Sinne- en minnebeelden. Deel 1. Teksten

Regelnummers proza verbergen

[p. 276]

XLI Amica amanti anima.aant.

[p. 277]

XLI.A.1
U gunst, mijn leven.

Ghy broet een hinnen ey, en crijght een geestig kiecken,
En siet een doode romp beweegt haer vlugge wiecken,

Ghy noemt dit wonder, lief, maer, mochtet mijn geschien,

Ghy sout in mijn gelaet al meerder wonder sien.

Ick was eens op een tijt tot aen het graf gedreven,
Maer siet ick kreegh terstont meer als mijn vorigh leven,

So haest u gunstigh oogh maer eens op my en viel:

Ghy zijt mijn ander ick, de ziele mijner ziel.

XLI.A.2
Amica, amanti anima.

Quae foves gremio, tener hinc tibi prodit alumnus,

Quid! teneros, inquis, id potuisse sinus?

Idne stupes, mea lux? res haec tibi mira videtur

Phyllis? videbis idem, me quoque conde sinu.

Mens sine mente iacet, gremio latus abde, resurget:

Si foveas, moveor: ni faveas, morior;

Ut foveas faveasque precor: pulloque mihique

Vita fovendo venit, vita favendo manet.

Rationes physicas vide apud Card. lib. 2. de subtil. ubi & Liviam Augustam ova suo calore fovisse & pullos exclusisse memorat.

XLI.A.3
Ta faveur, ma vigeur.

Ne pense pas ce traict tant merveilleux, m'amye,
Que ta faveur a mis un rude amas en vie;
Et que tu vois produit, d'un oeuf, un beau poulet,
Car me traictant ainsi, tu verras mesme effect.

XLI.A.4
Philip. Beroal.

1Quod in navigio gubernator, quod in civitate magistratus, quod in 2mundo sol, hoc inter mortales amor est: navigium sine gubernatore 3labascit, civitas sine magistratu periclitatur, mundus sine sole tenebri-4cosus efficitur: & mortalium vita sine amore vitalis non est. Tolle ex 5hominibus amorem, solem e mundo sustulisse videberis.

XLI.B.1
Uyt de reden, kent de zeden.

U dochter heeft een ey in haren schoot genomen,
En daer is naderhant een kiecken uyt gecomen;

Des seytse menigmael; hier ben ic moeder van:

Ghy vraegt wat dit beduyt, mijn dunct zy wil een man:

[p. 278]

5

Siet als een grage cat het spit begint te lecken,

 

So dientmen het gebraet wel dichte toe te decken:

 

Ghy daerom letter op, en hout de vrijster uyt;

 

Of Els sal vrouwe zijn, ooc eerse wort de bruyt.

XLI.B.2
Ex signis, futura.

Ova fovet volucrum, tenerisque inserta papillis

Lydia bombycum semina parva gerit:

Hinc veniunt foetus, hinc se vocat illa parentem,

Hei mihi! ludendo nomina vera petit:

Re cupit esse parens, quae matris imagine gaudet.

Si sapis, o pater, haec signa reconde sinu:

Quin age, quemque voles habeat tua nata maritum,

Quem noles, generum vel dabit illa tibi.

XLI.B.3
Par les meurs, cognoit-on les humeurs.

Margot ayant au sein couvé un oeuf, fretille,
En mere se nommant. Jean marie ta fille,
Un gendre, que te plaist, bien tost te faut choisir;
Ou ta Margot prendra mary a son plaisir.

XLI.B.4.a
Lucret.

Ut bibere in somnis sitiens cum quaerit, & humor
Non datur, ardorem in membris qui stinguere possit,
Tum laticum simulacra petit, frustraque laborat.

XLI.B.4.b

1Apud Senecam virgo vestalis, quia hunc versiculum scripsisset, Foeli-2ces nuptae! moriar, nisi nubere dulce est: incesti postulatur: & in eam sic 3dicitur Foelices nuptae, cupientis est. Moriar nisi, affirmantis. Dulce est 4quam expressa vox! quam eximis visceribus emissa! Incesta est, etiam 5sine stupro, quae stuprum cupit.

XLI.B.5
Ex signis, futura.

1Patri, anne nupturiat filia, secum deliberanti, testimoniis longe petitis 2neutiquam opus est; oculi, supercilia, vultus denique totus, sermo qui-3dam tacitus mentis est, ait Cicero, &, ut poeta,

Ex tacito vultu scire futura licet.

5Posthumia, virgo vestalis, de incestu causam dixit, ob suspicionem ele-6gantioris cultus, ingeniumque liberius, quam virginem deceret. Ut

[p. 279]

7Liv. & Plutarch, testantur. Ex vultu, ex cultu, ex incessu, imo & ser-8mone, qui saepe incautis excidit, praeiudicialem de moribus totaque 9vita quaestionem veteres instituisse, satis patet: Loquere, inquiebat 10Socrates ad puerum, ut te videam; speculum enim animi, sermo est. 11Concludam, cum Hieronimo: pro signo, inquit, interioris hominis 12sunt verba erumpentia; libidinosum, qui sua vitia callide celat, inter-13dum turpis sermo demonstrat. Vultu & oculis dissimulari non potest 14conscientia, dum luxuriosa ac lasciva mens elucet in facie, & secreta 15cordis, motu corporis ac gestibus indicat. Plura de indiciis filiae ad 16nuptias properantis, vide in quinto ac sexto emblemate libelli nostri de 17officio virginis in cast. amor.

XLI.B.6

1Een vader willende ondersoecken of sijn dochter het hooft nae't hou-2wen begint te hanghen, en behoeft de bewijsredenen van sulcx by 3stoelen en bancken (soomen seydt) niet te gaen soecken, hy en hoeft 4maer acht te nemen op haer manieren van doen. De oogen, woorden, 5ende het wesen selfs zijn als geduerige boden, en stil-swygende ghe-6tuygen des herten, seyt Cicero.

Uyt het trecken van de mont

Kent men dickwils 's herten gront.

9Ovidi. Posthumia, een van de nonnen vande Goddinne Vesta, is van 10oneere verdacht en beticht ghewerden, alleenlijck om haer gheestighe 11kleedinge wille, en overmits sy wat vrymoediger van gelaet was, als 12sodanige maegt wel betaemde. Eenige van de oude hebben uyt ye-13mandts uyterlijc gelaet, en insonderheyt uyt sijn woorden, over des 14selfs gheheele leven wel derven vonnis strijcken. Spreeckt seyde 15Socrates tot den jonghelingh, op datmen sien mach wat ghy voor een 16zijt. Des menschen reden is een spieghel sijns herten.

XLI.C.1
1. Corint. 7.9.
Beter ghemant, als ghebrant.

Ghy hebt (gelijck het blijct) een hinnen ey genomen
En daer is metter tijt een kiecken uyt gecomen;

Nu hebje so veel op met datter is ghebroet,

Dat ghy u van het jonck de moeder noemen doet:

Wel smaect u dese naem, en dat maer om te mallen?
So dunct my dat de daet u beter sou bevallen.

Vriendinne kent u selfs; het is u minder schant

Voor alle man getrout, als heymelijck gebrant.

[p. 280]

XLI.C.2
Praestat nubere, quam uri.

Et fovet, & calidis pullos educit ab ovis

Phyllis, &, en! matris iam mihi nomen, ait.

Phylli quid hoc sibi vult, animum tibi prurit imago?

Ah! cui ficta placent nomina, vera iuvant.

Ova foves gremio, veros imitantia partus,

Aestuat in tacito dum tibi flamma sinu.

Improba nube viro: faciat peiora necesse est,

Si qua sub invisa virginitate gemit.

XLI.C.3
Proverb. 5.18.
Ta source soit benite & te resiouy de la femme de ta jeunesse.

Il vaut bien mieux le corps lier par mariage,
Que se brusler le coeur d'une impudique rage.
Que soüilles tu te doncq par plaisirs contrefaicts?
Veu que peus sans peché avoir les vrays effects.

XLI.C.4.a
Greg. Lib. 26. Moral.

Qui tentationum procellas cum difficultate tolerat, coniugii portum petat: melius enim est nubere quam uri.

XLI.C.4.b
Proverb. 5.2.

Pour quoi mon fils serois tu transporté de l'amour de l'estrangere, & embrasserois tu le sein de la foraine?

XLI.C.5
Melius est nubere, quam uri.

1Non tantum melius esse pronuntiat Apostolus nubere, quam scorti 2societate se polluere; verum etiam melius esse asserit nubere, quam 3uri. Ne ergo blandiatur sibi quae foeminea venere non utitur, quum 4intrinsecus libidine ardeat. Pudicitiam enim esse, coniunctam cum cas-5titate corporis animi puritatem, recte notatur ex Paul. 1. Cor. 7.34. 6Idque respiciens, virginem carne, sed non mente, praemium nullum 7manere, dixit Isidorus. Hinc cum donum continentiae plerumque non 8nisi ad tempus a Deo homini conferatur, tamdiu a nuptiis abstinere ali-9quis se poterit, quamdiu ad servandum coelibatum idoneum sese sen-10serit: at simulatque domandae libidini vires deficere sibi comperiet, 11coniugii necessitatem a Deo sibi impositam plane intelligat. Et, ne tan-12quam castitati adversum, id genus vitae quis damnare audeat, audiat 13D. Chrisostomum. Primus, inquit ille, castitatis gradus, virginitas im-14maculata; secundus, coniugii fides fideliter servata. Est ergo, vel teste 15Chrysostomo (qui alioqui nuptiis favere vix solet) coniugum castus 16amor species quaedam virginitatis.

[p. 281]

XLI.C.6

1De Apostel en verklaert niet alleenlijck, dattet beter is te trouwen, als 2in hoererie sich te verloopen: maer selfs dattet beter is sich ten houwe-3lijcke te begheven, als te branden. Niemant dan en ketele hem selven, 4als of hy wat goets dede, die sich van het gheselschap der vrouwen 5onthout, indien hy middeler tijt inwendichlijck van vuyle lusten brant. 6Maechdelijcke reynicheydt is een tsamenvoeginghe vande suyverheyt 7des gemoets met een onbevleckt lichaem, gelijck klaerlijck af te meten 8is uyt de plaetse Pauli 1. Cor. 7.34. Ten welcken insiene seyt Isidorus 9seer wel, dat een maeght inden vleesche, ende niet inden gemoede, 10geen belooninge te verwachten en heeft. Maer also kennelijck is dat de 11gave van onthoudinghe veeltijts alleenlijck voor een tijdt den mensche 12by Gode wert toegelaten: So isset gheoorloft, sich so lange vanden 13huwelijcken staet te onhouden, ter tijt toe, datmen ghewaer wert dat 14ons de krachten ontbreken om het vleesch te connen betoomen, doch 15tot sulcx ons onmachtich gevoelende, moghen wy vryelijcken wel 16dencken, dat ons duydelijck van Godes wege wert gelast, dat wy ons 17souden ten houwelijcke begheven. Doch op dat niemant dese maniere 18van leven, als teghens de suyverheyt strydende, en verwerpe, dat hy 19lese ende hoore den oudtvader Chrysostomum. De hooghste trap (seyt 20hy) van suyverheydt, is reyne ende onbesmette maeghdom: de tweede, 21de staet des houwelijcx als de selve tusschen man en vrouwe eerlijck 22beleeft wert. So is dan het huwelijck (selfs na het segghen van Chrysos-23tomus, die nochtans over al ten besten van het huwelijck niet en ghe-24voelt) als een tweede soorte van maeghdelijcke reynicheyt.