Trouringh

[p. 47]

Hovvvelick van drien,
dat is,
De versamelinge in echten-staet van Iacob met Lea en Rachel.

Siet Genes. cap. 29. Ioseph. antiq. Iud. lib. 1. cap. 17. & 18.

DE vrysters zijn verbreyt, de vryers aen-gevvassen.
Tsa langht het snaren-spel uyt uvve gulde kassen,

En rept u Sangh-godin. hier is nu meerder stof,

Ten dienste van de mensch, en Godes hoogen lof.

Ghy siet aen alle kant de vverelt haer verstercken.
Dat heeft het vruchtbaer zaet van Adam konnen vvercken.

Brenght hier nu voor den dagh een edel trou-geval,

VVaer van men eertijts sprack, en eeuvvigh spreken sal.

VVilt heden, na de kunst, een bruyloft openbaren,
Al vvaer de bruydegom is slaef voor seven jaren,

Al vvaer de rechte bruyt, door onbekenden list,

VVort uyt de feest geruckt, en in het bed gemist;

Al vvaer de vryster treurt, daer alle vrysters spelen,
Om dat een suster koomt haers susters voordeel stelen;

Al vvaer een vryer tvvist, als byster ongesint,

Om dat hy nevens hem de syne niet en vint;

Aen vvien noch even-vvel de gramschap is benomen,
Mits hyder tvvee voor een ten lesten heeft bekomen.

Een vvonder selsaem vverck. Biet oiren, soete jeught,

Hier is het vreemste stuck, dat ghy oyt lesen meught.

[p. 48]

 

ALs Iacob vvert gedreyght (vermits syn vaders segen

 

Hem door syns moeders raet, niet Esau vvas verkregen)

 

En dat Rebecca sorght voor eenigh ongeval,

 

Soo vvorter vast gestelt dat hy vertrecken sal;

 

Doen vvorter vast gestelt, dat hy in korte stonden

 

Na 't huys van Betuel dient af te zijn gesonden,

 

Dat hy na Haran toe heeft veerdigh af te gaen,

 

Om door syns broeders haet niet in gevaer te staen:

 

En mits geen vreemde maeght in Canaan geboren

 

Hem tot geen echte vvijf en dient te zijn gekoren,

 

Soo vvort hem in-gescherpt, dat hem syns moeders bloet

 

Hier in sal nutter zijn, en liever vvesen moet.

 

Daer maeckt sigh Iacob op, en met bedroefde sinnen

 

Scheyt uyt syns vaders huys, en gaet de reys beginnen.

 

Hy geeft hem naer het lant, van daer de sonne rijst,

 

Hy geeft hem naer het rijck, dat hem syn vader vvijst.

 

Hy gaet met diep gepeys door onbekende vvegen;

 

Doch vvaer hy komen magh, hy vinter Godes segen.

 

Oock doen hy van een steen syn hooft-peul had gemaeckt

 

Heeft hy in eenen droom des Heeren gunst gesmaeckt;

 

Hy sagh een ladder staen, die reyckt tot in de vvolcken,

 

Geen heyl voor hem alleen, maer oock voor alle volcken.

 

Hy hoord' een helle stem, die uyt den Hemel quam,

 

En vry al dieper plaets als in syn ooren nam:

 

⁺ Ick ben des Hemels Vorst, en aller dingen ader,

 

De God van Abraham en Isack uvven vader,

 

Ick schenck aen u het recht van dese vvijde kust,

 

Daer op ghy dese nacht in stilheyt hebt gerust.

+ Genes. 28.

[p. 49]

 

Ick vvil u vruchtbaer zaet in desen lande vesten,

 

Van zuyden tot het noort, van oosten aen het vvesten,

 

En even als het stof, dat niemant tellen kan,

 

Sal u tot aen-vvas zijn veel hondert duysent man.

 

Noch salder boven dien, uyt u en uvven zade,

 

Ontstaen voor al het volck een vvortel van genade,

 

Een segen vol gelucx, die in het aertsche-dal

 

De menschen in't gemeen tot vreughde dienen sal.

 

'Ken vvil haer myne gunst niet van u laten scheyden,

 

Maer u als metter hant op uvven vvegh geleyden.

 

Het zy ghy vorder reyst, of dat ghy vveder koomt,

 

VVeest van gerusten geest, en vvandelt onbeschroomt.

 

De nacht deed' haren loop, de Mane gaet verdvvijnen,

 

En naer een korte vvijl de Son begon te schijnen;

 

Dies sprack de jongelingh (mits hem de slaep verliet)

 

God is in dese plaets, en ick en vvist het niet.

 

Daer rilt een killigh bloet van boven tot beneden,

 

Daer rijt een koude schrick door al myn svvacke leden.

 

God, God heeft my genaeckt, my, segh ick, enckel stof.

 

Van my vvort danck vereyst, en voor hem eeuvvigh lof.

 

De steen, vvaer op de man syn nacht-rust had genoten,

 

VVort van hem metter daet met oly over-goten,

 

Die vvort van hem gericht, en in het groene velt

 

Een peyl van vvare danck den Heere voor-gestelt.

 

Hy voeghter vvoorden by: VVilt ghy op mijne vvegen,

 

En in mijn ouders huys verleenen dijnen segen,

 

Ghy sult mijn eenigh God, mijn troost, en hooghste goet,

 

Ghy sult voor eeuvvigh zijn de lust van mijn gemoet.

 

Ick sal van nu voortaen tot uvver eere leven,

 

Ick sal van mijn gevvas u volle thienden geven,

 

Die sullen alle jaer u vverden voor geleyt,

 

En vvare teyckens zijn van mijne danckbaerheyt.

[p. 50]

 

De kruyn van desen bergh die sal een tempel vvesen,

 

Daer staegh u hoogen naem sal vverden in gepresen,

 

En ick sal inder daet, en niet in lossen schijn,

 

Mijn leven-dagen langh u trouvven dienaer zijn.

 

Hier op besluyt de man, en eyndight syn gebeden,

 

En vordert synen vvegh met onvermoeyde schreden;

 

Hy geeft hem van den bergh, en maeckt een snellen spoet,

 

En voelt al vvaer hy gaet den Heer in syn gemoet.

 

Daer lagh een aerdigh dal te midden in den velde,

 

Daer hy een schoonen hoop van vvitte kudden telde,

 

Een dal rontom geçiert met lustigh boom-gevvas,

 

En met een aerdigh groen, en met een vveligh gras.

 

Hier op trat Iacob voort tot Harans vette vveyden,

 

Daer oock de maeghden selfs het vveligh vee geleyden;

 

Hier sagh hy harders staen, en maeckt hem daer ontrent,

 

En vraeght daer in het dorp, of yemant Laban kent,

 

En of daer lieden zijn die van syn handel vveten,

 

En hoe hy varen magh, en vvaer hy is geseten.

 

Men doet hem goet bericht, en hem vvert aengeseyt

 

VVaer Labans vvooningh is, en vvie syn kudden vveyt.

 

En, siet, dien eygen stont is daer een maeght gekomen,

 

Die heeft hem, door het oogh, de sinnen in-genomen,

 

Iuyst als het svvavel-vverck, dat aen het vier genaeckt,

 

En, eer het yemant denckt, in haest een vlamme maeckt.

 

Hy sagh haer soet gelaet, haer over-schoone leden,

 

Hy vraeght vvie datse vvas, en prijst haer soete reden,

 

Hy voelt, uyt dit gesicht, hem steeckt een soete pijn

 

Hy spreeckt in syn gemoet: O mocht ick uvve zijn!

 

Hy koomt haer naerder by, hy seyt haer syn belangen,

 

Hy seyt van vvaer hy koomt,^a en kust haer frissche vvangen.

a Al-hoewel Moses geen verhael en schijnt te doen, dat Iacob met Rachel eenige reden heeft ghevoert, eer hy haer omhelsde, maer dat uyt dē text schijnt, dat hy haer eerst kuste, en daer na verhaelde wie hy was, soo wortnochtans besloten uyt dē oorspronckelicken Text, dat Iacob voor het omhelsen van Rachel heeft geopenbaert hare onderlinge maeghschap. Welcke uyt-legginge by ons is gevolght, op dat Iacob niet en schijne plotselick een onbekende jonck-vrou om den hals gevallen, en Rachel van een vreemdē jongelingh, sonder tegenspreken, soodanigen vryheyt gheleden te hebben. Siet Rivet op het 29. cap. Genes. Exerc. 126. alwaer van verscheyde soorten en manieren van kussen, by de ouden gebruyckelick, wert gehandelt.

[p. 51]

 

Het soentje dat hy gaf heeft ick en vveet niet vvat,

 

Dat hem den geest beroert, en aen het herte vat.

 

Hy vveet niet vvatter schort, hy voelt syn oogen vlieten,

 

Hy voelt (eer hy het vveet) syn tranen neder schieten.

 

Het is van ouden tijt en heden noch gemeent,

 

Dat groote vreughde schreyt, en reyne liefde vveent.

 

Soo haest als Laban vveet dat Iacob is gekomen,

 

Gevoelt hy synen geest met blijdschap in-genomen.

 

Hy vraeght hem vvonder veel, en hoe syn moeder vaert,

 

En of God heden noch syn vader heeft gespaert,

 

En vvat syn broeder maeckt, en vvat hem heeft bevvogen,

 

Dat hy uyt Canaan dus eensaem is getogen,

 

En of hy verder vvil. De goede jongelingh

 

Vertelt hem vvatter schort, en seyt hem alle dingh.

 

De tijt doet haren loop, en Iacob met de knapen

 

Is besigh onder dies ontrent de jonge schapen,

 

En al het ander vee; en vvat hy neemt ter hant

 

Dat doet hy met geluck, en even met verstant.

 

Als Laban syn beleyt, en syn besette gronden

 

Nu dickmael had gesien, en inder daet bevonden,

 

Soo tracht hy met den vrient te komen in verdragh,

 

Op dat hy synen dienst te langer hebben magh.

 

En daerom, naer een preuf van ses of seven vveken,^b

 

Vanght hy ten lesten aen tot hem aldus te spreken:

 

'T is onrecht, lieve neef, al ben ick uvven vrient,

 

Dat ghy my sonder loon en sonder voordeel dient.

 

Ick vveet hoe licht een man een sake kan verdrieten,

 

Indien hy voor syn vverck geen vvinst en sou genieten,

b Moses Genes. 29.14. verhaelt wel dat Laban in't bewille komen van Iacob seyde: Wel aen ghy zijt mijn been en mijn vleesch; maer en sprack niet van hem in syn dienst te nemen, en min van hem een dochter te willen gevē, voor hy eē maent langh syn maniere van doen wel grondelick hadde door-sien, gelijck de Text klaerlijck uyt-wijst, en by de schrijvers hier wert aengemerckt. En daer in is Labans exempel na te volgen, schoon niet in andere saken.

[p. 52]

 

'K en vvil in dit geval niet zijn in uvve schult,

 

Dus maecktet my bekent, vvat dat ghy vvinnen sult.^c

 

Als Iacob dit verstont syn herte gingh hem open,

 

Hy vont syn gansche ziel van soete vreught bekropen,

 

En, na hy sonder spraeck een vveynigh heeft gestaen,

 

Soo spreeckt hy synen oom in dese reden aen:

 

Ick vvil belofte doen, oock gansche seven jaren,

 

Mijn leden mijn vernuf in geenen deel te sparen.

 

Ick vvil met alle vlijt, oock in de midder nacht,

 

Ten goede van het vee, my geven op de vvacht;

 

'K en vvil noch even-vvel geen voordeel uyt de schapen,

 

'K en vvil my geen gevvin uyt uvven acker rapen,

 

'K en vvil voor mijnen dienst geen lant, of vruchtbaer velt,

 

Geen huys van groot beslagh, en min noch eenigh gelt.

 

VVilt ghy my tot een loon u dochter Rachel jonnen,

 

Al dien ick seven jaer, het is genoegh gevvonnen.

 

Laet dit mijn huere zijn, en stelt dat heden vast,

 

En ick sal metter daet gaen treden in den last.

 

Ick sal met alle vlijt ontrent de kudde vvercken,

 

En ghy sult over-al mijn trouvve diensten mercken;

 

Doch ick en sal niet eer als na de seven jaer

 

Ontfangen tot een loon mijn lieve vveder-paer.

 

Dit sprack de jongelingh; en Laban is te vreden,^d

 

En Iacob is daer op in synen dienst getreden.

c Laban schijnt hier in gansch vroom en redelick te zijn, niet willende dat Iacob hem dienen soude sonder loon, als een vry man geen slave wesende, oordeelende dat een die werckt loon behoort te genieten, na de leere Christi; maer hy laet sulcx terstont daer aen gansch leelick liggen, vermits hy syn dochter (die hy met behoorlick houwelicx-goet hadde behooren uyt te geven) voor de huere en arbeyts-loon van Iacob hem toe-eygent, treckende alsoo winst en voordeel daer hy selfs hadde behooren uyt te geven.

d Laban even-wel en seyde Iacob op syn versoeck niet anders als het is beter dat ickse u geve als yemant anders; blijft by my. Welcke antwoorde eenige meynen niet ter goeder trouwen by Laban alsoo gegeven gheweest te zijn, als of hy van dien tijt aen al voor hadde gehadt Iacob van het stuck te leyden, en daerom geen klare, maer een twijffelachtige antwoorde gegeven te hebben. Peter. Dan hoe het zy, Iacob heeft ter goeder meeninge het stuck op-genomen, en is daer op in synen dienst getreden. Rivet. in Genes. Exerc. 126. Daer zijn schrijvers die (niet sonder gewichtige redenen) ghevoelen dat Iacob Rachel heeft genooten stracx naer het verdragh met Laban gemaeckt. Siet Iunius en Tremellius op dese plaetse. Even-wel wy volgen hier het gemeen gevoelen.

[p. 53]

 

Hy gaeter vvilligh toe, en niet als uyt bedvvangh,

 

En diende met vermaeck de seven jaren langh.

 

Hy gaet in grooten ernst een machtigh vee besorgen,

 

By vvijlen sonder rust tot aen den lichten morgen.

 

Al vvaerder yet ontbreeckt daer is hy flucx ontrent;

 

Soo dat syn vvijs beleyt is over-al bekent.

Hy maeckt hem niet gevvoon een ganschen nacht te slapen,
Soo dat geen felle vvolf kan loeren op de schapen,

Soo dat noyt vvreede beir een bock of geyte nam;

Hoe-vvel hy menighmael ontrent de kudde quam.

VVas oyt het vee verhit door ongevvoone qualen,
Hy geeft hem in het bosch, hy gater vvortels halen,

[p. 54]

 

Hy soeckt een heylsaem blat, hy pluckt een edel kruyt,

 

En jaeght in allerijl de quade dampen uyt.

 

Indiender eenigh zeer komt aen de bocken groeyen,

 

Hy isser veerdigh by, en laet een yser gloeyen,

 

Hy brant de lempten uyt, of, als het vvesen moet,

 

Hy snijt haer in het vleys, en dempt het vierigh bloet.

 

En vvaerom meer geseyt? hy vveet hem soo te quijten,

 

Dat hem geen slap beleyt oyt mensch en kan vervvijten;

 

Dies nam de kudde toe, meer als men vvenschen kan,

 

De segen is in huys, als God is met den man.

 

Hy voelt geen ongemack noch in de strenge dagen,

 

Noch in de vuylen mist, noch in de felle vlagen;

 

En schoon hy groot verdriet door hit of koude leet,

 

Hy acht des niet te min syn moeyte vvel besteet.

 

Hy voelt syn ongemack van stonden aen versachten,

 

Als hy maer eens en denckt, vvat loon hem staet te vvachten;

 

En, schoon hy menighmael sigh niet te vvel en vint,

 

Een soet gepeys alleen dat maeckt hem vvel gesint.

 

Als nu de tijt verliep, en dat de seven jaren,

 

Na soo een langh gedult, nu op een eynde vvaren,

 

Soo maeckt hem Iacob op, en gaet tot Laban in;

 

Hy groet hem na den eysch, en taelt na syn gevvin:

 

Ghy vveet het (seyt de man) hoe ick ben aen-genomen,

 

En dat tot deser uyt myn tijt is om-gekomen;

 

VVel aen dan, doet my recht, bescheyt den bruylofs-dagh,

 

En maeckt dat ick ter eer mijn bruyt genieten magh.

 

'T versoeck vvert toe-gestaen. men laet de gasten nooden,

 

Men later menigh kalf en vette schapen dooden;

 

Men brenghter in het huys, men haelter aen den dagh

 

Al vvatter op de feest tot vreughde dienen magh.

 

Een yder is verblijt, dat tvvee gelieven paren,

 

Met hoop alleen gevoet tot aen de seven jaren,

[p. 55]

 

Een yder is belust om hem te mogen sien,

 

En op soo blijden dagh geluck te komen bien.

 

Hier over vvert de vvijn in overvloet geschoncken,

 

En by het bruylofs-volck in volle maet gedroncken,

 

En, om niet langh te zijn, het is een groote feest,

 

En niemant gaeter vvech als met een blijden geest.

 

De maeltijt is gedaen, de vreemde gasten scheyden,

 

Men gaet de jonge bruyt tot in de kamer leyden,

 

Men steeckt, na d'oude vvijs, den bruylof-fackel aen,

 

Men hiet den vvoesten hoop te vvijcken uyt de baen;

 

Men hoort meest al het volck door sangh en vrolick juygen,

 

Door springen, door geroep, een blijden geest betuygen;

 

Men sagh aen alle kant een toe-loop van de jeught,

 

Men hoorde groot geraes te midden in de vreught.

 

Men leyde vast de maeght door veelderhande salen.

 

Geen oogh van die haer volght en kan haer achter-halen;

 

En, siet! in dit gevvoel, en in het vvoest geloop

 

Soo vvert de rechte bruyt ontfutselt uyt den hoop,

 

Getogen uyt het volck, en met gesvvinde sprongen

 

VVert Lea daer gebracht, en in het spel gedrongen,

 

Gekleet in suyver vvit, geçiert met edel kruyt,

 

En even soo gestelt gelijck de vvare bruyt.

 

Dit vvist de loose vos soo listigh uyt te vvercken,

 

Dat niemant van den hoop de greep en konde mercken.

 

En, siet! in dit geraes, door gunste van den nacht,

 

VVort Rachel vvech geleyt, en Lea daer gebracht.

 

Haer aensicht is bedeckt (soo plagh in oude tijden

 

Het slecht en eerbaer volck een jonge bruyt te mijden;

 

Een snuy el die verbergh de schaemte van de maeght,

 

Die by een vreemde man haer teere leden vvaeght.^e)

e Dit is het gevoelen van Iosephus, hoe-vvel by andere daer over berispt, siet hier vā D.D. Riveti Exerc. in 28. cap. Gen. Exerc. 127. wy volgē niet verder den Iootschen historij-schrijver als dat wy meynen dat Iacob vrolick zijnde vermits hy nu hadde te ghenieten syn langh verwachte Rachel, ende onder de bruyloft-gasten door den wijn eeniger-maten verheught wesende, des te lichter in een duysteren nacht heeft bedrogen konnen werden. Siet de vorder bedenckinge hier op vallende in de volgende preuve.

[p. 56]

 

De bruyt die vvert gebedt, de keersen vvech genomen,

 

Men roept den bruydegom, en laet hem binnen komen.

 

Hy die hier niet en gaet als met de beste trou,

 

Begeeft hem tot de maeght, als tot syn eygen vrou.

 

De vreught, de vvijn, de nacht, die hier te samen vvercken,

 

Zijn oorsaeck dat de man geen list en kan bemercken.

 

Soo langh het duyster is, en vveet hy anders niet,

 

Als dat hy metter daet syn eygen bruyt geniet;

 

Maer als de gulde son is hooger op-geresen

 

Soo komt hem daer ontdoen een vvonder selsaem vvesen,

 

Hy slaet syn oogen op, hy schuyft de bed-gordijn;

 

Maer hy en vint haer niet die hy daer meynt te zijn.

 

Hy geeft hem noch een reys de vryster aen te schouvven,

 

Hy kan in dit gesicht syn oogen niet betrouvven.

 

'T is vveder als het vvas, hy vvert te meer verbaest,

 

Hy tvvijffelt, of syn oogh, dan of syn herte raest.

 

Hy siet ten derde-mael. VVel dit zijn vreemde saken!

 

Hy vint niet dat hy socht, hy vveet niet vvat te maken,

 

Hy mijmert binnens monts, hy valt in diep gepeys:

 

VVel, dit is (naer het schijnt) een murruvv kieken-vleys.

 

Hoe! kan op eenen nacht de schoonheyt soo verloopen?

 

Soo heb ick dese maeght te diere moeten koopen.

 

Maer siet de grauvve lucht die vvort ten lesten klaer,

 

En Iacob vont, eylaes! syn nichte Lea daer.

 

Ach! vvat een koude schrick door-rent hem al de sinnen,

 

Hy vveet niet vvat te doen, of vvat hy sal beginnen,

 

Syn hooft dat suyse-bolt, syn innigh herte slaet,

 

Syn breyn is op de loop, en hy als buyten raet.

 

VVat sal hy nu bestaen? sal hy met Lea kijven?

 

Of haer doen henen gaen, en uyt den bedde drijven?

 

Of sal hy sonder spraeck gaen tijden op de loop?

 

Of sal hy al het huys gaen roepen over-hoop?

[p. 57]

 

Of sal hy op een bergh of elders loopen malen?

 

Of sal hy in het vvout, of in de bossen dvvalen?

 

Of sal hy verder gaen, en kiesen eenigh dal,

 

Daer hem geen menschen kint syn leven vinden sal?

 

VVat uyt-komst? vvat behulp? vvie sal het konnen seggen?

 

VVie kan soo vreemden stuck met reden over-leggen?

 

Ten lesten, hy verdvvelmt, en, ick en vveet niet hoe,

 

Loopt veerdigh uyt het bed, en soo na Laban toe.

Daer gaet hy dapper af: VVel dit zijn vreemde streken,
VVel! Oom, leert ghy my selfs myn echt en trouvve breken?

Maeckt ghy my tot een bouf, oock op den eersten nacht?

'K en had van u voorvvaer dit onheyl niet vervvacht.

Ick heb soo langen tijt, ja gansche seven jaren
Mijn leven af-geslonst, om eens te mogen paren;

[p. 58]

 

Ick hebbe menighmael den ganschen dagh gesvveet,

 

En even-staegh gevveest als in geduerigh leet.

 

Ick heb den kouden nacht, en hare stuere vlagen,

 

Ick heb den sonne-brant en hitte moeten vlagen,

 

Ick hebbe mijne jeught, en niet u goet, verquist,

 

Geen mensch heeft aen het vee een eenigh lam gemist.

 

En nu ick eens mijn loon, na soo een diep verlangen,

 

Voor al mijn bitter svveet ten lesten moest ontfangen,

 

Nu ick met groot gedult mijn tijt heb uyt-gebeyt,

 

Soo vvord' ick hier bespot, en om den tuyn geleyt.

 

Hoe! heb ick vvel gedient, vvaerom vvort ick bedrogen?

 

VVaerom tot mijner spijt u dochter vvech-getogen?

 

VVaerom door slim beleyt my Lea toe-gebracht,

 

Die ick noyt heb begeert, noyt om en heb gedacht?

 

Hebt ghy dan soo ter smuyck u dochter leeren sluypen,

 

En by een ander man in't duyster onder kruypen?

 

Dat is van quaet gevolgh, en al te vreemde slagh,

 

Die noyt een eerlick man voor eerlick houvven magh.

 

Siet! dat ick schuldigh vvas aen Rachel mijn beminde,

 

Aen vvien ick my alleen met trou verbonden vinde,

 

Dat hebje desen nacht met list van haer gevvent,

 

En die haer deel geniet die isser door geschent.

 

V dochter is een hoer, en ick een bouf gevverden,

 

En op soo quaden voet en vvil ick niet volherden;

 

Geef hier mijn echte deel, mijn recht en vvettigh goet,

 

En neemt ghy vvederom dat ick niet hebben moet.

 

VVien isset niet bekent, dat trouvven is verkiesen?

 

En vvat men soo bekoomt dat vvil men niet verliesen,

 

Niet laten aen een vrient, niet ruylen overhant.

 

Neen, neen, een echte bruyt is al te vveerden pant.

 

VVel, sonder langh vertreck, herstelt my dese saken,

 

Op dat ick na den eysch mijn Rachel magh genaken.

[p. 59]

 

Sy is mijn vvettigh loon, mijn lust en hooghste vreught,

 

Die ick niet missen kan, en ghy niet houden meught.

 

Dit sprack de jongelingh al vry met harde reden,

 

Als met de nieuvve bruyt in geenen deel te vreden;

 

Maer Laban stont en keeck, als yemant die versint,

 

En met dat Iacob svveegh soo ist dat hy begint:

 

VVel neef hoe dus ontstelt? vvaer toe u hevigh spreken?

 

VVat magh u, lieve man, vvat kan u doch gebreken?

 

Ghy buldert, soo ick hoor, en spreeckt gevveldigh breet

 

Van uvven svvaren dienst, en u verdrietigh svveet.

 

Ghy hebt (gelijck het schijnt) te vvonder veel bedreven,

 

En, ick en vveet niet hoe, bekommert moeten leven;

 

Maer segh my doch een reys, hebt ghy oyt meer gedaen

 

Als die hier nevens ons haer kudden gade slaen?

 

Ghy hebt mijn vee gevveyt, zijn dat soo svvare saken?

 

Kan u dat licht bedrijf vermoeyde leden maken?

 

Voor my 'k en meyn het niet. vvant een die schapen hoet,

 

Die vveet men dat voor al geen groote moeyt en doet

 

Daer vvert in dat beroep gegraven noch gedolven;

 

Mijn doggen, niet u volck, die vechten met de vvolven.

 

Is 't somtijts kout gevveest, en dan eens vveder heet,

 

'T en quetst u leden niet, ghy zijter na gekleet.

 

Doch hoe het vvesen magh, vvat noot hebt ghy te klagen?

 

VVant ghy en had voor al geen svvaren last te dragen.

 

Ick heb u staegh verschoont, geviert, onthaelt, gevoet,

 

Niet als een vreemdelingh, maer als mijn eygen bloet.

 

Ghy houft niet alle dingh met eyger hant te rechten,

 

Daer is tot u behulp een hoop van rappe knechten,

 

Die koomen op u vvoort, en gaen op u gebiet,

 

En 't is u meeste vverck, dat ghy maer toe en siet.

 

Voorvvaer u grootste last geeft u maer vveynigh hinders;

 

Al vvat ick u beveel doen oock mijn eygen kinders;

[p. 60]

 

Al vvat ghy oyt bedreeft en vvas geen svvare last,

 

Ick vvetet voor gevvis, ghy vvaerter mee gepast.

 

Ginght ghy u niet gestaegh vertreden aender heyden,

 

En saeght op u gemack de jonge schapen vveyden?

 

Hadt ghy niet over-al u Rachel metter hant,

 

VVaer ghy in eenigh dal u by de kudde vant?

 

VVas dit niet u bedrijf by vvijlen gansche dagen,

 

Soo haest als in het groen de geyten neder lagen?

 

Liet ghy niet aen de maeght dan vveten u beklagh,

 

Gelijck de soete jeught van alle tijden plagh?

 

'Tis seker, lieve neef, al vvaerje zijt gekomen,

 

Daer hebje nevens haer u soet vermaeck genomen.

 

De jeught van al het lant, en menigh eerlick man,

 

Ia 't bosch oock even-selfs dat he efter kennis van.

 

My komt hier in den sin hoe, niet te langh geleden,

 

Ick van den naesten bergh quam in het dal getreden,

 

En hoe ick daer een olm ontrent een beke vont,

 

In vviens bemoste schors aldus geschreven stont:

 

Wast, aerdigh boomtje vvast; als ghy sult vveder schieten,

 

Dan sal ick mijnen vvensch ten lesten eens genieten.

 

'T is nu een jaer geleen dat ghy de letters sneet;

 

Maer niemant, buyten ons, die recht de gronden vveet.

 

Dies lacht ghy menighmael, vvanneer de jonge gasten

 

Met onbevvusten geest den handel onder-tasten.

 

Sy slaen maer na den sin, onkondigh van de saeck,

 

En dat is (soo ick vveet) u beyde groot vermaeck.

 

Nu segh eens, lieve, segh, kont ghy met reden klagen

 

Van al te svvaren vverck, of van te strenge dagen?

 

Iae vint men in het lant oock vvel een rustigh man,

 

Die soeter tijt-verdrijf of leven vvenschen kan?

 

Naer ick het stuck begrijp, ghy klaeght van enckel vveelde;

 

'K en vveet geen harders kint, dat oyt soo lustigh speelde,

[p. 61]

 

Dat oyt soo vrolick vvas, en buyten alle dvvangh,

 

Als ghy in mijn bedrijf, de seven jaren langh.

 

Maer segh doch eens een reys, vvat heb ick doch bedreven

 

Dat ghy my soo berispt, soo vinnigh hebt bekeven?

 

Heeft u die groote man u vader oyt geleert,

 

Dat ghy geen vvitten baert of grijse koppen eert?

 

Neen, vrient, die vvijse vorst, van yder een gepresen,

 

Die heeft u vander jeught al beter ondervvesen;

 

Maer ghy loopt buyten spoor door jongh en hevigh bloet,

 

Dat ick niet lijden kan, en ghy niet doen en moet.

 

VVel, quant, ick segh u dat: Verbetert u manieren,

 

En leert met recht gedult bedaeghde lieden vieren.

 

VVant ick, hoe dattet gae, en vvil het niet verstaen,

 

En 't sal u voor gevvis ten besten niet vergaen.

 

Maer koomt nu tot de saeck, en opent uvve gronden;

 

VVat is in mijn beleyt door yemant quaets gevonden?

 

Ick heb u (sooje seght) in't duyster vander nacht

 

Niet Rachel uvve bruyt, maer Lea toe-gebracht.

 

Dit noemje slim bedrogh, en kanter hevigh tegen;

 

Maer ghy hebt al de nacht in haren schoot gelegen,

 

En sy in uvven arm, en niemant heeft geklaeght;

 

Een teyken dat het vverck u niet en heeft mishaeght.

 

VVant mits ghy haer terstont niet vveder hebt gesonden,

 

Soo hebt ghy voor gevvis den handel goet gevonden;

 

De daet die heeft betoont, dat sy u vvel beviel,

 

En dat sy vvederom u vveert en lieftal hiel.

 

Ghy hebt haer soete jeught, haer teere blom genoten,

 

En dat, ô dertel quant, en heeft u niet verdroten.

 

VVenst ghy nu vvederom een nieu en versche bruyt,

 

Soo vveet dat uvve trou uyt quade lusten spruyt.

 

Hoe! sou een jonge laf een teere vrijster schenden,

 

En, alsset hem geviel, dan vveder mogen senden,

[p. 62]

 

De vader tot een smaet, de moeder tot verdriet?

 

Neen, joncker, dat bejagh en lijt ons lant-recht niet.

 

VVie hier een maeght beslaept, al quamet hem te roovven,

 

Daer is geen seggen aen, hy moet de vrijster trouvven.

 

De lust tot echte min, versegelt in het bed,

 

En is niet van den aert om los te zijn geset.

 

Het maeckt een vasten knoop, die met verkeerde streken

 

Niet open is te doen, niet af en is te breken.

 

Dit is van ouden tijt een recht hier in het lant:

 

Het bedde maeckt ons hier een onverbroken bant.

 

Maer noch al boven dit is dienstigh hier te vveten

 

Een noodigh trou-gebruyck, dat noyt en dient vergeten.

 

Men geeft hier in het lant geen jonger dochter uyt,

 

Voor dat met vrienden raet een ouvver is de bruyt.

 

En vvaer dat yemant koomt daer vint men vaste vvetten,

 

Die, naer dat yemant vvil, niet af en zijn te setten;

 

Ghy steeckt dan even hier den vinger in het zant,

 

En eert, gelijck het dient, de vvijse van het lant.

 

Ghy siet, dat, hoe het gaet, ghy kont het niet ontleggen,

 

Ghy kont u eygen selfs aen Lea niet ontseggen,

 

Ghy zijt aen alle kant met reden soo beset,

 

Dat u in volle maet het vvijcken is belet.

 

Ick, die hier vader ben, heb u de maeght gegeven,

 

Om als een echte vvijf met u te mogen leven,

 

Dat is hier in gevveest mijn vvit en oogh-gemerck,

 

En 't is in dit geval een gront-stuck van het vverck.

 

En ghy hebt haer aenveert, en zijt tot haer gekomen,

 

En hebt haer in het bed vry-vvilligh aen-genomen.

 

Ghy hebt den avont-stont, en al den ganschen nacht,

 

Gelijck een echte man in vreughden om-gebracht.

 

Mijn dochter insgelijck die heeft aen hare vvangen

 

Een soen, als echte vrou, van uvven mont ontfangen;

[p. 63]

 

En is u vvederom een soete kus gejont,

 

Die viel u noyt te beurt als op gelijcken gront.

 

Zijn vvy dan eens gevveest al die hier yet vermogen,

 

En is ons aller hert op eenen voet bevvogen,

 

Soo hoort ghy Lea toe, en dat in vvare trou,

 

En daer en is voortaen geen plaetse van berou.

 

Maer ghy, die mijn bestraft met soo gestrenge reden,

 

En roept, dat ghy door list hier onrecht hebt geleden,

 

Vermits, gelijck ghy seght, het niet en kan bestaen

 

VVat yemant door bedrogh of dvvalingh heeft gedaen,

 

Bedenckt in u gemoet, hoe ghy uvvs vaders segen

 

Hebt door een loosen treck voor u alleen gekregen,

 

En hoe u broeders kleet bedroogh den ouden man,

 

En door u slim beleyt syn hert en gunste vvan;

 

En of schoon nader-hant de list vvert uyt-gevonden,

 

V vader lijckevvel die hielt sigh als verbonden;

 

En schoon hy metter daet den loosen handel sagh,

 

Hy sey, dat hy de gift niet vveder roepen magh.

 

Hoe seer dat Esau vveent, en vvoudet anders drijven,

 

Ghy die gesegent vvaert, die most gesegent blijven;

 

Dat hebje menighmael voor desen ons vertelt,

 

En met een vollen mont u voor-recht vast gestelt.

 

VVaerom en dient de voet, door u vvel eer genomen,

 

Niet hier by ons gevolght en na te zijn gekomen?

 

Ten voeght niet, dat een man, die na de reden gaet,

 

Doet tegen syn bedrijf, en buyten eygen daet.

 

En dit gelt des te meer in houvvelicksche saken,

 

Die naer een quaden slagh niet recht en zijn te maken.

 

Hier is een maeght onteert, en dat door u bedrijf;

 

VVel, handelt die voortaen gelijck een echte vvijf.

 

Daer is geen ander raet, ghy kontet niet ontvlieden;

 

VVat ghy een ander deed' dat moet oock u geschieden;

[p. 64]

 

Ist niet gelijckje vvilt, soo doet gelijckje meught,

 

Maeckt trouvve van de lust, en van den noot een deught.

 

Als Iacob overvvoegh de gront van dese reden,

 

Soo vvert de man gesint hier dieper in te treden.

 

Doch eer hy grammer vvert, en op een nieu verhit

 

Soo voer hem Laban in, en seyd' hem vveder dit:

 

'K en vvil niet dat u hert in nieuvve gramschap steygert;

 

De loon by u verdient, en is u niet gevveygert.

 

Hout Lea nu ter tijt voor uvve bed-genoot,^f

 

En laetse by u zijn tot aen de bleecke doot.

 

Ick vvil u nevens haer mijn jonghste dochter geven,

 

Om als een echte vvijf met u te mogen leven,

 

En dat ter naester vveeck; maer voeght u, lieve vrient,

 

Dat ghy noch op het velt my seven jaren dient.

 

VVat sal doch Iacob doen? het zijn hem vreemde saken;

 

Maer Lea vvas onteert; en hoe van haer te raken?

 

En Rachel is voor al syn liefste vveder-paer;

 

Dies nam hy vveder aen een dienst van seven jaer.

 

Daer is de tvvist gedaen, daer is het stuck gevonden,

 

Daer vvort de jongelingh aen tvvee gelijck verbonden;

 

Maer niet door eenen vvegh, of op gelijcken voet,

 

Aen d'een uyt rechte min, aen die vermits hy moet.

f Laban seydt volgens onsen Text: Hout met dese dese vveecke uyt; ick vvil u dese (dat is Rachel) mede geven &c. In den Hebreeuschen en oock in den Griecschen Text staen dese woorden twijffelachtigh, in voegen dat eenige daer uyt hebben willen besluyten, dat Iacob noch seven jaren soude hebben gedient, aleer Rachel te genieten, nemende de weken voor iaren (Iosephus & Chrysost.) maer sulcx wert tegen-gesproken by Hieron. ende andere Godsgeleerde. Siet Rivet. in cap. 28. Genes. Exerc. 127.

[p. 65]

[Bedenck. Op Iacobs Hovvvelick.]

Philogamvs.

WEl, daer is nu de geschiedenisse, ende in deselve schuylen (soo my dunckt) verscheydē bedenckelicke in-sichten, op alle de welcke ick u oordeel lust hebbe te verstaen.

1.	Eerstelick, of Iacob wel dede Rachel een jonger suster voor hem tot eē vrouwe te verkiesen, en dat om haer schoonheyts wille; waer uyt dan voort-komt de vrage, of men een vrouwe eygentlick om haer schoonheyts wille vermagh te verkiesen.
2.	Ten tweeden, of Iacob aē Lea in't stuck van trouwe konde verstaen werden verbondē te wesen, ter sake vande gemeenschap van bedde met haer gepleeght; waer uyt dan gesien sal mogen werden, van wat werckinge het by-slapen is onder de jonge en ongehoude lieden.
3.	Ten derden, of Lea wel dede haer by Iacob haers susters bruydegom in ghemeenschap van bedde te begeven; waer op dan ondersocht kan werden, of vrienden malkanderen een voordeel vermogen af te sien in't stuck van vryagie, en hoe verre.
4.	Ten vierden, wat van Laban te gevoelen is, vermits hy Iacob syn oudtste dochter Lea voor Rachel de jonghste quam toe te steken; daer uyt te leeren sal wesen, wat dat dwalinge, vallende ontrent den persoon in dese gelegentheyt, is uyt-brengende.
5.	Ten vijfden, of Iacob wel dede Lea te behouden, en Rachel noch benevens haer te nemen; al waer van de Polygamie, ofte het veel-wijvigh houwelick te sprekē sal vallen. Geliefet u, weerde man, op yder u gevoelen te openen, 't sal my aengenaem zijn.

Soph. Siet daer al vry wat veel gesneden wercx; niet-te-min ick en sla niet van de hant, maer wil alleene my der kortheyts bevlijtigen, om u te voldoen, soo ick kan.

Phi. Op het eerste en kan ick niet nalaten⁺ (met u verlof) voren uyt te seggen, dat my jegenwoordelick in den sin koomt een woort van den Poëet Anacreon, te weten, dat een snellē loop is het çieraet van eē peert, een goet oordeel van een man, en de schoonheyt van een vrouwe. Dit sonder voor oordeel gheseyt zijnde, sal ick u oordeel op de eerste voor-stellinge verwachten.

Soph. Ick sie alreede wat ghy seggen wilt, jongelingh; maer sonder daer op te staen soo segh ick op het eerste bedencken (te weten, of een houwelick eygentlick wel magh gegront werden op schoonheyt) dat in gevalle by yemant een schoon wijf wert begeert tot op-weckinge van meerder vleeschelickheyt, en om met grooter wel-lust de driften van der jeught in 't werck te stellen, dat soodanigh bedrijf niet voor geoorloft en kan gerekent werden.

Phi. Wel! dats immers in 't begin een hart vonnis gestreken tegens de lief-hebbers van de schoonheyt. Maer eer wy vorder gaen soo segh ons doch, waerom, en tot wat eynde is doch de schoonheyt de menschē kinderen van Gode eygentlick toe-gestaen?

Soph. God heeft insonderheyt de menschelicke schoonheyt in de werelt voort-gebracht, vraeghachtige jongelingh, om een gront te leggen tot ontstekinge van de liefde tot de Goddelicke uyt-nementheyt, vvaer door het schepsel wert als verruckt tot synen Schepper; op dat alsoo de mensche, de selve met verwonderinge aensiende, syn gedachten soude verheffen tot de beschouwinge van de ware ende wesentlicke schoonheyt, van de welcke het gene vvy hier schoonheyt noemē niet anders en is als een donckere schaduwe. Augustinus seyde wel, als hem vvat schoons voor quam: Dat dit mijn ziele niet en besitte, maer datse beseten werde van God, die dese schoonheyt ghemaeckt heeft. (Non teneant haec animā meā; teneat eam Deus qui haec fecit.)

Phi. Dat vvil ick vvisselick alsoo voor goet aen-nemen. Maer om wat jongelicker en menschelicker wijse te spreken, soo segh my, of eē jongh mensch tot syn vermakelickheyt niet een schoone vrouwe en vermagh te verkiesen, en of sulcx niet mede en is eē recht en wettigh gebruyck van de schoonheyt.

Soph. Ick antwoorde, mijn eerste voorstellinge vast te gaen; maer even-wel, in-gevalle op de schoonheyt wert ghesien om het geselschap van syn partuyr sigh des te aengenamer te maken, tot voort-teelinge van kinderē, sonderlinge als de lichamelicke schoonheyt wert bevonden vergeselschapt te wesen met rechte deughtsaemheyt, soo kan soodanigen verkiesinge werden toe-gelaten.

Phi. Dat dunckt my nu wat by te komē, goede Sophronisçe, en 't bevalt my beter als u vorigh seggen. Hoe! ist niet also dat goede spijse plagh aengenamer te vvesen, vvanneer de selve in een suyvere ende nette schotel ter tafel wert gebracht? en de deught selfs wert geseyt meerder lieffelickheyts te hebben, soo vvanneer de selve uyt een vvel-gemaeckt lichaem plagh voort te komen. Daer by komt

+ 1.

[p. 66]

dan noch datter saken zijn in 't burgerlick leven, die niet bequamelick sonder soo yet wat vermakelickheyts in 't werck en konnen gestelt werden, als spijse te nutten, kunsten te leeren; daer ick sonderlinge onder stelle houwelickse goetwilligheyt te oeffenen, en diergelijcke. Maer ick sie dat de heylige Moses merckelick te kennen geeft dat Iacob al vry in't verkiesē van Rachel op hare schoonheyt heeft gesien. Laban hadde tvvee dochters (seyt hy) de oudtste hiet Lea, de jonghste Rachel. doch Lea hadde een teer gesichte, maer Rachel vvas schoon van gedaente, en Iacob kreegh Rachel lief. Genes. Cap. 29. vers. 16.17.18. Siet, stracx naer het melden haerder schoonheyt voeght hy daer by, datse Iacob lief kreegh, stellende de schoonheyt als een bewegende reden van de selve liefde. En waerom en sal sulcx niet op het exempel van Iacob oock heden gheoorloft zijn?

Soph. Alle bysondere daden oock van heylige mannen en zijn niet sonder onderscheyt na te volgen. Daer wort al somwijlen gesien, dat selfs de soodanige sigh eenighsins vergrijpen in de omstandigheden van goede ende deughdelicke sakē, als in de liefde haerder huys-vrouwē en diergelijcke; hoedanige ghebreckelickheden in de selve vverden verschoont door de wettigheyt van dē geheelen handel. Maer dat de heylige man Iacob de vleesselickheyt ende vvel-lust hier voor geen ooghmerck en heeft ghehadt, kan uyt syn matigheyt, in desen deele by hem gebruyckt, ten vollen werden af-genomen, hebbende seven geheele jaren met syn beloofde bruyt suyverlick, sonder dertelheyt, om-gegaen; hebbende mede boven de schoonheyt van Rachel syn oogh gehadt op de sonderlinge goede gaven in Rachel bevonden, als selfs in haer eerste aen-sprake hebbende in haer ontdeckt sedigheyt, heusheyt ende wijsheyt, als uyt het verhael, dat hier van wert ghedaen, klaerlick te sien is.

Phi. Is het dan niet gheoorloft, in ghelijckheyt van andere gaven, een schooner suster van twee voor sigh uyt te kiesen?

Soph. Ick meyne ja, Philogame. want dewijle het houwelick is een geheel langhduerige verbintenisse, daer veel moeyelickheden gewoon zijn in te vallen, zijnde in aller manieren vermakelicker syn tijdt af te leven met een schoone en soete gesellinne, als anders, soo en kan ick hier niet bysonders tegen hebben, sonderlinge acht genomen zijnde, dat, wanneer de vrouwe benevens hare schoonheyt is deughtsaem en gevoeghelick, een man moet verstaen vverdē beter te sullen konnen af-weeren alle begeerlickheyt, en buyten-lusten tot andere vrouwen.

Phi. Ick hoore seer geerne, weerde man, dat ghy hier nu soo vvat loffelick gevoelt en oock spreeckt van de schoonheyt. want icker doch een gansch goet vrient bekenne af te wesen. Maer nu segh my dan, isset niet geoorloft op de schoonheyt als op eē bysonder oogh-gemerck een houwelick te gronden?

Soph. In het aen-vangen van een houwelick alleē te sien op de bloote schoonheyt (den vleesche te gevalle) is, boven de onbetamelickheyt, een gansch los werck, ende en heeft niet gronts genoegh, om een recht houwelick te konnē dragen. Ick en sie geen houwelicken (seydt hier op een sneegh man) die lichtelicker vervallen eñ ontstelt wordē, als die men aenvanght om schoonheyt en minne-lust. Want tot soo een werck dienen vaster ende bestendiger stijlen. Voorwaer de schoonheyt is hier toe te teeren bloemtje, en te veel veranderinge onderworpen, oock in haer selven van soodanigen weerde niet, als by vele gemeent wert, en mitsdien te swack om soo lastigen en langhduerigen werck (als is het houwelick) na eysch van sakē, te konnen dragen; en daerom een die heght werck wil maken heeft te letten op vaster stoffe, daer van hier voren is gheseyt. Ie ne vois (seydt hy) des mariages, qui faillent plustost & se troublent que ceux qui s'acheminent par la beauté & desirs amoureus. Il y faut des fondements plus solides & plus constants. Montag. sur le vers de Vergille. Philip. Camer. lib. 1. Hist. Med. Cap. 10.

Phi. Ick sie nochtans dat veel van de voor-treffelickste mannen in Godes vvoort werden gheseyt schoone vrouwen gehadt te hebbē, gelijck men sulcx leest van Abraham, van Isaack, ende hier van Iacob, van David, ende andere meer. Waer uyt soo besluyte ick, dat de schoonheyt niet soo verwerpelick en is als sommige meenen.

Soph. Maer ick wil vertrouwen dat Iacob en andere op die uytterlicke schoonheyt (soo ghy die noemt) het oogh niet geslagen en hebben, maer wel op een schoonheyt die eygentlick den heyligen betaemt, te weten, daer wy te voren van spraken. En schoon in den ouden Testamente (daer alles noch in gelijckenisse vertoont wert) veel vā schoone

[p. 67]

vrouwen en maeghden vvert gewaeght, soo en vinde ick noyt in dē nieuwen Testamente (daer nu de sake selfs is) dat oyt van een schoone maeght ofte vrouwe gesprokē wert, selfs niet by ghelijckenisse, tot een teecken, hoe weynigh inde vernieuwinge die schoonheyt, daer ghy van spreeckt, in achtinghe is komende.

Phi. Ick begrijpe nu des uwe meyninge; maer ick en kan u soo lange op yder point niet houden als ick wel vvenste. Koomt dan tot ons tweede bedenckinge; maer segh my eerst, hoe heeft Iacob soo slechtelick konnen bedrogen werden?

Soph. By de Oude, jonghman, ist een gewoonte geweest, de eerste by-een-komste van echte lieden niet alleenlick by nachte te laten geschieden, maer oock sonder licht en by doncker (Alexand. in problemat. Volaterranus, Erasmus, Blondus, & Cypraeus de spons. cap. 5. §. 5. num. 12.) om der eerbaerheyt wille. Sulcx dat Lea in plaetse van Rachel lichtelick dē Ertz-vader Iacob heeft toe-gestekē konnē werden. Lycurgus gingh verder in syn in-settinge. want na dat de bruydegom by doncker ende in 't heymelick by de bruyt een kleyne wijle was gheweeft, soo moeste hy sigh in stilligheyt van daer maken, ende gaen slapen daer hy te voren plagh; en dat moest alsoo een langen tijt onder de nieugehoude na-gekomen werden. Dit diende voor eerst tot onderhoudinge van houwelicsche eerbaerheyt, en ten anderen op dat de lichamen des te bequamer souden blijven tot de voort-teelinge, dewijle de jonge lieden niet anders als staegh met een nieuwen lust en liefde den anderen genaecktē. (Plutarch. in Lycurgo.) In voegen dat de nieu-gehoude het houwelicx - bedde niet anders en ghebruyckten dan, gelijck de Medecijnen seggen, dat men de tafel moet gebruycken, dat is, altijt met honger en lust op-houdende.

Phi. Nu tot het tweede, weerde Sophronisçe,⁺ dat is, wat het by-slapen van Lea voor werckinge heeft uyt-gewracht, tē aensiene van de houwelickse verbintenisse.

Soph. Wat het selve tweede stuck is belangende, Deshalven staet te letten, na rechten kennelick te zijn, dat soo wanneer yemant dwaelt, mist, ofte sigh misgrijpt in eenige omstandigheyt ofte hoedanigheyt vande gene met de welcke hy ter sake van houwelick is handelende, dat al het selve geen houwelick en belet. By exempel: Yemant eē schamele, geringe ende onedele deerne meynende te vvesen een rijcke, vvel-geboren, ende edele jonck-vrouwe, verbint sigh met de selve in trouw - belofte, het houvvelick, niet tegenstaende soodanigen dwalinge, is vastbondigh en van weerden, sonder datter d'een of d' ander uyt vermagh te scheyden. Maer ingevalle yemant komt te doolen ten aensiene van den persoon selfs, als te weten, dat men d' een voor d' ander neemt, als by exempel, dat yemant meynt te handelen met Elisabeth, en hy doet sulcx met Catarine, in soodanigen ghevalle wert verstaen, soodanigen houwelick niet te bestaen, om redenen dat geen houwelick en wort verstaen ghemaeckt te konnen vverdē als met bewillinge van beyde de gene die handelen, zijnde kennelick, dat yemāt die dwaelt niet en kan verstaen werden te bewilligen; waer uyt dan volght, dat, sonder naerder toestandigheyt van Iacob, Lea hem niet over-drongen en hadde konnen werden; dien volgende dat hy aen Lea als man niet en is verbonden gheweest, voor en aleer naderhant met Laban op dat geval te hebben ghesproken, en in't houwelick van Lea bewillight. Soo zijn dan dese twee echte lieden gewordē, niet uyt het by-slapen, maer uyt de bewilliginghe naderhant daer op gevolght. (Fecit ergo eos conjuges non congressus praecedene, sed subsequens consensus. ut Melchior Klingh in Tract. de causis matrim. de errore personae.)

Phi. Soo heeft dan Lea eerst by gheslapen, en daer na getrout.

Soph. Van Lea sal ick hier na breeder spreken, ondertusschen segge ick, dat dese maniere van doen een gansch bekommerlick stuck is, en geensins by yemant na te volgen. Des leestmen dat Cambyses een oorloge aen nam tegens Amasis koningh van AEgypten, vermits hy, in plaetse van syn eygen dochter, een dochter van een anderen vorst hem hadde toe-geschickt.

Phi. Maer isset waerschijnelick dat Iacob dien geheelen nacht in die dwalinge heeft konnē wesen? en souder niet van harent wegen gheseyt hebben konnen werden, dat hy van't stuck moet geweten hebben, en dat hy, efter Lea den geheelen nacht by hem houdende, moet verstaen werden in haer bewillight te hebben, gelijck oock Laban alsoo is in-gevoert te spreken?

Soph. Hier kan al wat toe geseyt werden, als men sulcx van buyten aensiet; maer

+ 2.

[p. 68]

de Schrifture verhaelt het anders, en dat hy sulcx eerst 's morgens is gewaer geworden. En voor Iacob konnen oock veel redenen dienen. want boven dat de Rabbinen hier toe voort-brengē, soo dient ingesiē Dat het in ouden tijt ghebruyckelick is gheweest de bruyt sonder licht voor de eerste-mael den bruydegom toe te brengē ; Dat het beswaerlick is in het duyster d' een suster van de andere te onderscheyden; Dat mitsdien sulcx alleen door de sprake heeft konnen geschieden, Lea van haer vader (als hy dit bedrogh ondernam) gelast kan gheweest zijn haer van spreken te onthouden, en dat soodanigen stilswijgen by Iacob haer eerbaerheyt in die gelegentheyt mach toe-geschreven zijn gheweest; ghelijck het mede wesen kan dat de gesusters malkanderen in sprake seer ghelijck zijn geweest, ofte dat Lea soo stil heeft gesproken ofte gheveselt, dat haer stemme niet onderscheyden en heeft konnen vverden, te min vermits tē tijde van de oude eenvoudigheyt aen een vroom man (die met eerlicke lieden meynde te doen te hebben) geen soo vreemden stuck te binnen heeft konnen komen. In voegen dat Iacob hier buyten schult dient gestelt, als die met een geoorlofde ende wettige ghenegentheyt een ander voor de fyne heeft genomen.

Phi. Maer by gelegentheyt van de dwalinge, daer in Iacob gebracht is geweest door het bedrijf van Laban, soo hebbe ick noch 't een en 't ander te vragē. Ick hebbe onlangs hooren verhalen, dat hier in ons Hollant een fake is gebeurt, daer ick voor desen noyt af en hebbe gehoort, noch oock gelesen, te weten dat een vrou-mensch, gaende in mans kleederen, heeft onderstaen voor sigh tē houwelick te versoeckē, en oock in houwelick aen te nemen een andere jonge dochter, en dat, het stuck daer na ondeckt zijnde, het houwelick niet alleenlick is gescheydē, maer de vermeynde man strengelick is gestraft geweest.

Soph. Wat die geschiedenisse aengaet, my en gedenckt niet, dat ick by de oude schrijvers daer van eenige exemplen gelesen hebbe; ghelijck het oock een selsaem werck is, dat een vrou-mensch een andere haers gelijcke vrou-mensch sal bestaen te trouwen. Dan ick hebbe onlangs gesiē eē groot werck van een gheleert Rechts-geleerde Barnard Antoinne ghenaemt, die heeft ondernomen het Romeyns ende Frans recht te samen in vergelijckinghe te brengen. De selve verhaelt (ad L. cum vir nubit. 31. C. ad L. Iul. de adulter.) dat te Cadillac, niet verre van Bourdeaux, een jonge deerne, Françoise de Puis ghenaemt, hadde onderstaen te trouwen de dochter van sekeren timmerman aldaer, en ses maenden in de huys-houdinge met de selve geweest zijnde, en haer niet vindende onthaelt als jonge vrouwen toekomt, wert eyntelick gewaer dat hare sake ten bestē niet en was beleyt noch bepleyt, vermits de bysonderste stucken in den sack ontbraken. Het stuck ontdeckt zijnde in voegen als de voorsz. Antoinne in 't lange verhaelt, en ten lesten voor recht gekomen zijnde, is de selve Françoise de Puis, vermits sy (soo de voorsz. schrijver spreeckt) met het Sacrament des houwelicx dē spot hadde gedrevē, verwesen by vonnis van die van Cadillac gehangen te werdē, sulcx datter de doot na soude volgen. Maer de sake by appel ghebracht zijnde aen het Parlement van Bordeaux, is de voorsz. straffe van de galge verandert in een geeselinge, met een gelt-boete. Zijnde 't gene voorsz. is gheschiet den 27. Iunij 1570. Busbequius, gesanter by den Grooten Turck geweest zijnde van wegen den Keyser Ferdinandus, verhaelt ghelijcke gheschiedenisse voor-gevallē te wesen te Constantinopelen, ten tijde hy sigh aldaer in de voorsz. ghelegentheyt onthielt. De selve verhaelt, dat seker out wijf van groote middelē, gansch seer verlieft wesende op een schoone jonge vrijster, ende in de kleedinge van een mans persoon vermompt wesende, te wege hadde ghebracht dat de selve schoone dochter met haer, soo sy meynde, in houwelick was getreden; dan dit werck mede kenbaer geworden zijnde, ende beyde de bedt-genootē gehoort wesende voor een Colonel van de Ianitsaren, in 't af-wesen vanden grooten Sultan, hadde de selve Colonel, sonder andere figure van proçes, 't voorsz. oudt wijf in een sack doen stekē, ende in de riviere verdrencken, als gansch af-keerigh van soo eē selsame t'samen-voeginge van twee vrou-menschen.

Phi. Dit zijn ongehoorde in-vallen van vrouwen, en vreemde soorten van verlieftheden, gansch buyten alle regels gaende; En my soude wel lustē te weten, wat uyt-komste de soodanige sigh mogen inbeelden van hare liefde. Of souden de selve sigh wel laten voorstaen datse van vrouwen tot mans sullen werden? gelijck eenige schrijvers ons vastelick willen doen ghelooven dat gheschieden

[p. 69]

kan, en meer-mael geschiet te zijn, als Michel de la Montagne ende andere schrijven.

Soph. Ick weet sulcx by eenige gelooft te werden; maer dat seggē de selve dan alleen te konnen vvesen juyst op het point dat de jeught tot haer volle kracht komt, ende nu teyckens begint te geven van hare mondigheyt. Sulcx dat in allen gevalle dat oudt wijf van Constantinopelen geen hope daer toe en konde hebben. Dan 't is beter te keeren tot ons vorigh discours, als hier dieper in te gaē.

Phi. Ick wou nochtans wel wat naerder bescheet hier van hooren, eñ u gevoelen verstaē over de wettelickheyt ofte onwettelickheyt vā dese t'samen-voeginge. Hier en wert immers d'een persoon voor d'andere niet in't bedde geleyt, ofte t'huys gebracht, maer de selve met de welcke gehandelt is, en in de welcke de bewilliginge was ghevallen, niet alleen ten opsiene van de dochter, maer oock van de vrienden. Soude hier niet geseyt konnen werden, dat de voorsz. personen, om de voorsz. redenen, te samen moeten blijven?

Soph. Ghy soeckt stoffe van discours, soo ick sie, Philogame. Ick fegge dan, om u te vernoegen, dat ingevalle dese deernen met den anderen een onderlinge t' samenwooninge hadden besproken, eē malkanderen belooft in huys-houdinge by te blijven, dat, segh ick, sulcx soude hebben konnen bestaen; Maer 'tis immers kennelick, dat tusschen de selve meyninge is gheweest niet als twee speel-genooten, maer in 't stuck van houwelick onderlinge te handelen. Nu soo leert de redē, dat geen houwelick en kā werden ghemaeckt, als tusschen man ende vroumensch. Dies als eē jonge dochter in eenigh houwelick bewillight, soo wort de selve verstaen sulcx te doen, insight hebbende op een man-persoon; eñ dien volgende, in gevalle de selve namaels bevonden wert niet te hebben den noodigen huys-raet, die een eerlick man tot onderstant van't houwelick gewoon is te brengen, soo wort de bewilliginge gehouden van geender weerden, en de deerne, die dan niet genoegh en wert ghedaen, is vry als te voren. Veel meer heeft sulcx plaetse wanneer yemant als een man heeft bestaen te handelen, die namaels een vrouwe wert bevonden. Tusschē twee vrouwē en wort noyt houwelick ghemaeckt, schoon der bewilliginge schijnt te wesē. God heeftse man en vvijf gemaeckt, alsser geschreven staet Marc. 10.6.

Phi. Ick verstae dat nu ten vollen met u alsoo te wesen; maerick hoore dat ghy mede het selve schijnt te willē seggen van een mans persoon die wesen en gedaente heeft van een man, maer die om eenigh gebreck uytter nature ofte andersins tot de sakē des houwelicx wert geoordeelt onbequaem te wesen. Siet, hier is nu bewilliginge, ende oock een mans persoon, en efter dunckt my dat ghy meynt dit houwelick gescheyden te moetē werden, als de vrouwe daer op soude willē staen, daer nochtans den man daer toe geen belofte en is af-gevordert; ende dien volgende en is sulcx by hem niet belooft. Waer op soude dan dese scheydinge genomen werden?

Soph. Al-hoe-wel, jongelingh, een man in 't stuck van houwelick met yemant handelende, niet uyt-druckelick en belooft het gene het geheym van het echte bedde vereyst, soo wert even-wel verstaen uyt de nature van dē handel (oock sonder bespreck) dat sulcx moet volgen. L. Quaeritur. 14. ff. de AEdil. en, sulcx niet konnende uyt-werckē, vvort verstaen onbequaem te vvesen om te trouwen L. serva 39. §. ult. ff. de jur. dot.

Phi. Maer men en magh geen houwelick te niete doen, ende man en vrou scheyden, als om overspel. Wat raet dan hier?

Soph. Dusdanige houwelickē en werden niet gebroken, goede Philogame, maer de selve en hebben van den beginne af geen houwelickē geweest, en zijn mitsdien in haer selven van geener weerde; en daerom soo wert in dien gevalle by vonnis verklaert soodanigh houwelick van onweerde te wesen, maer niet te niete gedaen. want dat noyt en is geweest en behoeft geen vernietinge.

Phi. Ick danck u, weerde Sophronisçe, dat ghy my heden hebt aengewesen, hoe ick de rechters, die dusdanige vonnissen wijsen, ontschuldigen moet, die ick dickwils hebbe hooren beschuldigē van tegens Gods woort gewesen te hebben. Maer nu tot de sake van Lea, als te voren was geseyt.

Soph. Wat Lea in desen aengaet, en of de selve wel heeft gedaen haer te laten brengen⁺ in't houwelicx-bedde, hare suster Rachel alleen toe-geeygent, is al vry van bedencken; even-wel soo wert de selve by verscheyde voortreffelicke schrijvers des verschoont, soo om het recht van haer eerste geboorte, en het gebruyck vande lande, al waer men geen jonger dochter voor eē ouwer (soo het scheen) gewoon en was te besteden, als op het bevel ende aendringinge van haren vader, op wiens

+ 3.

[p. 70]

ghebodt sy kan verstaen vverden dat sy Iacob haer selven tot een man heeft toe-geeygent. Eenige stellē vast, noch Iacob noch Lea hier in misdaē te hebbē, vermits yder konde meynen in de armen van syn eygē en wettigh partuyr te leggē. Want Iacob (seggen sy) heeft Lea bekent, die houdende voor Rachel syn wettige bed-genoote; eñ Lea heeft de schuldige goetwilligheyt aen Iacob betaelt, den selven nemende, soo om het recht van haer eerste gheboorte, als om haers vaders bevels wille, voor haren wettigen man. Lombardus distinct. 30. lib. 4. Nihil hîc à Iacob, nihil à Lea peccatum, quod uterque existimaret sese conjugem amplecti. nam Iacob Leam cognovit, putans ipsam Rachael esse; et illa affectu uxorio se illi permisit, existimans lege primogeniturae & patris imperio se illi jure copulatam. Cyprae. de spons. cap. 13.32.

Phi. Nu dat is soo wat gheseyt tot verschooninge vā de sake. Maer ist geoorloft dat d'eene suster, nichte of diergelijcke d'andre in't stuck van houwelick een voordeel af-sie, ende eens anders bruydegom tot haer trecke?

Soph. Van dese ende diergelijcke gelegentheyt sullē wy elders, daer het te passe sal mogen komen, eens breeder spreken. Maer⁺ tot antwoorde vā uwe tegenwoordige vrage segge ick; Sulcx niet meer geoorloft te zijn als yemant syn eyge te ontfutselen, en sigh toe te eygenen; ende daer mede kome ick tot Laban. En is des te letten, dat nademael Laban aen Iacob, om dē seven-jarigen-dienst by hem te doē, syn dochter Rachel toe hadde gestaen; (immers so Iacob dat op-nam) sonder eenigh gewagh te maken van het ghebruyck van dē lande, ten aensiene van de outste dochter, en dat Iacob, synē dienst nu hebbende volbracht, synen loon verdient hadde, soo dede Laban buyten twijffel gansch onbehoorlick syn woort niet te houden, vallende mitsdien in de sonde van trouweloosheyt. Hy pleeght onrechtveerdigheyt ten verscheyden aensiene; als in Iacob het syne te nemen, en hem noch in dienstbaerheyt te houden, en Rachel haren man t' ontvreemden, oock in Lea hier in perijckel te stellen van onteert te moeten blijven. Hy was, om soo te spreken, als een roffiaen van syn dochter, en gaf oorsake tot overspel en bloet-schande. Behalven dat dusdanigen bedrijf, d'eene voor d'andre yemant in't bedde toe te steken, crimen stellionatus naer rechten soude geseyt mogen werden te wesen. 3. ff. de Crim. Stellion. het welck strafbaer is by de overigheyt. Cypr. de matr. cap. 3. num. 34.

Phi. Nu blijft ons over het vijfde en leste point, te weten, vvat bedencken datter valt op het doen van Iacob, houdende Lea voor syn huysvrouwe, ende tot haer noch ten wijve aen-nemende Rachel hare suster. Ick bidde u, weerde Sophronisçe, hier op u berichtinge.

Soph. Voor eerst is hier voren vast gestelt, dat Iacob na recht en reden niet gehouden en was Lea voorsyn wijf te erkennen, als hebbende gedwaelt in de persoon, en mitsdien in haer niet bewillight. Sulcx, indien Iacob de selve hadde verworpen, hy noch tegens wereltlicke, noch tegens Goddelicke wetten en soude verstaen hebbē konnē werden misdaen te hebben; even-wel soo heeft hy sigh laten bewegen om de selve te behouden, uyt redenen (na waerschijnelickheyt) dat hy, in Mesopotamia alleen vvesende onder de macht van synen oom, geen uytkomste en sagh om sulcx te konnen ontgaen. Ten anderen vermits syn nichte Lea, by hem beslapen zijnde, in groote ongelegentheyt stont te vervallen, soo hy de selve hadde verstootē. Maer insonderheyt vermits hem syne Rachel (die hy so gansch seer begeerde) hier door in't on-seker wiert gestelt, en licht afhandigh soude hebbē konnē gemaeckt werden, in-gevalle hy weygerigh hadde gebleven om Lea ter eeren te brengen.

Phi. Dat is tot daer toe goet. Maer nu is de vrage, of hy buyten sulcx heeft vermogen dat te doen, dat is, tot een vrouwe die hy alreede hadde noch een te voegen?

Soph. Ick antwoorde, dat veel voortreffelicke mannen hier op seggen, dat neen, en dat hy de selve (nae dat hy met haer suster in echte was getreden) niet en heeft vermogen te behouden. Indien hier alleen verschil ware, of yemant hebbende gemist in den persoon, syn dwalinge naderhant ontdeckt wesende, of (segh ick) hy met de selve sonder sonde een houwelick magh besluyten, 'tware licht te beslichten, en in dat geval soude sonder swarigheyt te seggen zijn, dat ja. 'Tis wel waer dat, de dwalinge blijvende, 'thouwelick niet en soude hebben bestaen; maer de dwalinge ontdeckt zijnde, ende onderlinge bewillinge daer hy komende, soo souder een wettigh houwelick van geworden. Maer in dit geval rijst de swarigheyt uyt de omstandigheyt van de personen, ende de saken die te

+ 4.

[p. 71]

voren waren gebeurt. Iacob hadde eerstelick in 't stuck van houwelick met Rachel gehandelt, en schoon hy haer suster bewillighde te behoudē, soo en was even-welsyn meyninge niet van syn voorgaende trouwe te wijcken. Blijvende dan syn houwelicxse genegentheyt tot Rachel in haer geheel, soo en stont hem niet vry met een tweede te handelen, ten zy men wil toe-staen dat aen de Out-vaders toegelaten zy gheweest meer als een wijfte mogen hebben, daer op verscheyde bedenckingen by de geleerde werden by gebracht. Dan of schoon by eenige schrijvers het gebruyck der by-wijven, mitsgaders het veel-wijvigh houwelick der Eertz-vaders op verscheyde manieren wert verschoont, ende als gheoorloft vvert voor-gestelt, ofte als voor de vvet geschiet. (Ambros. lib. 1. de Abrah. cap. 4. Durandus in sentent. lib. 4. cap. 33.) ofte door heymelick in-geven Godes, gelijck het gevoelen is van Perer. in cap. 16. Genes. disp. 1. ofte om datter sekere verborgene geheymenisse door is voor-gebeelt geweest, daer van gesproken vvert Galat. 1. naer de meyninge Ambrosij lib. 1. de Abrah. ofte om meerder voort-teelinge van kinderē, in 't beginsel van de vverelt, als aen-gewesen wert door August. lib. 3. de doctrina Christ. ofte om dat sulcx doen ter tijt wert geseyt gebruyckelick geweest te zijn, mede na de meyninge Augustini ter selver plaetsen; soo is nochtans (ons oordeel) voor het gesonste gevoelē te houdē, dat sulcx in de Eertz-vaderen zy geweest een menschelicke swackheyt; nochtans alsoo dat de selve hier in niet en sondighdē tegens haer gemoet, maer alleenlick uyt onwetenheyt, als sulcx tē dien tijde haer by Gode noch niet geopenbaert zijnde. En al isset soo, dat God het selve uyt-druckelickē heeft veroordeelt; soo isset nochtans sulcx, dat de selve God, door een goedertieren en vaderlicke ooghluyckinge, in stilheyt sulcx genadelick in de selve heeft voor-by gegaen, gelijck de Apostel op een ander gelegentheyt seydt, dat God de tijden der onvvetenheyt heeft over-gesien. Act. 17.30. Willet ad. 15. cap. Genes. Num. 5. &c. of, gelijck lestelijck D. Rivet syn gevoelen hier op heeft verklaert, dat meer wijven te trouwen onder de vaders des ouden Testaments voor geen sonde en is te rekenen gheweest, niet om dat van den beginne de regel van twee in een vleesch niet vast en soude hebbē gegaen, maer om dat deselve voor een tijt stille moet verstaen werden ghestaen te hebben onder Gods volck, door des Heeren goedertieren toe-latinghe. Het welck alsoo zijnde soo kan Iacob tot dien aensiene werdē verschoont van Lea en Rachel te samen voor hem behouden te hebben, niet om syn lusten een lossen toom te geven, maer om syn zaet in syn rijpe jaren (daer toe hy alreede ghekomen was) tijdelick noch te vermeerderen. Al het welcke jegenwoordelick buyten twijffel geen plaetse en kan verstaen vverden te grijpen. Rivet in cap. 29. Genes. exerc. 127. & ante exerc. 26.

Phi. Maer komt hier niet mede in bedencken, dat Rachel op Iacob recht verkregen hebbende, hy syns lijfs niet meer machtigh en was, ende mitsdien en vermochte niet (sonderlinge tegen of buyten haren danck) noch eē tweede vrouwe in huys te brengen, en tot hem te nemen?

Soph. 'T selve is wel aen-gemerckt, soete Philogame, maer het blijckt niet dat hier op by Rachel is gestaen, maer in tegendeel dat de selve door haren vader vermoedelick bewogen zijnde, in het houwelick van hare suster heeft bewillight, immers met stilswijgen sulcx heeft toe-gestaen.

Phi. 'K en vveet heden niet veel susters die haer in desen deele so gevoeghelick souden stellē, weerde Sophronisçe. Die patientie en wast in yders tuyn niet. Maer hier blijft nu noch over de tweede swarigheyt in dit houwelick vallende, te weten, het trouwen van twee gesusters. Wat is hier van u gevoelen, weerde man?

Soph. Het is te letten, dat al-hoe-wel vele van gevoelen zijn, dat twee gesusters ten wijve te nemen oock voor de wet, als mette nature strijdende, sonderlinghe ten tijde van Iacob, moet verstaen ongeoorlost geweest te zijn, en dat daerom de Eertz-vaders wel in dē geheelen gront hares levens, maer niet in alle bysondre gevallen te volgen zijn; dat evenwel in allen gevallen de Eertz-vader Iacob geen geyle dertelheyt hier en kan werdē aen-gewrevē ; dewijle hy maer eene van de dochters van Laban en hadde voor hem ten houwelick versocht, ende in eene maer en hadde bewilligheyt, maer dat hy door het bedrijf eñ erge-listigheyt van Laban tot de tweede was gebracht, daer by dan noch komende overgroote genegentheyt in den Eertz-vader tot vermeerderinge van hare geslachte. Hoe het zy, dewijle de Eertz-vader Iacob buyten twijffel is geweest een man Gods, hebbende

[p. 72]

een uyt-gedruckte belofte des Heeren van een sonderlinge sorge over hem op syn reyse, ende hy allenthalven hebbende ghetoont een sonderlingen yver tot de Gods-dienstigheyt en liefde van synen naesten, dat daerom nootsakelick moet verstaen werdē, dit by een sonderlinge toe-latinge eñ ooghluyckinge van den goeden God geschiet te zijn, ende dat de Eertz-vader in syn gemoet is versekert gheweest, Gode in dien deele niet mishaeght te hebben. (Adde quosdam Theologos distinguere inter exempla heroïca & moralia. Haec imitanda esse; illa non, ut Martyr, & Lavaterus, cui consentit & Rivetus ad Genes. Exerc. 127.)

Phi. Gewisselick het was eē groot voor-recht, dat de Eertz-vaders hadden, van meer vrouwen als eene te mogen tot hen nemen.

Soph. En vvaerom is dat soo grooten voor-recht, jongelingh? Mijns oordeels, is noch te lettē, offet meer verneugen geeft, eē of meer vrouwen te mogen hebben.

Phi. Ick en vvil daer aen niet twijfelen. Wat dunckt u?

Soph. Ick segge ront uyt, dat neen. vvant 't is onmogelick dat verdeelde liefde sodanigē soetē vermakelickheyt kan gevē, als vvel liefde op eenē persoon alleen syn ooghmerck hebbende; behalvē alle de krakeelē en andere ongelegentheden, hier uyt ontstaende in de huys-houdinge. 'T en is niet lange geleden, dat inden Hage is geweest een Ambassadeur van de groote Vorst van Persen, die ick daer ghesien, gesproken ende oock mede gegeten hebbe. De selve, onder andere saken syn gelegentheyt rakende, verklaerde, in syn lant vier vrouwen voor syn rekeninge te hebben. Gevraeght zijnde, of hy die lief hadde, en of hy gelijckheyt in syn liefde konde houden, verklaerde, dat het syn ofte oock anderer mannen werck niet en was haer vrouwen lief te hebben, maer wel dat de vrouwen de mans moesten lieven. Siet wat een seggen, en wat een selsaem wesen. Ey lieve, wat vermaeck isset vrouvven te hebben en te gebruycken, alsser geen liefde en is? Liefde en vvil maer het getal van twee, sonder meer; en onverdeelde genegentheyt kan verneugen geven, niet die sweeft op verscheyde personē. Maer eer wy noch eyndigen, soete jongelingh, nadien ick mercke dat ghy seer helt na schoonheyt, en apparentelick het ooge moet gheslagen hebben op eenige die in uwe oogen schoon is, soo woude ick u hier, tot besluyt van dese gheschiedenisse, dit eens gevraeght hebben: Wie dat beter doet, die een schoone deerne, doch sonder verstant, of die een die leelick is, doch verstandigh, hem tot een huysvrouwe verkiest?

Phi. Dat is een stuck dat vry al wat schrap staet, en soude my licht in pointen van Twijffelmoedigheyt stellen. De schoonheyt soo diere te koopen, dat men om der selver wille altijt met eē onvestandigh wijf gequelt soude zijn, dat heeft dapper syn swarigheyt. En altijt een leelick gesichte te moeten hebben, om somtijts wat goets door het gehoor te genieten, dat dunckt my mede al vry verdrietigh te wesen. Sulcx dat ick den wolf (soo men seyt) hier by de oire hebbe; Evenwel segh ick noch, dat ick al wat verstants in de mijne soude willen missen, om wat meerder schoonheyt in haer te mogen genieten.

Soph. Maer sout ghy niet liever al vry wat schoonheyts in haer willen missen, om wat meerder verstants in haer te mogē vindē ?

Phi. Na dien ghy my dus na komt, weerde Sophronisçe, soo wil ick ront en klaer spreken, en segge: Indien ick immers een geheel leelick wijf, maer verstandigh, ofte eē geheel schoone vrouwe, doch wat onverstandigh soude moetē nemē, dat ick gewisselick de schoonste mijn stemme soude geven.

Soph. O jongelingh!

Phi. Wel, Sophronisçe, komt u dat soo vreemt voor? my dunckt nochtans dat ick de reden voor my hebbe.

Soph. En hoe soo doch goede man?

Phi. Kies ick een leelike, soo ben ick doch seker, dat ick die altijt soo sal moeten houden, dewijle noyt vrouwe die tot op haer twintigh jaren leelick is gheweest daer nae tot schoonheyt en sal komen; Maer neem ick een schoone, al-hoe-wel sonder verstant, soo heb ick te hopē, dat door vlijtige onderwijsinge, loop van jaren, en meerder ervarentheyt dat ghebreck eyntelick in 't geheel, of ten deel sal vverden gebetert, wesende de schoonheyt en verstant daer in verschillende, dat het eene metter tijt gheduerighlick vermindert, het ander van tijt tot tijt ghestadelick vermeerdert.

Soph. Wel, lieve Philogame, na dien ghy vast stelt, en ick geloove het oock eensdeels, dat even van de twintigh jaren af de schoonheyt in alle vrouwen af-neemt, vermindert, en eyntelick te niete gaet, en dat het verstant in tegendeel van dage te dage toeneemt en meerder luyster bekoomt, soo ver-

[p. 73]

wonder ick my, dat ghy eē soo licht vergaenden blomtjen vvilt gaen verkiesen voor soo vasten en langh-duerigen diamant.

Phi. Ick bidde u, weerde Sophronisçe, en toetst my niet vorder op dese materie. Ick gevoele, ten alderhooghstē van het verstant, 't welck het bysonderste is dat den mensche van andere dieren af-scheyt, en weet het selve een gansch heerlick juweel te vvesen; maer even-wel een wijf dat alreede wanschapen en leelick is in haer jonckheyt, en noch leelicker staet te vverden in haren ouderdom voor syn eenigh deel hier op aerdē voor altijt te moeten hebben, dat dunckt my een heisselick dinck (als de Hoogh-duytsche spreken) te wesen.

Soph. Waer het dan niet beter die groote uyt-eynden te schouwen, en liever in beyde op de middel-mate te sien? dat is, een vrouwe te verkiesen niet te seer uyt-muntende in schoonheyt, oock niet te hoogh-swevende in verstant, en soo van beyden vvat te laten vallen, en wat te behouden?

Phi. Ick vvil uwe reden in achtinge nemen, ende my des vvat naerder bedencken. Maer ick sie dat hier noch een bedencken in dese geschiedenisse steeckt, van my te voren niet aengeroert, te weten, Of een vader vvel doet, syn dochter aen yemant uyt te geven als een prijs van verdienste, ofte als eē loon voor arbeyt, ofte diergelijcke. De vrijers van onsen tijt willen nu niet alleenlick geen diensten doen, om daer mede eē vrouwe te bekomen, maer willen noch al gelt toe hebben.

Soph. Het bedrijf van Laban in desen deele en is geensins prijsselick, en 't moet gehouden werdē voor een stuck wercx van dien ouden ende rauwen tijt; maer onder Gods volck en meyne ick niet sulcke exempelen gevonden te werden.

Phi. Hoe! is sulcx niet mede gedaen geweest by Kaleb eē voornemē voorstander van Godes volck, ten tijde de vverelt vry ouder was, te wetē, in't jaer 1449. na dē Sunt-vloet?

Soph. 'T is waer dat Kaleb syn dochter Ascha ten wijve heeft belooft aen den genen die de stadt Kiriat-Sepher soude winnē, maer niet met dat insicht, om den over-vvinner alleen syn dochter ten vvijve te geven sonder meer. Het blijckt ter contrarien dat de overwinner van Kiriat-Sepher niet alleenlick de jonckvrou Ascha is gevolght met de ghewonne stadt, maer dat Kaleb haer bovē dien ten houwelick heeft gegeven een hoogh en droogh, en daer na noch een water-rijck lant.

Phi. Wel aen, laet ons die gheschiedenisse, die ick sie vol goede bedenckingen te wesen, even nu by der hant nemen, te meer de wijle de selve in den Toet-steen van den Trou-ringh jegenwoordelick is volgende.