Trouringh
(1637)–Jacob Cats–
Auteursrechtvrij
[pagina 101]
| |||||||||||||||
Maeghden-roof van de Beniamyten te Scilo.Recht. 21.15.16. &c.
HEt vvijf uyt Epraim in Benjamijn geschonden
VVas door het gansche lant by stucken om-gesonden,
En, mits het vreemt geval, en schandelick gevvelt,
VVas Gibea verbrant, en tot den gront gevelt.
De bloem van hare jeught, haer uyt-gelese mannen
Die lagen door het vier of door het svveert verbannen.
Ses hondert, sonder meer, gevloden in het vvout,
Die stonden in gevaer om noyt te zijn getrout.
Haer vrouvven, schoon bevrucht, en in haer beste dagen,
Haer maeghden even-selfs die vvaren doot geslagen;
Soo dat om dit verderf de stam van Benjamijn
VVas op den naesten trap om uyt-geroyt te zijn.
Te meer, vermits het volck ten diersten hadt gesvvoren
Dat voor hen niet een vvijf en mochte syn gekoren
VVt al des Heeren erf, of Iacobs edel zaet.
Soo diep vvas Israël verbittert in den haet.
Maer na dat al het lant vvas over-hoop gesmeten,
Soo is het hevigh bloet ten lesten eens geseten.
| |||||||||||||||
[pagina 102]
| |||||||||||||||
De gramschap, en het doen van soo gestrengen eet
Is meest aen al het volck tot in haer zielen leet.
Men socht dan Benjamijn als vveder op te bouvven,
En aen het treurigh volck te geven nieuvve vrouvven.
Siet! na een harden storm soo vvort het vveder stil,
En even vrientschap vvast by vvijlen door verschil.
De ganschen omme-loop van alle vverelts saken
Bestaet in neder-slaen, en vveder op te maken.
De nacht verdrijft den dagh, en naer een korten stont
Soo rijst den dageraet, en toont haer rooden mont.
Men sietet menighmael dat oock de vaste vvallen,
Door ick en vveet niet vvat, in haest ter neder vallen;
Men sietet vvederom, dat oock een eensaem vvout
VVort uyt het stof gelicht, en tot een stadt gebout.
VVaer eertijts koren vvies daer vint men dorre zanden,
En uyt een barre strant ontspringen vette landen.
En vvaerom meer geseyt? men siet in alle dingh
Een ronte sonder eynd', en als een stagen ringh.
God slaet by vvijlen hart, en, naer het is gelegen,
Soo geeft hy vvederom een onvervvachten segen.
Hy is niet altijt gram, niet staegh al even straf;
Hy vvast, nae langen rou, de droeve tranen af.
De stam van Benjamijn die vvas geheel verdreven,
En in een stant gebracht om niet te konnen leven.
Nu pooght de gansche Staet, en vvatter onlanghs vocht,
Dat Iacobs jonghste soon in vvesen blijven mocht.
In Iabes kreegh het volck vier hondert frissche maeghden,
Die noch den onder-gangh van hare stadt beklaeghden,
Die zijn van stonden aen, in vvettigh trou-verbont,
Die zijn van hooger hant aen Benjamijn gejont.
Noch isset niet genoegh. de reste sonder vrouvven
Dient stoffe toe-gebracht, om oock te mogen trouvven.
| |||||||||||||||
[pagina 103]
| |||||||||||||||
En als dit by den Raet is naerder overleyt,
Soo vvert hun al gelijck een uyt-komst aen-geseyt.
Te Sçilo vvas een feest om desen tijt te vieren,
Met reuck en offer-vverck van alle reyne dieren.
Daer quamen, na den dienst, de vrysters aen den dans,
En reyden om een mey, of om een rose-krans.
Hier op vvert doen gelet. En 't is de jonge gasten
Geoorloft door den Raet, om toe te mogen tasten,
Te kiesen uyt den hoop en uyt een groot getal
Een die hen tot een vvijf voor eeuvvigh dienen sal.
Noch vvert hun toe-geseyt, dat (of misschien de magen,
Een oom of vader selfs hier over quamen klagen)
Men yder, dien het raeckt, voor eeuvvigh houden sal
Bevrijt van alle straf, en buyten ongeval.
De jeught, hier op gerust, die gaet haer veerdigh maken
Tot soo een blijden roof, en soo gevvenste saken.
Een yder komt geçiert ten besten dat hy magh,
En geeft sigh tot het vverck, als tot een bruylofs-dagh.
Daer vvas een lustigh dal geçiert met schoone boomen,
Omringht aen alle kant met klare vvater-stroomen,
Met heuvels, aerdigh groen, en vvijngaert tussen bey,
En dit vvas doen de plaets bescheyden toe den rey.
Hier set hem Benjamijn, en in de groene struycken
Daer gaet de rappe jeught in stilheyt neder duycken,
En loert op haer bejagh, en op een gunstigh lot,
Gelijck een loose vos ontrent een hoender-kot.
Maer yemant uyten hoop die gaet syn met-gesellen
Een voor-slagh open doen, en in bedencken stellen,
Hoort, seyt hy, vriendē hoort: Hier dient eē goet verdragh,
Daer op in dit bedrijf een yder letten magh.
VVant, soo vvy sonder gront, en buyten alle vvetten,
Ons geven in het velt, en tot den grabbel setten,
| |||||||||||||||
[pagina 104]
| |||||||||||||||
Naer ick het stuck begrijp, daer is geen tvvijfel aen,
Of daer sal, om de keus, een harde tvvist ontstaen.
Licht salder tvvee gelijck op eene vryster vvachten,
Tot eene vryster gaen, naer eene vryster trachten,
En dan sal stracx het volck daer liggen over-hoop,
De vrienden tegen een, de vryster op de loop.
Hier tegen dient voor al een voet te zijn genomen,
Op dat vvy tot het vvit van onsen aenslagh komen.
Indien het u behaeght, dat hier op zy gelet,
Laet ons dit heden zijn een onverbroken vvet:
Als yemant op het velt een vryster heeft genomen,
Schoon dat een ander pooght ontrent den roof te komen,
Laet hem de naeste zijn die eerst de juffer nam,
Niet hy die naderhant ontrent den handel quam.
Maer alsser tvvee gelijck tot eene maeght genaken,
Noch dient men even-vvel in geen verschil te raken;
Hy vvie de vryster heeft aen hare rechter-hant
Die leyde nae syn huys het uyt-gekoren pant.
Maer kan men op het stuck noch efter niet verdragen,
Noch dienter even-vvel gevochten noch geslagen.
Kiest liever sachter vvegh, ô jeught van Benjamijn,
En dien de maeght verkiest, laet hem de naeste zijn.
De voorslagh dus geraemt die vvort terstont gepresen,
En even vast gestelt een vvet te sullen vvesen.
En dit noch koomter by, dat niemant grijpen moet,
Tot dat haer over-man voor eerst een teycken doet.
De maeghden onder dies, die opten velde quamen,
Beginnen vast het vverck, en voeghden haer te samen,
Sy spelen sonder ergh, en reyen in't gemeen,
Doch sonder manne-volck, en vrysters onder een.
Daer sagh men Benjamijn in stilte sitten loeren,
VVien yder tot den roof met hem sal mede voeren.
| |||||||||||||||
[pagina 105]
| |||||||||||||||
D' een laet syn oogen gaen ontrent een fieren gangh,
Een ander prijst de stem, en hout hem aen den sangh.
De gene kiester een met vvel gevoede vvangen,
En desen laet het hooft nae teere leden hangen.
Een derde soeckter een die trots en deftigh gaet;
Een ander vvenst een mont die vvat nae 't lachen staet.
Van desen vvort alleen een blonde maeght gepresen;
Een ander hout voor al, een bruyntjen schoon te vvesen.
En vvaerom meer geseyt? Het oogh dat vvort gevat
Door yet, 'ken vveet niet hoe, en ick en vveet niet vvat.
Het trecken van den mont, het stellen van de schreden,
Het svvieren van den arm, het reppen van de leden,
Yet, vvaer op niet een mensch voor desen heeft gelet,
Heeft daer in menigh hert de liefde vast geset.
Op tafels aen-gedist met dranck, en rijcke spijse,
En nae de kunst bereyt op alderhande vvijse,
Daer eyscht d'een ouden vvijn, een ander nieuvven most;
Een dat de tonge bijt, een ander soete kost.
Een vvilder heet geback, een ander eyscht gebraden,
Na dat de mont hem leyt, of naer hem dunckt geraden.
En noyt en isser yet soo selsaem toe-gemaeckt,
Of daer is eenigh mensch, aen vvie de spijse smaeckt.
Daer zijn in alle dingh, bysonder in het minnen,
Daer zijn in alle dingh verscheyde tuymel-sinnen.
Siet, hoe in dit geval des menschen herte malt.
Een vryster vvert gevvilt, naer dat het ooge valt.
Maer als te rechter tijt het teycken vvert gegeven,
Daer liep de rappe jeught, als van de vvint gedreven.
Daer viel aen alle kant, daer viel de jonckheyt uyt,
Als arents op het aes, en bijen op het kruyt.
Hy die eerst syn gerief heeft uyt den rey genomen,
VVas Hasor, van den bergh in snelheyt af gekomen.
| |||||||||||||||
[pagina 106]
| |||||||||||||||
Niet een van al den hoop die hem soo reppen kon;
Soo dat hy op den tocht de voorste plaets gevvon.
En schoon hy met gemack een vryster mocht verkiesen,
Hy vvou noch even-vvel geen tijt hier in verliesen.
Hy greper een ter loops, die hy de naeste vant;
Maer sy geheel verbaest begaf haer in het zant,
En toont aen haer gebaer, geheel te zijn verbolgen,
En niet te vvillen gaen, en niet te sullen volgen.
Hy, siende dat de maeght de schoonste niet en vvas,
Nam elders synen gangh, en liet haer in het gras.
En mits hy veerdigh liep, en past op alle vvegen,
Soo had hy metter haest een nieuvven roof gekregen.
Die stont hem beter aen, en vvas soo vinnigh niet.
Het scheen aen haer gelaet, dat sy haer vangen liet.
Maer t' vvijl hy besigh is om dese vvech te krijgen,
Soo hoort hy daer ontrent een aerdigh meysjen hijgen,
Dat quam daer aen gevlucht. Hy sagh haer rooden mont,
Hy sagh hoe net haer kleet, hoe soet haer vvesen stont,
Hy sagh haer fieren tret, hy sagh haer rappe leden,
Hy prees al vvat hy sagh, en vry niet sonder reden.
Dies liet hy metter haest de tvveede vryster daer,
En koos al vvederom een ander vveder-paer.
Stracx liet hy vvederom de derde vryster glippen,
En die hem schoonder dacht die greep hy by de slippen;
En dit niet inder haest, en voor een reys alleen,
Maer als nae rijp beraet, en dickmael achter een.
Siet, als een grage duyf is om haer aes gevlogen,
En met een snel gesvvier de velden om getogen,
Sy eet al vvatse krijght, of gerst, of ander graen,
Dat sy vint op het lant, of aen de vvegen staen;
Maer koomtse naderhant een beter vrucht te smaken,
Soo vveets haer vorigh aes ter kelen uyt te braken,
| |||||||||||||||
[pagina 107]
| |||||||||||||||
En als haer dicke krop syn ballast heeft gelost,
Soo vvort het gulsigh dier gespijst met nieuvven kost.
Dus gaet de quant te vverck. Daer leggen al de vvetten.
Niet eene van den hoop en meynter op te letten.
Een yder grabbelt toe, al vvaer hy maer en kan,
En vvatter yemant krijght daer scheyt hy nimmer van.
En ofschoon Amos roept: Ick ben hier eerst gekomen,
En hebbe dese maeght tot mijnen buyt genomen;
Ick bid u vrienden vvijckt, en hout u aen't verdragh,
Nahustan draeghtse met, en past op geen geklagh.
Het is van outs geseyt: Het leen is voor den outsten,
De nest voor dien hem rooft, de vryster voor den stoutsten.
Geen vvet of keur en gelt in soo een rau gevecht;
VVie meest hier in vermagh die heeft het beste recht.
Daer is het danssen uyt, daer scheuren alle reyen,
Daer legt de roose-krans vertreden in de vveyen,
Daer rijst een vreemt getier, daer valt men over-hoop,
Daer tijt in alder-haest de speel-man opte loop,
Daer vlucht het maeghden-rot, gelijck verjaeghde duyven,
Daer vliegen in de lucht de fijnste doecken-huyven,
Daer valt een arrem-ringh, een dop, of hals-çieraet,
Daer vvort de beste kap geslingert over straet.
VVie dat een open siet, die stelt haer om te vluchten,
En vvie gevangen is begeeft haer om te suchten.
D'een valt en d'ander rijst, d'een krijt en d'ander hijght.
D'eē schelt en d'ander vleyt, d'eē spreect en d'ander svvijgt.
Veel die gegrepen zijn die poogen yet te seggen,
Om met een soet verset den grijper af te leggen.
Ruth sprack: Ey laet my gaen; ick ben een eenigh kint;
Maer ick ben, seyde Ior, te meer tot u gesint.
En vvilt, ô frissche blom, mijn aenslagh niet beletten;
Ick sal uvvs vaders huys op vaster gronden setten.
| |||||||||||||||
[pagina 108]
| |||||||||||||||
En vveest niet onbesint, of buyten reden gram.
Een is te kleynen hoop, u dient een grooter stam.
Als Ela dit verstont, sy liet haer niet genaken,
Sy dacht in haer gemoet, sy vvoudet beter maken.
 Dies ist dat sy in ernst ontsluyt haer teeren mont,
En beet den schaker toe, als op een vaster gront:
VVy zijn veel kinders, vrient, op my is niet te vissen;
V moeder, seyde Knas, kan u te beter missen.
'T vvas noyt de quaetste vvolf, indienje my gelooft,
Die uyt een grootē hoop maer slechts een schaepjen rooft.
Seraphnis veynst haer manck, en klaeght van trage gangen;
Geen noot, vvert haer geseyt, ghy moet geen hasen vangen.
Kir riep ick ben te jongh, en noch te lijdigh groen;
Vriendinne, seyt haer Sem, vvie kan het beter doen?
| |||||||||||||||
[pagina 109]
| |||||||||||||||
De vvaerheyt, schoone maeght, die kan het u betuygen,
Dat teer en jeughdigh rijs is beter om te buygen.
Maer Thimna riep gestaegh: Eylaes mijn jeught verout;
VVel aen, vvort haer geseyt, 't is tijt dan datje trout.
Dinhaspa seyt haer svvack, en dickmael sieck te vvesen;
Men antvvoort, dat een man een vryster kan genesen.
En t' vvijl Amana klaeght van al te svvaren lijf,
Riep Abner: Vet te zijn dat maeckt een handigh vvijf.
'K en vvil te geener tijt voor u een ander kiesen;
Men sal u in een vou van't laken niet verliesen.
Van achter vvel bevleest, van voren vvel geborst
Dat is de rechte stant daer nae mijn herte dorst.
Riep Asnach: VVieje zijt, vvilt elders henen treden;
Ick ben te bijster schrael, en mager aen de leden,
Haer vvort daer op geseyt: Ghy sult vry dicker zijn,
Eer dat de thiende maen sal geven haren schijn.
Ham sagh een frissche maeght, die, mits haer snelle gangen,
Niet aen en vvas te doen, niet op en vvas te vangen.
Maer t'vvijl haer bouvvē svveeft, so vats eē spitsen braem,
En dat vvas aen den vrient ten hooghsten aengenaem.
VVant, t' vvijl sy besigh is om los te mogen raken,
Liep Zepho vvonder snel, en quam tot haer genaken.
Hy sey: Mijn's hertsens vvensch, ick bid ontvlucht my niet.
Ghy voelt dat oock het velt aen my syn gunste biet.
De braem, al is hy scherp, die laet hem noch bevvegen
Tot troost van mijn verdriet, tot my te zijn genegen.
VVel, zijt dan dat ick vvensch; Maer sy riep overluyt:
V bede koomt te laet, devvijl ick ben de bruyt.
De vryer op het vvoort begon alree te vvijcken,
Syn herte gaf een sucht, syn handen die besvvijcken.
Maer als hy recht besagh haer oogh vol soeten brant,
Doen greep hy vveder toe, en vry met vaster hant,
| |||||||||||||||
[pagina 110]
| |||||||||||||||
En vveder: Frissche blom, ghy zijt aen my verbonden;
Ick heb u aen den rey, en niet in huys gevonden.
Geen vvet heeft oyt geseyt, dat yemant sigh verloopt
Die op een vrye marckt bequame vvaren koopt.
En vvaerom meer verhaels? Hoe dat de vrysters vvaren,
Kort, langh, gesont, en sieck, van veel, of vveynigh jaren,
Van vvitt' of bruyne vervv, het vvorter al gevvilt,
Tot dat den gragen hoop ten lesten is gestilt.
Hier gelt geen deerlick sien. vvat onschult datse maken,
Voor haer en is geen kans om los te konnen raken.
Geen lijm, of Frans vernis, geen peck en hout soo vast
Gelijck een vryers hant, die na een vryster tast.
Hier vvorter een gevvilt, om datse vveet te suchten,
Daer vvorter een begeert, om datse schijnt te vluchten.
Hier vvorter een ontschaeckt, vermits sy is beschaemt,
En mits dat even sulcx een vryster vvel betaemt.
Hier vvorter een gevat, om datse konde vleyen,
Daer vvorter een ontvoert, vermits sy vveet te schreyen.
En vvaerom langh verhael? vvat maeght of vryster doet,
Een vryer uytten hoop die vint haer vvesen soet.
Men hoort in dit gevvoel te midden in de velden,
Men hoort een gramme maeght op haren roover schelden:
O guyt, ô fiel, ô schelm, ô bouf, en menschen dief.
VVat antvvoort? Hoeje schelt, ghy blijft myn vveerde lief.
'T sal t'avont beter zijn. Schoon yemant vvort geslagen,
Hy kan het met gedult, en sonder morren dragen.
Maer hoe de saken gaen, of vvatter oyt geschiet,
VVie vanght laet synen roof, syn vveerde proye niet.
Indien men hoort een maeght om hare moeder krijten,
Men hoort in tegen-roep van onse Benjamijten:
Vriendinne, vveest gerust. Ick ben u lieve man,
Die sal u beter zijn als yemant vvesen kan.
| |||||||||||||||
[pagina 111]
| |||||||||||||||
Of is haer vvrange spijt met vvoorden niet te blussen,
Soo vvort haer mont gestopt met duysent soete kussen.
De vryer breeckt den schreeu met soo een stagen soen,
Dat sy door haer gekrijt geen hinder vveet te doen.
Siet, als men honigh rooft, schoon yemant vvort gesteken,
Noch dienter van den korf in't minste niet gevveken.
Het is een out gebruyck, dat hope van het soet
Het bitter of verdrijft, of minder schijnen doet.
Maer Tirsa, rap te voet, als sy de rauvve gasten
Sagh vallen uytten bergh, en nae de vrysters tasten,
Begaf haer op de vlucht, soo veerdigh alsse kan,
Soo datse metter haest een ruyme strate vvan,
En snelde nae de stadt. geen duyf kan harder svveven,
VVanneer de vogel siet, het gelt haer aen het leven,
Vermits een snelle valck hem in de lucht genaeckt,
En nu met synen beck haer langhste veren raeckt.
Niet verre van de stadt soo komt haer Ophel tegen,
Die tot de jonge maeght ten hooghsten is genegen.
En sy, oock even-selfs aen hem alleen verpant,
Gevoelt in haer gemoet gelijcken minne-brant.
Hy siet de vryster aen, hy siet haer neerstigh vluchten,
Hy siet haer bleecke vervv, en hoortse dickmael suchten,
Hy siet haer gansch alleen, en sonder kamer-maeght,
Hy siet hoe datse snickt, en met den adem jaeght,
Hy siet haer geestigh hair, en ongebonde vlechten,
Gedreven in de lucht, en met de vvinden vechten,
Hy siet haer sonder krans, en sonder hals-çieraet,
En hy is onbevvust van datter omme gaet.
Hy koomt met grooten ernst, en met gesvvinde schreden,
Hy koomt tot haer gegaen, als met de gansche leden.
Hy vraeght, mits hy de maeght aldus verheystert sagh,
VVat datter is gebeurt, en vvatter schuylen magh,
| |||||||||||||||
[pagina 112]
| |||||||||||||||
VVaer dat haer kamer-maeght, en haer gespelen bleven,
En vvie haer uyt het vvout soo vinnigh heeft gedreven,
En vvaerom datse vlucht. De moede juffer svvijght,
Vermits haer moede ziel noch soo geduerigh hijght.
Hy grijpt haer in den arm en kust haer roode vvangen,
En vraeght noch ander-mael, met even groot verlangen.
Hy leyt haer van de vvegh en vvat bezijden af,
Daer sy hem op het lest het stuck te kennen gaf:
Hoe datter in het vvout zijn roovers aen-gekomen,
En hoe daer met gevvelt de vrijsters zijn genomen,
Hoe dat het gansche rot verstroyt daer henen liep,
En met een droef geschrey om hare moeders riep.
Mijn nichte, sey de maeght, die vvas alree gegrepen.
Ick sagh haer door het stof, en nae de peerden slepen.
Ick sagh aen d'ander zy een onbeschoften gast,
Die had een teere maeght vvel selsaem aengetast.
Een ander daer ontrent die hadder een geladen,
En kond' hem, soo het scheen, met kussen niet versaden.
VVat dat hy meer bedreef en sagh ick vorder niet;
Sy, denck ick, vvetet best al vvatter is geschiet.
Ick onder dit gevvoel, en in het selsaem stroopen
Begaf my na de stadt, en steldet op een loopen,
Ick rende vvat ick mocht, en liet oock nimmer af.
Het scheen dat my de vrees gesvvinde vleugels gaf.
Als dit den vrijer hoort, men siet de man besterven,
Hy greep haer in den arm, hy kust haer menigh vverven,
Hy danckt den grooten God, dat hy de vreught geniet,
Dat hy syn vveertste pant alleen behouden siet.
Maer yder, die een maeght heeft van den rey genomen,
Maeckt sigh in haesten vvech, eer vrient of ouders komen.
VVant yder vveet genoegh vvat hem gebeuren sal,
Indien hy langen tijt bleef dralen in het dal.
| |||||||||||||||
[pagina 113]
| |||||||||||||||
Doch vvie sal Benjamijn op synen roofbeknippen?
Hy doet gelijck de vvolf, hy gaet in haesten glippen,
Eer dat den harder koomt; hy geeft hem in het bos,
En, siet, dan is het dorp en al de boeren los.
Een yder van de jeught die heeft een snellen vvagen,
Of muyl, of veerdigh peert, om synen roof te dragen.
Een yder maeckt hem op, en niemant is gerust,
Tot dat hy koomt gerent ontrent syn eygen kust.
Tervvijl nu al het volck hen om te reysen stelde,
Bleef Egla daer alleen te midden op den velde.
Sy had haer niet geroert, niet uytten vvegh gemaeckt,
En niemant even-vvel en had haer aengeraeckt.
Sy slough haer oogen om, en sagh de vryers reysen,
Sy gingh in haer gemoet den handel over-peysen,
En t' vvijl sy daer alleen ontrent de beke sit,
Soo berst de vryster uyt, en seyt ten lesten dit:
Hoe vreemt gaet hier het vverck, hoe selsaem alle saken!
VVie kan in dit geheym de rechte gronden raken?
Het is een duyster vvolck, al vvaer men henen siet,
En vvat de vverelt is en vveet de vverelt niet.
Hoe rolt het los geluck! Daer zijn verscheyde menschen,
Die krijgen haren vvil, en hebben datse vvenschen.
Sy leven buyten sorgh en hebben geenen noot.
VVant siet het hooghste lot dat valt hun in den schoot.
Hoe-vvel sy met gemack in hare kamers rusten,
Sy krijgen 't innigh vvit van hare gansche lusten;
En vvaer dat hare fuyck ter neder is geset,
De vangh, by haer begeert, die valt haer in het net.
Een ander vvederom, hoe seer hy plagh te vvoelen,
En kan in syn bedrijf geen voorspoet immer voelen,
Hy vveet van geen geluck, oock niet door enckel droom,
En vvaer hy yet begint, daer roeyt hy tegen stroom.
| |||||||||||||||
[pagina 114]
| |||||||||||||||
Dit heb ick menigh-mael, en op verscheyde stonden,
Dit heb ick metter daet noch heden onder-vonden.
'K en vveet in vvat planeet dat ick geboren ben;
Ick vveet dat ick gestaegh niet als verdriet en ken.
De stam van Benjamijn is heden af gekomen,
En heeft tot haer gerief ons maeghden vvech genomen.
Dit heeft, gelijck ick vveet, veel juffers vvel geluckt,
Die zijn, als tegen danck, met eeren vveech-geruckt.
Ick kenner meer als een, schoon sy haer vreemt gelieten,
En met een droef gebaer de lieden roovers hieten,
Die blyde zijn gevveest, ontschaeckt te mogen zijn,
En in haer bed te sien de jeught van Benjamijn.
Maer 't is oock soo gebeurt, dat even schoone maeghden,
Die onse steedtse jeught ten vollen vvel behaeghden,
Zijn mede vvech-gevoert, en vry een groot getal,
Daerom de gansche stadt in rouvve vvesen sal.
Ick had een soete nicht, aen vvie de jonge lieden
Om strijt me est alle daegh haer trouvve quamen bieden,
En, siet, dat aerdigh dier is van een rouvven quant
Gegrepen op het velt, getogen uyttet lant.
Mijn buer-meyt, nu gereet om alle daegh te trouvven,
En heeft de grage jeught niet konnen vveder-houvven.
Sy vvort van hier geruckt, niet sonder groot verdriet,
En sy noch even-vvel en vvas de schoonste niet.
Daer zijnder boven dien vvel hondert vvech genomen,
Die hebben tegen danck een rijcken man bekomen;
Maer ick ben hier alleen gelaten op het velt,
Dat my door enckel spijt tot in het herte quelt.
VVat is dat my ontbreeckt? vvat schort my aen de leden,
Dat my geen mensch en vraeght, geen vryer heeft gebeden?
Heb ick dan niet met al aen lijf of in de ziel,
Dat yemant geestigh docht, dat yemant vvel beviel?
| |||||||||||||||
[pagina 115]
| |||||||||||||||
Ben ick soo vreemden spoock, onvveerdigh om te paren?
Of is mijn jeught voorby, vermits de lange jaren?
Of ben ick maer een romp, een onbelompen stuck?
Neen, neen, ô droeve ziel, het is maer ongeluck.
'K en ben soo leelick niet, ick hebbe my bekeken,
Ick hebbe mijn gelaet gespiegelt in de beken,
Ick hebbe daer gesien, dat jae een eerlick man
In my, gelijck ick ben, verneugen vinden kan.
Daer zijnder vry genoegh op desen dagh gegrepen,
Die ick sagh henen gaen, of uytten velde slepen,
Niet frisscher in gelaet, als ick op heden ben,
Gelijck ick vry genoegh van dese juffers ken.
Maer, siet, de rauvve jeught die quam met losse sprongen
Gevallen aen den dans, en in den rey gedrongen,
En greep gelijck het viel en rijp, en bijster groen,
Gelijck noch over-al de meeste vryers doen.
Als yemant in een tuyn de roosen koomt te naken,
En vvil tot syn gerief een aerdigh tuyltjen maken,
Sy pluckt niet juyst de bloem, die sy met oordeel koos,
Maer treckt dat haer ontmoet, of vvel de naeste roos.
Soo isset hier gegaen. vvaerom sal ick my quellen?
Ick vvil mijn droeven geest in ruste neder stellen.
Ben ick niet met den hoop hier op het velt gevat,
Mijn kans is nu ter tijt verbetert in de stadt.
Daer mist nu al het volck tvvee hondert vvitte doecken;
Dies moeter menigh man een ander vryster soecken.
Ick stelle voor gevvis, dat my dit ongeval,
Tot troost van mijn verdriet, een vryer geven sal.
Ick moet noch even-vvel het stuck alsoo beleyden,
Dat ick niet schijnen magh gelaten aender heyden,
Verlaten van de jeught, als die niet eenen man,
Oock by soo gragen hoop, tot haer bevvegen kan.
| |||||||||||||||
[pagina 116]
| |||||||||||||||
Het sou my nadeel zijn, indien men komt te vveten,
Dat ick hier op het velt alleene ben vergeten.
Het dient dan op-gekropt, en niet te zijn verbreyt.
Noyt tijt en is soo goet, dat alles dient geseyt.
Maer als dit selsaem vverck tot Sçilo vvert gevveten,
Soo is de vreemde daet gansch hatigh uyt-gekreten.
Men vvil het listigh rot, vermits het stout bedrijf,
Men vvil de rauvve jeught al vveder op het lijf.
Maer stracx den breeden raet, en d'outste van de stammen,
Die dit aen-staende vier alreede sagen vlammen,
Die vvaren daer ontrent, en quamen in de stadt,
En vinden al het volck in gramschap op-gevat.
Daer gingh het klagen aen, daer roepen alle menschen,
Dat sy al vveder krijgh, en nieuvven oorlogh vvenschen;
En, mits nu Benjamijn syn oude vvegen gaet,
Dat syn vernieude list verdient een nieuvven haet.
Den Raet des niet te min die vvil hen neder setten,
En bid hen, op het stuck met vlijt te vvillen letten.
Men seyt, hoe Benjamijn te voren is geplaeght,
En dat haer frissche jeught is in het graf gejaeght,
Haer mannen uyt-geroyt, seer vveynigh uyt-genomen,
En dat de gansche stam niet om en dient te komen.
Dat Iacobs edel zaet niet al en dient verdruckt,
En tot den vvortel toe ten vollen uyt-geruckt.
Dat aen het Heydens volck, dat aen de Philistijnen
De nieu vervveckte krijgh sou vvonder selsaem schijnen,
Als of des Heeren erf syn eygen broeder at,
En met in-lantschen haet geduerigh besigh sat.
Dat even dit gevvoel hun oorsaeck mochte geven,
Om tegen Israël te vverden aen-gedreven,
En tegen Godes volck, als op een vasten gront,
Te maken onder hen een hatigh krijghs-verbont.
| |||||||||||||||
[pagina 117]
| |||||||||||||||
Hier dringht men vvonder op, en geeft haer in bedencken,
Of nut en dienstigh is syn eygen bloet te krencken.
Men seyt, hoe dese stam is uytter-maten rijck,
En dat in al het lant is niemant haers gelijck.
Men seyt, dat maer ontrent ses hondert jonge menschen
Zijn heeren van het lant, en hebben datse vvenschen,
En oft niet beter is (devvijl het is geschiet)
Door onderlingh verdragh te stillen dit verdriet.
Men seyt, dat in de stadt veel hondert maeghden vvaren
Genegen tot de trou, en veerdigh om te paren;
Maer dat het manne-volck door krijgh en ongeval
Of doot, of buytens lants is minder in getal.
Men seyt, dat even nu verscheyde jonge maeghden,
Die (soo het schijnen mocht) geen vryer oyt behaeghden,
Stracx sullen zijn gevvilt, vermits den schaersen tijt,
En soo van hare smaet ten lesten zijn bevrijt.
Naer dit en meer gesprecx, de vrienden, ouders, magen
Die schijnen met gedult het leet te sullen dragen.
De rijckdom van het volck versoet het ongeval;
Men hoopt dat sigh het stuck tot vrede vvenden sal.
Maer onder dit gespreck zijn vrijers aen-gekomen,
Aen vvie een lieve bruyt of vrijster is genomen.
Daer gingh het over-kant, daer roept men over-hoop,
Daer raken vvederom de sinnen op de loop.
Daer riep men overluyt, oock sonder yet te mijden:
Hoe sal men dit gevvelt noch vorder konnen lijden?
Veel liever Benjamijn met voeten doot getrapt,
Of met een felle bijl de leden af-gekapt.
Och! had men dit gespuys doch lestmael doot gesmeten,
Sy vvaren altemael op heden al vergeten,
Sy hadden even ons dit spijt niet aengedaen,
Noch hier tot Sçilo selfs soo snooden daet begaen.
| |||||||||||||||
[pagina 118]
| |||||||||||||||
Hoe sal een eerlick hert dit vuyl bejagh verdragen,
En sien de vrysters selfs als schapen henen jagen,
En sien een eygen bruyt, een uyt-gelesen pant
Geslingert door het stof, en sleuren door het lant?
Zijn niet, om minder quaet, ons helden op-getogen,
En hebben totten krijgh het gansche lant bevvogen?
Is niet heel Israël van Berseba tot Dan
Versamelt tot den krijgh, gelijck een eenigh man?
Heeft niet het vvettigh svveert veel duysent man verslonden,
Vermits in Benjamijn een hoere vvas geschonden,
Een sloir die by hen quam, en die hun tot gemack
Haer man ten besten gaf, en uyt den huyse stack?
En hier koomt dit gebroet, en naerdert onse kusten,
Om met ons beste jeught te boeten hare lusten.
Ons maeghden zijn gerooft, en uyttet lant gevoert.
Hoe sit dan nu het volck hier dus en koeckeloert?
VVaerom het stuck verschoont door enckel faly-vouvven?
Ey, laet ons desen hoop doch eens ter neder houvven,
Laet ons gaen royen uyt het schuym van Benjamijn;
Het lant en al het volck sal maer te beter zijn.
Dus gaet de jonckheyt aen, men slater op de svveerden,
Men spreeckter even-staegh als boomen uytter eerden.
Het schijnt dat hy het hert aen dese menschen breeckt,
Die met een enckel vvoort haer heden tegen spreeckt.
De Raet is sonder raet, en vveetse niet te stillen;
Sy schreeuvven over-hoop, en seggen datse vvillen.
Den vader vvort gepaeyt, hoe seer hy is ontstelt;
Maer niemant vveter raet, alst yemants vryster gelt.
VVat is dan best gedaen? de saken uyt te setten,
En door een stil beleyt den eersten tocht beletten.
De Raet die neemt vertreck, en scheyter heden van.
De tijt geeft menighmael dat reden niet en kan.
| |||||||||||||||
[pagina 119]
| |||||||||||||||
Tervvijle nu het volck en al de vryers vvachten,
VVat dat hier op de Staet sal nut en dienstigh achten,
Een yder die het raeckt die luystert vvat hy magh;
Maer, siet! uyt Benjamijn en hoort men geen geklagh.
Als eerstmael in het vvout een vogel is gevangen,
En dat hy in de koy moet op-gesloten hangen,
Soo springht hy sonder rust, en maeckt een groot geschal.
Het schijnt dat hy den kop aen stucken loopen sal.
Maer als hy koy-vast vvort, en sigh nu gaet bedaren,
Dan laet hy syn getier en harde sprongen varen,
En naer een kleynen tijt hy singht een vrolick liet,
En van syn eerste leet en vveet hy vorder niet.
Dus even gaen te vverck de vvech-gevoerde vrysters,
Sy doen in dit geval gelijck gevange lijsters.
Sy varen mette mans, sy rijden door het lant,
Eerst droef en ongesint, maer vrolick naderhant.
Hier toe doet yder man al vvat hy kan bedencken,
Hy spreeckt schier alle tijt van koopen, geven, schencken,
Van alle vrouvven tuygh, van kleeren, van çieraet,
En vvat de jonckheyt prijst, en vvel te sinne staet.
Veel gater op het lant, en spreken mette vrouvven,
Hoe eenigh çierlick huys of ander slot te bouvven,
En of het open dient, of om en om bevvalt,
Of immers hoe het vverck haer alderbest bevalt.
Hoe vvijt sy is gesint de kamers uyt te strecken,
Hoe verre sy den hof vvil in de velden trecken,
VVaer sy eē boomgaert vvenscht, en vvaer eē groene laen,
En vvatse maer en seyt dat is terstont gedaen.
Een ander leyt syn lief, en toont haer schoone dreven,
En groote streken lants, hem by het lot gegeven.
Hy vvijst al vvat het oogh van daer bereycken kan,
En seyt: Hier ben ick vorst en ghy vorstinne van.
| |||||||||||||||
[pagina 120]
| |||||||||||||||
Een ander vvederom die laet syn troutste slaven
Gout, koper, diamant uyt stof en asschen graven,
Verduystert in den brant, of anders daer vervuylt,
Of even in den noot van yemant daer gekuylt.
En alsser dan een klomp vvort in den puyn gevonden,
Dat vvort van stonden aen de vrouvve toe-gesonden,
En haer vvort af-gevraeght, vvat kop, of ander vat
Sy liefst, tot haer vermaeck, hier uyt gesmeden hadt.
Maer onder dit beslagh, en naer een vveynigh dagen,
Soo vont men menigh vvijf die kint begon te dragen.
Sie daer is nu de man geduerigh ongerust,
Hy vraeght, vvat datse vvenscht, of vvat haer herte lust.
En als haer yet bevalt, dat laet hy veerdigh koopen,
Al sou men door het lant en alle steden loopen.
Geen moeyte vvort ontsien, geen gelt en vvort gespaert,
Tot eens de jonge vrou ten lesten heeft gebaert.
Dan gatet vveder aen. men denckt om nieuvve vonden,
VVaer door de jonge vrou vvert aen den man verbonden.
Hy voegt hem tot haer bed, hy danckt haer van de vrucht,
Hy toont haer nieuvve gunst, en vry al meerder sucht.
Hy seyt met blijden mont: Dit zijn de rechte banden
Van ons gevvenste trou, dit zijn de soete panden.
Hy toont haer dat het kint, vvaer met hy is verrijckt,
Syn vader vvel bevalt, syn moeder vvel gelijckt.
In't korte, vvat hy vveet haer vreught te sullen geven,
Of nut te mogen zijn, om vvel te mogen leven,
Dat haelt hy met beleyt, en brenghtet aen den dagh,
VVaer hy het vinden kan, of immer halen magh.
De vrouvven, tot besluyt, die hebben datse vvillen.
En dit kan boven al verstoorde sinnen stillen.
Een vvijf, aen vvie de man gestage gunste biet,
Denckt aen haer vaders huys, of om haer moeder niet.
| |||||||||||||||
[pagina 121]
| |||||||||||||||
Soo isset hier gegaen. nae dat men vint beschreven,
Het stuck, hoe vreemt het vvas, dat isser by gebleven.
Niet eene dien ick vveet, al scheense bijster gram,
Die van haer man ontvloot, en tot hier moeder quam.
Maer sooder yemant vraeght, vvat al de vryers deden,
Die 't hooghste ziel-verdriet uyt desen handel leden.
De tijt versoet het leet. VVat sal een deftigh man,
VVat sal een vryer doen, als hy niet meer en kan?
De noot is sonder vvet. VVat baet hier vinnigh belgen?
Het is een hoogh gemoet, dat onlust kan versvvelgen.
Het is een billick hert, dat sigh na reden vought,
En, als het vvesen moet, hem in den tijt vernought.
| |||||||||||||||
[pagina 122]
| |||||||||||||||
Ondersoeck Van de ontschakinge ondernomen by de Benjamijten over de dochters van Sçilo.
Soph. Wel, Philogame, wat is u ghevoelen van desen handel? Phi. Dit werck gaet regel-recht aen tegens de gronden van al dat houwelick ghenoemtGa naar margenoot+ wert. want nadien het selve te rechte wort geseyt te vvesen een vvettige by-eenkomste van man en wijf met onderlinge bewilginge van de selve: soo sien wy hier een gansch onwettige t' samen-komste, als aen-gegaen tegen danck van de gene sonder wille van de welcke sulcx niet en kan ofte en behoort te geschieden. En wat kander meer gaen tegens alle goede wetten, als dat yemant het syne ontweldight, en een ander toe-geeygent wert, als in desen is geschiet? En wat kander ongeregelder in een lant bedrevē werden, als dat aen een vader syn kint, aen een vrijer syn geminde, en aen een bruydegom syn bruyt af-handigh wert gemaeckt? gelijck ick niet en wil twijffelen, of daer zijn onder de twee hondert ontschaeckte maeghdē van Sçilo vrijsters van andere bemint, en bruyts aen andere verlooft vermenght geweest; soo als men nae alle waerschijnelickheyt kan afnemen. Nu soo isset bekent, dat niet door het by-slapen, maer door eē soete onderlinge bewilginge het echte bont volmaeckt en tot syn recht ooghmerck gebracht wert. En t'wijle al dit werck door minne en vriendelick onthael, ende niet door gewelt is te vorderen, soo verklare ick rondelick, dat my dit geheel beleyt gansch niet en bevalt. Soph. Maer dunckt u geen onderscheyt te wesen tusschen ontschakinge, die by een bysonder man, ofte by eenige weynige jonge lieden wert gedaen, en tusschen een soodanigh beleyt, dat van hooger hant en by de machten vaā het lant wert aengevangē, en om eenige redenen van State te wege gebracht? Phi. Iae gewisselick ick sie daer in een merckelick verschil te wesen. Maer hoeder meer dochters ontschaeckt ende geweldelick wech werden gevoert, hoe my dunckt dat het aenstootelicker is, en des te meer als sulcx geschiet met toestandigheyt ofte oogluyckinghe van de hooge Overheyt, de welcke in dien gevalle schijnt als een coppelersse (met eerbiedigheyt moet ick soo spreken) van soodanige onwettige t' samenvoeginge. Te hooger yemant is verheven,
Die eenigh bouf-stuck heeft bedreven,
Te vuylder is de boose daet,
En daerom weerdigh meerder haet.
De Romeynen in haer begin hebben dit werck mede eens ter hant genomen, en doe vviert op dat mael bevonden, datter 683. jonge deernen gheweldelicken waren ontschaeckt, selfs mede door beleyt en bewilginge van haren nieuwen koningh Romulus. Maer hem is oock ter dier oorsake eē rechtveerdige oorloge aengedaen by de om-leggende volcken, sigh hier door gehoont ende mishandelt vindende. In voegen dat hy licht synē nieuwē staet t'eenemael te gronde soude hebben geworpen, door soo stouten vermetelheyt, tē ware eenige wijse en bescheydene onder de vrouwen sulcx hadden af-gebeden ende belet. En gewisselick ware het mijn sake geweest (als het doen ter tijt der Sabinen was) ick hadde aen dien rouwen | |||||||||||||||
[pagina 123]
| |||||||||||||||
hoop haren moetwil wel dapper uyt-gewet, en aen de selve haer ongelijck met de wapenen scherpelick doen gevoelen, tot wrake van haer bedrogh en roeckeloose ongebondenheyt. Soph. Maer, lieve jongelingh, dat heeft al mede syn bedencken, de sake wat dieper zijnde ingesien. Hoe! dunckt u niet dat het ontschaken al te laet gewroken wert, soo wanneer het gewelt alreede in liefde, en het wech-voeren in eē houwelick verandert is? ja soo wanneer dat alreede uyt dat selvige houwelick kinderen zijn voort-gekomen? Wat batet doch den genomen maeghdom te gaen wrekē, als die gene die onlangs maeghden waren, tot vrouwen jae moeders geworden zijn? Soude niet soodanige wrake de wrekers en de hare meest beschadigen? Phi. Ick mercke dat dit bekommerlicke gevallē zijn, en van sonderlinge insichten; even-wel ick segge als noch, dat ick dese maniere van doen gansch strijdigh achte met de gronden van een wettigh houwelick (immers nae dat ick het werck insie) Maer 't heeft u gelieft mijn invallen hier over te hooren, die ick rondelick hebbe verklaert. Laet my nu verstaen, wat u gevoelen op dese gelegentheyt wesen magh. Soph. Wat ontschakinge van maeghden ofte vrouwe-kracht aengaet, ick ben met u van het selve gevoelen, dat sulcx een eerlick houwelick regel-recht tegen is, also alle houwelicken op onderlinge bewilginge nootsakelick gegront moetē werden; Maer die dit stuck van de Benjamijten wat dieper insien, die meynen hier geen ontschakinge, en min gewelt geschiet te zijn, maer yet sulcx dat soo eenige goede redenen van onschult voor sigh is hebbende. Phi. Hoe kan sulcx met eenigen schijn van redenen geseyt werden? daer wy gansch anders uyt de geschiedenisse konnen af-nemen. Seght my doch eens, wat glimp hier toe gebracht wert? Soph. Men hout, weerde Philogame,Ga naar margenoot+ dat de Benjamijten de maeghden van Sçilo sigh niet en hebbē toe-geeygent, om de selve ofte haer ouders onlust, gewelt, of schande aen te doen; maer hier is te letten, dat de selve (vā hooger hant des gemachtight zijnde) de dochters van Sçilo tot hen hebben genomen, om te bate te komen, en als te vervullen de onmacht doen ter tijt in de ouders wesende, die om des gedaen eedts wille (als ghy weet) haer dochters niet en vermochten de Benjamijten tot vrouwen uyt te geven, schoon de selve wel hadden gewilt sulcx te mogen doen. In voegen datse vermoedelick blijde zijn gheweest, dat de sake nae haren wensch quam uyt te vallen, sonder sigh van meneedigheyt schuldigh te maken, dewijle dat het blijckt uyt het geheel verhael van de geschiedenisse, dat sy luyden, door den onbedachtē eedt verstrickt zijnde, niet anders als een bequame uyt-komste en sochten, om van den selven eedt ontslagen te zijn, en also de bedorvē en vervallen stamme haerder broederen weder op te rechten; en het selve is geschiet even door den aenslagh van de Benjamijten. Phi. Ick en kan dit niet soo geheel voor goede ende ganghbare munte ontfangen. Want te seggen, dat de Benjamijten van hooger hant gemachtight zijn geweest, om den eenen syn vrijster, den anderen syn kint, den derden syn bruyt af-handigh te makē en weet ick niet of schijn van redē heeft. te min dewijle datter doen geen hooge macht by dat volck te vinden en was. Want ten dien tijde (seydt de Schrift ) en wasser geen koningh in Israël) en yder dede wat hem wel geviel. Soo is dit werck dan veel eer voor een dom gewoel van een ongeregelde gemeente, als eē wettigh besluyt van de Overheyt te rekenen. Soph. Het zijn even-wel de outste en aensienlickste van den volcke geweest, die het stuck hebben aen-gedreven, en voor een gront-slagh (soo het blijckt) hebben ghemeynt gelegt te moeten werdē, dat de welstant van dē Staet de hooghste wet is, en dat dusdanige groote gevallen veeltijdts soo wat rouwigheyt en onbillickheden in sich hebben; doch verbeteren het al met den dienst van't gemeene beste. Phi. Wel, om hier op niet langer te staen, soo wil ick dat nu niet dieper ondersoecken, tot naerder gelegentheyt. Maer dit verstaē zijnde gelijck men wil, 'tis even-wel de waerheyt, dat de dochters van Sçilo, hier van niet wetende, gewelt is geschiet, en ten dien aensiene en zijn de Benjamijten van vrouwe-kracht niet onschuldigh te houden. Soph. Ick weet niet of dat alsoo vast gaet, als het wel schijnt ten eersten aensien. Goede Philogame, ghy weet dat de Rechtē duydelick seggē, dat eē dochter ontschaeckt zijnde, schoon het bleke, jae schoonsy selfs | |||||||||||||||
[pagina 124]
| |||||||||||||||
verklaerde sulcx met haren vville geschiet te zyn, dat sulcx den schaker geensins en soude verlossen van de straffe des doots, uyt redenen, dat hy niet en heeft gehadt de bewilginge van de ouders, ofte de gene die macht over de deerne waren hebbende. (L. Vnic. C. de raptu virgin. Sive volentibus, sive nolentibus virginibus, sive alijs mulieribus tale facinus fuerit perpetratum.) Indien nu yemant, soodanigen macht hebbende over eē jonge dochter, aen eenigen jongelingh toestont, de selve tot hem te mogen nemen, schoon sy daer tegen streefde, en dat hy sulcx in 't werck stelde, soude niet de jongelingh konnen seggen, by hem geen ontschakinge te zijn gepleeght, als niet konnende geseyt werdē by hem met gewelt ontvoert te zijn, dat hem te voren al eygē was gemaeckt, door den genē die sulcx vermochte te doen? Want koomt de bewilginge van de dochter in geen achtinge, als hy die met harē wille ontschaeckt heeft, om hem vande straffe des doots te verlossen, vermits hy niet en heeft gehadt de toe-stemminge van de ouders, soo en moeste (soo het schijnt) aen de andere zijde de onwille van de dochter niet beswaren den sodanigen, die gehadt heeft den wille van de gene die over haer en haer lichaem te seggen hadde. Doch hoe men sulcx kan of soude mogen duyden, ick houde verre het beste te wesen, dat alle dese en diergelijcke saken met bewilginge en goetvindē niet alleen van de ouders, maer oock van de jonge lieden ter eender en ter anderer zijden gedaen werden, anders sietmen veel ongemacken uyt het tegendeel, en veeltijts een gansch droevigh besluyt. Phi. Ick sie, goede Sophronisçe, dat ghy my somtijts wat oeffent, en in mijn seggenGa naar margenoot+ wat spelens geeft; maer dat ghy dies niet tegenstaende de gronden van eē eerlick houwelick set in een wettige bewilginge van man en vrouwe. Soph. In trouwen ja, goede Philogame. En hoe anders? In gedaen saken wort men somtijts gedwongen, niet na raet, maer na noot te doen; maer het stuck noch in syn geheel wesende, en moet men geensins afwijcken van de oude gront-stagē van eenigh dingh. Ende tot bevestinge van t gene ghy, nopende de droevige uyt-komste van 't gewelt van desen aert te voren geseyt hebt, koomt my te binnen een geschiedenisse, die ick tot naerder bescheyt van ons gevoelen hier wil verhalen. Ladislaus koningh van Napels, eē kloeckmoedigh krijghs-man, maer even-wel mede een in-volger van syne dertele wel-lusten, door een wel aen-geleyt belegh hebbende benaut de stadt van Florençen, in soodaniger manieren, dat de selve alle ure stont, door verdragh ofte gewelt, in syn handen te vallen, liet hem even-wel payen, en nam aen op te brekē, indien men hem liet toe-komen een jonge deerne in de selve stadt woonende, vermaert van sonderlinge schoonheyt. De Overheyt het stuck in beraet hebbende geleyt, vont ten lesten geraden, door het ongelijck van eenen borger het ongeluck van de geheele stadt af te koopen. De jonckvrouwe, by den koningh begeert, was een dochter van een voortreffelick Medecijn, en syn konstes halven seer vermaert in dien tijt. Deselve vervoert en als uytsinnigh, vermits soo schandelicken ongelegentheyt, hem in syn dochter op-gedrongen, nam by sigh selven op een selsaem en hart voor-nemen. Want terwijlen dat een yder besigh is syn dochter met kleederen, juweelen, ende andere verçierselen schoon voor te doen, om haer alsoo den overwinner toe te senden, en de selve aen hem dies te aengenamer te maken, soo bracht hy onder andere te voorschijn een kostelicken neusdoeck, in reuck en kant-werck uyttermaten behagelick, ten eynde om haer te dienen in de eerste by-een-komste met den voornoemden koningh, een stuck huysraets dat in soodanigen gelegentheyt in die landen van grooten gebruycke is, en dat daerom noyt of selden vergeten wort. Dese neusdoeck innerlick zijnde vergiftigt, na de hooghste kunste van den voornoemdē Medecijn, en niet te min van seer aengenamen geur, gewreven zijnde aen de beroerde en geopende leden soo van den voorsz. jongen prins, als vande ongeluckige maeght, ten tijde de selve te samē in het bedde verwermt waren, schoot de selve neusdoeck hee vergif soo vinnighlicken uyt, dat harer beyder hittigh sweet terstont in een koude en klamme vochtigheyt quam te veranderē. Wat meer? Te midden in den brant, en in de vuyle lust
Soo is hun bey gelijck het leven uyt-geblust.
Haer geesten zyn beroert, haer gansche leden open,
En stracx is hun het gift door al het lijf gekropen,
En aen het hert gegaen. Daer lagh het jeughdigh paer,
En uyt een vrolick bed soo rees een droeve baer.
(Siet een sonderlinge exempel by Plutarch. in Erotico, nempe Cammae. Sinati Galatia Reguli | |||||||||||||||
[pagina 125]
| |||||||||||||||
uxoris, & Sinorigis quem illa veneno sustulit, quia ipse Sinatum occiderat, ut ipsâ potiretur.) Siet hier den rechtē loon voor de gene die anders als metter minne een aen-lockende schoonheyt sigh toe soecken te eygenen. En daerom besluyte ick met den Fransman, Tout par amour, rien par force. Wilje vrouwen herten winnen,
Doet het door een geestigh minnen.
Wat door kracht hier in geschiet
Is de rechte middel niet.
Phi. Maer dat was eē uytsinnige wrake in den Medecijn. De kunste hadde soodanigen werckinge moeten doen, dat syn dochter buyten gevaer hadde gebleven, ende dat de geweldiger alleen de straffe van syn overmoet en vuyligheyt hadde gedragen. Soph. Ghy siet, weerde Philogame, hoe diep aen de ouders soodanigen oneere van haer dochters ingaet, en datse haer eygen vleesch en bloet in dien gevalle niet en verschoonen. Gedenckt eens aen het gene Virginius dede, als Appius Claudius (Val. max. lib. 5. ca. 1.) syn dochter mede door gewelt (schoon onder schijn van recht) sigh meynde toe te eygenen, om syn lust daer aen te plegen. Sneet hy haer niet met een vleeschhouwers mes dē stroot af, sonder den genen die het quaet broude te rakē ? houdende den selven genoegh gestraft, hem van syn verhoopte lust te berooven, eñ liever hebbende dootslager te zijn van een maeght, als vader van een geschoffierde. Phi. Maer ick vinde, dat eenige natienGa naar margenoot+ het fenijn al kunstiger hebben weten te handelen, als de voorsz. Medecijn dede. Want eenige (soo men verhaelt) wisten te wege te brengen, dat een schoon vrouwen lichaem metter tijt soo konde vergiftight werdē, dat het selve, gesont en fris blijvende, de gene die het selve in oneere wilden genaken, dadelicken den lust en het leven met een quamen te verliesen; gelijck verhaelt wert, dat Alexander de Groote by een seker Indiaensen koningh een soodanigen jonge deerne is aen-geboden geweest, wel schoon tot verwonderens toe, maer in de leden door fenijn soo meesterlick doorwrocht, dat sy, selfs sonder letsel blijvende, Alexander dē doot soude hebbē aengebracht, in gevalle hy maer eens bestaen hadde haer in 't bedde te genaken; het welck vermoedelick soude hebben gheschiet, indien Aristoteles sulcx niet tijdelick en hadde ontdeckt, ende den helt van den listigen aenslagh hadde gewaerschout. (Cam. 3. part. hist. med. Cap. 69.) daer hy verhaelt, dat soodanige lichamen soo seer door het vergif konnen ingenomen werden dat, de selve onbeschadight blijvende, de vliegen die daer aen komen te suygen dadelick sterven. Maer de kunste van fenijn - menginge van mijn voor-nemē niet wesende, wil ick die daer laten, en vorder gaen tot nutter saken, en die hier beter op slaen. Hier voren dunckt my van u gehoort te hebbē, dat de rechten, soo wanneer een jonge deerne (oock met haren wille) vervoert wert, den jongelingh sulcx doende efter niet ontschuldigh en houden van ontschakinge ende vrouwe-kracht. Dat klinckt my al vry wat vreemt in de ooren, en is tegen den gemeenen regel, mede-brengende dat den willigen geen ongelijck en geschiet. Soph. En laet u dit soo selsaem niet dencken, lieve vrient. Want ick stelle vast,Ga naar margenoot+ dat een jongelingh ofte ander mans-persoon een jonge deerne vervoerende, schoon sy tot sulcx selfs bewillight heeft, jae schoon sy selfs sulcx mochte versocht hebben, echter voor een ontschaker moet gehoudē werden, ende de straffe daer van naer rechtē verdient heeft, gelijck ick hier te voren daer van wat begon te gewagen. Phi. Maer dat is een ongerijmde wonder-reden na my dunckt. En waer sagh men oyt soodanigen exempel? Soph. Een ongerijmde wonder-reden, jongelingh? En waerom soo? Of en weet ghy niet, dat de rechten uytdruckelick alsoo spreken, vast stellende, dat de bewilginge van een ontschaeckte deerne den ontschaker niet en verschoont, dewijle sodanige deerne, onder ouders ofte vooghden zijnde, niet en wert verstaē te mogen willen, als geen wille hebbende, ofte haers willens niet machtigh wesende; gelijck als hier voren mede is aengeroert. En wat d' exempelen hier van belanght, het gedenckt my seer wel, dat hier in ons lant is geweest een dochter van een voortreffelick persoon, en doen ter tijt een aensienlicken staet bedienende, de welcke, na hare vervoeringe, met den persoon die haer vervoerde gevangen zijnde, verklaerde de waerheyt sulcx te wesē, dat sy selfs eē wagen hadde gehuert, en, met haer kamer-maeght daer op sittende, den jonck-heer (die haer werde geseyt ontschaeckt te hebben) selfs hadde versocht de reyse met haer te willen | |||||||||||||||
[pagina 126]
| |||||||||||||||
doen, soo als het naderhant geschiede. En des niet tegenstaende de vader van de selve jonck-vrouwe scherpelick aenhoudende, ten eynde datter recht en straffe geoeffent soude werden, hadde het stuck soo verde gebracht, dat het Hof in pointen stont, om den jonckheer van levenden lijve ter doot te wijsen, en sulcx ware sekerlick al geschiet geweest, ten vvare de vader, door tusschen-sprekende vrienden versacht zijnde, af hadde gelatē van syn vervolgh, en dat daer op vergeef-brieven voor hem bekomen waren geweest. Phi. Gewisselick, Sophronisçe, isset alsoo gelegen met jonge deernen, soo dienen alle jonge lieden de handen wel t' huys te houden, immers niet te bestaē, dan met wille en voor-wete van de gene die hier in te seggen hebben. Maer nu vrage ick, Of na rechten of om goede redenen van State tusschen eē ontschaeckte dochter en harē ontschaker een houwelick (sulcx versocht werdende) behoort te werden toe gelaten? Soph. De vrage is wel te passe aengeroert, en dienstigh ondersocht te werdē, lieve Philogame. Ende hoe-wel daer op veel geseyt kan werden, soo is dit mijn ront gevoelen, te wetē, schoon al isset soo, dat voor soodanige houwelickē uyt de geestelicke rechten al eenige plaetsen konnen werden in-gebracht (als cap. ult. extra. de raptorib.) by welcke schijnt toe-gestaen te werden, dat tusschen den ontschaker ende ontschaeckte houwelick magh vallen, by soo verre de onwilligheyt van de ontschaeckte in bewilginge koomt te veranderen; dien nochtans niet tegenstaende, soo meyne ick dat het keyserlick recht beter doet, sulcke houwelicken geheel en al af te schaffen (L. Vnic. C. de rapt. Virg. Novell. 143. & 150.) ende de selve niet toe te staen, schoon de ontschaeckte deerne sulcx naderhant goet mochte komen te vinden; gelijck oock eenige plaetsen in de geestelicke rechten daer toe leggen (c. placuit. & c. de puellis 36.4.2.) De redene daer van is rechtveerdigh, dewijle de ontschaker vyantlickerwijse, ende niet na den aert van't houwelick syn saken heeft aen-gevangen, het welck oock den schaker gansch hatigh moet maken in het herte van de gene die met gewelt haer eere ontnomen is. Ga naar margenoot+ Phi. Maer my dunckt by de Philosophen gelesen te hebben een anderen regel, die een seker Poëet aldus heeft uyt-ghedruckt: Het is van onts gelooft, dat alle jonge vrouwen
Hem die haer maeghdom nam in eer en weerdē houwen;
Maer dat een jongh gesel het wijf gemeenlick haet,
Die uyt een geyle lust met hem te belde gaet.
Ad haec Ioh. Nevizanus in Sylva nuptiali lib. 2. num. 41. Mulier (inquit Philosophus 4. parte, Problem. 11.) semper plus diligit virum, à quo deflorata fuit, quia ab eo perfectionem suam accepit; imò & locum diligit, in quo id factum. In viro vero contrarium obtinet. Soph. Maer dat wort hier gansch qualick in-gevoert. Want het selve en is niet te verstaen, dan als een jonge deerne, geprickelt van eē gulle jeught, haer vernoegē ontfanght vā eē diese daer toe uyt liefde verkorē heeft, en niet die hare eerbaerheyt gewelt doet. Phi. Dat houde ick de waerheyt te zijn, Sophronisçe, en daerom soo keert weder tot de sake. Soph. Boven dat nu geseyt is, soo is het oock van seer quadē gevolge in eē Staet, yemant een dochter te laten gewerden door gewelt, die hy metter minne en behoorlicke middelen niet en heeft konnen bekomen. Welcke redenen van State (mijns oordeels) behooren te overwegen de insichten van yemant in 't bysonder, ten eynde de woeste en onbetoomde jonckheyt geen aenleydinge en werde gegevē tot soodanige onbehoorlicke manieren van doen, die wy met droefheyt in onse tijden by wijlen hebben moetē aensien. Phi. Ick gevoele mede alsoo, lieve Sophronisçe. Want al ist soo, dat ick sie dat dit hart is, ten aensiene van een deerne die haer eere heeft verloren, haer het houwelick met harē ontschaker af te snijdē, so sie ick wederom aen de andere zijde, dat het goet is voor het gemeen. En 'tis seker datmē hinder doet aen de vrome, soo men een boos-wicht niet en straft. Maer daer nu de rechten, ofte 't gebruyck van den lande sodanige houwelicken toelaten, segh my doch, isset na u meyninge een vrou-mensch oock geraden harē schaker voor haren man aen te nemen? Soph. Die vrage is vry mede van bedencken, en weerdigh ondersocht te werdē ; maer alsoo wy nae desen in dit werck noch een andere geschiedenisse sullen ontmoeten, daer dese en diergelijcke stoffe met beter gelegentheyt verhandelt sal konnē werden, soo meyne ick beter te zijn, het vraegh-stuck, by u aengeroert, voor als noch daer te laten, en te letten, watter nu in het werck, by ons begonnen te lesen, is volgende. | |||||||||||||||
[pagina 127]
| |||||||||||||||
Phi. Daer volght nu, naer ick sie, het houwelick van den koningh David en Abigaïl, weduwe van den stuerschen Nabal. Soph. Die geschiedenisse, hoe-wel niet bestaende in seer uytmuntende gevallen, is mede van soet bedencken. Maer de tijt nu seer verloopen zijnde, dunckt my beter te zijn, het werck hier by te laten, tot op een andere gelegentheyt. Phi. Ick bid u, weerde man, laet ons dese geschiedenisse ter hant nemen, en de bedenckinge daer uyt rijsende op de preuve setten. want daer mede sullen wy de geschiedenissen, die uyt de Schrifture ontleent zijn, uyt-gelesen en ten eynde gebracht hebben, en dan mogen wy op een anderen tijt het ooge laten gaen over saken die uyt andere schrijvers haren oorspronck nemen. Soph. Wel aen, dewijle het u soo gevalt, Philogame, soo gaet oock voort tot dese geschiedenisse, doch laet ons der kortheyt bevlijtigen. Phi. Ick ben des te vreden, Sophronisçe, en daerom begin ick. |