrande,
VVeet dat ick rechter ben, en prinçe van den lande:
Gaet hier in met bescheyt, en niet door onverdult.
Dit onheyl is misschien u eygen dochters schult.
De jonghman dient gehoort, hy is van kloecke sinnen,
Hy is van heus gelaet; vvie sou hem niet beminnen?
'T kan zijn dat Emma selfs tot liefd' hem heeft versocht,
En met haer soete gunst tot vveder-gunst gebrocht.
Sy heeft den jongelingh op haren hals gedragen,
En dat zijn voor gevvis al soete minne-vlagen,
Daer moet vry liefde zijn die al vvat verre gaet,
Dat soo een teere maeght dien handel onderstaet.
En isset haer bedrijf, vvat sal ick konnen seggen?
VVat straf is Eginart van yemant op te leggen?
VVaer isser in het lant soo in-getogen man
Die in soo geylen tijt een Ioseph vvesen kan?
Ghy most in dit geval u eygen dochter straffen,
Vermits sy door gevley een man gingh liffelaffen.
Sy heeft in dit bedrijf een harden doot verdient,
En geensins Eginart haer uyt-gekoren vrient.
Maer neemt al vvederom het vvort alsoo bevonden,
Dat jae u dochter selfs geleyt heeft dese gronden,
Is dit oock straffens vveert dat sy, een frissche roos,
Een rustigh edelman tot haren dienst verkoos?
Naer ick het stuck begrijp, daer zijn verscheyde saken,
Die voor u dochter zijn, en haer ontschuldigh maken,
| |||||||||||
[pagina 414]
| |||||||||||
VVeeght alles na de daet en geensins na den schijn,
Ghy sult niet ongesint op Emma konnen zijn.
Een vrijster van de stadt en alle slechte vrouvven
Die hebben ruyme stof om vvel te mogen trouvven,
Sy vinden haer partuyr, en hebben vrije keur,
Door al het koninghrijck, jae gansch de vverelt deur.
Maer hoogh en edel bloet is vvonder nauvv besneden,
VVie kan eens prinçen kint na rechten eysch besteden?
In al het gansche lant en is nauvv eenigh man
Die haer versoecken derf of haer genaken kan.
Het moet een prinçe zijn die met haer dient te paren,
En die is menighmael van onbequame jaren,
Of van een dom verstant, of van een selsaem lijf,
Of uyter aert geneyght tot ander tijt-verdrijf.
En isser dan een maeght genegen om te trouvven,
En die onmachtigh is haer jeught te vveder-houvven,
Heeft die terstont verdient dat sy het lijf verliest,
Om dats' op eygen raet een man voor haer verkiest?
Voor my, ick segge neen, oock moet ick overleggen
Dat op mijn leven selfs al vry vvat is te seggen,
Ick soecke mijn vermaeck al vvaer ick henen gae,
En jage nachten langh mijn geyle lusten nae.
Is Emma nu misschien tot jock en spel genegen,
Soo gaetse regel-recht haers vaders eyge vvegen.
En vvaerom doch soo fel, ontrent u naeste bloet
In saken die ghy selfs met al de leden doet?
Ey leert met sachter aert u korsel hooft bestieren,
En door een soet gedult de svvacke menschen vieren.
'T is schande vvreet te zijn ontrent een eygen kint,
In yet daer in men selfs sigh niet onschuldigh vint.
De vorst, na dit gepeys, laet in het hof ontbieden
Een deel van synen Raet en best vertroude lieden,
| |||||||||||
[pagina 415]
| |||||||||||
Die seyt hy dit geval gelijck het is geschiet;
Maer vvie de lieven zijn en seyt de keyser niet.
De mannen (na het stuck te hebben overvvogen,
En langh genough bedacht al vvatse dencken mogen)
Verklaren al gelijck de misdaet lijdigh groot,
En vveert te zijn gestraft oock met een vvreede doot.
Daer op soo laet de vorst de tvvee gelieven halen,
En steltse voor den Raet te midden opter zalen.
Siet hier het lieve paer, vvaer van ick heb geseyt,
En die ghy tot haer straf de doot hebt op-geleyt.
VVat houfje (seyt de vorst) hier langer van te spreken?
T'sa laetse door een beul den kop aen stucken breken;
Maer segh my niet-te-min, ô boosvvicht als ghy zijt,
En die nu maer en leeft alleen tot mijnen spijt,
VVie heeft den gront geleyt van dese slimme streken,
En vvie is aldereerst tot vuyle lust gevveken?
Spreeckt ront, gelijck het dient, en seght de vvare daet,
Nadien dat u de doot als nu voor oogen staet.
Hier op seyt Eginart: Ey vvilt niet vorder vragen,
Groot-machtigh vverelt-vorst, ick moet de straffe dragen.
Komt, vvie dat maer en vvil, vergiet dit schuldigh bloet,
Ick ben het die den doot en vvil, en lijden moet.
Maer Emma knield' en riep: Ey laet den ridder leven,
Ick sal my tot de doot gevvilligh over geven,
Oock nu te deser uyr, vermits ick schuldigh ben,
En desen edelman gansch vry en suyver ken.
De jonckheer vvederom: Ick ben gereet te sterven,
Laet slechts dit edel pant u soete gunst vervverven,
Breeckt my van lit tot lit, 'k en acht geen vvreede pijn,
Indien ghy maer en vvilt u kint genadigh zijn.
Maer Emma gaf haer op, en quam voor hem getreden,
En toont haer blooten hals, en boot haer teere leden,
| |||||||||||
[pagina 416]
| |||||||||||
En sprack dē Svvitsaert aen: Brengt hier u vinnigh svveert.
Ick heb den doot verdient, ick ben de straffe vveert,
Ick ben hier oorsaeck van. Ick svveere byder sonnen
En by den hooghsten God, ick heb het stuck begonnen,
Ick heb een schuldigh hert, en hy een reyn gemoet,
Onthout u, vvreeden hoop, van syn onschuldigh bloet,
 En kapt in desen hals. De ridder daer-en-tegen
Quam voor den keyser staen, en track syn eygen degen,
En gaf het vinnigh stael een flucxen lijf-travvant,
Die hy daer op de zael ontrent den rechter vant.
Ick bid u, vveerde vrient, bemint ghy jonge vrouvven,
Soo vvilt my desen romp in duysent stucken houvven.
Ghy maer, ô schoone blom, geeft my den lesten soen,
En laet aen my den beul syn bloedigh ambacht doen.
| |||||||||||
[pagina 417]
| |||||||||||
Ick sal met vreughde selfs ick vvil den slagh vervvachten,
Een kus van uvven mont die kan het al versachten,
Een kus, en 't is genough. Hy knielt daer op de zael,
En doet een kort gebedt, en vvacht het vinnigh stael.
Maer Emma die het svveert nu sagh ontrent hem blincken,
En kon niet langer staen, maer liet haer neder sincken;
Haer roode mont versterft, haer vvacker ooge sluyt,
En (naer het schijnen magh) haer ziel die vvilder uyt.
De prins is gansch verbaest, als hy de jonge lieden
Siet aen een vvreeden beul haer teere leden bieden,
Bysonder als hy merckt dat oock het vrouvvelijn
Is vvilligh tot de doot en duldigh in de pijn,
Dat oock een jonge spruyt is veerdigh om te lijden,
En stelt haer in den stant om geen verdriet te mijden.
Hy blijft op desen strijt een vvijl onseker staen,
En siet met diep gepeys den vreemden handel aen.
Hy voelt syn innigh mergh geheel te zijn bevvogen,
En door een sachten aert van vvreetheyt af-getogen,
Hy voelt dat hem de geest tot beter sinnen leyt,
Dies heeft hy Eginart syn les dus aen-geseyt:
Gevvis du had's verdient ter doot te zijn gesonden,
Vermits ghy prinçen bloet onvveerdigh hebt geschonden,
Vermits ghy hebt bestaen te klimmen op het bed,
Dat u, een slecht gesel, vvas buyten reyck geset.
En ghy, onvvijse maeght, hebt stofs genough gegeven
Om in dit edel hof niet meer te mogen leven,
Vermits u domme jeught uyt lust een man verkoor,
En uyt een malle drift haer eerste glans verloor.
Ick heb den tijt gesien, vvaer my dit overkomen,
Ick had u bey gelijck het leven af-genomen,
Ick had u voor gevvis met voeten doot getrapt,
Of met dit eygen svveert in stucken vvech-gekapt.
| |||||||||||
[pagina 418]
| |||||||||||
Maer nu ('ken vveet niet hoe) mijn gramschap is vervvonnē,
Ick vvil genadigh zijn en u mijn liefde jonnen,
Ick voel in dit geval een vvonder selsaem vverck,
Vermits ick over my een soeter aert bemerck,
Vermits een sachter geest als uyt de lucht gesegen,
Tot aen het innigh mergh mijn ziele komt bevvegen.
Nu komt hier, Eginart, en neemt dit vveerde pant,
En ghy, verliefde maeght, geeft hem u rechter-hant,
En vveest na desen een: ick heb het u vergeven,
Ghy, leyt van nu voortaen een soet en eerbaer leven:
En schoon ghy hebt verdient de doot of svvaerder pijn,
Ick sal u niet-te-min een gunstigh vader zijn.
'T scheen dat een helle son met haer vergulde stralen,
'T scheen dat het leven selfs quam uyt den hemel dalen,
'T scheen dat het drouve paer als van de doot verrees,
Als hun de goede vorst syn gunst aldus bevvees.
Sy vallen bey gelijck hem veerdigh aen de voeten,
Die sy met grooten danck met duysent kussen groeten.
De keyser, nu versoent, gebiet haer op te staen,
En hietse vvederom in hare kamer gaen.
Daer vvort hun even doen een priester toe-gesonden,
Die heeft hun voor den Raet in echte trou verbonden.
VVel aen, geluckigh paer, geeft danck aen uvven God,
Van 's koninghs goeden luym, en u geluckigh lot.
| |||||||||||
[pagina 419]
| |||||||||||
Reden-kavelinge op Het houwelick voren geroert.
|
| 1. | OF het een goeden raet is om tot een ghewenscht houwelick te komen, sigh meester te makē van de eerbaerheyt van de gene die men ten houwelicke begeert. |
| 2.4. | Exempelen van strenge vaders, die de onteeringhe van hare dochters hart gestraft hebben. |
| 3. | Of een vader syn dochter vermagh te onterven, vermits de selve buyten syn wete of tegens synen danck haer met trouw-belofte of by-slapen verplicht heeft. |
| 5. | Of een vader syn dochter kan beletten te trouwē met yemant aen de welcke sy haer verlooft heeft, sonderlinge als de belofte met by-slapen bevestight is. |
| 6. | Aen-merckinghe op het bedrijf van Eginart, en wat ghevaer hem licht hadde mogen over-komen uyt dese gelegentheyt. |
Sophroniscvs.
WAt dunckt u van dit stuck wercx? hout ghy het selve niet voor gansch ghedenck-weerdigh?
Phi. My dunckt dat Eginart most ghelesen hebben den raet die doctor Caepolla, een groot rechtsgeleerde, geeft aen de jonge lieden om spoedelick tot een houwelick te gheraken, daerse anders niet wel middel toe en sien.
Soph. Wel wat is dat voor een raet?
Phi. Datse haer meester moeten sien te maken van het bedde, en met een van de maeghdom van hare beminde, en datse soo doende wel voorts te rechte sullen komen, dewijle de ouders in dien gevalle ende alle de vrienden die hun tegen zijn daer door stracx anders van gevoelen worden.
Soph. Voor my, ick en achte soodanigenGa naar margenoot+ raet niet met allen; want voor eerst soo sie ick dat den raet van uwen doctor Caepolla noch een ander raet van doen heeft, daer hy voor gewis geen raet toe en geeft of en heeft; want schoon yemant in soo goeden sake soo quaden wegh ware gesint in te gaen, weet Caepolla wel raet om synen raet in 't werck te stellen? weet hy syn leerlingen wel soodanigen kracht-werckende woorden in den mont te leggen, waer door een eerbare deerne sal bewogen werden haer beste pant over te geven, ten luste van den eenen ofte anderen Venus-jancker? En schoon hy sulcx al wiste te doen (als hy geensins en kan) soo isset al vry bedenckelick of uwen doctor Cępolla dit al wel voor heeft, en offer uyt volgen soude dat hy meent, en de jonge lieden wil in-beelden.
Phi. Hoe! isser aen te twijffelen, dat de ervarentheyt nu dickwils heeft geleert, en dat oock geheel onlanghs? Ick weet een vader, die met de vrienden van sekeren jongelingh, syns dochters vrijer, op de houwelicxe voorwaerden malkanderen niet wel konnende verstaen (met het maken van de welcke sy luyden onderlinge besigh waren) quam schierlick en met een grammen sin in de keucken gheloopen, roepende tot de keucken-meyt: Spit af, meysjen; hier van en sal niet vallen. Maer syn suster, moeye van de toe-komende bruyt, hem ter zijden ghenomen ende wat in't oire geluystert hebbende, te weten hoe het met de dochter al stont, en datse wel korts in 't kinder-bedde mochte komen te bevallen, is hy plotselick daer op van meyninge verandert, roepende op den staenden voet: Spit aen, meysjen: ende sluytende sonder vorder verschil de houwelicxe voorwaerden, wenschte de jonge lieden veel gelucx. Even den selven in-val hadde (soo ick geloove) de keyser als hy syn dochter
Emma vont in den stant als wy gelesen hebben, en dit is (mijns oordeels) waer op doctor Cepolla heeft gesien, als hy den voorsz. raet aen de jonge lieden was gevende.
Soph. Maer dit werck kan oock welGa naar margenoot+ licht gansch anders omme-slaen, en andere werckinghe voort-brengen als uwe rechts-geleerde meynt, en als in beyde uwe verhaelde gevallē is geschiet, en sulcx en hangt maer aen den in-val, den welcken de vader krijgt op soodanigen gelegentheyt. Ick geloove dat u niet onbekēt en is wat op gelijcke geschiedenisse Pontius Aufidianus een Romeyns ridder eens ter hant nam. Hy gewaer wordende dat een van syn knechten, Fannius Saturnus ghenaemt, de eerbaerheyt van syn dochter te na was gekomen, heeft dadelick de selve syn dochter ende den lincker met den doot ghestraft. Ende P. Maenius mede een Romeyn gingh noch strenger aen; want vermits eene van syn vry-gelatene hadde bestaen syn dochter een kus te gevē, dede hem dadelick den kop breken, als Val. Maximus verhaelt lib. 6. cap. 1. de Pudicitia.
Phi. Maer al dat is van ouden tijt, doen de koe Bartel hiet, ende de Romeynen zijn voor het meeren-deel gansch harde quasten geweest: nu heeft de loop van de werelt ende andere ghelegentheyt van de eeuwe den aert der menschen vry wat ghemeuckt, sulcx dat men van soodanigen vinnige instortingen op soodanigē gelegentheyt niet meer en weet.
Soph. Bedrieght u niet, lieden die de tucht beminnē en acht hebben niet alleenlick op hare bysondere gelegentheyt, maer oock op der nakomelingen voordeel en nuttigheyt, hebben jae al mede oock in onse eeuwe dien eygen wegh gegaen. 'T is niet langh geleden dat een vader die een eenige dochter hadde, vernemende dat de selve hare eerbaerheyt eerst hadde latē misbruycken, ende daer nae met den vrijer sigh uyter stadt ende buyten den lande hadde begeven, heeft korts daer nae syn naeste vrienden te gaste genoot, en tegen hare aen-komste op syn voor-zale een bare met swart bekleet hebbende gedaen stellen, heeft verklaert syn dochter van nu aen voor doot en gestorven te houden, ende op syn na te laten middelen nu dadelick soodanigen ordre te willen stellen, dat van syn erffenisse niet met allen tot deselve syne dochter, maer alles op de naeste vrienden, nae syn overlijden soude versterven; ghelijck hy oock sulcx met da ware daet heeft nae-gekomen.
Phi. Maer dat een vader syn dochterGa naar margenoot+ niet en vermagh t'onterven, schoon de selve sonder synen wete of tegen syn danck is ghetrout, dunckt my by de rechts-geleerde gelesen te hebben. Emanuel Soarez Thesaur. recept. sent. verb. Exhaeredationis. Couvar. de Spons. 2. part. cap. 3. §. 8. num. 5. En in allen gevalle, naer waerschijnelickheyt, is dit dat ghy seght op de versche daet geschiet uyt hittigen bloede; maer ick achte dat sulcx naderhant (de vader sigh naerder bedenckende) is versaght gheweest; oock en maeckt een bonte-kraey geen winter, een dwers-hooft geen exempel.
Soph. 'T is soo als ghy seght, dat eenige rechts-geleerden van dit gevoelen zijn, maer daer zijnder oock die ander bedencken hier op hebbē, al na gelegentheyt van saken: doch in allen gevalle kan de vader soodanigen dochter met eē kleyn gedeelte, alst hem maer en gelieft, van syn erffenisse uyt-sluytē, en niet vorder voor syn kint houden, in vougen datse op het schoonste maer een derde en soude behouden van 't gene sy anders van haer vader soude erven, moetende daer en boven missen haers vaders zegen over haer houwelick, dat wisselijck een bedroefde en bekommerlicke sake is.
Dat ghy vorder van de veranderinge vanGa naar margenoot+ de voorsz. vaders wille gewaeght, daer van en heb ick noyt vernomen: en wat aengaet dat ghy meynt dit eē eenigh exempel te wesen, is mede een mislagh, der zijnder vry al meer by te brengen. Een seker Generael, onslanghs by de Oost-Indische Compagnie in hare saken gebruyckt tot beleyt van haren handel in de nieuwe werelt, bevindende dat de dochter van den vorigen Generael (syn voorsate in ampte) wesende eē staet-dochter van syn huysvrouwe, by een jongelingh van onse natie was beslapen, met voor-nemen even-wel van toe-komende trouwe, in plaetse dat sulcx het voor-nemen van de voorsz. gelieven by hem soude vorderen, heeft de selve Generael dē jongelingh sonder genade doen onthalsen, ende de staet-dochter strengelick met roeden doen slaen, ghelijck sulcx hier te lande voor de waerheyt genoegh bekent is.
Phi. Ick en weet niet of die harde maniere van doen als ganghbaer soude op-genomen worden hier in Hollant, ah het stuck
ondertast soude werdē. En wat my aengaet, ick soude dat exempel latē in de ver-gelegen werelt, sonder yer sulcx hier te lande over te brengen.
Soph. Wat Nederlantsche exempelen aengaet, ick kan u des al mede gerieven, lieve Philogame. Een jongh gesel geboren tot Gent eē wijle tijts lant-looper geweest zijnde, en daer door dapper gheslepen wesende, brenght te wegen dat hy wert in-gelaten ten huyse van een treffelick man te Brugge, aen de welcke hy wijs hadde ghemaeckt dat syn ouders in Duytslant woonachtigh waren, ende dat hy sigh voor een tijt uyten were hadde moeten maken, om t'ontgaen seker houwelick met een jonge joffrou aldaer, die men hem tegens danck wilde op-dringen, dewijle hare gelegentheyt hem (soo hy seyde) niet aen en stont. Ondertusschen steken desen ingelaten gast de kruymen, en hy dartel werdende van't goet onthael dat hem geschiede, began vreemde streken in't werck te stellen: en, om kort te wesen, onder belofte vā houwelick misbruyckt hy de dochter van synen huys-weert oudt sesthien jaer, in vougen dat de selve swanger geworden zijnde, ende de moeder yet gemerckt hebbende, het stuck haer dede bekennen voor haer en haren vader: welcke vader een man wesende op syn eere staende, en hoogh in syn wapen, en die soodanigen schant-vleck niet en verstont te verdragen, doet den lincker by den kop grijpen, en pleeght recht tegens den selven ten strenghsten hy magh: ende bevonden zijnde dat de luyper in Duytslant noch vriendē noch goet en hadde, en inder daet niet anders en was als een geslepen lant-looper, van het slechtste volcxken hergekomen, en dat hy stoutelick hadde onderstaen een eerlick huys te schande te brengen; Is verklaert het lijf verbeurt te hebben, en is oock openbaerlick metter doot gestraft geworden; als sulcx verhaelt wert by Symon Goulart in syn Schatboeck der historien in't eerste deel. Chap. de Paillaris punis.
Phi. De rechters gingen (mijns oordeels) al vry wat te verre, en 't soude al te besien staen wat gronden sy hadden om haer vonnis soo hart uyt te spreken, en in't werck te stellen.
Soph. En neemt het daer niet op; want, Philogame, niet alleenlick rechts-geleerde, maer oock geheele Parlamenten en hooge Raden konnē dit bevestigen, als hebbende sulcx verstaen met volle kennisse van saken in gelijcke gelegentheyt. Ick vinde in dat treffelick werck van Bernart Antonine ad l. 1. §. sedet. si quis, C. de raptu. daer hy de Romeynsche wetten vergelijckt met het heden-daeghsche Fransche recht, de volgende geschiedenisse. Eenen Bernart de Lespes koopman van Tartas (seydt hy) hadde een dochter genaemt Marguerite, oudt ontrent seven-en-twintigh jaren, de selve wert bevonden groot te gaen by eenen dienaer van den selvē Bernart Lespes, die hem thien jaer langh hadde gedient, zijnde de selve gelieven in 't heymelick en sonder wete van de vader te samen getrout. Hier proçes zijnde aen-gevangen tot laste van dese jonge lieden, hadde de dochter tot hare verschooninge in rechte gedaen seggen, dat haer vader geen sorge dragende om haer tijdelick te besteden, sy selfs den jonghman hadde aengesocht, en haer bedde met hem gemeen gemaeckt, op belofte van trouwen, en dat de selve trouwe naderhant by hen luyden was voltrockē, naer ordre aldaer gebruyckelijck. Het parlement van Bordeaux alles gehoort en overwogen, heeft den 30. October 1593. den jongelingh gecondemneert tusschen hemel en aerde gehangen te wordē, sulcx datter de doot nae soude volgen, en dat voor de deure van den voorsz. Bernart Lespes: en is daer-en-boven de vader by sententie van den selven Raet toe-gestaen, syn dochter (soo't hem geliefde) te mogen ontfermen, gelijck mede de voornoemde vorder is gecondemneert in de raet-kamer haren vader met ghebogen knien om vergiffenisse te bidden: het welck alsoo sy (seyt de schrijver) besigh was te doen, is aen den vader syn diepste ingewant met barmhertigheyt bewogen geworden; in vougē dat hy de selve syn dochter al weenende in den arm greep, haer kuste, ende vergaf datter geschiet was. De selve Barnart Antonine verhaelt gelijcke sententie gewesen te zijn by 't parlament van Bordeaux den 28. Ianuarij 1558.
Phi. Maer de rechten seggen dat men niet na exempelen, maer na wetten behoort te wijsen: en gelijck ick sulcx houde voor wel geseyt, soo meyne ick dat op de exempelen by u verhaelt niet veel te staen en is, 't en zy ick wetten of redenen hoore waer mede uwe exempelen vast werdē gemaeckt. Oock en kan ick niet begrijpen, dat (een dochter verlooft zijnde, ende met by-slapen
haer gelofte bevestight hebbende) door haer vader kan verstaen werden van het trouwen belet te mogen worden om haer in die kleynigheyt te laten sitten.
Ga naar margenoot+ Soph. Ick sie, lieve Philogame, dat ghy van u voorstel soo niet gesint en zijt te scheyden, en dien-volgende soo bevinde ick dat in uwe tegen-worpinge twee vragen steken: de eerste is, of een vader syn dochter kan beletten te trouwen met yemant daerse haer aen verlooft heeft: ende ten tweeden, of de vader sulcx kan doen, schoon de dochter haer gedaen belofte noch met byslapen heeft bevestight.
Phi. Ick en hebbe soo klaer niet gesproken, weerde man; even-wel is 't mijn meyninge op beyde de voornoemde pointen uwe redenen te verstaen, en des vernugen te ontfangen.
Soph. Ick wil u voornemen sien te voldoen, goede Philogame; en op het eerste soo brenge ick u voort de plaetse Moysis Num. 30.3. aldus luydende na onse oversettinge: Wanneer eens vvijfs naem den Heere een belofte doet, ende haer verbint devvijle sy in hares vaders huysen in maeghdom is, ende haer belofte en verbont, dat sy doet over hare ziele, komt voor haren vader, ende hy svvijght daer stille toe, soo gelt hare belofte en verbont, dies sy haer over hare ziele verbonden heeft. Soo het haer daer-en-tegen haer vader belet, des daeghs vvanneer hy het hoort, soo gelt geen belofte noch verbont, dies sy haer over haer ziele verbonden heeft. Ad. 30. cap. Numeror. notandum est parentum potestatem in votis liberorum nec aetate nec sexu, sed potestate merâ consistere: adeo ut tam pater quam mater, tam in filio quam in filia, minori pariter ac maiori possit vota & nuptiarum repromissiones impedire; idque vi verbi Hebraici ibi positi quod potestatem sonat, ut & Levit. 22.12. ubi filia sacerdotis etiam maior potest edere de sacrificijs.
Phi. Hier sie ick dat een vader de belofte van syn dochter kan vernietigen, en haer voor-stel in het trouwen beletten, als de sake noch niet verder en is gegaē als toe de woorden. Maer alsser de zegel van by-slapē opgedruckt is, wat dan?
Soph. Hoort daer op sprekē den selven Moyses, Exod. 22.16.6. Wanneer yemant een maeght bekout die noch niet vertrout en is, ende beslaeptse, die sal haer geven haer bruyt-schat, en haer ten vvijve hebben. Weygert hem daer-entegen haer vader, haer hem te geven, soo sal hy haer gelt henen vvegen soo veel eener maeght ten bruyt-schatte behoort.
Phi. Maer dien onverlet en dit al over-geslagen,Ga naar margenoot+ segh my eens wat u gevoelen is van dat by onsen Eginart is bestaen, en datter op is gevolght.
Soph. Ick oordeele dat Eginart een dwaes en vervaerlick stuck heeft onderstaen, en een gansch sot peert (soo men seyt) bereden, Philogame: ick hebbe luyden van state daer wel anders of hooren spreken als de voorsz. vader (doen ter tijt soo het bleeck een goede luym hebbende) het stuck opnam. De selve lieden meynden dat de keyser Charlemagne aen Eginart (hem vindende in gelegentheyt als voren is verhaelt) behoorde den hals omgewrongen, en alsoo dien eygen nacht in de aerde gesteken te hebben, dempende alsoo de gedachtenisse van het schendigh stuck, latende syn dochter (soo goeden maeght alsse vvas) een partuyr van haren staet af-wachten, liever als de selve, om hare quade maniere van doen, aen synen dienaer (verre beneden haren hoogen staet) ten houwelicke te geven; om alsoo als een prinçe door syn exempel in toe-komende een wet te stellen op soodanige linckernijen. Dat luyt wel anders als ick mercke dat ghy hier van gevoelt: doch wat my belangt, ick verklare in 't gemeen mijn gevoelen te wesen, dat vaders die haer laten dringen om haer dochters tē houwelicke te gevē aen de gene die sy daer niet goet genough toe en kennen, en dat vermits 't misbruyckē van de eerbaerheyt vā de selve, dat, segh ick, de selve eeniger-maten wel doen voor de eere van haer huys en dochter, maer gansch qualick ten opsiene van de nakomelingen ende dejonckheyt van de toekomende eeuwe, die op soodanige sachte exempelen siende, sigh te lichter in die gelegentheyt koomt te geven en te verloopen, als hopende gelijcke soete ende geluckige uyt-komste: daer in tegendeel als de sake strenger ware op-genomen geweest, alle volgende jonge lieden sigh souden ontsien soodanige rancken aen de hant te nemen, vreesende gelijcke straffe.
Phi. En wat my aengaet, lieve Sophronisçe, ick wou my al wat naerder bedencken als soodanigen geval my overviel, aleer soo gestrengen oordeel daer over te vellen; want ick mercke dat de geleerde Iustus Lipsius in het boeck van de exempelen en aen-maningen van state niet qualick en gevoelt van het
doen van den keyser Charlemagne in dese gelegentheyt, maer stelt het selve onder de deughden en goede gaven van den selven prinçe, noemende het gunt hy ten aensiene van Eginart en Emma dede, te wesen een werck van goedertierentheyt, die hy prijst sonderlinge in alle vorstelicke personen, gelijck by den selven aldaer te sien is in het 2. boeck op het 12. capittel: en ick meene dat ghy al mede u selven (als het u gebeurde) al wat in twijffel soudt vinden.
Soph. Wel, Philogame, schoon alle vaders niet even hart en zijn, 't is even-wel best voor alle jonge lieden, dat ghevaer te schuwen, ende te doen dat eerbaer is en wel luyt en noyt door quade middelen tot een goede sake te willen komen.
Phi. En ick souder al liever noch houden met een sekeren vader, daer van ick onlanghs een treffelick man hoorde gewagen op dusdanige gelegentheyt.
Soph. Maer hoe gingh dat toe, Philogame?
Phi. Een dochter met haren wille door een die haer lief hadde ontvoert zijnde, en naderhant weder-keerende ghebruyckte en dede gebruycken alle mogelicke middelen om haer vader ter neder te setten, en met haer te doen versoenen: maer te vergeefs, dewijle hy hielt, dat hem de hooghste smaet en kleynigheyt was aen-gedaen: en schoon de selve dochter kinderen krijgende, de selve hare kinderen hem na den Raet gaende (dewijle hy eē raets-heer was) dickmael te voete dede vallen om hem tot medelijden te verwecken, soo en wilde hy efter sigh der selver noyt aentreckē, maer dede die telcken grammelick van hem weren, ende als vreemde ende hem gansch niet rakende verstooten; dese maniere van doene gebruyckende tot dat syn leste dochter eyntelick getrout was. Het welck geschiet zijnde soo noode hy alle syne kinderen, ende onder de selve oock de voorsz. syne vervoerde dochter: onthalende haer vriendelick, ende settende haer boven aen; en op het eynde van de maeltijt, tot besluyt van de selve, gaf haer tot houwelicx goet soo vele als eene van de andere syne dochters, met verklaringe, dat hy tot noch toe de selve onvaderlick hadde bejegent, niet vermits hy syne vaderlicke ghenegentheyt van haer hadde ontrocken; maer om door soodanige harde maniere van doen (daer in hy verklaerde syn selven gewelt te hebben ghedaen) syn andere drie overige dochters (doen ter tijt noch ongetrout wesende) een af-keer te doen hebben van het gene sy luyden hare ouwer suster hadden sien doen.
Soph. Die man dede eygentlick als een huys-vader, en hadde het ooge om syn dochters van quade exempelen een af-keer te doen hebben: maer hadde hy die ontvoerde of wech-geloopē dochter noyt voor syn dochter erkent, soo hadde hy beter ghedaen voor het gemeen.
Phi. Ey lieve laet ons, om de voorsz. wreetheyt te vergeten, een nieuwe geschiedenisse ter hant nemen; ick en blijve niet geerne te lange in soo harden stoffe.
Soph. Wel aen, jongelingh, ick ben des wel te vreden; dewijle ick sie dat ghy liever over roosen als op distelen genegen zijt te gaen. En hier volght nu een trougeval dat geen vvreetheyt met allen in en heeft, en dat recht anders gaet als wy jegenwoordelick hebbē af-gelesen; want in plaetse dat in't voorgaende een vorstelick vroumensch ondernam voor haer partuyr te verkiesen een jongelingh verre beneden haren staet, soo koomt hier op het toneel een vorstelick mans-persoon, en verkiest tot syn echte deel een vrou-mensch geensins syne hoogheyt beantwoordende, het vvelcke stoffe tot geheel andere bedenckinge sal uyt-leveren.
Phi. Wel aen, Sophronisçe, om hier toe te komē soo neme ick het boeck wederom ter hant, en beginne te lesen.
- margenoot+
- Siet op dese geschiedenisse Lipsium in Monitis & exemplis Politicis lib. 2. cap. 12. En siet gelijcke historie in Chronicis Ioh. de Beka pag. 28. die hy verhaelt te zijn geschiet in 't jaer ons Heeren 1048.
- margenoot+
- 1.
- margenoot+
- 5.
- margenoot+
- 6.